Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೨. ಪಾರಾಪರಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
2. Pārāpariyattheragāthāvaṇṇanā
ಸಮಣಸ್ಸ ಅಹು ಚಿನ್ತಾತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪಾರಾಪರಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನಿತ್ವಾ ಸುಗತೀಸುಯೇವ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ತಸ್ಸ ವಯಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಗೋತ್ತವಸೇನ ಪಾರಾಪರಿಯೋತ್ವೇವ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಿಪ್ಪೇಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗತೋ। ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಾಕಾಲೇ ಜೇತವನವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ನಿಸೀದಿ। ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಭಾವನಾಸುತ್ತಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೪೫೩) ದೇಸೇಸಿ। ಸೋ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿ। ತಂ ಸುತ್ತಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತದತ್ಥಮನುಚಿನ್ತೇಸಿ। ಯಥಾ ಪನ ಅನುಚಿನ್ತೇಸಿ, ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಗಾಥಾಸು ಏವ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಸೋ ತಥಾ ಅನುವಿಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಆಯತನಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ। ಅಪರಭಾಗೇ ಅತ್ತನಾ ಚಿನ್ತಿತಾಕಾರಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ –
Samaṇassa ahu cintātiādikā āyasmato pārāpariyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarassa brāhmaṇamahāsālassa putto hutvā nibbatti. Tassa vayappattassa gottavasena pārāpariyotveva samaññā ahosi. So tayo vede uggahetvā brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gato. Ekadivasaṃ satthu dhammadesanākāle jetavanavihāraṃ gantvā parisapariyante nisīdi. Satthā tassa ajjhāsayaṃ oloketvā indriyabhāvanāsuttaṃ (ma. ni. 3.453) desesi. So taṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji. Taṃ suttaṃ uggahetvā tadatthamanucintesi. Yathā pana anucintesi, svāyamattho gāthāsu eva āvi bhavissati. So tathā anuvicintento āyatanamukhena vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ patto. Aparabhāge attanā cintitākāraṃ pakāsento –
೭೨೬.
726.
‘‘ಸಮಣಸ್ಸ ಅಹು ಚಿನ್ತಾ, ಪಾರಾಪರಿಯಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ।
‘‘Samaṇassa ahu cintā, pārāpariyassa bhikkhuno;
ಏಕಕಸ್ಸ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ, ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸ ಝಾಯಿನೋ॥
Ekakassa nisinnassa, pavivittassa jhāyino.
೭೨೭.
727.
‘‘ಕಿಮಾನುಪುಬ್ಬಂ ಪುರಿಸೋ, ಕಿಂ ವತಂ ಕಿಂ ಸಮಾಚಾರಂ।
‘‘Kimānupubbaṃ puriso, kiṃ vataṃ kiṃ samācāraṃ;
ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಕಾರೀಸ್ಸ, ನ ಚ ಕಞ್ಚಿ ವಿಹೇಠಯೇ॥
Attano kiccakārīssa, na ca kañci viheṭhaye.
೭೨೮.
728.
‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಹಿತಾಯ ಅಹಿತಾಯ ಚ।
‘‘Indriyāni manussānaṃ, hitāya ahitāya ca;
ಅರಕ್ಖಿತಾನಿ ಅಹಿತಾಯ, ರಕ್ಖಿತಾನಿ ಹಿತಾಯ ಚ॥
Arakkhitāni ahitāya, rakkhitāni hitāya ca.
೭೨೯.
729.
‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೇವ ಸಾರಕ್ಖಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಚ ಗೋಪಯಂ।
‘‘Indriyāneva sārakkhaṃ, indriyāni ca gopayaṃ;
ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಕಾರೀಸ್ಸ, ನ ಚ ಕಞ್ಚಿ ವಿಹೇಠಯೇ॥
Attano kiccakārīssa, na ca kañci viheṭhaye.
೭೩೦.
730.
‘‘ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಚೇ ರೂಪೇಸು, ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅನಿವಾರಯಂ।
‘‘Cakkhundriyaṃ ce rūpesu, gacchantaṃ anivārayaṃ;
ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಾವೀ, ಸೋ ದುಕ್ಖಾ ನ ಹಿ ಮುಚ್ಚತಿ॥
Anādīnavadassāvī, so dukkhā na hi muccati.
೭೩೧.
731.
‘‘ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಚೇ ಸದ್ದೇಸು, ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅನಿವಾರಯಂ।
‘‘Sotindriyaṃ ce saddesu, gacchantaṃ anivārayaṃ;
ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಾವೀ, ಸೋ ದುಕ್ಖಾ ನ ಹಿ ಮುಚ್ಚತಿ॥
Anādīnavadassāvī, so dukkhā na hi muccati.
೭೩೨.
732.
‘‘ಅನಿಸ್ಸರಣದಸ್ಸಾವೀ, ಗನ್ಧೇ ಚೇ ಪಟಿಸೇವತಿ।
‘‘Anissaraṇadassāvī, gandhe ce paṭisevati;
ನ ಸೋ ಮುಚ್ಚತಿ ದುಕ್ಖಮ್ಹಾ, ಗನ್ಧೇಸು ಅಧಿಮುಚ್ಛಿತೋ॥
Na so muccati dukkhamhā, gandhesu adhimucchito.
೭೩೩.
733.
‘‘ಅಮ್ಬಿಲಂ ಮಧುರಗ್ಗಞ್ಚ, ತಿತ್ತಕಗ್ಗಮನುಸ್ಸರಂ।
‘‘Ambilaṃ madhuraggañca, tittakaggamanussaraṃ;
ರಸತಣ್ಹಾಯ ಗಧಿತೋ, ಹದಯಂ ನಾವಬುಜ್ಝತಿ॥
Rasataṇhāya gadhito, hadayaṃ nāvabujjhati.
೭೩೪.
734.
‘‘ಸುಭಾನ್ಯಪ್ಪಟಿಕೂಲಾನಿ , ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ ಅನುಸ್ಸರಂ।
‘‘Subhānyappaṭikūlāni , phoṭṭhabbāni anussaraṃ;
ರತ್ತೋ ರಾಗಾಧಿಕರಣಂ, ವಿವಿಧಂ ವಿನ್ದತೇ ದುಖಂ॥
Ratto rāgādhikaraṇaṃ, vividhaṃ vindate dukhaṃ.
೭೩೫.
735.
‘‘ಮನಂ ಚೇತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ, ಯೋ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ರಕ್ಖಿತುಂ।
‘‘Manaṃ cetehi dhammehi, yo na sakkoti rakkhituṃ;
ತತೋ ನಂ ದುಕ್ಖಮನ್ವೇತಿ, ಸಬ್ಬೇಹೇತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ॥
Tato naṃ dukkhamanveti, sabbehetehi pañcahi.
೭೩೬.
736.
‘‘ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಸಮ್ಪುಣ್ಣಂ, ಬಹುಸ್ಸ ಕುಣಪಸ್ಸ ಚ।
‘‘Pubbalohitasampuṇṇaṃ, bahussa kuṇapassa ca;
ನರವೀರಕತಂ ವಗ್ಗುಂ, ಸಮುಗ್ಗಮಿವ ಚಿತ್ತಿತಂ॥
Naravīrakataṃ vagguṃ, samuggamiva cittitaṃ.
೭೩೭.
737.
‘‘ಕಟುಕಂ ಮಧುರಸ್ಸಾದಂ, ಪಿಯನಿಬನ್ಧನಂ ದುಖಂ।
‘‘Kaṭukaṃ madhurassādaṃ, piyanibandhanaṃ dukhaṃ;
ಖುರಂವ ಮಧುನಾ ಲಿತ್ತಂ, ಉಲ್ಲಿಹಂ ನಾವಬುಜ್ಝತಿ॥
Khuraṃva madhunā littaṃ, ullihaṃ nāvabujjhati.
೭೩೮.
738.
‘‘ಇತ್ಥಿರೂಪೇ ಇತ್ಥಿಸರೇ, ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇಪಿ ಚ ಇತ್ಥಿಯಾ।
‘‘Itthirūpe itthisare, phoṭṭhabbepi ca itthiyā;
ಇತ್ಥಿಗನ್ಧೇಸು ಸಾರತ್ತೋ, ವಿವಿಧಂ ವಿನ್ದತೇ ದುಖಂ॥
Itthigandhesu sāratto, vividhaṃ vindate dukhaṃ.
೭೩೯.
739.
‘‘ಇತ್ಥಿಸೋತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ, ಸನ್ದನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚಸು।
‘‘Itthisotāni sabbāni, sandanti pañca pañcasu;
ತೇಸಮಾವರಣಂ ಕಾತುಂ, ಯೋ ಸಕ್ಕೋತಿ ವೀರಿಯವಾ॥
Tesamāvaraṇaṃ kātuṃ, yo sakkoti vīriyavā.
೭೪೦.
740.
‘‘ಸೋ ಅತ್ಥವಾ ಸೋ ಧಮ್ಮಟ್ಠೋ, ಸೋ ದಕ್ಖೋ ಸೋ ವಿಚಕ್ಖಣೋ।
‘‘So atthavā so dhammaṭṭho, so dakkho so vicakkhaṇo;
ಕರೇಯ್ಯ ರಮಮಾನೋಪಿ, ಕಿಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮತ್ಥಸಂಹಿತಂ॥
Kareyya ramamānopi, kiccaṃ dhammatthasaṃhitaṃ.
೭೪೧.
741.
‘‘ಅಥೋ ಸೀದತಿ ಸಞ್ಞುತ್ತಂ, ವಜ್ಜೇ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿರತ್ಥಕಂ।
‘‘Atho sīdati saññuttaṃ, vajje kiccaṃ niratthakaṃ;
ನ ತಂ ಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಮಞ್ಞಿತ್ವಾ, ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಚಕ್ಖಣೋ॥
Na taṃ kiccanti maññitvā, appamatto vicakkhaṇo.
೭೪೨.
742.
‘‘ಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೇನ ಸಞ್ಞುತ್ತಂ, ಯಾ ಚ ಧಮ್ಮಗತಾ ರತಿ।
‘‘Yañca atthena saññuttaṃ, yā ca dhammagatā rati;
ತಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತೇಥ, ಸಾ ಹಿ ವೇ ಉತ್ತಮಾ ರತಿ॥
Taṃ samādāya vattetha, sā hi ve uttamā rati.
೭೪೩.
743.
‘‘ಉಚ್ಚಾವಚೇಹುಪಾಯೇಹಿ, ಪರೇಸಮಭಿಜಿಗೀಸತಿ।
‘‘Uccāvacehupāyehi, paresamabhijigīsati;
ಹನ್ತ್ವಾ ವಧಿತ್ವಾ ಅಥ ಸೋಚಯಿತ್ವಾ, ಆಲೋಪತಿ ಸಾಹಸಾ ಯೋ ಪರೇಸಂ॥
Hantvā vadhitvā atha socayitvā, ālopati sāhasā yo paresaṃ.
೭೪೪.
744.
‘‘ತಚ್ಛನ್ತೋ ಆಣಿಯಾ ಆಣಿಂ, ನಿಹನ್ತಿ ಬಲವಾ ಯಥಾ।
‘‘Tacchanto āṇiyā āṇiṃ, nihanti balavā yathā;
ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿನ್ದ್ರಿಯೇಹೇವ, ನಿಹನ್ತಿ ಕುಸಲೋ ತಥಾ॥
Indriyānindriyeheva, nihanti kusalo tathā.
೭೪೫.
745.
‘‘ಸದ್ಧಂ ವೀರಿಯಂ ಸಮಾಧಿಞ್ಚ, ಸತಿಪಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವಯಂ।
‘‘Saddhaṃ vīriyaṃ samādhiñca, satipaññañca bhāvayaṃ;
ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚಹಿ ಹನ್ತ್ವಾನ, ಅನೀಘೋ ಯಾತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ॥
Pañca pañcahi hantvāna, anīgho yāti brāhmaṇo.
೭೪೬.
746.
‘‘ಸೋ ಅತ್ಥವಾ ಸೋ ಧಮ್ಮಟ್ಠೋ, ಕತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾನುಸಾಸನಿಂ।
‘‘So atthavā so dhammaṭṭho, katvā vākyānusāsaniṃ;
ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ಸೋ ನರೋ ಸುಖಮೇಧತೀ’’ತಿ॥ – ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ।
Sabbena sabbaṃ buddhassa, so naro sukhamedhatī’’ti. – imā gāthā abhāsi;
ತತ್ಥ ಸಮಣಸ್ಸಾತಿ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ। ಅಹೂತಿ ಅಹೋಸಿ। ಚಿನ್ತಾತಿ ಧಮ್ಮಚಿನ್ತಾ ಧಮ್ಮವಿಚಾರಣಾ। ಪಾರಾಪರಿಯಸ್ಸಾತಿ ಪಾರಾಪರಗೋತ್ತಸ್ಸ। ‘‘ಪಾರಾಚರಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ। ಭಿಕ್ಖುನೋತಿ ಸಂಸಾರೇ ಭಯಂ ಇಕ್ಖನಸೀಲಸ್ಸ। ಏಕಕಸ್ಸಾತಿ ಅಸಹಾಯಸ್ಸ, ಏತೇನ ಕಾಯವಿವೇಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪವಿವೇಕಹೇತುನಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ ವಿವೇಕಂ ಆರದ್ಧಸ್ಸ, ಏತೇನ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಝಾಯಿನೋ’’ತಿ। ಝಾಯಿನೋತಿ ಝಾಯನಸೀಲಸ್ಸ, ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇಸು ಯುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಥೇರೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ವದತಿ।
Tattha samaṇassāti pabbajitassa. Ahūti ahosi. Cintāti dhammacintā dhammavicāraṇā. Pārāpariyassāti pārāparagottassa. ‘‘Pārācariyassā’’tipi paṭhanti. Bhikkhunoti saṃsāre bhayaṃ ikkhanasīlassa. Ekakassāti asahāyassa, etena kāyavivekaṃ dasseti. Pavivittassāti pavivekahetunā kilesānaṃ vikkhambhanena vivekaṃ āraddhassa, etena cittavivekaṃ dasseti. Tenāha ‘‘jhāyino’’ti. Jhāyinoti jhāyanasīlassa, yonisomanasikāresu yuttassāti attho. Sabbametaṃ thero attānaṃ paraṃ viya katvā vadati.
‘‘ಕಿಮಾನುಪುಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತಂ ಚಿನ್ತನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯಂ ತಾವ ಕಿಮಾನುಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಅನುಕ್ಕಮೋ, ಅನುಪುಬ್ಬಮೇವ ವಕ್ಖಮಾನೇಸು ವತಸಮಾಚಾರೇಸು ಕೋ ಅನುಕ್ಕಮೋ, ಕೇನ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ತೇ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುರಿಸೋ ಕಿಂ ವತಂ ಕಿಂ ಸಮಾಚಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥಕಾಮೋ ಪುರಿಸೋ ಸಮಾದಿಯಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ‘‘ವತ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ, ಕೀದಿಸಂ ಸೀಲಂ ಸಮಾಚಾರಂ, ಸಮಾಚರನ್ತೋ, ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಕಾರೀ ಕತ್ತಬ್ಬಕಾರೀ ಅಸ್ಸ, ಕಞ್ಚಿ ಸತ್ತಂ ನ ಚ ವಿಹೇಠಯೇ, ನ ಬಾಧೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ, ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾ, ತಂ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ ಪರವಿಹೇಠನಾಯ ಲೇಸೋಪಿ ನತ್ಥಿ ತಾಯ ಸತಿ ಸಮಣಭಾವಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋ।
‘‘Kimānupubba’’ntiādinā taṃ cintanaṃ dasseti. Tattha paṭhamagāthāyaṃ tāva kimānupubbanti anupubbaṃ anukkamo, anupubbameva vakkhamānesu vatasamācāresu ko anukkamo, kena anukkamena te paṭipajjitabbāti attho. Puriso kiṃ vataṃ kiṃ samācāranti atthakāmo puriso samādiyitabbaṭṭhena ‘‘vata’’nti laddhanāmaṃ, kīdisaṃ sīlaṃ samācāraṃ, samācaranto, attano kiccakārī kattabbakārī assa, kañci sattaṃ na ca viheṭhaye, na bādheyyāti attho. Attano kiccaṃ nāma samaṇadhammo, saṅkhepato sīlasamādhipaññā, taṃ sampādentassa paraviheṭhanāya lesopi natthi tāya sati samaṇabhāvasseva abhāvato.
ಯಥಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಪರೂಪಘಾತೀ, ನ ಸಮಣೋ ಹೋತಿ ಪರಂ ವಿಹೇಠಯನ್ತೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೮೪)। ಏತ್ಥ ಚ ವತಗ್ಗಹಣೇನ ವಾರಿತ್ತಸೀಲಂ ಗಹಿತಂ, ಸಮಾಚಾರಗ್ಗಹಣೇನ ಸಮಾಚರಿತಬ್ಬತೋ ಚಾರಿತ್ತಸೀಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾದಿ, ತಸ್ಮಾ ವಾರಿತ್ತಸೀಲಂ ಪಧಾನಂ। ತತ್ಥಾಪಿ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೇ ಸಿದ್ಧೇ ಸಬ್ಬಂ ಸೀಲಂ ಸುರಕ್ಖಿತಂ, ಸುಗೋಪಿತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸೀಲಂ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಅರಕ್ಖಣೇ ರಕ್ಖಣೇ ಚ ಆದೀನವಾನಿಸಂಸೇ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀತಿ ರಕ್ಖಿತಬ್ಬಧಮ್ಮನಿದಸ್ಸನಂ, ತಸ್ಮಾ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಛ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ರಕ್ಖಣಯೋಗ್ಯಪುಗ್ಗಲನಿದಸ್ಸನಂ। ಹಿತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥಾಯ। ಅಹಿತಾಯಾತಿ ಅನತ್ಥಾಯ। ಹೋನ್ತೀತಿ ವಚನಸೇಸೋ। ಕಥಂ ಪನ ತಾನಿಯೇವ ಹಿತಾಯ ಚ ಅಹಿತಾಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ರಕ್ಖಿತಾನೀ’’ತಿಆದಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಸ್ಸ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸತಿಕವಾಟೇನ ಅಪಿಹಿತಾನಿ, ತಸ್ಸ ರೂಪಾದೀಸು ಅಭಿಜ್ಝಾದಿಪಾಪಧಮ್ಮಪವತ್ತಿಯಾ ದ್ವಾರಭಾವತೋ ಅನತ್ಥಾಯ ಪಿಹಿತಾನಿ, ತದಭಾವತೋ ಅತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ।
Yathāha bhagavā – ‘‘na hi pabbajito parūpaghātī, na samaṇo hoti paraṃ viheṭhayanto’’ti (dha. pa. 184). Ettha ca vataggahaṇena vārittasīlaṃ gahitaṃ, samācāraggahaṇena samācaritabbato cārittasīlena saddhiṃ jhānavipassanādi, tasmā vārittasīlaṃ padhānaṃ. Tatthāpi ca yasmā indriyasaṃvare siddhe sabbaṃ sīlaṃ surakkhitaṃ, sugopitameva hoti, tasmā indriyasaṃvarasīlaṃ tāva dassetukāmo indriyānaṃ arakkhaṇe rakkhaṇe ca ādīnavānisaṃse vibhāvento ‘‘indriyāni manussāna’’ntiādimāha. Tattha indriyānīti rakkhitabbadhammanidassanaṃ, tasmā cakkhādīni cha indriyānīti vuttaṃ hoti. Manussānanti rakkhaṇayogyapuggalanidassanaṃ. Hitāyāti atthāya. Ahitāyāti anatthāya. Hontīti vacanaseso. Kathaṃ pana tāniyeva hitāya ca ahitāya hontīti āha ‘‘rakkhitānī’’tiādi. Tassattho – yassa cakkhādīni indriyāni satikavāṭena apihitāni, tassa rūpādīsu abhijjhādipāpadhammapavattiyā dvārabhāvato anatthāya pihitāni, tadabhāvato atthāya saṃvattantīti.
ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೇವ ಸಾರಕ್ಖನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಸೀಲಸಮ್ಪದಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾರಕ್ಖಾ ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾವ ಮೂಲನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೇವ ಸಾರಕ್ಖ’’ನ್ತಿ। ಸತಿಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೇನ ಆರಕ್ಖೇನ ಸಂರಕ್ಖನ್ತೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಏವ ತಾವ ಸಮ್ಮದೇವ ರಕ್ಖನ್ತೋ, ಯಥಾ ಅಕುಸಲಚೋರಾ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ದ್ವಾರೇಹಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಕುಸಲಂ ಭಣ್ಡಂ ನ ವಿಲುಮ್ಪನ್ತಿ, ತಥಾ ತಾನಿ ಪಿದಹನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಾರಕ್ಖನ್ತಿ ಚ ಸಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಾಭಾವಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಸಾರಾಗೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ‘‘ಸಂರಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಚ ಪಾಠೋ। ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಚ ಗೋಪಯನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ಪರಿಯಾಯವಚನೇ ಪಯೋಜನಂ ನೇತ್ತಿಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಕಾರೀಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ನ ಚ ಕಞ್ಚಿ ವಿಹೇಠಯೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಂ, ಉಭಯೇನಾಪಿ ವಾ ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ ಪರಾವಿಹೇಠನಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಭಾವತೋ। ಅಥ ವಾ ಪದದ್ವಯೇನಪಿ ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಭಾವತೋ।
Indriyānevasārakkhanti yasmā indriyasaṃvaro paripuṇṇo sīlasampadaṃ paripūreti, sīlasampadā paripuṇṇā samādhisampadaṃ paripūreti, samādhisampadā paripuṇṇā paññāsampadaṃ paripūreti, tasmā indriyārakkhā attahitapaṭipattiyāva mūlanti dassento āha ‘‘indriyāneva sārakkha’’nti. Satipubbaṅgamena ārakkhena saṃrakkhanto yonisomanasikārena indriyāni eva tāva sammadeva rakkhanto, yathā akusalacorā tehi tehi dvārehi pavisitvā cittasantāne kusalaṃ bhaṇḍaṃ na vilumpanti, tathā tāni pidahantoti attho. Sārakkhanti ca saṃ-saddassa sābhāvaṃ katvā vuttaṃ, ‘‘sārāgo’’tiādīsu viya. ‘‘Saṃrakkha’’nti ca pāṭho. Indriyāni ca gopayanti tasseva pariyāyavacanaṃ, pariyāyavacane payojanaṃ nettiaṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. ‘‘Attano kiccakārīssā’’ti iminā attahitapaṭipattiṃ dasseti, ‘‘na ca kañci viheṭhaye’’ti iminā parahitapaṭipattiṃ, ubhayenāpi vā attahitapaṭipattimeva dasseti parāviheṭhanassāpi attahitapaṭipattibhāvato. Atha vā padadvayenapi attahitapaṭipattiṃ dasseti puthujjanassa sekkhassa ca parahitapaṭipattiyāpi attahitapaṭipattibhāvato.
ಏವಂ ರಕ್ಖಿತಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಹಿತಾಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೋದಾನಪಕ್ಖಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಅರಕ್ಖಿತಾನಿ ಅಹಿತಾಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖಂ ಪನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಚೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಚೇ ರೂಪೇಸು, ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅನಿವಾರಯಂ। ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಾವೀತಿ ಯೋ ನೀಲಪೀತಾದಿಭೇದೇಸು ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ರೂಪಾಯತನೇಸು ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಯಥಾರುಚಿ ಪವತ್ತನ್ತಂ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಅನಿವಾರಯಂ, ಅನಿವಾರಯನ್ತೋ ಅಪ್ಪಟಿಬಾಹನ್ತೋ ತಥಾಪವತ್ತಿಯಂ ಆದೀನವದಸ್ಸಾವೀ ನ ಹೋತಿ ಚೇ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಞ್ಚ ಆದೀನವಂ ದೋಸಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ ಚೇ । ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತಂ ನಿವಾರಯೇ ಅನಿಸ್ಸರಣದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ ಚ ಪಾಠೋ। ತತ್ಥ ಯೋ ‘‘ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೯೫) ವುತ್ತವಿಧಿನಾ ದಿಟ್ಠಮತ್ತೇಯೇವ ಠತ್ವಾ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನ ರೂಪಾಯತನೇ ಪವತ್ತಮಾನೋ ತತ್ಥ ನಿಸ್ಸರಣದಸ್ಸಾವೀ ನಾಮ। ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅನಿಸ್ಸರಣದಸ್ಸಾವೀ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸೋ ದುಕ್ಖಾ ನ ಹಿ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನ ಮುಚ್ಚತೇವ। ಏತ್ಥ ಚ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅನಿವಾರಣಂ ನಾಮ ಯಥಾ ತೇನ ದ್ವಾರೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ ಅನ್ವಾಸ್ಸವೇಯ್ಯುಂ, ತಥಾ ಪವತ್ತನಂ, ತಂ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸ್ಸ ಅನುಟ್ಠಾಪನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸೇಸಿನ್ದ್ರಿಯೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಧಿಮುಚ್ಛಿತೋತಿ ಅಧಿಮುತ್ತತಣ್ಹಾಯ ಮುಚ್ಛಂ ಆಪನ್ನೋ। ಅಮ್ಬಿಲನ್ತಿ ಅಮ್ಬಿಲರಸಂ। ಮಧುರಗ್ಗನ್ತಿ ಮಧುರರಸಕೋಟ್ಠಾಸಂ। ತಥಾ ತಿತ್ತಕಗ್ಗಂ। ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನ ತಂ ತಂ ರಸಂ ಅನುವಿಚಿನ್ತೇನ್ತೋ। ಗನ್ಥಿತೋತಿ ರಸತಣ್ಹಾಯ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ರಸೇ ಗನ್ಥಿತೋ ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಗಧಿತೋ’’ತಿ ಚ ಪಠನ್ತಿ, ಗೇಧಂ ಆಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹದಯಂ ನಾವಬುಜ್ಝತೀತಿ ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಚಿತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತಿ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ , ಸಾಸನಸ್ಸ ಹದಯಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮ್ಮದ್ದನರಸತಣ್ಹಾಯ ಗಧಿತೋ ನಾವಬುಜ್ಝತಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ನ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Evaṃ rakkhitāni indriyāni hitāya hontīti vodānapakkhaṃ saṅkhepeneva dassetvā, arakkhitāni ahitāya hontīti saṃkilesapakkhaṃ pana vibhajitvā dassento ‘‘cakkhundriyaṃ ce’’tiādimāha. Tattha cakkhundriyaṃ ce rūpesu, gacchantaṃ anivārayaṃ. Anādīnavadassāvīti yo nīlapītādibhedesu iṭṭhāniṭṭhesu rūpāyatanesu gacchantaṃ yathāruci pavattantaṃ cakkhundriyaṃ anivārayaṃ, anivārayanto appaṭibāhanto tathāpavattiyaṃ ādīnavadassāvī na hoti ce, diṭṭhadhammikaṃ samparāyikañca ādīnavaṃ dosaṃ na passati ce . ‘‘Gacchantaṃ nivāraye anissaraṇadassāvī’’ti ca pāṭho. Tattha yo ‘‘diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī’’ti (saṃ. ni. 4.95) vuttavidhinā diṭṭhamatteyeva ṭhatvā satisampajaññavasena rūpāyatane pavattamāno tattha nissaraṇadassāvī nāma. Vuttavipariyāyena anissaraṇadassāvī daṭṭhabbo. So dukkhā na hi muccatīti so evarūpo puggalo vaṭṭadukkhato na muccateva. Ettha ca cakkhundriyassa anivāraṇaṃ nāma yathā tena dvārena abhijjhādayo pāpadhammā anvāssaveyyuṃ, tathā pavattanaṃ, taṃ pana atthato satisampajaññassa anuṭṭhāpanaṃ daṭṭhabbaṃ. Sesindriyesupi eseva nayo. Adhimucchitoti adhimuttataṇhāya mucchaṃ āpanno. Ambilanti ambilarasaṃ. Madhuragganti madhurarasakoṭṭhāsaṃ. Tathā tittakaggaṃ. Anussaranti assādavasena taṃ taṃ rasaṃ anuvicintento. Ganthitoti rasataṇhāya tasmiṃ tasmiṃ rase ganthito bandho. ‘‘Gadhito’’ti ca paṭhanti, gedhaṃ āpannoti attho. Hadayaṃ nāvabujjhatīti ‘‘dukkhassantaṃ karissāmī’’ti pabbajjādikkhaṇe uppannaṃ cittaṃ na jānāti na sallakkheti , sāsanassa hadayaṃ abbhantaraṃ anavajjadhammānaṃ sammaddanarasataṇhāya gadhito nāvabujjhati na jānāti, na paṭipajjatīti attho.
ಸುಭಾನೀತಿ ಸುನ್ದರಾನಿ। ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಾನೀತಿ ಮನೋರಮಾನಿ, ಇಟ್ಠಾನಿ। ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾನೀತಿ ಉಪಾದಿಣ್ಣಾನುಪಾದಿಣ್ಣಪ್ಪಭೇದೇ ಫಸ್ಸೇ। ರತ್ತೋತಿ ರಜ್ಜನಸಭಾವೇನ ರಾಗೇನ ರತ್ತೋ। ರಾಗಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ರಾಗಹೇತು। ವಿವಿಧಂ ವಿನ್ದತೇ ದುಖನ್ತಿ ರಾಗಪರಿಳಾಹಾದಿವಸೇನ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಞ್ಚ ನಿರಯಸನ್ತಾಪಾದಿವಸೇನ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯಞ್ಚ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಲಭತಿ।
Subhānīti sundarāni. Appaṭikūlānīti manoramāni, iṭṭhāni. Phoṭṭhabbānīti upādiṇṇānupādiṇṇappabhede phasse. Rattoti rajjanasabhāvena rāgena ratto. Rāgādhikaraṇanti rāgahetu. Vividhaṃ vindate dukhanti rāgapariḷāhādivasena diṭṭhadhammikañca nirayasantāpādivasena abhisamparāyañca nānappakāraṃ dukkhaṃ paṭilabhati.
ಮನಂ ಚೇತೇಹೀತಿ ಮನಞ್ಚ ಏತೇಹಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದೀಹಿ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಪ್ಪಭೇದೇಹಿ ಚ। ನನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಂ। ಸಬ್ಬೇಹೀತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿಪಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮನಂ, ಮನೋದ್ವಾರಂ, ಏತೇಹಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ರೂಪಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಪ್ಪಭೇದತೋ ಚ। ತತ್ಥ ಪವತ್ತನಕಪಾಪಕಮ್ಮನಿವಾರಣೇನ ರಕ್ಖಿತುಂ, ಗೋಪಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತತೋ ತಸ್ಸ ಅರಕ್ಖಣತೋ ನಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ತಂನಿಮಿತ್ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನ್ವೇತಿ, ಅನುಗಚ್ಛತಿ, ಅನುಗಚ್ಛನ್ತಞ್ಚ ಏತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿಪಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದೀಹಿ ಛಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಆರಮ್ಮಣಪ್ಪಚ್ಚಯಭೂತೇಹಿ ಅನುಗಚ್ಛತೀತಿ। ಏತ್ಥ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ, ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯಞ್ಚ ಅಸಮ್ಪತ್ತಗ್ಗಾಹಿಭಾವತೋ ‘‘ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅನಿವಾರಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಇತರಂ ಸಮ್ಪತ್ತಗ್ಗಾಹೀತಿ ‘‘ಗನ್ಧೇ ಚೇ ಪಟಿಸೇವತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥಾಪಿ ಚ ರಸತಣ್ಹಾ ಚ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬತಣ್ಹಾ ಚ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸೇಸತೋ ಬಲವತೀತಿ ‘‘ರಸತಣ್ಹಾಯ ಗಧಿತೋ, ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋತಿ’’ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Manaṃ cetehīti manañca etehi rūpārammaṇādīhi dhammārammaṇappabhedehi ca. Nanti puggalaṃ. Sabbehīti sabbehi pañcahipi. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo puggalo manaṃ, manodvāraṃ, etehi yathāvuttehi rūpādīhi pañcahi dhammehi dhammārammaṇappabhedato ca. Tattha pavattanakapāpakammanivāraṇena rakkhituṃ, gopituṃ na sakkoti, tato tassa arakkhaṇato naṃ puggalaṃ taṃnimittaṃ dukkhaṃ anveti, anugacchati, anugacchantañca etehi pañcahipi rūpārammaṇādīhi chaṭṭhārammaṇena saddhiṃ sabbehipi ārammaṇappaccayabhūtehi anugacchatīti. Ettha cakkhundriyaṃ, sotindriyañca asampattaggāhibhāvato ‘‘gacchantaṃ anivāraya’’nti vuttaṃ itaraṃ sampattaggāhīti ‘‘gandhe ce paṭisevatī’’tiādinā vuttaṃ. Tatthāpi ca rasataṇhā ca phoṭṭhabbataṇhā ca sattānaṃ visesato balavatīti ‘‘rasataṇhāya gadhito, phoṭṭhabbāni anussarantoti’’ vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ಏವಂ ಅಗುತ್ತದ್ವಾರಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಛಹಿ ದ್ವಾರೇಹಿ ಛಸುಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಅಸಂವರನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕದುಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸ್ವಾಯಮಸಂವರೋ ಯಸ್ಮಾ ಸರೀರಸಭಾವಾನವಬೋಧೇನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸರೀರಸಭಾವಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ‘‘ಪುಬ್ಬಲೋಹಿತಸಮ್ಪುಣ್ಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಸರೀರಂ ನಾಮೇತಂ ಪುಬ್ಬೇನ ಲೋಹಿತೇನ ಚ ಸಮ್ಪುಣ್ಣಂ ಭರಿತಂ ಅಞ್ಞೇನ ಚ ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಾದಿನಾ ಬಹುನಾ ಕುಣಪೇನ, ತಯಿದಂ ನರವೀರೇನ ನರೇಸು ಛೇಕೇನ ಸಿಪ್ಪಾಚರಿಯೇನ ಕತಂ ವಗ್ಗು ಮಟ್ಠಂ ಲಾಖಾಪರಿಕಮ್ಮಾದಿನಾ ಚಿತ್ತಿತಂ, ಅನ್ತೋ ಪನ ಗೂಥಾದಿಅಸುಚಿಭರಿತಂ ಸಮುಗ್ಗಂ ವಿಯ ಛವಿಮತ್ತಮನೋಹರಂ ಬಾಲಜನಸಮ್ಮೋಹಂ ದುಕ್ಖಸಭಾವತಾಯ ನಿರಯಾದಿದುಕ್ಖತಾಪನತೋ ಚ ಕಟುಕಂ, ಪರಿಕಪ್ಪಸಮ್ಭವೇನ ಅಮೂಲಕೇನ ಅಸ್ಸಾದಮತ್ತೇನ ಮಧುರತಾಯ ಮಧುರಸ್ಸಾದಂ, ತತೋ ಏವ ಪಿಯಭಾವನಿಬನ್ಧನೇನ ಪಿಯನಿಬನ್ಧನಂ, ದುಸ್ಸಹತಾಯ ಅಪ್ಪತೀತತಾಯ ಚ ದುಖಂ, ಈದಿಸೇ ಸರೀರೇ ಅಸ್ಸಾದಲೋಭೇನ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚನುಭುಯ್ಯಮಾನಂ ಅನವಬುಜ್ಝನ್ತೋ ಲೋಕೋ ಮಧುರಗಿದ್ಧೋ ಖುರಧಾರಾಲೇಹಕಪುರಿಸೋ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ।
Evaṃ aguttadvārassa puggalassa chahi dvārehi chasupi ārammaṇesu asaṃvaranimittaṃ uppajjanakadukkhaṃ dassetvā svāyamasaṃvaro yasmā sarīrasabhāvānavabodhena hoti, tasmā sarīrasabhāvaṃ vicinanto ‘‘pubbalohitasampuṇṇa’’ntiādinā gāthādvayamāha. Tassattho – sarīraṃ nāmetaṃ pubbena lohitena ca sampuṇṇaṃ bharitaṃ aññena ca pittasemhādinā bahunā kuṇapena, tayidaṃ naravīrena naresu chekena sippācariyena kataṃ vaggu maṭṭhaṃ lākhāparikammādinā cittitaṃ, anto pana gūthādiasucibharitaṃ samuggaṃ viya chavimattamanoharaṃ bālajanasammohaṃ dukkhasabhāvatāya nirayādidukkhatāpanato ca kaṭukaṃ, parikappasambhavena amūlakena assādamattena madhuratāya madhurassādaṃ, tato eva piyabhāvanibandhanena piyanibandhanaṃ, dussahatāya appatītatāya ca dukhaṃ, īdise sarīre assādalobhena mahādukkhaṃ paccanubhuyyamānaṃ anavabujjhanto loko madhuragiddho khuradhārālehakapuriso viya daṭṭhabboti.
ಇದಾನಿ ಏತೇ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಗೋಚರಭೂತಾ ರೂಪಾದಯೋ ವುತ್ತಾ, ತೇ ವಿಸೇಸತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಪಟಿಬದ್ಧಾ ಕಮನೀಯಾತಿ ತತ್ಥ ಸಂವರೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇತ್ಥಿರೂಪೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಇತ್ಥಿರೂಪೇತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪಾಯತನಸಙ್ಖಾತೇ ವಣ್ಣೇ। ಅಪಿ ಚ ಯೋ ಕೋಚಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ನಿವತ್ಥಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರಸ್ಸ ವಾ ಗನ್ಧವಣ್ಣಕಾದೀನಂ ವಾ ಪಿಳನ್ಧನಮಾಲಾನಂ ವಾ ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧೋ ವಣ್ಣೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಭಾವಾಯ ಉಪಕಪ್ಪತಿ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ‘‘ಇತ್ಥಿರೂಪ’’ನ್ತ್ವೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇತ್ಥಿಸರೇತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಗೀತಲಪಿತಹಸಿತರುದಿತಸದ್ದೇ। ಅಪಿ ಚ ಇತ್ಥಿಯಾ ನಿವತ್ಥವತ್ಥಸ್ಸಪಿ ಅಲಙ್ಕತಅಲಙ್ಕಾರಸ್ಸಪಿ ಇತ್ಥಿಪಯೋಗನಿಪ್ಫಾದಿತಾ ವೇಣುವೀಣಾಸಙ್ಖಪಣವಾದೀನಮ್ಪಿ ಸದ್ದಾ ಇಧ ಇತ್ಥಿಸರಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಬ್ಬೋಪೇಸೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಆಕಡ್ಢತೀತಿ। ‘‘ಇತ್ಥಿರಸೇ’’ತಿ ಪನ ಪಾಳಿಯಾ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರಸಾಯತನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಇತ್ಥಿಯಾ ಕಿಂಕಾರಪಟಿಸ್ಸಾವಿತಾದಿವಸೇನ ಅಸ್ಸವರಸೋ ಚೇವ ಪರಿಭೋಗರಸೋ ಚ ಇತ್ಥಿರಸೋತಿ ಏಕೇ। ಯೋ ಪನ ಇತ್ಥಿಯಾ ಓಟ್ಠಮಂಸಸಮ್ಮಕ್ಖಿತಖೇಳಾದಿರಸೋ, ಯೋ ಚ ತಾಯ ಪುರಿಸಸ್ಸ ದಿನ್ನಯಾಗುಭತ್ತಾದೀನಂ ರಸೋ, ಸಬ್ಬೋಪೇಸೋ ‘‘ಇತ್ಥಿರಸೋ’’ತ್ವೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇಪಿ ಚ ಇತ್ಥಿಯಾ ಕಾಯಸಮ್ಫಸ್ಸೋ, ಇತ್ಥಿಸರೀರಾರೂಳ್ಹಾನಂ ವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಮಾಲಾದೀನಂ ಫಸ್ಸೋ ‘‘ಇತ್ಥಿಫೋಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತ್ವೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಯೇಸಂ ಇತ್ಥಿರೂಪೇ ಇತ್ಥಿಸರೇತಿ ಪಾಳಿ, ತೇಸಂ ಅಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಇತ್ಥಿರಸಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಇತ್ಥಿಗನ್ಧೇಸೂತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕಗನ್ಧಾಯತನೇಸು। ಇತ್ಥಿಯಾ ಸರೀರಗನ್ಧೋ ನಾಮ ದುಗ್ಗನ್ಧೋ। ಏಕಚ್ಚಾ ಹಿ ಇತ್ಥೀ ಅಸ್ಸಗನ್ಧಿನೀ ಹೋತಿ, ಏಕಚ್ಚಾ ಮೇಣ್ಡಗನ್ಧಿನೀ, ಏಕಚ್ಚಾ ಸೇದಗನ್ಧಿನೀ, ಏಕಚ್ಚಾ ಸೋಣಿತಗನ್ಧಿನೀ, ತಥಾಪಿ ತಾಸು ಅನ್ಧಬಾಲೋ ರಜ್ಜತೇವ। ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಪನ ಇತ್ಥಿರತನಸ್ಸ ಕಾಯತೋ ಚನ್ದನಗನ್ಧೋ ವಾಯತಿ, ಮುಖತೋ ಉಪ್ಪಲಗನ್ಧೋ, ಅಯಂ ನ ಸಬ್ಬಾಸಂ ಹೋತೀತಿ, ಇತ್ಥಿಯಾ ಸರೀರೇ ಆರೂಳ್ಹೋ ಆಗನ್ತುಕೋ ಅನುಲಿಮ್ಪನಾದಿಗನ್ಧೋ ‘‘ಇತ್ಥಿಗನ್ಧೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಾರತ್ತೋತಿ ಸುಟ್ಠು ರತ್ತೋ ಗಧಿತೋ ಮುಚ್ಛಿತೋ, ಇದಂ ಪನ ಪದಂ ‘‘ಇತ್ಥಿರೂಪೇ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ವಿವಿಧಂ ವಿನ್ದತೇ ದುಖನ್ತಿ ಇತ್ಥಿರೂಪಾದೀಸು ಸರಾಗನಿಮಿತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂ ವಧಬನ್ಧನಾದಿವಸೇನ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಂ ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಾದಿವಸೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಲಭತಿ।
Idāni ete cakkhādīnaṃ gocarabhūtā rūpādayo vuttā, te visesato purisassa itthipaṭibaddhā kamanīyāti tattha saṃvaro kātabboti dassento ‘‘itthirūpe’’tiādimāha. Tattha itthirūpeti itthiyā catusamuṭṭhānikarūpāyatanasaṅkhāte vaṇṇe. Api ca yo koci itthiyā nivatthassa alaṅkārassa vā gandhavaṇṇakādīnaṃ vā piḷandhanamālānaṃ vā kāyapaṭibaddho vaṇṇo purisassa cakkhuviññāṇassa ārammaṇabhāvāya upakappati, sabbametaṃ ‘‘itthirūpa’’ntveva veditabbaṃ. Itthisareti itthiyā gītalapitahasitaruditasadde. Api ca itthiyā nivatthavatthassapi alaṅkataalaṅkārassapi itthipayoganipphāditā veṇuvīṇāsaṅkhapaṇavādīnampi saddā idha itthisaraggahaṇena gahitāti veditabbā. Sabbopeso purisassa cittaṃ ākaḍḍhatīti. ‘‘Itthirase’’ti pana pāḷiyā catusamuṭṭhānikarasāyatanavasena vuttaṃ. Itthiyā kiṃkārapaṭissāvitādivasena assavaraso ceva paribhogaraso ca itthirasoti eke. Yo pana itthiyā oṭṭhamaṃsasammakkhitakheḷādiraso, yo ca tāya purisassa dinnayāgubhattādīnaṃ raso, sabbopeso ‘‘itthiraso’’tveva veditabbo. Phoṭṭhabbepi ca itthiyā kāyasamphasso, itthisarīrārūḷhānaṃ vatthālaṅkāramālādīnaṃ phasso ‘‘itthiphoṭṭhabbo’’tveva veditabbo. Ettha ca yesaṃ itthirūpe itthisareti pāḷi, tesaṃ api-saddena itthirasasaṅgaho daṭṭhabbo. Itthigandhesūti itthiyā catusamuṭṭhānikagandhāyatanesu. Itthiyā sarīragandho nāma duggandho. Ekaccā hi itthī assagandhinī hoti, ekaccā meṇḍagandhinī, ekaccā sedagandhinī, ekaccā soṇitagandhinī, tathāpi tāsu andhabālo rajjateva. Cakkavattino pana itthiratanassa kāyato candanagandho vāyati, mukhato uppalagandho, ayaṃ na sabbāsaṃ hotīti, itthiyā sarīre ārūḷho āgantuko anulimpanādigandho ‘‘itthigandho’’ti veditabbo. Sārattoti suṭṭhu ratto gadhito mucchito, idaṃ pana padaṃ ‘‘itthirūpe’’tiādīsupi yojetabbaṃ. Vividhaṃ vindate dukhanti itthirūpādīsu sarāganimittaṃ diṭṭhadhammikaṃ vadhabandhanādivasena samparāyikaṃ pañcavidhabandhanādivasena nānappakāraṃ dukkhaṃ paṭilabhati.
ಇತ್ಥಿಸೋತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನೀತಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಅನವಸೇಸಾನಿ ಪಞ್ಚ ತಣ್ಹಾಸೋತಾನಿ ಸನ್ದನ್ತಿ। ಪಞ್ಚಸೂತಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪಞ್ಚಸು ದ್ವಾರೇಸು। ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸೋತಾನಂ। ಆವರಣನ್ತಿ ಸಂವರಣಂ, ಯಥಾ ಅಸಂವರೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸಂವರಂ ಪವತ್ತೇತುಂ ಯೋ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಸೋ ವೀರಿಯವಾ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಾಯ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Itthisotāni sabbānīti itthiyā rūpādiārammaṇāni sabbāni anavasesāni pañca taṇhāsotāni sandanti. Pañcasūti purisassa pañcasu dvāresu. Tesanti tesaṃ pañcannaṃ sotānaṃ. Āvaraṇanti saṃvaraṇaṃ, yathā asaṃvaro na uppajjati, evaṃ satisampajaññaṃ paccupaṭṭhapetvā saṃvaraṃ pavattetuṃ yo sakkoti, so vīriyavā āraddhavīriyo akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāyāti attho.
ಏವಂ ರೂಪಾದಿಗೋಚರೇ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಗಹಟ್ಠಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ ಅತ್ಥವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸೋ ಅತ್ಥವಾ ಸೋ ಧಮ್ಮಟ್ಠೋ, ಸೋ ದಕ್ಖೋ ಸೋ ವಿಚಕ್ಖಣೋತಿ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಅತ್ಥವಾ, ಬುದ್ಧಿಮಾ, ಧಮ್ಮೇ ಠಿತೋ, ಧಮ್ಮೇ ದಕ್ಖೋ, ಧಮ್ಮೇ ಛೇಕೋ, ಅನಲಸೋ ವಾ ವಿಚಕ್ಖಣೋ ಇತಿ ಕತ್ತಬ್ಬತಾಸು ಕುಸಲೋ ನಾಮ। ಕರೇಯ್ಯ ರಮಮಾನೋಪಿ, ಕಿಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮತ್ಥಸಂಹಿತನ್ತಿ ಗೇಹರತಿಯಾ ರಮಮಾನೋಪಿ ಧಮ್ಮತ್ಥಸಂಹಿತಂ ಧಮ್ಮತೋ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಅನಪೇತಮೇವ ತಂ ತಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ। ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಭೋಗಾನಂ ಉಪ್ಪಾದನಂ, ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಪರಿಪಾಲನಂ, ಪರಿಭೋಗಞ್ಚ ಕರೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ, ಅವಿರೋಧೇನ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ, ಅಬಾಧನೇನ, ತಿವಗ್ಗತ್ಥಂ ಅನುಯುಞ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ । ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಯೇಸಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಅವಿರೋಧೇನ ತಿವಗ್ಗತ್ಥಸ್ಸ ವಸೇನ ವತ್ತತಿ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಮಹಾರಾಜಾದೀನಂ ವಿಯ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ನ ಯೇಸಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ವಸೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Evaṃ rūpādigocare pabbajitassa paṭipattiṃ dassetvā idāni gahaṭṭhassa dassetuṃ ‘‘so atthavā’’tiādi vuttaṃ. Tattha so atthavā so dhammaṭṭho, so dakkho so vicakkhaṇoti so puggalo imasmiṃ loke atthavā, buddhimā, dhamme ṭhito, dhamme dakkho, dhamme cheko, analaso vā vicakkhaṇo iti kattabbatāsu kusalo nāma. Kareyya ramamānopi, kiccaṃ dhammatthasaṃhitanti geharatiyā ramamānopi dhammatthasaṃhitaṃ dhammato atthato ca anapetameva taṃ taṃ kattabbaṃ. Anuppannānaṃ bhogānaṃ uppādanaṃ, uppannānaṃ paripālanaṃ, paribhogañca kareyya, aññamaññaṃ, avirodhena, aññamaññaṃ, abādhanena, tivaggatthaṃ anuyuñjeyyāti adhippāyo . Ayañca nayo yesaṃ sammāpaṭipattiavirodhena tivaggatthassa vasena vattati bimbisāramahārājādīnaṃ viya, tesaṃ vasena vutto. Na yesaṃ kesañci vasenāti daṭṭhabbaṃ.
ಅಥೋ ಸೀದತಿ ಸಞ್ಞುತ್ತನ್ತಿ ಯದಿ ಇಧಲೋಕೇ ಸುಪಸಂಹಿತಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂ ಅತ್ಥಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಂ। ವಜ್ಜೇ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿರತ್ಥಕನ್ತಿ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥರಹಿತಂ ಅನತ್ಥುಪಸಂಹಿತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಸಚೇಪಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಯ್ಯ ಪರಿಚ್ಚಜೇಯ್ಯ। ನ ತಂ ಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಮಞ್ಞಿತ್ವಾ, ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಚಕ್ಖಣೋತಿ ಸತಿಅವಿಪ್ಪವಾಸೇನ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಚಾರಣಪಞ್ಞಾಸಮ್ಭವೇನ ವಿಚಕ್ಖಣೋ ಅನತ್ಥುಪಸಂಹಿತಂ, ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಮಯಾ ನ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಮಞ್ಞಿತ್ವಾ ವಿವಜ್ಜೇಯ್ಯ।
Atho sīdati saññuttanti yadi idhaloke supasaṃhitaṃ diṭṭhadhammikaṃ atthaṃ pariggahetvā ṭhitaṃ. Vajje kiccaṃ niratthakanti samparāyikattharahitaṃ anatthupasaṃhitaṃ kiccaṃ sacepi vissajjeyya pariccajeyya. Na taṃ kiccanti maññitvā, appamatto vicakkhaṇoti satiavippavāsena appamatto vicāraṇapaññāsambhavena vicakkhaṇo anatthupasaṃhitaṃ, taṃ kiccaṃ mayā na kātabbanti maññitvā vivajjeyya.
ವಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪನ ಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೇನ ಸಞ್ಞುತ್ತಂ, ಯಾ ಚ ಧಮ್ಮಗತಾ ರತಿ। ತಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತೇಥಾತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪ್ಪಭೇದೇನ ಅತ್ಥೇನ ಹಿತೇನ ಸಂಯುತ್ತಂ ತದುಭಯಹಿತಾವಹಂ, ಯಾ ಚ ಅಧಿಕುಸಲಧಮ್ಮಗತಾ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸಹಿತಾ ರತಿ, ತದುಭಯಂ ಸಮ್ಮಾ ಆದಿಯಿತ್ವಾ ಪರಿಗ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತೇಯ್ಯ। ‘‘ಸಬ್ಬಂ ರತಿಂ ಧಮ್ಮರತಿ ಜಿನಾತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೫೪) ವಚನತೋ ಸಾ ಹಿ ಏಕಂಸೇನ ಉತ್ತಮತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಪನತೋ ಉತ್ತಮಾ ರತಿ ನಾಮ।
Vivajjetvā pana yañca atthena saññuttaṃ, yā ca dhammagatā rati. Taṃ samādāya vattethāti yaṃkiñci diṭṭhadhammikasamparāyikappabhedena atthena hitena saṃyuttaṃ tadubhayahitāvahaṃ, yā ca adhikusaladhammagatā samathavipassanāsahitā rati, tadubhayaṃ sammā ādiyitvā pariggahaṃ katvā vatteyya. ‘‘Sabbaṃ ratiṃ dhammarati jinātī’’ti (dha. pa. 354) vacanato sā hi ekaṃsena uttamatthassa pāpanato uttamā rati nāma.
ಯಂ ಪನ ಕಾಮರತಿಸಂಯುತ್ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿರತ್ಥಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸಾ ಅನತ್ಥುಪಸಂಹಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಚ್ಚಾವಚೇಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಉಚ್ಚಾವಚೇಹೀತಿ ಮಹನ್ತೇಹಿ ಚೇವ ಖುದ್ದಕೇಹಿ ಚ। ಉಪಾಯೇಹೀತಿ ನಯೇಹಿ। ಪರೇಸಮಭಿಜಿಗೀಸತೀತಿ ಪರೇಸಂ ಸನ್ತಕಂ ಆಹರಿತುಂ ಇಚ್ಛತಿ, ಪರೇ ವಾ ಸಬ್ಬಥಾ ಹಾಪೇತಿ, ಜಿನಾಪೇತಿ ಪರಂ ಹನ್ತ್ವಾ, ವಧಿತ್ವಾ ಅಥ ಸೋಚಯಿತ್ವಾ, ಆಲೋಪತಿ ಸಾಹಸಾ ಯೋ ಪರೇಸಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಾಮಹೇತು ಪರೇ ಹನನ್ತೋ, ಘಾತೇನ್ತೋ, ಸೋಚೇನ್ತೋ ಸನ್ಧಿಚ್ಛೇದಸನ್ಧಿರುಹನಪಸಯ್ಹಾವಹಾರಾದೀಹಿ ನಾನುಪಾಯೇಹಿ ಪರೇಸಂ ಸನ್ತಕಂ ಹರಿತುಂ ವಾಯಮನ್ತೋ ಸಾಹಸಾಕಾರಂ ಕರೋತಿ, ಆಲೋಪತಿ, ಜಿಗೀಸತಿ ಸಾಪತೇಯ್ಯವಸೇನ ಪರೇ ಹಾಪೇತಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಕಾಮರತಿಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಅನತ್ಥುಪಸಂಹಿತಂ ಏಕನ್ತನಿಹೀನನ್ತಿ। ಏತೇನ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಧಮ್ಮಗತಾಯ ರತಿಯಾ ಏಕಂಸತೋ ಉತ್ತಮಭಾವಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತಿ।
Yaṃ pana kāmaratisaṃyuttaṃ kiccaṃ niratthakanti vuttaṃ, tassā anatthupasaṃhitabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘uccāvacehī’’tiādi vuttaṃ. Tattha uccāvacehīti mahantehi ceva khuddakehi ca. Upāyehīti nayehi. Paresamabhijigīsatīti paresaṃ santakaṃ āharituṃ icchati, pare vā sabbathā hāpeti, jināpeti paraṃ hantvā, vadhitvā atha socayitvā, ālopati sāhasā yo paresaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo puggalo kāmahetu pare hananto, ghātento, socento sandhicchedasandhiruhanapasayhāvahārādīhi nānupāyehi paresaṃ santakaṃ harituṃ vāyamanto sāhasākāraṃ karoti, ālopati, jigīsati sāpateyyavasena pare hāpeti, tassa taṃ kiccaṃ kāmaratisannissitaṃ anatthupasaṃhitaṃ ekantanihīnanti. Etena tappaṭipakkhato dhammagatāya ratiyā ekaṃsato uttamabhāvaṃyeva vibhāveti.
ಇದಾನಿ ಯಂ ‘‘ತೇಸಮಾವರಣಂ ಕಾತುಂ ಯೋ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಆವರಣಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಉಪಾಯೇನ ಸಹ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ತಚ್ಛನ್ತೋ ಆಣಿಯಾ ಆಣಿಂ , ನಿಹನ್ತಿ ಬಲವಾ ಯಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ಯಥಾ ಬಲವಾ ಕಾಯಬಲೇನ, ಞಾಣಬಲೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ತಚ್ಛಕೋ ರುಕ್ಖದಣ್ಡಗತಂ ಆಣಿಂ ನೀಹರಿತುಕಾಮೋ ತತೋ ಬಲವತಿಂ ಆಣಿಂ ಕೋಟೇನ್ತೋ ತತೋ ನೀಹರತಿ, ತಥಾ ಕುಸಲೋ ಭಿಕ್ಖು ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಬಲೇನ ನಿಹನ್ತುಕಾಮೋ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಏವ ನಿಹನ್ತಿ।
Idāni yaṃ ‘‘tesamāvaraṇaṃ kātuṃ yo sakkotī’’ti indriyānaṃ āvaraṇaṃ vuttaṃ, taṃ upāyena saha vibhāvento ‘‘tacchanto āṇiyā āṇiṃ, nihanti balavā yathā’’ti āha. Yathā balavā kāyabalena, ñāṇabalena ca samannāgato tacchako rukkhadaṇḍagataṃ āṇiṃ nīharitukāmo tato balavatiṃ āṇiṃ koṭento tato nīharati, tathā kusalo bhikkhu cakkhādīni indriyāni vipassanābalena nihantukāmo indriyehi eva nihanti.
ಕತಮೇಹಿ ಪನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸದ್ಧ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅಧಿಮೋಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ ಸದ್ಧಂ, ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಂ ವೀರಿಯಂ, ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ ಸಮಾಧಿಂ, ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ ಸತಿಂ, ದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಂ ಪಞ್ಞನ್ತಿ ಇಮಾನಿಪಿ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚಕಾನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಭಾವೇನ್ತೋ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಏತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅನುನಯಪಟಿಘಾದಿಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದ್ವಾರಭಾವವಿಹನೇನ ಹನ್ತ್ವಾ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ತದುಪನಿಸ್ಸಯೇ ಕಿಲೇಸೇ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ, ತತೋ ಏವ ಅನೀಘೋ ನಿದ್ದುಕ್ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಯಾತಿ ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ।
Katamehi panāti āha ‘‘saddha’’ntiādi. Tassattho – adhimokkhalakkhaṇaṃ saddhaṃ, paggahalakkhaṇaṃ vīriyaṃ, avikkhepalakkhaṇaṃ samādhiṃ, upaṭṭhānalakkhaṇaṃ satiṃ, dassanalakkhaṇaṃ paññanti imānipi vimuttiparipācakāni pañcindriyāni bhāvento vaḍḍhento etehi pañcahi indriyehi cakkhādīni pañcindriyāni anunayapaṭighādikilesuppattiyā dvārabhāvavihanena hantvā, ariyamaggena tadupanissaye kilese samucchinditvā, tato eva anīgho niddukkho brāhmaṇo anupādisesaparinibbānameva yāti upagacchatīti.
ಸೋ ಅತ್ಥವಾತಿ ಸೋ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಉತ್ತಮತ್ಥೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಅತ್ಥವಾ, ತಂ ಸಮ್ಪಾಪಕೇ ಧಮ್ಮೇ ಠಿತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠೋ। ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅನವಸೇಸೇನ ವಿಧಿನಾ ಅನವಸೇಸಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಾಕ್ಯಭೂತಂ ಅನುಸಾಸನಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಠಿತೋ। ತತೋ ಏವ ಸೋ ನರೋ ಉತ್ತಮಪುರಿಸೋ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಞ್ಚ ಏಧತಿ, ಬ್ರೂಹೇತಿ, ವಡ್ಢೇತೀತಿ।
So atthavāti so yathāvutto brāhmaṇo uttamatthena samannāgatattā atthavā, taṃ sampāpake dhamme ṭhitattā dhammaṭṭho. Sabbena sabbaṃ anavasesena vidhinā anavasesaṃ buddhassa bhagavato vākyabhūtaṃ anusāsaniṃ katvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjitvā ṭhito. Tato eva so naro uttamapuriso nibbānasukhañca edhati, brūheti, vaḍḍhetīti.
ಏವಂ ಥೇರೇನ ಅತ್ತನೋ ಚಿನ್ತಿತಾಕಾರವಿಭಾವನಾವಸೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ಇದಮೇವ ಚಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Evaṃ therena attano cintitākāravibhāvanāvasena paṭipattiyā pakāsitattā idameva cassa aññābyākaraṇaṃ daṭṭhabbaṃ.
ಪಾರಾಪರಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pārāpariyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೨. ಪಾರಾಪರಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 2. Pārāpariyattheragāthā