| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
३. परम्परभोजनसिक्खापदवण्णना
3. Paramparabhojanasikkhāpadavaṇṇanā
२२१. अधिट्ठिताति निच्चप्पवत्ता। बदरचुण्णसक्करादीहि योजितं बदरसाळवं। किरकम्मकारेनाति किरस्स कम्मकारेन।
221.Adhiṭṭhitāti niccappavattā. Badaracuṇṇasakkarādīhi yojitaṃ badarasāḷavaṃ. Kirakammakārenāti kirassa kammakārena.
२२६. ‘‘विकप्पेत्वा गण्हाही’’ति एत्थाहु पोराणत्थेरा ‘‘भगवतो सम्मुखा अविकप्पेत्वा गेहतो निक्खमित्वा रथिकाय अञ्ञतरस्स भिक्खुनो सन्तिके विकप्पेसि, विकप्पेन्तेन पन ‘मय्हं भत्तपच्चासं इत्थन्नामस्स दम्मी’ति वत्तब्बं, इतरेन वत्तब्बं ‘तस्स सन्तकं परिभुञ्ज वा यथापच्चयं वा करोही’’’ति। पञ्चसुसहधम्मिकेसूति सम्मुखा ठितस्स सहधम्मिकस्स यस्स विकप्पेतुकामो, तं सहधम्मिकं अदिस्वा गहट्ठस्स वा सन्तिके, सयमेव वा ‘‘पञ्चसु सहधम्मिकेसु इत्थन्नामस्स विकप्पेमी’’ति वत्वा भुञ्जितब्बन्ति एके, एवं सति थेरो तस्मिंयेव निसिन्नोव तथा वाचं निच्छारेत्वा पटिग्गण्हातीति तक्को दिस्सति। महापच्चरियादीसु पन परम्मुखा विकप्पनाव वुत्ता, सा ‘‘तेन हानन्द, विकप्पेत्वा गण्हाही’’ति इमिना समेति, तथापि मातिकाट्ठकथायं (कङ्खा॰ अट्ठ॰ परम्परभोजनसिक्खापदवण्णना) ‘‘तस्मा यो भिक्खु पञ्चसु सहधम्मिकेसु अञ्ञतरस्स ‘मय्हं भत्तपच्चासं तुय्हं दम्मी’ति वा ‘विकप्पेमी’ति वा एवं सम्मुखा वा ‘इत्थन्नामस्स दम्मी’ति वा ‘विकप्पेमी’ति वा एवं परम्मुखा वा’’ति वचनतो सहधम्मिकस्स सन्तिके एव वत्तब्बं, न सयमेवाति दिस्सति। यस्मा अयं पच्छिमनयो पोराणगण्ठिपदेनपि समेति, तस्मा इध मातिकाट्ठकथानुसारेन अत्थो वेदितब्बो। एत्थ किञ्चापि ‘‘ते मनुस्सा…पे॰… भोजनमदंसू’’ति वचनतो अकप्पियनिमन्तनं पञ्ञायति, तथापि थेरस्स कुक्कुच्चुप्पत्तिकारणेन भत्तेन सो निमन्तितोति वेदितब्बो। अञ्ञथा परतो ‘‘द्वे तयो निमन्तने एकतो भुञ्जती’’ति वचनेन, अनापत्तिवारेन च विरुज्झति।
226.‘‘Vikappetvā gaṇhāhī’’ti etthāhu porāṇattherā ‘‘bhagavato sammukhā avikappetvā gehato nikkhamitvā rathikāya aññatarassa bhikkhuno santike vikappesi, vikappentena pana ‘mayhaṃ bhattapaccāsaṃ itthannāmassa dammī’ti vattabbaṃ, itarena vattabbaṃ ‘tassa santakaṃ paribhuñja vā yathāpaccayaṃ vā karohī’’’ti. Pañcasusahadhammikesūti sammukhā ṭhitassa sahadhammikassa yassa vikappetukāmo, taṃ sahadhammikaṃ adisvā gahaṭṭhassa vā santike, sayameva vā ‘‘pañcasu sahadhammikesu itthannāmassa vikappemī’’ti vatvā bhuñjitabbanti eke, evaṃ sati thero tasmiṃyeva nisinnova tathā vācaṃ nicchāretvā paṭiggaṇhātīti takko dissati. Mahāpaccariyādīsu pana parammukhā vikappanāva vuttā, sā ‘‘tena hānanda, vikappetvā gaṇhāhī’’ti iminā sameti, tathāpi mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. paramparabhojanasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘tasmā yo bhikkhu pañcasu sahadhammikesu aññatarassa ‘mayhaṃ bhattapaccāsaṃ tuyhaṃ dammī’ti vā ‘vikappemī’ti vā evaṃ sammukhā vā ‘itthannāmassa dammī’ti vā ‘vikappemī’ti vā evaṃ parammukhā vā’’ti vacanato sahadhammikassa santike eva vattabbaṃ, na sayamevāti dissati. Yasmā ayaṃ pacchimanayo porāṇagaṇṭhipadenapi sameti, tasmā idha mātikāṭṭhakathānusārena attho veditabbo. Ettha kiñcāpi ‘‘te manussā…pe… bhojanamadaṃsū’’ti vacanato akappiyanimantanaṃ paññāyati, tathāpi therassa kukkuccuppattikāraṇena bhattena so nimantitoti veditabbo. Aññathā parato ‘‘dve tayo nimantane ekato bhuñjatī’’ti vacanena, anāpattivārena ca virujjhati.
२२९. एत्थायं विचारणा – ‘‘अञ्ञो मनुस्सो पत्तं गण्हाति, न दातब्ब’’न्ति वचनतो अपरभागे अकप्पियनिमन्तनेन नत्थि पयोजनं, पुब्बभागेयेव अकप्पियनिमन्तनेन पयोजनन्ति स्वेपि भन्ते आगच्छेय्याथाति एत्थ कतरं अकप्पियनिमन्तनं, तस्मा अधिप्पायो चेत्थ पमाणन्ति। न, ‘‘पिण्डाय चरित्वा लद्धभत्तं भुञ्जति, आपत्ती’’ति वचनतोति। तत्थ ‘‘स्वेपि भन्ते’’ति एत्थ यथा वचनमत्तं अग्गहेत्वा अकप्पियनिमन्तनक्कमेन अत्थो गहितो, तथा ‘‘पिण्डाय चरित्वा’’ति एत्थापि अन्तरा अकप्पियनिमन्तनेन लद्धभत्तं सन्धाय वुत्तन्ति अत्थो गहेतब्बो। पिण्डाय हि चरन्तं दिस्वा ‘‘एत्थ, भन्ते, भत्तं गण्हथा’’ति दिन्नम्पि अकप्पियनिमन्तनेन लद्धं नाम होति। वोहारेन पन ‘‘पिण्डाय चरित्वा लद्धभत्त’’न्ति वुच्चति, एवंसम्पदमिदं दट्ठब्बं। अञ्ञथा मातिकाट्ठकथायं ‘‘गणभोजने वुत्तनयेनेव पञ्चहि भोजनेहि निमन्तितस्स…पे॰… परस्स परस्स भोजने’’ति वुत्तवचनविरोधो। इदञ्हि वचनं येन पठमं निमन्तितो, ततो पठमनिमन्तितं आदाय गतो परस्स परस्स निमन्तनकदायकस्स भोजनेति अत्थपरिदीपनतो निमन्तनतो लद्धभत्तस्स भोजनेयेव आपत्तीति दीपेति। ‘‘द्वे तयो निमन्तने एकतो’’ति वचनेनपि समेति, अञ्ञथा ‘‘येन निमन्तितो, तस्स भोजनतो परस्स भोजने’’ति एत्तकं वत्तब्बं सिया, पाळियं वा ‘‘निमन्तनेन एकतोभुञ्जती’’ति एत्तकं वत्तब्बं सिया। दुतियनिमन्तनस्स पठमभोजने आपत्तिप्पसङ्गनिवारणत्थं ‘‘येन येना’’तिआदि वुत्तं। निमन्तनपटिपाटिया भुञ्जतीति पाळीति चे? न, ‘‘अनापत्ति निच्चभत्ते’’तिआदिपाळिविरोधतो।
229. Etthāyaṃ vicāraṇā – ‘‘añño manusso pattaṃ gaṇhāti, na dātabba’’nti vacanato aparabhāge akappiyanimantanena natthi payojanaṃ, pubbabhāgeyeva akappiyanimantanena payojananti svepi bhante āgaccheyyāthāti ettha kataraṃ akappiyanimantanaṃ, tasmā adhippāyo cettha pamāṇanti. Na, ‘‘piṇḍāya caritvā laddhabhattaṃ bhuñjati, āpattī’’ti vacanatoti. Tattha ‘‘svepi bhante’’ti ettha yathā vacanamattaṃ aggahetvā akappiyanimantanakkamena attho gahito, tathā ‘‘piṇḍāya caritvā’’ti etthāpi antarā akappiyanimantanena laddhabhattaṃ sandhāya vuttanti attho gahetabbo. Piṇḍāya hi carantaṃ disvā ‘‘ettha, bhante, bhattaṃ gaṇhathā’’ti dinnampi akappiyanimantanena laddhaṃ nāma hoti. Vohārena pana ‘‘piṇḍāya caritvā laddhabhatta’’nti vuccati, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. Aññathā mātikāṭṭhakathāyaṃ ‘‘gaṇabhojane vuttanayeneva pañcahi bhojanehi nimantitassa…pe… parassa parassa bhojane’’ti vuttavacanavirodho. Idañhi vacanaṃ yena paṭhamaṃ nimantito, tato paṭhamanimantitaṃ ādāya gato parassa parassa nimantanakadāyakassa bhojaneti atthaparidīpanato nimantanato laddhabhattassa bhojaneyeva āpattīti dīpeti. ‘‘Dve tayo nimantane ekato’’ti vacanenapi sameti, aññathā ‘‘yena nimantito, tassa bhojanato parassa bhojane’’ti ettakaṃ vattabbaṃ siyā, pāḷiyaṃ vā ‘‘nimantanena ekatobhuñjatī’’ti ettakaṃ vattabbaṃ siyā. Dutiyanimantanassa paṭhamabhojane āpattippasaṅganivāraṇatthaṃ ‘‘yena yenā’’tiādi vuttaṃ. Nimantanapaṭipāṭiyā bhuñjatīti pāḷīti ce? Na, ‘‘anāpatti niccabhatte’’tiādipāḷivirodhato.
गण्ठिपदे पन ‘‘पिण्डाय चरित्वा लद्धभत्तं कस्मा भुञ्जितुं न लभतीति चे? ‘परम्परभोजनं नाम पञ्चन्नं भोजनानं अञ्ञतरेन भोजनेन निमन्तितो, तं ठपेत्वा पञ्चन्नं भोजनानं अञ्ञतरं भोजनं भुञ्जति, एतं परम्परभोजनं नामा’ति वुत्तत्ता’’ति लिखितं। यदि एवं निच्चभत्तादिकम्पि न वट्टतीति आपज्जतीति निच्चभत्तादि ओदिस्सकन्ति चे? तं न, तदञ्ञस्स अत्तनो धनेन निप्फन्नस्स, सङ्घतो लद्धस्स वा पातो पचनकयागु चे घना होति, तस्सापि, एककुटिकं गामं उपनिस्साय विहरतो भिक्खाचरियवसेन लभितब्बनिच्चभत्तस्स च अकप्पियभावप्पसङ्गतो। तत्थ भिक्खाचरियवसेन लद्धं न कप्पति निमन्तनकानं अप्पसादावहनतोति चे? न, ‘‘पञ्च भोजनानि ठपेत्वा सब्बत्थ अनापत्ती’’ति वचनविरोधतो। खादनीयम्पि हि परस्स खादित्वा भुत्तत्ता निमन्तनभोजनं अभुञ्जन्तो अप्पसादं करोति एव, तस्मा अप्पसादावहं अप्पमाणं, तस्मा निच्चभत्तादि ओदिस्सकं न सम्भवति। अपिच हेट्ठा वुत्तनयेन सद्धिं इध वुत्तनयेन संसन्दित्वा यं यं खमति, तं तं गहेतब्बन्ति सब्बोपि केसञ्चि आचरियानं विनिच्छयो। आचरियस्स पन विनिच्छयो अन्ते आवि भविस्सति। ‘‘खीरं वा रसं वा पिवतो अमिस्सम्पीति अधिप्पायो’’ति वुत्तं। गण्ठिपदे ‘‘हेट्ठा ओदनेनामिस्सेत्वा उपरि तिट्ठती’’ति लिखितं।
Gaṇṭhipade pana ‘‘piṇḍāya caritvā laddhabhattaṃ kasmā bhuñjituṃ na labhatīti ce? ‘Paramparabhojanaṃ nāma pañcannaṃ bhojanānaṃ aññatarena bhojanena nimantito, taṃ ṭhapetvā pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataraṃ bhojanaṃ bhuñjati, etaṃ paramparabhojanaṃ nāmā’ti vuttattā’’ti likhitaṃ. Yadi evaṃ niccabhattādikampi na vaṭṭatīti āpajjatīti niccabhattādi odissakanti ce? Taṃ na, tadaññassa attano dhanena nipphannassa, saṅghato laddhassa vā pāto pacanakayāgu ce ghanā hoti, tassāpi, ekakuṭikaṃ gāmaṃ upanissāya viharato bhikkhācariyavasena labhitabbaniccabhattassa ca akappiyabhāvappasaṅgato. Tattha bhikkhācariyavasena laddhaṃ na kappati nimantanakānaṃ appasādāvahanatoti ce? Na, ‘‘pañca bhojanāni ṭhapetvā sabbattha anāpattī’’ti vacanavirodhato. Khādanīyampi hi parassa khāditvā bhuttattā nimantanabhojanaṃ abhuñjanto appasādaṃ karoti eva, tasmā appasādāvahaṃ appamāṇaṃ, tasmā niccabhattādi odissakaṃ na sambhavati. Apica heṭṭhā vuttanayena saddhiṃ idha vuttanayena saṃsanditvā yaṃ yaṃ khamati, taṃ taṃ gahetabbanti sabbopi kesañci ācariyānaṃ vinicchayo. Ācariyassa pana vinicchayo ante āvi bhavissati. ‘‘Khīraṃ vā rasaṃ vā pivato amissampīti adhippāyo’’ti vuttaṃ. Gaṇṭhipade ‘‘heṭṭhā odanenāmissetvā upari tiṭṭhatī’’ti likhitaṃ.
महाउपासकोति गेहसामिको। महाअट्ठकथायं ‘‘आपत्ती’’ति वचनेन कुरुन्दियं ‘‘वट्टती’’ति वचनं विरुद्धं विय दिस्सति। ‘‘द्विन्नम्पि अधिप्पायो महापच्चरियं विचारितो’’ति लिखितं। ‘‘चारित्ततोति ‘सन्तं भिक्खुं अनापुच्छा’ति परतो वत्तब्बतो’’ति वुत्तं। वचीकम्मं अविकप्पनं। एत्थ ‘‘महाउपासको भिक्खू निमन्तेति…पे॰… पच्छा लद्धं भत्तं भुञ्जन्तस्स आपत्ति। पिण्डाय चरित्वा लद्धभत्तं भुञ्जति, आपत्ती’’ति अट्ठकथायं वचनतो, ‘‘कालस्सेव पिण्डाय चरित्वा भुञ्जिम्हा’’ति पाळितो, खन्धके ‘‘न च, भिक्खवे, अञ्ञत्र निमन्तने अञ्ञस्स भोज्जयागु परिभुञ्जितब्बा, यो परिभुञ्जेय्य, यथाधम्मो कारेतब्बो’’ति (महाव॰ २८३) वचनतो च निमन्तेत्वा वा पवेदेतु अनिमन्तेत्वा वा, पठमगहितनिमन्तनस्स भिक्खुनो पठमनिमन्तनभोजनतो अञ्ञं यं किञ्चि परसन्तकं भोजनं परम्परभोजनापत्तिं करोति। अत्तनो सन्तकं, सङ्घगणतो लद्धं वा अगहट्ठसन्तकं वट्टति, निमन्तनतो पठमं निबद्धत्ता पन निच्चभत्तादि परसन्तकम्पि वट्टति। खन्धके ‘‘न च , भिक्खवे…पे॰… यथाधम्मो कारेतब्बो’’ति (महाव॰ २८३) वचनं परसन्तकभोजनवुत्तनियमनं। ततो हत्थकोव नो तक्कोति आचरियो।
Mahāupāsakoti gehasāmiko. Mahāaṭṭhakathāyaṃ ‘‘āpattī’’ti vacanena kurundiyaṃ ‘‘vaṭṭatī’’ti vacanaṃ viruddhaṃ viya dissati. ‘‘Dvinnampi adhippāyo mahāpaccariyaṃ vicārito’’ti likhitaṃ. ‘‘Cārittatoti ‘santaṃ bhikkhuṃ anāpucchā’ti parato vattabbato’’ti vuttaṃ. Vacīkammaṃ avikappanaṃ. Ettha ‘‘mahāupāsako bhikkhū nimanteti…pe… pacchā laddhaṃ bhattaṃ bhuñjantassa āpatti. Piṇḍāya caritvā laddhabhattaṃ bhuñjati, āpattī’’ti aṭṭhakathāyaṃ vacanato, ‘‘kālasseva piṇḍāya caritvā bhuñjimhā’’ti pāḷito, khandhake ‘‘na ca, bhikkhave, aññatra nimantane aññassa bhojjayāgu paribhuñjitabbā, yo paribhuñjeyya, yathādhammo kāretabbo’’ti (mahāva. 283) vacanato ca nimantetvā vā pavedetu animantetvā vā, paṭhamagahitanimantanassa bhikkhuno paṭhamanimantanabhojanato aññaṃ yaṃ kiñci parasantakaṃ bhojanaṃ paramparabhojanāpattiṃ karoti. Attano santakaṃ, saṅghagaṇato laddhaṃ vā agahaṭṭhasantakaṃ vaṭṭati, nimantanato paṭhamaṃ nibaddhattā pana niccabhattādi parasantakampi vaṭṭati. Khandhake ‘‘na ca , bhikkhave…pe… yathādhammo kāretabbo’’ti (mahāva. 283) vacanaṃ parasantakabhojanavuttaniyamanaṃ. Tato hatthakova no takkoti ācariyo.
परम्परभोजनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paramparabhojanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ४. भोजनवग्गो • 4. Bhojanavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ३. परम्परभोजनसिक्खापदवण्णना • 3. Paramparabhojanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ३. परम्परभोजनसिक्खापदवण्णना • 3. Paramparabhojanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ३. परम्परभोजनसिक्खापदवण्णना • 3. Paramparabhojanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ३. परम्परभोजनसिक्खापदं • 3. Paramparabhojanasikkhāpadaṃ
