Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
൬. പാരാപരിയത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ
6. Pārāpariyattheragāthāvaṇṇanā
ഛഫസ്സായതനേ ഹിത്വാതി ആയസ്മതോ പാരാപരിയത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ പുഞ്ഞാനി ഉപചിനന്തോ പിയദസ്സിസ്സ ഭഗവതോ കാലേ നേസാദയോനിയം നിബ്ബത്തിത്വാ തസ്സ വിഞ്ഞുതം പത്തസ്സ വിചരണട്ഠാനേ അഞ്ഞതരസ്മിം വനസണ്ഡേ പിയദസ്സീ ഭഗവാ തം അനുഗ്ഗണ്ഹിതും നിരോധസമാപത്തിം സമാപജ്ജിത്വാ നിസീദി. സോ ച മിഗേ പരിയേസന്തോ തം ഠാനം ഗതോ സത്ഥാരം ദിസ്വാ പസന്നമാനസോ ഭഗവന്തം അന്തോ കത്വാ കതം സാഖാമണ്ഡപം പദുമപുപ്ഫേഹി കൂടാഗാരാകാരേന സഞ്ഛാദേത്വാ ഉളാരം പീതിസോമനസ്സം പടിസംവേദേന്തോ സത്താഹം നമസ്സമാനോ അട്ഠാസി. ദിവസേ ദിവസേ ച മിലാതമിലാതാനി അപനേത്വാ അഭിനവേഹി ഛാദേസി. സത്ഥാ സത്താഹസ്സ അച്ചയേന നിരോധതോ വുട്ഠഹിത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘം അനുസ്സരി. താവദേവ അസീതിസഹസ്സമത്താ ഭിക്ഖൂ സത്ഥാരം പരിവാരേസും. ‘‘മധുരധമ്മകഥം സുണിസ്സാമാ’’തി ദേവതാ സന്നിപതിംസു, മഹാ സമാഗമോ അഹോസി. സത്ഥാ അനുമോദനം കരോന്തോ തസ്സ ദേവമനുസ്സേസു ഭാവിനിം സമ്പത്തിം ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ സാവകബോധിഞ്ച ബ്യാകരിത്വാ പക്കാമി. സോ തേന പുഞ്ഞകമ്മേന ദേവമനുസ്സേസു സംസരന്തോ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ രാജഗഹേ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വിഞ്ഞുതം പത്തോ തിണ്ണം വേദാനം പാരഗൂ ഹുത്വാ പരാപരഗോത്തതായ പാരാപരിയോതി ലദ്ധസമഞ്ഞോ ബഹൂ ബ്രാഹ്മണേ മന്തേ വാചേന്തോ സത്ഥു രാജഗഹഗമനേ ബുദ്ധാനുഭാവം ദിസ്വാ പടിലദ്ധസദ്ധോ പബ്ബജിത്വാ വിപസ്സനായ കമ്മം കരോന്തോ നചിരസ്സേവ അരഹത്തം പാപുണി. തേന വുത്തം അപദാനേ (അപ॰ ഥേര ൧.൪൦.൩൫൩-൩൮൫) –
Chaphassāyatanehitvāti āyasmato pārāpariyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto piyadassissa bhagavato kāle nesādayoniyaṃ nibbattitvā tassa viññutaṃ pattassa vicaraṇaṭṭhāne aññatarasmiṃ vanasaṇḍe piyadassī bhagavā taṃ anuggaṇhituṃ nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā nisīdi. So ca mige pariyesanto taṃ ṭhānaṃ gato satthāraṃ disvā pasannamānaso bhagavantaṃ anto katvā kataṃ sākhāmaṇḍapaṃ padumapupphehi kūṭāgārākārena sañchādetvā uḷāraṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedento sattāhaṃ namassamāno aṭṭhāsi. Divase divase ca milātamilātāni apanetvā abhinavehi chādesi. Satthā sattāhassa accayena nirodhato vuṭṭhahitvā bhikkhusaṅghaṃ anussari. Tāvadeva asītisahassamattā bhikkhū satthāraṃ parivāresuṃ. ‘‘Madhuradhammakathaṃ suṇissāmā’’ti devatā sannipatiṃsu, mahā samāgamo ahosi. Satthā anumodanaṃ karonto tassa devamanussesu bhāviniṃ sampattiṃ imasmiṃ buddhuppāde sāvakabodhiñca byākaritvā pakkāmi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā parāparagottatāya pārāpariyoti laddhasamañño bahū brāhmaṇe mante vācento satthu rājagahagamane buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.40.353-385) –
‘‘പിയദസ്സീ നാമ ഭഗവാ, സയമ്ഭൂ ലോകനായകോ;
‘‘Piyadassī nāma bhagavā, sayambhū lokanāyako;
വിവേകകാമോ സമ്ബുദ്ധോ, സമാധികുസലോ മുനി.
Vivekakāmo sambuddho, samādhikusalo muni.
‘‘വനസണ്ഡം സമോഗ്ഗയ്ഹ, പിയദസ്സീ മഹാമുനി;
‘‘Vanasaṇḍaṃ samoggayha, piyadassī mahāmuni;
പംസുകൂലം പത്ഥരിത്വാ, നിസീദി പുരിസുത്തമോ.
Paṃsukūlaṃ pattharitvā, nisīdi purisuttamo.
‘‘മിഗലുദ്ദോ പുരേ ആസിം, അരഞ്ഞേ കാനനേ അഹം;
‘‘Migaluddo pure āsiṃ, araññe kānane ahaṃ;
പസദം മിഗമേസന്തോ, ആഹിണ്ഡാമി അഹം തദാ.
Pasadaṃ migamesanto, āhiṇḍāmi ahaṃ tadā.
‘‘തത്ഥദ്ദസാസിം സമ്ബുദ്ധം, ഓഘതിണ്ണമനാസവം;
‘‘Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, oghatiṇṇamanāsavaṃ;
പുപ്ഫിതം സാലരാജംവ, സതരംസിംവ ഉഗ്ഗതം.
Pupphitaṃ sālarājaṃva, sataraṃsiṃva uggataṃ.
‘‘ദിസ്വാനഹം ദേവദേവം, പിയദസ്സിം മഹായസം;
‘‘Disvānahaṃ devadevaṃ, piyadassiṃ mahāyasaṃ;
ജാതസ്സരം സമോഗ്ഗയ്ഹ, പദുമം ആഹരിം തദാ.
Jātassaraṃ samoggayha, padumaṃ āhariṃ tadā.
‘‘ആഹരിത്വാന പദുമം, സതപത്തം മനോരമം;
‘‘Āharitvāna padumaṃ, satapattaṃ manoramaṃ;
കൂടാഗാരം കരിത്വാന, ഛാദയിം പദുമേനഹം.
Kūṭāgāraṃ karitvāna, chādayiṃ padumenahaṃ.
‘‘അനുകമ്പകോ കാരുണികോ, പിയദസ്സീ മഹാമുനി;
‘‘Anukampako kāruṇiko, piyadassī mahāmuni;
സത്തരത്തിന്ദിവം ബുദ്ധോ, കൂടാഗാരേ വസീ ജിനോ.
Sattarattindivaṃ buddho, kūṭāgāre vasī jino.
‘‘പുരാണം ഛഡ്ഡയിത്വാന, നവേന ഛാദയിം അഹം;
‘‘Purāṇaṃ chaḍḍayitvāna, navena chādayiṃ ahaṃ;
അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാന, അട്ഠാസിം താവദേ അഹം.
Añjaliṃ paggahetvāna, aṭṭhāsiṃ tāvade ahaṃ.
‘‘വുട്ഠഹിത്വാ സമാധിമ്ഹാ, പിയദസ്സീ മഹാമുനി;
‘‘Vuṭṭhahitvā samādhimhā, piyadassī mahāmuni;
ദിസം അനുവിലോകേന്തോ, നിസീദി ലോകനായകോ.
Disaṃ anuvilokento, nisīdi lokanāyako.
‘‘തദാ സുദസ്സനോ നാമ, ഉപട്ഠാകോ മഹിദ്ധികോ;
‘‘Tadā sudassano nāma, upaṭṭhāko mahiddhiko;
ചിത്തമഞ്ഞായ ബുദ്ധസ്സ, പിയദസ്സിസ്സ സത്ഥുനോ.
Cittamaññāya buddhassa, piyadassissa satthuno.
‘‘അസീതിയാ സഹസ്സേഹി, ഭിക്ഖൂഹി പരിവാരിതോ;
‘‘Asītiyā sahassehi, bhikkhūhi parivārito;
വനന്തേ സുഖമാസീനം, ഉപേസി ലോകനായകം.
Vanante sukhamāsīnaṃ, upesi lokanāyakaṃ.
‘‘യാവതാ വനസണ്ഡമ്ഹി, അധിവത്ഥാ ച ദേവതാ;
‘‘Yāvatā vanasaṇḍamhi, adhivatthā ca devatā;
ബുദ്ധസ്സ ചിത്തമഞ്ഞായ, സബ്ബേ സന്നിപതും തദാ.
Buddhassa cittamaññāya, sabbe sannipatuṃ tadā.
‘‘സമാഗതേസു യക്ഖേസു, കുമ്ഭണ്ഡേ സഹരക്ഖസേ;
‘‘Samāgatesu yakkhesu, kumbhaṇḍe saharakkhase;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ച സമ്പത്തേ, ഗാഥാ പബ്യാഹരീ ജിനോ.
Bhikkhusaṅghe ca sampatte, gāthā pabyāharī jino.
‘‘ഥോമം സത്താഹം പൂജേസി, ആവാസഞ്ച അകാസി മേ;
‘‘Thomaṃ sattāhaṃ pūjesi, āvāsañca akāsi me;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘സുദുദ്ദസം സുനിപുണം, ഗമ്ഭീരം സുപ്പകാസിതം;
‘‘Sududdasaṃ sunipuṇaṃ, gambhīraṃ suppakāsitaṃ;
ഞാണേന കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
Ñāṇena kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘ചതുദ്ദസാനി കപ്പാനി, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;
‘‘Catuddasāni kappāni, devarajjaṃ karissati;
കൂടാഗാരം മഹന്തസ്സ, പദ്മപുപ്ഫേഹി ഛാദിതം.
Kūṭāgāraṃ mahantassa, padmapupphehi chāditaṃ.
‘‘ആകാസേ ധാരയിസ്സതി, പുപ്ഫകമ്മസ്സിദം ഫലം;
‘‘Ākāse dhārayissati, pupphakammassidaṃ phalaṃ;
ചതുബ്ബീസേ കപ്പസതേ, വോകിണ്ണം സംസരിസ്സതി.
Catubbīse kappasate, vokiṇṇaṃ saṃsarissati.
‘‘തത്ഥ പുപ്ഫമയം ബ്യമ്ഹം, ആകാസേ ധാരയിസ്സതി;
‘‘Tattha pupphamayaṃ byamhaṃ, ākāse dhārayissati;
യഥാ പദുമപത്തമ്ഹി, തോയം ന ഉപലിമ്പതി.
Yathā padumapattamhi, toyaṃ na upalimpati.
‘‘തഥേവീമസ്സ ഞാണമ്ഹി, കിലേസാ നോപലിമ്പരേ;
‘‘Tathevīmassa ñāṇamhi, kilesā nopalimpare;
മനസാ വിനിവട്ടേത്വാ, പഞ്ച നീവരണേ അയം.
Manasā vinivaṭṭetvā, pañca nīvaraṇe ayaṃ.
‘‘ചിത്തം ജനേത്വാ നേക്ഖമ്മേ, അഗാരാ പബ്ബജിസ്സതി;
‘‘Cittaṃ janetvā nekkhamme, agārā pabbajissati;
തതോ പുപ്ഫമയേ ബ്യമ്ഹേ, ധാരേന്തേ നിക്ഖമിസ്സതി.
Tato pupphamaye byamhe, dhārente nikkhamissati.
‘‘രുക്ഖമൂലേ വസന്തസ്സ, നിപകസ്സ സതീമതോ;
‘‘Rukkhamūle vasantassa, nipakassa satīmato;
തത്ഥ പുപ്ഫമയം ബ്യമ്ഹം, മത്ഥകേ ധാരയിസ്സതി.
Tattha pupphamayaṃ byamhaṃ, matthake dhārayissati.
‘‘ചീവരം പിണ്ഡപാതഞ്ച, പച്ചയം സയനാസനം;
‘‘Cīvaraṃ piṇḍapātañca, paccayaṃ sayanāsanaṃ;
ദത്വാന ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ, നിബ്ബായിസ്സതിനാസവോ.
Datvāna bhikkhusaṅghassa, nibbāyissatināsavo.
‘‘കൂടാഗാരേന ചരതാ, പബ്ബജ്ജം അഭിനിക്ഖമിം;
‘‘Kūṭāgārena caratā, pabbajjaṃ abhinikkhamiṃ;
രുക്ഖമൂലേ വസന്തമ്പി, കൂടാഗാരം ധരീയതി.
Rukkhamūle vasantampi, kūṭāgāraṃ dharīyati.
‘‘ചീവരേ പിണ്ഡപാതേ ച, ചേതനാ മേ ന വിജ്ജതി;
‘‘Cīvare piṇḍapāte ca, cetanā me na vijjati;
പുഞ്ഞകമ്മേന സംയുത്തോ, ലഭാമി പരിനിട്ഠിതം.
Puññakammena saṃyutto, labhāmi pariniṭṭhitaṃ.
‘‘ഗണനാതോ അസങ്ഖേയ്യാ, കപ്പകോടീ ബഹൂ മമ;
‘‘Gaṇanāto asaṅkheyyā, kappakoṭī bahū mama;
രിത്തകാ തേ അതിക്കന്താ, പമുത്താ ലോകനായകാ.
Rittakā te atikkantā, pamuttā lokanāyakā.
‘‘അട്ഠാരസേ കപ്പസതേ, പിയദസ്സീ വിനായകോ;
‘‘Aṭṭhārase kappasate, piyadassī vināyako;
തമഹം പയിരുപാസിത്വാ, ഇമം യോനിം ഉപാഗതോ.
Tamahaṃ payirupāsitvā, imaṃ yoniṃ upāgato.
‘‘ഇധ പസ്സാമി സമ്ബുദ്ധം, അനോമം നാമ ചക്ഖുമം;
‘‘Idha passāmi sambuddhaṃ, anomaṃ nāma cakkhumaṃ;
തമഹം ഉപഗന്ത്വാന, പബ്ബജിം അനഗാരിയം.
Tamahaṃ upagantvāna, pabbajiṃ anagāriyaṃ.
‘‘ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ബുദ്ധോ, മഗ്ഗം മേ ദേസയീ ജിനോ;
‘‘Dukkhassantakaro buddho, maggaṃ me desayī jino;
തസ്സ ധമ്മം സുണിത്വാന, പത്തോമ്ഹി അചലം പദം.
Tassa dhammaṃ suṇitvāna, pattomhi acalaṃ padaṃ.
‘‘തോസയിത്വാന സമ്ബുദ്ധം, ഗോതമം സക്യപുങ്ഗവം;
‘‘Tosayitvāna sambuddhaṃ, gotamaṃ sakyapuṅgavaṃ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, വിഹരാമി അനാസവോ.
Sabbāsave pariññāya, viharāmi anāsavo.
‘‘അട്ഠാരസേ കപ്പസതേ, യം ബുദ്ധമഭിപൂജയിം;
‘‘Aṭṭhārase kappasate, yaṃ buddhamabhipūjayiṃ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം…പേ॰… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
അരഹത്തം പന പത്വാ അത്തനോ പടിപത്തിം പച്ചവേക്ഖിത്വാ സഞ്ജാതസോമനസ്സോ ഉദാനവസേന –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā sañjātasomanasso udānavasena –
൧൧൬.
116.
‘‘ഛഫസ്സായതനേ ഹിത്വാ, ഗുത്തദ്വാരോ സുസംവുതോ;
‘‘Chaphassāyatane hitvā, guttadvāro susaṃvuto;
അഘമൂലം വമിത്വാന, പത്തോ മേ ആസവക്ഖയോ’’തി. – ഗാഥം അഭാസി;
Aghamūlaṃ vamitvāna, patto me āsavakkhayo’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
തത്ഥ ഛഫസ്സായതനേ ഹിത്വാതി ചക്ഖുസമ്ഫസ്സാദീനം ഛന്നം സമ്ഫസ്സാനം ഉപ്പത്തിട്ഠാനതായ ‘‘ഫസ്സായതനാനീ’’തി ലദ്ധനാമാനി ചക്ഖാദീനി ഛ അജ്ഝത്തികായതനാനി തപ്പടിബദ്ധസംകിലേസപ്പഹാനവസേന പഹായ. ഗുത്തദ്വാരോ സുസംവുതോതി തതോ ഏവ ചക്ഖുദ്വാരാദീനം ഗുത്തത്താ, തത്ഥ പവത്തനകാനം അഭിജ്ഝാദീനം പാപധമ്മാനം പവേസനനിവാരണേന സതികവാടേന സുട്ടു പിഹിതത്താ ഗുത്തദ്വാരോ സുസംവുതോ. അഥ വാ മനച്ഛട്ഠാനം ഛന്നം ദ്വാരാനം വുത്തനയേന രക്ഖിതത്താ ഗുത്തദ്വാരോ, കായാദീഹി സുട്ഠു സഞ്ഞതത്താ സുസംവുതോതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. അഘമൂലം വമിത്വാനാതി അഘസ്സ വട്ടദുക്ഖസ്സ മൂലഭൂതം അവിജ്ജാഭവതണ്ഹാസങ്ഖാതം ദോസം, സബ്ബം വാ കിലേസദോസം അരിയമഗ്ഗസങ്ഖാതവമനയോഗപാനേന ഉഗ്ഗിരിത്വാ സന്താനതോ ബഹി കത്വാ, ബഹികരണഹേതു വാ. പത്തോ മേ ആസവക്ഖയോതി കാമാസവാദയോ ആസവാ ഏത്ഥ ഖീയന്തി, തേസം വാ ഖയേന പത്തബ്ബോതി ആസവക്ഖയോ, നിബ്ബാനം അരഹത്തഞ്ച. സോ ആസവക്ഖയോ പത്തോ അധിഗതോതി ഉദാനവസേന അഞ്ഞം ബ്യാകാസി.
Tattha chaphassāyatane hitvāti cakkhusamphassādīnaṃ channaṃ samphassānaṃ uppattiṭṭhānatāya ‘‘phassāyatanānī’’ti laddhanāmāni cakkhādīni cha ajjhattikāyatanāni tappaṭibaddhasaṃkilesappahānavasena pahāya. Guttadvāro susaṃvutoti tato eva cakkhudvārādīnaṃ guttattā, tattha pavattanakānaṃ abhijjhādīnaṃ pāpadhammānaṃ pavesananivāraṇena satikavāṭena suṭṭu pihitattā guttadvāro susaṃvuto. Atha vā manacchaṭṭhānaṃ channaṃ dvārānaṃ vuttanayena rakkhitattā guttadvāro, kāyādīhi suṭṭhu saññatattā susaṃvutoti evamettha attho veditabbo. Aghamūlaṃ vamitvānāti aghassa vaṭṭadukkhassa mūlabhūtaṃ avijjābhavataṇhāsaṅkhātaṃ dosaṃ, sabbaṃ vā kilesadosaṃ ariyamaggasaṅkhātavamanayogapānena uggiritvā santānato bahi katvā, bahikaraṇahetu vā. Patto me āsavakkhayoti kāmāsavādayo āsavā ettha khīyanti, tesaṃ vā khayena pattabboti āsavakkhayo, nibbānaṃ arahattañca. So āsavakkhayo patto adhigatoti udānavasena aññaṃ byākāsi.
പാരാപരിയത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Pārāpariyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഥേരഗാഥാപാളി • Theragāthāpāḷi / ൬. പാരാപരിയത്ഥേരഗാഥാ • 6. Pārāpariyattheragāthā