Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
൨. പാരാപരിയത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ
2. Pārāpariyattheragāthāvaṇṇanā
സമണസ്സ അഹു ചിന്താതിആദികാ ആയസ്മതോ പാരാപരിയത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ വിവട്ടൂപനിസ്സയം കുസലം ഉപചിനിത്വാ സുഗതീസുയേവ സംസരന്തോ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ സാവത്ഥിയം അഞ്ഞതരസ്സ ബ്രാഹ്മണമഹാസാലസ്സ പുത്തോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി. തസ്സ വയപ്പത്തസ്സ ഗോത്തവസേന പാരാപരിയോത്വേവ സമഞ്ഞാ അഹോസി. സോ തയോ വേദേ ഉഗ്ഗഹേത്വാ ബ്രാഹ്മണസിപ്പേസു നിപ്ഫത്തിം ഗതോ. ഏകദിവസം സത്ഥു ധമ്മദേസനാകാലേ ജേതവനവിഹാരം ഗന്ത്വാ പരിസപരിയന്തേ നിസീദി. സത്ഥാ തസ്സ അജ്ഝാസയം ഓലോകേത്വാ ഇന്ദ്രിയഭാവനാസുത്തം (മ॰ നി॰ ൩.൪൫൩) ദേസേസി. സോ തം സുത്വാ പടിലദ്ധസദ്ധോ പബ്ബജി. തം സുത്തം ഉഗ്ഗഹേത്വാ തദത്ഥമനുചിന്തേസി. യഥാ പന അനുചിന്തേസി, സ്വായമത്ഥോ ഗാഥാസു ഏവ ആവി ഭവിസ്സതി. സോ തഥാ അനുവിചിന്തേന്തോ ആയതനമുഖേന വിപസ്സനം പട്ഠപേത്വാ നചിരസ്സേവ അരഹത്തം പത്തോ. അപരഭാഗേ അത്തനാ ചിന്തിതാകാരം പകാസേന്തോ –
Samaṇassa ahu cintātiādikā āyasmato pārāpariyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarassa brāhmaṇamahāsālassa putto hutvā nibbatti. Tassa vayappattassa gottavasena pārāpariyotveva samaññā ahosi. So tayo vede uggahetvā brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gato. Ekadivasaṃ satthu dhammadesanākāle jetavanavihāraṃ gantvā parisapariyante nisīdi. Satthā tassa ajjhāsayaṃ oloketvā indriyabhāvanāsuttaṃ (ma. ni. 3.453) desesi. So taṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji. Taṃ suttaṃ uggahetvā tadatthamanucintesi. Yathā pana anucintesi, svāyamattho gāthāsu eva āvi bhavissati. So tathā anuvicintento āyatanamukhena vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ patto. Aparabhāge attanā cintitākāraṃ pakāsento –
൭൨൬.
726.
‘‘സമണസ്സ അഹു ചിന്താ, പാരാപരിയസ്സ ഭിക്ഖുനോ;
‘‘Samaṇassa ahu cintā, pārāpariyassa bhikkhuno;
ഏകകസ്സ നിസിന്നസ്സ, പവിവിത്തസ്സ ഝായിനോ.
Ekakassa nisinnassa, pavivittassa jhāyino.
൭൨൭.
727.
‘‘കിമാനുപുബ്ബം പുരിസോ, കിം വതം കിം സമാചാരം;
‘‘Kimānupubbaṃ puriso, kiṃ vataṃ kiṃ samācāraṃ;
അത്തനോ കിച്ചകാരീസ്സ, ന ച കഞ്ചി വിഹേഠയേ.
Attano kiccakārīssa, na ca kañci viheṭhaye.
൭൨൮.
728.
‘‘ഇന്ദ്രിയാനി മനുസ്സാനം, ഹിതായ അഹിതായ ച;
‘‘Indriyāni manussānaṃ, hitāya ahitāya ca;
അരക്ഖിതാനി അഹിതായ, രക്ഖിതാനി ഹിതായ ച.
Arakkhitāni ahitāya, rakkhitāni hitāya ca.
൭൨൯.
729.
‘‘ഇന്ദ്രിയാനേവ സാരക്ഖം, ഇന്ദ്രിയാനി ച ഗോപയം;
‘‘Indriyāneva sārakkhaṃ, indriyāni ca gopayaṃ;
അത്തനോ കിച്ചകാരീസ്സ, ന ച കഞ്ചി വിഹേഠയേ.
Attano kiccakārīssa, na ca kañci viheṭhaye.
൭൩൦.
730.
‘‘ചക്ഖുന്ദ്രിയം ചേ രൂപേസു, ഗച്ഛന്തം അനിവാരയം;
‘‘Cakkhundriyaṃ ce rūpesu, gacchantaṃ anivārayaṃ;
അനാദീനവദസ്സാവീ, സോ ദുക്ഖാ ന ഹി മുച്ചതി.
Anādīnavadassāvī, so dukkhā na hi muccati.
൭൩൧.
731.
‘‘സോതിന്ദ്രിയം ചേ സദ്ദേസു, ഗച്ഛന്തം അനിവാരയം;
‘‘Sotindriyaṃ ce saddesu, gacchantaṃ anivārayaṃ;
അനാദീനവദസ്സാവീ, സോ ദുക്ഖാ ന ഹി മുച്ചതി.
Anādīnavadassāvī, so dukkhā na hi muccati.
൭൩൨.
732.
‘‘അനിസ്സരണദസ്സാവീ, ഗന്ധേ ചേ പടിസേവതി;
‘‘Anissaraṇadassāvī, gandhe ce paṭisevati;
ന സോ മുച്ചതി ദുക്ഖമ്ഹാ, ഗന്ധേസു അധിമുച്ഛിതോ.
Na so muccati dukkhamhā, gandhesu adhimucchito.
൭൩൩.
733.
‘‘അമ്ബിലം മധുരഗ്ഗഞ്ച, തിത്തകഗ്ഗമനുസ്സരം;
‘‘Ambilaṃ madhuraggañca, tittakaggamanussaraṃ;
രസതണ്ഹായ ഗധിതോ, ഹദയം നാവബുജ്ഝതി.
Rasataṇhāya gadhito, hadayaṃ nāvabujjhati.
൭൩൪.
734.
‘‘സുഭാന്യപ്പടികൂലാനി , ഫോട്ഠബ്ബാനി അനുസ്സരം;
‘‘Subhānyappaṭikūlāni , phoṭṭhabbāni anussaraṃ;
രത്തോ രാഗാധികരണം, വിവിധം വിന്ദതേ ദുഖം.
Ratto rāgādhikaraṇaṃ, vividhaṃ vindate dukhaṃ.
൭൩൫.
735.
‘‘മനം ചേതേഹി ധമ്മേഹി, യോ ന സക്കോതി രക്ഖിതും;
‘‘Manaṃ cetehi dhammehi, yo na sakkoti rakkhituṃ;
തതോ നം ദുക്ഖമന്വേതി, സബ്ബേഹേതേഹി പഞ്ചഹി.
Tato naṃ dukkhamanveti, sabbehetehi pañcahi.
൭൩൬.
736.
‘‘പുബ്ബലോഹിതസമ്പുണ്ണം, ബഹുസ്സ കുണപസ്സ ച;
‘‘Pubbalohitasampuṇṇaṃ, bahussa kuṇapassa ca;
നരവീരകതം വഗ്ഗും, സമുഗ്ഗമിവ ചിത്തിതം.
Naravīrakataṃ vagguṃ, samuggamiva cittitaṃ.
൭൩൭.
737.
‘‘കടുകം മധുരസ്സാദം, പിയനിബന്ധനം ദുഖം;
‘‘Kaṭukaṃ madhurassādaṃ, piyanibandhanaṃ dukhaṃ;
ഖുരംവ മധുനാ ലിത്തം, ഉല്ലിഹം നാവബുജ്ഝതി.
Khuraṃva madhunā littaṃ, ullihaṃ nāvabujjhati.
൭൩൮.
738.
‘‘ഇത്ഥിരൂപേ ഇത്ഥിസരേ, ഫോട്ഠബ്ബേപി ച ഇത്ഥിയാ;
‘‘Itthirūpe itthisare, phoṭṭhabbepi ca itthiyā;
ഇത്ഥിഗന്ധേസു സാരത്തോ, വിവിധം വിന്ദതേ ദുഖം.
Itthigandhesu sāratto, vividhaṃ vindate dukhaṃ.
൭൩൯.
739.
‘‘ഇത്ഥിസോതാനി സബ്ബാനി, സന്ദന്തി പഞ്ച പഞ്ചസു;
‘‘Itthisotāni sabbāni, sandanti pañca pañcasu;
തേസമാവരണം കാതും, യോ സക്കോതി വീരിയവാ.
Tesamāvaraṇaṃ kātuṃ, yo sakkoti vīriyavā.
൭൪൦.
740.
‘‘സോ അത്ഥവാ സോ ധമ്മട്ഠോ, സോ ദക്ഖോ സോ വിചക്ഖണോ;
‘‘So atthavā so dhammaṭṭho, so dakkho so vicakkhaṇo;
കരേയ്യ രമമാനോപി, കിച്ചം ധമ്മത്ഥസംഹിതം.
Kareyya ramamānopi, kiccaṃ dhammatthasaṃhitaṃ.
൭൪൧.
741.
‘‘അഥോ സീദതി സഞ്ഞുത്തം, വജ്ജേ കിച്ചം നിരത്ഥകം;
‘‘Atho sīdati saññuttaṃ, vajje kiccaṃ niratthakaṃ;
ന തം കിച്ചന്തി മഞ്ഞിത്വാ, അപ്പമത്തോ വിചക്ഖണോ.
Na taṃ kiccanti maññitvā, appamatto vicakkhaṇo.
൭൪൨.
742.
‘‘യഞ്ച അത്ഥേന സഞ്ഞുത്തം, യാ ച ധമ്മഗതാ രതി;
‘‘Yañca atthena saññuttaṃ, yā ca dhammagatā rati;
തം സമാദായ വത്തേഥ, സാ ഹി വേ ഉത്തമാ രതി.
Taṃ samādāya vattetha, sā hi ve uttamā rati.
൭൪൩.
743.
‘‘ഉച്ചാവചേഹുപായേഹി, പരേസമഭിജിഗീസതി;
‘‘Uccāvacehupāyehi, paresamabhijigīsati;
ഹന്ത്വാ വധിത്വാ അഥ സോചയിത്വാ, ആലോപതി സാഹസാ യോ പരേസം.
Hantvā vadhitvā atha socayitvā, ālopati sāhasā yo paresaṃ.
൭൪൪.
744.
‘‘തച്ഛന്തോ ആണിയാ ആണിം, നിഹന്തി ബലവാ യഥാ;
‘‘Tacchanto āṇiyā āṇiṃ, nihanti balavā yathā;
ഇന്ദ്രിയാനിന്ദ്രിയേഹേവ, നിഹന്തി കുസലോ തഥാ.
Indriyānindriyeheva, nihanti kusalo tathā.
൭൪൫.
745.
‘‘സദ്ധം വീരിയം സമാധിഞ്ച, സതിപഞ്ഞഞ്ച ഭാവയം;
‘‘Saddhaṃ vīriyaṃ samādhiñca, satipaññañca bhāvayaṃ;
പഞ്ച പഞ്ചഹി ഹന്ത്വാന, അനീഘോ യാതി ബ്രാഹ്മണോ.
Pañca pañcahi hantvāna, anīgho yāti brāhmaṇo.
൭൪൬.
746.
‘‘സോ അത്ഥവാ സോ ധമ്മട്ഠോ, കത്വാ വാക്യാനുസാസനിം;
‘‘So atthavā so dhammaṭṭho, katvā vākyānusāsaniṃ;
സബ്ബേന സബ്ബം ബുദ്ധസ്സ, സോ നരോ സുഖമേധതീ’’തി. – ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി;
Sabbena sabbaṃ buddhassa, so naro sukhamedhatī’’ti. – imā gāthā abhāsi;
തത്ഥ സമണസ്സാതി പബ്ബജിതസ്സ. അഹൂതി അഹോസി. ചിന്താതി ധമ്മചിന്താ ധമ്മവിചാരണാ. പാരാപരിയസ്സാതി പാരാപരഗോത്തസ്സ. ‘‘പാരാചരിയസ്സാ’’തിപി പഠന്തി. ഭിക്ഖുനോതി സംസാരേ ഭയം ഇക്ഖനസീലസ്സ. ഏകകസ്സാതി അസഹായസ്സ, ഏതേന കായവിവേകം ദസ്സേതി. പവിവിത്തസ്സാതി പവിവേകഹേതുനാ കിലേസാനം വിക്ഖമ്ഭനേന വിവേകം ആരദ്ധസ്സ, ഏതേന ചിത്തവിവേകം ദസ്സേതി. തേനാഹ ‘‘ഝായിനോ’’തി. ഝായിനോതി ഝായനസീലസ്സ, യോനിസോമനസികാരേസു യുത്തസ്സാതി അത്ഥോ. സബ്ബമേതം ഥേരോ അത്താനം പരം വിയ കത്വാ വദതി.
Tattha samaṇassāti pabbajitassa. Ahūti ahosi. Cintāti dhammacintā dhammavicāraṇā. Pārāpariyassāti pārāparagottassa. ‘‘Pārācariyassā’’tipi paṭhanti. Bhikkhunoti saṃsāre bhayaṃ ikkhanasīlassa. Ekakassāti asahāyassa, etena kāyavivekaṃ dasseti. Pavivittassāti pavivekahetunā kilesānaṃ vikkhambhanena vivekaṃ āraddhassa, etena cittavivekaṃ dasseti. Tenāha ‘‘jhāyino’’ti. Jhāyinoti jhāyanasīlassa, yonisomanasikāresu yuttassāti attho. Sabbametaṃ thero attānaṃ paraṃ viya katvā vadati.
‘‘കിമാനുപുബ്ബ’’ന്തിആദിനാ തം ചിന്തനം ദസ്സേതി. തത്ഥ പഠമഗാഥായം താവ കിമാനുപുബ്ബന്തി അനുപുബ്ബം അനുക്കമോ, അനുപുബ്ബമേവ വക്ഖമാനേസു വതസമാചാരേസു കോ അനുക്കമോ, കേന അനുക്കമേന തേ പടിപജ്ജിതബ്ബാതി അത്ഥോ. പുരിസോ കിം വതം കിം സമാചാരന്തി അത്ഥകാമോ പുരിസോ സമാദിയിതബ്ബട്ഠേന ‘‘വത’’ന്തി ലദ്ധനാമം, കീദിസം സീലം സമാചാരം, സമാചരന്തോ, അത്തനോ കിച്ചകാരീ കത്തബ്ബകാരീ അസ്സ, കഞ്ചി സത്തം ന ച വിഹേഠയേ, ന ബാധേയ്യാതി അത്ഥോ. അത്തനോ കിച്ചം നാമ സമണധമ്മോ, സങ്ഖേപതോ സീലസമാധിപഞ്ഞാ, തം സമ്പാദേന്തസ്സ പരവിഹേഠനായ ലേസോപി നത്ഥി തായ സതി സമണഭാവസ്സേവ അഭാവതോ.
‘‘Kimānupubba’’ntiādinā taṃ cintanaṃ dasseti. Tattha paṭhamagāthāyaṃ tāva kimānupubbanti anupubbaṃ anukkamo, anupubbameva vakkhamānesu vatasamācāresu ko anukkamo, kena anukkamena te paṭipajjitabbāti attho. Puriso kiṃ vataṃ kiṃ samācāranti atthakāmo puriso samādiyitabbaṭṭhena ‘‘vata’’nti laddhanāmaṃ, kīdisaṃ sīlaṃ samācāraṃ, samācaranto, attano kiccakārī kattabbakārī assa, kañci sattaṃ na ca viheṭhaye, na bādheyyāti attho. Attano kiccaṃ nāma samaṇadhammo, saṅkhepato sīlasamādhipaññā, taṃ sampādentassa paraviheṭhanāya lesopi natthi tāya sati samaṇabhāvasseva abhāvato.
യഥാഹ ഭഗവാ – ‘‘ന ഹി പബ്ബജിതോ പരൂപഘാതീ, ന സമണോ ഹോതി പരം വിഹേഠയന്തോ’’തി (ധ॰ പ॰ ൧൮൪). ഏത്ഥ ച വതഗ്ഗഹണേന വാരിത്തസീലം ഗഹിതം, സമാചാരഗ്ഗഹണേന സമാചരിതബ്ബതോ ചാരിത്തസീലേന സദ്ധിം ഝാനവിപസ്സനാദി, തസ്മാ വാരിത്തസീലം പധാനം. തത്ഥാപി ച യസ്മാ ഇന്ദ്രിയസംവരേ സിദ്ധേ സബ്ബം സീലം സുരക്ഖിതം, സുഗോപിതമേവ ഹോതി, തസ്മാ ഇന്ദ്രിയസംവരസീലം താവ ദസ്സേതുകാമോ ഇന്ദ്രിയാനം അരക്ഖണേ രക്ഖണേ ച ആദീനവാനിസംസേ വിഭാവേന്തോ ‘‘ഇന്ദ്രിയാനി മനുസ്സാന’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഇന്ദ്രിയാനീതി രക്ഖിതബ്ബധമ്മനിദസ്സനം, തസ്മാ ചക്ഖാദീനി ഛ ഇന്ദ്രിയാനീതി വുത്തം ഹോതി. മനുസ്സാനന്തി രക്ഖണയോഗ്യപുഗ്ഗലനിദസ്സനം. ഹിതായാതി അത്ഥായ. അഹിതായാതി അനത്ഥായ. ഹോന്തീതി വചനസേസോ. കഥം പന താനിയേവ ഹിതായ ച അഹിതായ ഹോന്തീതി ആഹ ‘‘രക്ഖിതാനീ’’തിആദി. തസ്സത്ഥോ – യസ്സ ചക്ഖാദീനി ഇന്ദ്രിയാനി സതികവാടേന അപിഹിതാനി, തസ്സ രൂപാദീസു അഭിജ്ഝാദിപാപധമ്മപവത്തിയാ ദ്വാരഭാവതോ അനത്ഥായ പിഹിതാനി, തദഭാവതോ അത്ഥായ സംവത്തന്തീതി.
Yathāha bhagavā – ‘‘na hi pabbajito parūpaghātī, na samaṇo hoti paraṃ viheṭhayanto’’ti (dha. pa. 184). Ettha ca vataggahaṇena vārittasīlaṃ gahitaṃ, samācāraggahaṇena samācaritabbato cārittasīlena saddhiṃ jhānavipassanādi, tasmā vārittasīlaṃ padhānaṃ. Tatthāpi ca yasmā indriyasaṃvare siddhe sabbaṃ sīlaṃ surakkhitaṃ, sugopitameva hoti, tasmā indriyasaṃvarasīlaṃ tāva dassetukāmo indriyānaṃ arakkhaṇe rakkhaṇe ca ādīnavānisaṃse vibhāvento ‘‘indriyāni manussāna’’ntiādimāha. Tattha indriyānīti rakkhitabbadhammanidassanaṃ, tasmā cakkhādīni cha indriyānīti vuttaṃ hoti. Manussānanti rakkhaṇayogyapuggalanidassanaṃ. Hitāyāti atthāya. Ahitāyāti anatthāya. Hontīti vacanaseso. Kathaṃ pana tāniyeva hitāya ca ahitāya hontīti āha ‘‘rakkhitānī’’tiādi. Tassattho – yassa cakkhādīni indriyāni satikavāṭena apihitāni, tassa rūpādīsu abhijjhādipāpadhammapavattiyā dvārabhāvato anatthāya pihitāni, tadabhāvato atthāya saṃvattantīti.
ഇന്ദ്രിയാനേവ സാരക്ഖന്തി യസ്മാ ഇന്ദ്രിയസംവരോ പരിപുണ്ണോ സീലസമ്പദം പരിപൂരേതി, സീലസമ്പദാ പരിപുണ്ണാ സമാധിസമ്പദം പരിപൂരേതി, സമാധിസമ്പദാ പരിപുണ്ണാ പഞ്ഞാസമ്പദം പരിപൂരേതി, തസ്മാ ഇന്ദ്രിയാരക്ഖാ അത്തഹിതപടിപത്തിയാവ മൂലന്തി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘ഇന്ദ്രിയാനേവ സാരക്ഖ’’ന്തി. സതിപുബ്ബങ്ഗമേന ആരക്ഖേന സംരക്ഖന്തോ യോനിസോമനസികാരേന ഇന്ദ്രിയാനി ഏവ താവ സമ്മദേവ രക്ഖന്തോ, യഥാ അകുസലചോരാ തേഹി തേഹി ദ്വാരേഹി പവിസിത്വാ ചിത്തസന്താനേ കുസലം ഭണ്ഡം ന വിലുമ്പന്തി, തഥാ താനി പിദഹന്തോതി അത്ഥോ. സാരക്ഖന്തി ച സം-സദ്ദസ്സ സാഭാവം കത്വാ വുത്തം, ‘‘സാരാഗോ’’തിആദീസു വിയ. ‘‘സംരക്ഖ’’ന്തി ച പാഠോ. ഇന്ദ്രിയാനി ച ഗോപയന്തി തസ്സേവ പരിയായവചനം, പരിയായവചനേ പയോജനം നേത്തിഅട്ഠകഥായം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. ‘‘അത്തനോ കിച്ചകാരീസ്സാ’’തി ഇമിനാ അത്തഹിതപടിപത്തിം ദസ്സേതി, ‘‘ന ച കഞ്ചി വിഹേഠയേ’’തി ഇമിനാ പരഹിതപടിപത്തിം, ഉഭയേനാപി വാ അത്തഹിതപടിപത്തിമേവ ദസ്സേതി പരാവിഹേഠനസ്സാപി അത്തഹിതപടിപത്തിഭാവതോ. അഥ വാ പദദ്വയേനപി അത്തഹിതപടിപത്തിം ദസ്സേതി പുഥുജ്ജനസ്സ സേക്ഖസ്സ ച പരഹിതപടിപത്തിയാപി അത്തഹിതപടിപത്തിഭാവതോ.
Indriyānevasārakkhanti yasmā indriyasaṃvaro paripuṇṇo sīlasampadaṃ paripūreti, sīlasampadā paripuṇṇā samādhisampadaṃ paripūreti, samādhisampadā paripuṇṇā paññāsampadaṃ paripūreti, tasmā indriyārakkhā attahitapaṭipattiyāva mūlanti dassento āha ‘‘indriyāneva sārakkha’’nti. Satipubbaṅgamena ārakkhena saṃrakkhanto yonisomanasikārena indriyāni eva tāva sammadeva rakkhanto, yathā akusalacorā tehi tehi dvārehi pavisitvā cittasantāne kusalaṃ bhaṇḍaṃ na vilumpanti, tathā tāni pidahantoti attho. Sārakkhanti ca saṃ-saddassa sābhāvaṃ katvā vuttaṃ, ‘‘sārāgo’’tiādīsu viya. ‘‘Saṃrakkha’’nti ca pāṭho. Indriyāni ca gopayanti tasseva pariyāyavacanaṃ, pariyāyavacane payojanaṃ nettiaṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. ‘‘Attano kiccakārīssā’’ti iminā attahitapaṭipattiṃ dasseti, ‘‘na ca kañci viheṭhaye’’ti iminā parahitapaṭipattiṃ, ubhayenāpi vā attahitapaṭipattimeva dasseti parāviheṭhanassāpi attahitapaṭipattibhāvato. Atha vā padadvayenapi attahitapaṭipattiṃ dasseti puthujjanassa sekkhassa ca parahitapaṭipattiyāpi attahitapaṭipattibhāvato.
ഏവം രക്ഖിതാനി ഇന്ദ്രിയാനി ഹിതായ ഹോന്തീതി വോദാനപക്ഖം സങ്ഖേപേനേവ ദസ്സേത്വാ, അരക്ഖിതാനി അഹിതായ ഹോന്തീതി സംകിലേസപക്ഖം പന വിഭജിത്വാ ദസ്സേന്തോ ‘‘ചക്ഖുന്ദ്രിയം ചേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ചക്ഖുന്ദ്രിയം ചേ രൂപേസു, ഗച്ഛന്തം അനിവാരയം. അനാദീനവദസ്സാവീതി യോ നീലപീതാദിഭേദേസു ഇട്ഠാനിട്ഠേസു രൂപായതനേസു ഗച്ഛന്തം യഥാരുചി പവത്തന്തം ചക്ഖുന്ദ്രിയം അനിവാരയം, അനിവാരയന്തോ അപ്പടിബാഹന്തോ തഥാപവത്തിയം ആദീനവദസ്സാവീ ന ഹോതി ചേ, ദിട്ഠധമ്മികം സമ്പരായികഞ്ച ആദീനവം ദോസം ന പസ്സതി ചേ . ‘‘ഗച്ഛന്തം നിവാരയേ അനിസ്സരണദസ്സാവീ’’തി ച പാഠോ. തത്ഥ യോ ‘‘ദിട്ഠേ ദിട്ഠമത്തം ഭവിസ്സതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൪.൯൫) വുത്തവിധിനാ ദിട്ഠമത്തേയേവ ഠത്വാ സതിസമ്പജഞ്ഞവസേന രൂപായതനേ പവത്തമാനോ തത്ഥ നിസ്സരണദസ്സാവീ നാമ. വുത്തവിപരിയായേന അനിസ്സരണദസ്സാവീ ദട്ഠബ്ബോ. സോ ദുക്ഖാ ന ഹി മുച്ചതീതി സോ ഏവരൂപോ പുഗ്ഗലോ വട്ടദുക്ഖതോ ന മുച്ചതേവ. ഏത്ഥ ച ചക്ഖുന്ദ്രിയസ്സ അനിവാരണം നാമ യഥാ തേന ദ്വാരേന അഭിജ്ഝാദയോ പാപധമ്മാ അന്വാസ്സവേയ്യും, തഥാ പവത്തനം, തം പന അത്ഥതോ സതിസമ്പജഞ്ഞസ്സ അനുട്ഠാപനം ദട്ഠബ്ബം. സേസിന്ദ്രിയേസുപി ഏസേവ നയോ. അധിമുച്ഛിതോതി അധിമുത്തതണ്ഹായ മുച്ഛം ആപന്നോ. അമ്ബിലന്തി അമ്ബിലരസം. മധുരഗ്ഗന്തി മധുരരസകോട്ഠാസം. തഥാ തിത്തകഗ്ഗം. അനുസ്സരന്തി അസ്സാദവസേന തം തം രസം അനുവിചിന്തേന്തോ. ഗന്ഥിതോതി രസതണ്ഹായ തസ്മിം തസ്മിം രസേ ഗന്ഥിതോ ബന്ധോ. ‘‘ഗധിതോ’’തി ച പഠന്തി, ഗേധം ആപന്നോതി അത്ഥോ. ഹദയം നാവബുജ്ഝതീതി ‘‘ദുക്ഖസ്സന്തം കരിസ്സാമീ’’തി പബ്ബജ്ജാദിക്ഖണേ ഉപ്പന്നം ചിത്തം ന ജാനാതി ന സല്ലക്ഖേതി , സാസനസ്സ ഹദയം അബ്ഭന്തരം അനവജ്ജധമ്മാനം സമ്മദ്ദനരസതണ്ഹായ ഗധിതോ നാവബുജ്ഝതി ന ജാനാതി, ന പടിപജ്ജതീതി അത്ഥോ.
Evaṃ rakkhitāni indriyāni hitāya hontīti vodānapakkhaṃ saṅkhepeneva dassetvā, arakkhitāni ahitāya hontīti saṃkilesapakkhaṃ pana vibhajitvā dassento ‘‘cakkhundriyaṃ ce’’tiādimāha. Tattha cakkhundriyaṃ ce rūpesu, gacchantaṃ anivārayaṃ. Anādīnavadassāvīti yo nīlapītādibhedesu iṭṭhāniṭṭhesu rūpāyatanesu gacchantaṃ yathāruci pavattantaṃ cakkhundriyaṃ anivārayaṃ, anivārayanto appaṭibāhanto tathāpavattiyaṃ ādīnavadassāvī na hoti ce, diṭṭhadhammikaṃ samparāyikañca ādīnavaṃ dosaṃ na passati ce . ‘‘Gacchantaṃ nivāraye anissaraṇadassāvī’’ti ca pāṭho. Tattha yo ‘‘diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī’’ti (saṃ. ni. 4.95) vuttavidhinā diṭṭhamatteyeva ṭhatvā satisampajaññavasena rūpāyatane pavattamāno tattha nissaraṇadassāvī nāma. Vuttavipariyāyena anissaraṇadassāvī daṭṭhabbo. So dukkhā na hi muccatīti so evarūpo puggalo vaṭṭadukkhato na muccateva. Ettha ca cakkhundriyassa anivāraṇaṃ nāma yathā tena dvārena abhijjhādayo pāpadhammā anvāssaveyyuṃ, tathā pavattanaṃ, taṃ pana atthato satisampajaññassa anuṭṭhāpanaṃ daṭṭhabbaṃ. Sesindriyesupi eseva nayo. Adhimucchitoti adhimuttataṇhāya mucchaṃ āpanno. Ambilanti ambilarasaṃ. Madhuragganti madhurarasakoṭṭhāsaṃ. Tathā tittakaggaṃ. Anussaranti assādavasena taṃ taṃ rasaṃ anuvicintento. Ganthitoti rasataṇhāya tasmiṃ tasmiṃ rase ganthito bandho. ‘‘Gadhito’’ti ca paṭhanti, gedhaṃ āpannoti attho. Hadayaṃ nāvabujjhatīti ‘‘dukkhassantaṃ karissāmī’’ti pabbajjādikkhaṇe uppannaṃ cittaṃ na jānāti na sallakkheti , sāsanassa hadayaṃ abbhantaraṃ anavajjadhammānaṃ sammaddanarasataṇhāya gadhito nāvabujjhati na jānāti, na paṭipajjatīti attho.
സുഭാനീതി സുന്ദരാനി. അപ്പടികൂലാനീതി മനോരമാനി, ഇട്ഠാനി. ഫോട്ഠബ്ബാനീതി ഉപാദിണ്ണാനുപാദിണ്ണപ്പഭേദേ ഫസ്സേ. രത്തോതി രജ്ജനസഭാവേന രാഗേന രത്തോ. രാഗാധികരണന്തി രാഗഹേതു. വിവിധം വിന്ദതേ ദുഖന്തി രാഗപരിളാഹാദിവസേന ദിട്ഠധമ്മികഞ്ച നിരയസന്താപാദിവസേന അഭിസമ്പരായഞ്ച നാനപ്പകാരം ദുക്ഖം പടിലഭതി.
Subhānīti sundarāni. Appaṭikūlānīti manoramāni, iṭṭhāni. Phoṭṭhabbānīti upādiṇṇānupādiṇṇappabhede phasse. Rattoti rajjanasabhāvena rāgena ratto. Rāgādhikaraṇanti rāgahetu. Vividhaṃ vindate dukhanti rāgapariḷāhādivasena diṭṭhadhammikañca nirayasantāpādivasena abhisamparāyañca nānappakāraṃ dukkhaṃ paṭilabhati.
മനം ചേതേഹീതി മനഞ്ച ഏതേഹി രൂപാരമ്മണാദീഹി ധമ്മാരമ്മണപ്പഭേദേഹി ച. നന്തി പുഗ്ഗലം. സബ്ബേഹീതി സബ്ബേഹി പഞ്ചഹിപി. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യോ പുഗ്ഗലോ മനം, മനോദ്വാരം, ഏതേഹി യഥാവുത്തേഹി രൂപാദീഹി പഞ്ചഹി ധമ്മേഹി ധമ്മാരമ്മണപ്പഭേദതോ ച. തത്ഥ പവത്തനകപാപകമ്മനിവാരണേന രക്ഖിതും, ഗോപിതും ന സക്കോതി, തതോ തസ്സ അരക്ഖണതോ നം പുഗ്ഗലം തംനിമിത്തം ദുക്ഖം അന്വേതി, അനുഗച്ഛതി, അനുഗച്ഛന്തഞ്ച ഏതേഹി പഞ്ചഹിപി രൂപാരമ്മണാദീഹി ഛട്ഠാരമ്മണേന സദ്ധിം സബ്ബേഹിപി ആരമ്മണപ്പച്ചയഭൂതേഹി അനുഗച്ഛതീതി. ഏത്ഥ ചക്ഖുന്ദ്രിയം, സോതിന്ദ്രിയഞ്ച അസമ്പത്തഗ്ഗാഹിഭാവതോ ‘‘ഗച്ഛന്തം അനിവാരയ’’ന്തി വുത്തം ഇതരം സമ്പത്തഗ്ഗാഹീതി ‘‘ഗന്ധേ ചേ പടിസേവതീ’’തിആദിനാ വുത്തം. തത്ഥാപി ച രസതണ്ഹാ ച ഫോട്ഠബ്ബതണ്ഹാ ച സത്താനം വിസേസതോ ബലവതീതി ‘‘രസതണ്ഹായ ഗധിതോ, ഫോട്ഠബ്ബാനി അനുസ്സരന്തോതി’’ വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം.
Manaṃ cetehīti manañca etehi rūpārammaṇādīhi dhammārammaṇappabhedehi ca. Nanti puggalaṃ. Sabbehīti sabbehi pañcahipi. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo puggalo manaṃ, manodvāraṃ, etehi yathāvuttehi rūpādīhi pañcahi dhammehi dhammārammaṇappabhedato ca. Tattha pavattanakapāpakammanivāraṇena rakkhituṃ, gopituṃ na sakkoti, tato tassa arakkhaṇato naṃ puggalaṃ taṃnimittaṃ dukkhaṃ anveti, anugacchati, anugacchantañca etehi pañcahipi rūpārammaṇādīhi chaṭṭhārammaṇena saddhiṃ sabbehipi ārammaṇappaccayabhūtehi anugacchatīti. Ettha cakkhundriyaṃ, sotindriyañca asampattaggāhibhāvato ‘‘gacchantaṃ anivāraya’’nti vuttaṃ itaraṃ sampattaggāhīti ‘‘gandhe ce paṭisevatī’’tiādinā vuttaṃ. Tatthāpi ca rasataṇhā ca phoṭṭhabbataṇhā ca sattānaṃ visesato balavatīti ‘‘rasataṇhāya gadhito, phoṭṭhabbāni anussarantoti’’ vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ഏവം അഗുത്തദ്വാരസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ ഛഹി ദ്വാരേഹി ഛസുപി ആരമ്മണേസു അസംവരനിമിത്തം ഉപ്പജ്ജനകദുക്ഖം ദസ്സേത്വാ സ്വായമസംവരോ യസ്മാ സരീരസഭാവാനവബോധേന ഹോതി, തസ്മാ സരീരസഭാവം വിചിനന്തോ ‘‘പുബ്ബലോഹിതസമ്പുണ്ണ’’ന്തിആദിനാ ഗാഥാദ്വയമാഹ. തസ്സത്ഥോ – സരീരം നാമേതം പുബ്ബേന ലോഹിതേന ച സമ്പുണ്ണം ഭരിതം അഞ്ഞേന ച പിത്തസേമ്ഹാദിനാ ബഹുനാ കുണപേന, തയിദം നരവീരേന നരേസു ഛേകേന സിപ്പാചരിയേന കതം വഗ്ഗു മട്ഠം ലാഖാപരികമ്മാദിനാ ചിത്തിതം, അന്തോ പന ഗൂഥാദിഅസുചിഭരിതം സമുഗ്ഗം വിയ ഛവിമത്തമനോഹരം ബാലജനസമ്മോഹം ദുക്ഖസഭാവതായ നിരയാദിദുക്ഖതാപനതോ ച കടുകം, പരികപ്പസമ്ഭവേന അമൂലകേന അസ്സാദമത്തേന മധുരതായ മധുരസ്സാദം, തതോ ഏവ പിയഭാവനിബന്ധനേന പിയനിബന്ധനം, ദുസ്സഹതായ അപ്പതീതതായ ച ദുഖം, ഈദിസേ സരീരേ അസ്സാദലോഭേന മഹാദുക്ഖം പച്ചനുഭുയ്യമാനം അനവബുജ്ഝന്തോ ലോകോ മധുരഗിദ്ധോ ഖുരധാരാലേഹകപുരിസോ വിയ ദട്ഠബ്ബോതി.
Evaṃ aguttadvārassa puggalassa chahi dvārehi chasupi ārammaṇesu asaṃvaranimittaṃ uppajjanakadukkhaṃ dassetvā svāyamasaṃvaro yasmā sarīrasabhāvānavabodhena hoti, tasmā sarīrasabhāvaṃ vicinanto ‘‘pubbalohitasampuṇṇa’’ntiādinā gāthādvayamāha. Tassattho – sarīraṃ nāmetaṃ pubbena lohitena ca sampuṇṇaṃ bharitaṃ aññena ca pittasemhādinā bahunā kuṇapena, tayidaṃ naravīrena naresu chekena sippācariyena kataṃ vaggu maṭṭhaṃ lākhāparikammādinā cittitaṃ, anto pana gūthādiasucibharitaṃ samuggaṃ viya chavimattamanoharaṃ bālajanasammohaṃ dukkhasabhāvatāya nirayādidukkhatāpanato ca kaṭukaṃ, parikappasambhavena amūlakena assādamattena madhuratāya madhurassādaṃ, tato eva piyabhāvanibandhanena piyanibandhanaṃ, dussahatāya appatītatāya ca dukhaṃ, īdise sarīre assādalobhena mahādukkhaṃ paccanubhuyyamānaṃ anavabujjhanto loko madhuragiddho khuradhārālehakapuriso viya daṭṭhabboti.
ഇദാനി ഏതേ ചക്ഖാദീനം ഗോചരഭൂതാ രൂപാദയോ വുത്താ, തേ വിസേസതോ പുരിസസ്സ ഇത്ഥിപടിബദ്ധാ കമനീയാതി തത്ഥ സംവരോ കാതബ്ബോതി ദസ്സേന്തോ ‘‘ഇത്ഥിരൂപേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഇത്ഥിരൂപേതി ഇത്ഥിയാ ചതുസമുട്ഠാനികരൂപായതനസങ്ഖാതേ വണ്ണേ. അപി ച യോ കോചി ഇത്ഥിയാ നിവത്ഥസ്സ അലങ്കാരസ്സ വാ ഗന്ധവണ്ണകാദീനം വാ പിളന്ധനമാലാനം വാ കായപടിബദ്ധോ വണ്ണോ പുരിസസ്സ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസ്സ ആരമ്മണഭാവായ ഉപകപ്പതി, സബ്ബമേതം ‘‘ഇത്ഥിരൂപ’’ന്ത്വേവ വേദിതബ്ബം. ഇത്ഥിസരേതി ഇത്ഥിയാ ഗീതലപിതഹസിതരുദിതസദ്ദേ. അപി ച ഇത്ഥിയാ നിവത്ഥവത്ഥസ്സപി അലങ്കതഅലങ്കാരസ്സപി ഇത്ഥിപയോഗനിപ്ഫാദിതാ വേണുവീണാസങ്ഖപണവാദീനമ്പി സദ്ദാ ഇധ ഇത്ഥിസരഗ്ഗഹണേന ഗഹിതാതി വേദിതബ്ബാ. സബ്ബോപേസോ പുരിസസ്സ ചിത്തം ആകഡ്ഢതീതി. ‘‘ഇത്ഥിരസേ’’തി പന പാളിയാ ചതുസമുട്ഠാനികരസായതനവസേന വുത്തം. ഇത്ഥിയാ കിംകാരപടിസ്സാവിതാദിവസേന അസ്സവരസോ ചേവ പരിഭോഗരസോ ച ഇത്ഥിരസോതി ഏകേ. യോ പന ഇത്ഥിയാ ഓട്ഠമംസസമ്മക്ഖിതഖേളാദിരസോ, യോ ച തായ പുരിസസ്സ ദിന്നയാഗുഭത്താദീനം രസോ, സബ്ബോപേസോ ‘‘ഇത്ഥിരസോ’’ത്വേവ വേദിതബ്ബോ. ഫോട്ഠബ്ബേപി ച ഇത്ഥിയാ കായസമ്ഫസ്സോ, ഇത്ഥിസരീരാരൂള്ഹാനം വത്ഥാലങ്കാരമാലാദീനം ഫസ്സോ ‘‘ഇത്ഥിഫോട്ഠബ്ബോ’’ത്വേവ വേദിതബ്ബോ. ഏത്ഥ ച യേസം ഇത്ഥിരൂപേ ഇത്ഥിസരേതി പാളി, തേസം അപി-സദ്ദേന ഇത്ഥിരസസങ്ഗഹോ ദട്ഠബ്ബോ. ഇത്ഥിഗന്ധേസൂതി ഇത്ഥിയാ ചതുസമുട്ഠാനികഗന്ധായതനേസു. ഇത്ഥിയാ സരീരഗന്ധോ നാമ ദുഗ്ഗന്ധോ. ഏകച്ചാ ഹി ഇത്ഥീ അസ്സഗന്ധിനീ ഹോതി, ഏകച്ചാ മേണ്ഡഗന്ധിനീ, ഏകച്ചാ സേദഗന്ധിനീ, ഏകച്ചാ സോണിതഗന്ധിനീ, തഥാപി താസു അന്ധബാലോ രജ്ജതേവ. ചക്കവത്തിനോ പന ഇത്ഥിരതനസ്സ കായതോ ചന്ദനഗന്ധോ വായതി, മുഖതോ ഉപ്പലഗന്ധോ, അയം ന സബ്ബാസം ഹോതീതി, ഇത്ഥിയാ സരീരേ ആരൂള്ഹോ ആഗന്തുകോ അനുലിമ്പനാദിഗന്ധോ ‘‘ഇത്ഥിഗന്ധോ’’തി വേദിതബ്ബോ. സാരത്തോതി സുട്ഠു രത്തോ ഗധിതോ മുച്ഛിതോ, ഇദം പന പദം ‘‘ഇത്ഥിരൂപേ’’തിആദീസുപി യോജേതബ്ബം. വിവിധം വിന്ദതേ ദുഖന്തി ഇത്ഥിരൂപാദീസു സരാഗനിമിത്തം ദിട്ഠധമ്മികം വധബന്ധനാദിവസേന സമ്പരായികം പഞ്ചവിധബന്ധനാദിവസേന നാനപ്പകാരം ദുക്ഖം പടിലഭതി.
Idāni ete cakkhādīnaṃ gocarabhūtā rūpādayo vuttā, te visesato purisassa itthipaṭibaddhā kamanīyāti tattha saṃvaro kātabboti dassento ‘‘itthirūpe’’tiādimāha. Tattha itthirūpeti itthiyā catusamuṭṭhānikarūpāyatanasaṅkhāte vaṇṇe. Api ca yo koci itthiyā nivatthassa alaṅkārassa vā gandhavaṇṇakādīnaṃ vā piḷandhanamālānaṃ vā kāyapaṭibaddho vaṇṇo purisassa cakkhuviññāṇassa ārammaṇabhāvāya upakappati, sabbametaṃ ‘‘itthirūpa’’ntveva veditabbaṃ. Itthisareti itthiyā gītalapitahasitaruditasadde. Api ca itthiyā nivatthavatthassapi alaṅkataalaṅkārassapi itthipayoganipphāditā veṇuvīṇāsaṅkhapaṇavādīnampi saddā idha itthisaraggahaṇena gahitāti veditabbā. Sabbopeso purisassa cittaṃ ākaḍḍhatīti. ‘‘Itthirase’’ti pana pāḷiyā catusamuṭṭhānikarasāyatanavasena vuttaṃ. Itthiyā kiṃkārapaṭissāvitādivasena assavaraso ceva paribhogaraso ca itthirasoti eke. Yo pana itthiyā oṭṭhamaṃsasammakkhitakheḷādiraso, yo ca tāya purisassa dinnayāgubhattādīnaṃ raso, sabbopeso ‘‘itthiraso’’tveva veditabbo. Phoṭṭhabbepi ca itthiyā kāyasamphasso, itthisarīrārūḷhānaṃ vatthālaṅkāramālādīnaṃ phasso ‘‘itthiphoṭṭhabbo’’tveva veditabbo. Ettha ca yesaṃ itthirūpe itthisareti pāḷi, tesaṃ api-saddena itthirasasaṅgaho daṭṭhabbo. Itthigandhesūti itthiyā catusamuṭṭhānikagandhāyatanesu. Itthiyā sarīragandho nāma duggandho. Ekaccā hi itthī assagandhinī hoti, ekaccā meṇḍagandhinī, ekaccā sedagandhinī, ekaccā soṇitagandhinī, tathāpi tāsu andhabālo rajjateva. Cakkavattino pana itthiratanassa kāyato candanagandho vāyati, mukhato uppalagandho, ayaṃ na sabbāsaṃ hotīti, itthiyā sarīre ārūḷho āgantuko anulimpanādigandho ‘‘itthigandho’’ti veditabbo. Sārattoti suṭṭhu ratto gadhito mucchito, idaṃ pana padaṃ ‘‘itthirūpe’’tiādīsupi yojetabbaṃ. Vividhaṃ vindate dukhanti itthirūpādīsu sarāganimittaṃ diṭṭhadhammikaṃ vadhabandhanādivasena samparāyikaṃ pañcavidhabandhanādivasena nānappakāraṃ dukkhaṃ paṭilabhati.
ഇത്ഥിസോതാനി സബ്ബാനീതി ഇത്ഥിയാ രൂപാദിആരമ്മണാനി സബ്ബാനി അനവസേസാനി പഞ്ച തണ്ഹാസോതാനി സന്ദന്തി. പഞ്ചസൂതി പുരിസസ്സ പഞ്ചസു ദ്വാരേസു. തേസന്തി തേസം പഞ്ചന്നം സോതാനം. ആവരണന്തി സംവരണം, യഥാ അസംവരോ ന ഉപ്പജ്ജതി, ഏവം സതിസമ്പജഞ്ഞം പച്ചുപട്ഠപേത്വാ സംവരം പവത്തേതും യോ സക്കോതി, സോ വീരിയവാ ആരദ്ധവീരിയോ അകുസലാനം ധമ്മാനം പഹാനായ കുസലാനം ധമ്മാനം ഉപസമ്പദായാതി അത്ഥോ.
Itthisotāni sabbānīti itthiyā rūpādiārammaṇāni sabbāni anavasesāni pañca taṇhāsotāni sandanti. Pañcasūti purisassa pañcasu dvāresu. Tesanti tesaṃ pañcannaṃ sotānaṃ. Āvaraṇanti saṃvaraṇaṃ, yathā asaṃvaro na uppajjati, evaṃ satisampajaññaṃ paccupaṭṭhapetvā saṃvaraṃ pavattetuṃ yo sakkoti, so vīriyavā āraddhavīriyo akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāyāti attho.
ഏവം രൂപാദിഗോചരേ പബ്ബജിതസ്സ പടിപത്തിം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി ഗഹട്ഠസ്സ ദസ്സേതും ‘‘സോ അത്ഥവാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സോ അത്ഥവാ സോ ധമ്മട്ഠോ, സോ ദക്ഖോ സോ വിചക്ഖണോതി സോ പുഗ്ഗലോ ഇമസ്മിം ലോകേ അത്ഥവാ, ബുദ്ധിമാ, ധമ്മേ ഠിതോ, ധമ്മേ ദക്ഖോ, ധമ്മേ ഛേകോ, അനലസോ വാ വിചക്ഖണോ ഇതി കത്തബ്ബതാസു കുസലോ നാമ. കരേയ്യ രമമാനോപി, കിച്ചം ധമ്മത്ഥസംഹിതന്തി ഗേഹരതിയാ രമമാനോപി ധമ്മത്ഥസംഹിതം ധമ്മതോ അത്ഥതോ ച അനപേതമേവ തം തം കത്തബ്ബം. അനുപ്പന്നാനം ഭോഗാനം ഉപ്പാദനം, ഉപ്പന്നാനം പരിപാലനം, പരിഭോഗഞ്ച കരേയ്യ, അഞ്ഞമഞ്ഞം, അവിരോധേന, അഞ്ഞമഞ്ഞം, അബാധനേന, തിവഗ്ഗത്ഥം അനുയുഞ്ജേയ്യാതി അധിപ്പായോ . അയഞ്ച നയോ യേസം സമ്മാപടിപത്തിഅവിരോധേന തിവഗ്ഗത്ഥസ്സ വസേന വത്തതി ബിമ്ബിസാരമഹാരാജാദീനം വിയ, തേസം വസേന വുത്തോ. ന യേസം കേസഞ്ചി വസേനാതി ദട്ഠബ്ബം.
Evaṃ rūpādigocare pabbajitassa paṭipattiṃ dassetvā idāni gahaṭṭhassa dassetuṃ ‘‘so atthavā’’tiādi vuttaṃ. Tattha so atthavā so dhammaṭṭho, so dakkho so vicakkhaṇoti so puggalo imasmiṃ loke atthavā, buddhimā, dhamme ṭhito, dhamme dakkho, dhamme cheko, analaso vā vicakkhaṇo iti kattabbatāsu kusalo nāma. Kareyya ramamānopi, kiccaṃ dhammatthasaṃhitanti geharatiyā ramamānopi dhammatthasaṃhitaṃ dhammato atthato ca anapetameva taṃ taṃ kattabbaṃ. Anuppannānaṃ bhogānaṃ uppādanaṃ, uppannānaṃ paripālanaṃ, paribhogañca kareyya, aññamaññaṃ, avirodhena, aññamaññaṃ, abādhanena, tivaggatthaṃ anuyuñjeyyāti adhippāyo . Ayañca nayo yesaṃ sammāpaṭipattiavirodhena tivaggatthassa vasena vattati bimbisāramahārājādīnaṃ viya, tesaṃ vasena vutto. Na yesaṃ kesañci vasenāti daṭṭhabbaṃ.
അഥോ സീദതി സഞ്ഞുത്തന്തി യദി ഇധലോകേ സുപസംഹിതം ദിട്ഠധമ്മികം അത്ഥം പരിഗ്ഗഹേത്വാ ഠിതം. വജ്ജേ കിച്ചം നിരത്ഥകന്തി സമ്പരായികത്ഥരഹിതം അനത്ഥുപസംഹിതം കിച്ചം സചേപി വിസ്സജ്ജേയ്യ പരിച്ചജേയ്യ. ന തം കിച്ചന്തി മഞ്ഞിത്വാ, അപ്പമത്തോ വിചക്ഖണോതി സതിഅവിപ്പവാസേന അപ്പമത്തോ വിചാരണപഞ്ഞാസമ്ഭവേന വിചക്ഖണോ അനത്ഥുപസംഹിതം, തം കിച്ചം മയാ ന കാതബ്ബന്തി മഞ്ഞിത്വാ വിവജ്ജേയ്യ.
Atho sīdati saññuttanti yadi idhaloke supasaṃhitaṃ diṭṭhadhammikaṃ atthaṃ pariggahetvā ṭhitaṃ. Vajje kiccaṃ niratthakanti samparāyikattharahitaṃ anatthupasaṃhitaṃ kiccaṃ sacepi vissajjeyya pariccajeyya. Na taṃ kiccanti maññitvā, appamatto vicakkhaṇoti satiavippavāsena appamatto vicāraṇapaññāsambhavena vicakkhaṇo anatthupasaṃhitaṃ, taṃ kiccaṃ mayā na kātabbanti maññitvā vivajjeyya.
വിവജ്ജേത്വാ പന യഞ്ച അത്ഥേന സഞ്ഞുത്തം, യാ ച ധമ്മഗതാ രതി. തം സമാദായ വത്തേഥാതി യംകിഞ്ചി ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികപ്പഭേദേന അത്ഥേന ഹിതേന സംയുത്തം തദുഭയഹിതാവഹം, യാ ച അധികുസലധമ്മഗതാ സമഥവിപസ്സനാസഹിതാ രതി, തദുഭയം സമ്മാ ആദിയിത്വാ പരിഗ്ഗഹം കത്വാ വത്തേയ്യ. ‘‘സബ്ബം രതിം ധമ്മരതി ജിനാതീ’’തി (ധ॰ പ॰ ൩൫൪) വചനതോ സാ ഹി ഏകംസേന ഉത്തമത്ഥസ്സ പാപനതോ ഉത്തമാ രതി നാമ.
Vivajjetvā pana yañca atthena saññuttaṃ, yā ca dhammagatā rati. Taṃ samādāya vattethāti yaṃkiñci diṭṭhadhammikasamparāyikappabhedena atthena hitena saṃyuttaṃ tadubhayahitāvahaṃ, yā ca adhikusaladhammagatā samathavipassanāsahitā rati, tadubhayaṃ sammā ādiyitvā pariggahaṃ katvā vatteyya. ‘‘Sabbaṃ ratiṃ dhammarati jinātī’’ti (dha. pa. 354) vacanato sā hi ekaṃsena uttamatthassa pāpanato uttamā rati nāma.
യം പന കാമരതിസംയുത്തം കിച്ചം നിരത്ഥകന്തി വുത്തം, തസ്സാ അനത്ഥുപസംഹിതഭാവം ദസ്സേതും ‘‘ഉച്ചാവചേഹീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഉച്ചാവചേഹീതി മഹന്തേഹി ചേവ ഖുദ്ദകേഹി ച. ഉപായേഹീതി നയേഹി. പരേസമഭിജിഗീസതീതി പരേസം സന്തകം ആഹരിതും ഇച്ഛതി, പരേ വാ സബ്ബഥാ ഹാപേതി, ജിനാപേതി പരം ഹന്ത്വാ, വധിത്വാ അഥ സോചയിത്വാ, ആലോപതി സാഹസാ യോ പരേസം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യോ പുഗ്ഗലോ കാമഹേതു പരേ ഹനന്തോ, ഘാതേന്തോ, സോചേന്തോ സന്ധിച്ഛേദസന്ധിരുഹനപസയ്ഹാവഹാരാദീഹി നാനുപായേഹി പരേസം സന്തകം ഹരിതും വായമന്തോ സാഹസാകാരം കരോതി, ആലോപതി, ജിഗീസതി സാപതേയ്യവസേന പരേ ഹാപേതി, തസ്സ തം കിച്ചം കാമരതിസന്നിസ്സിതം അനത്ഥുപസംഹിതം ഏകന്തനിഹീനന്തി. ഏതേന തപ്പടിപക്ഖതോ ധമ്മഗതായ രതിയാ ഏകംസതോ ഉത്തമഭാവംയേവ വിഭാവേതി.
Yaṃ pana kāmaratisaṃyuttaṃ kiccaṃ niratthakanti vuttaṃ, tassā anatthupasaṃhitabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘uccāvacehī’’tiādi vuttaṃ. Tattha uccāvacehīti mahantehi ceva khuddakehi ca. Upāyehīti nayehi. Paresamabhijigīsatīti paresaṃ santakaṃ āharituṃ icchati, pare vā sabbathā hāpeti, jināpeti paraṃ hantvā, vadhitvā atha socayitvā, ālopati sāhasā yo paresaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo puggalo kāmahetu pare hananto, ghātento, socento sandhicchedasandhiruhanapasayhāvahārādīhi nānupāyehi paresaṃ santakaṃ harituṃ vāyamanto sāhasākāraṃ karoti, ālopati, jigīsati sāpateyyavasena pare hāpeti, tassa taṃ kiccaṃ kāmaratisannissitaṃ anatthupasaṃhitaṃ ekantanihīnanti. Etena tappaṭipakkhato dhammagatāya ratiyā ekaṃsato uttamabhāvaṃyeva vibhāveti.
ഇദാനി യം ‘‘തേസമാവരണം കാതും യോ സക്കോതീ’’തി ഇന്ദ്രിയാനം ആവരണം വുത്തം, തം ഉപായേന സഹ വിഭാവേന്തോ ‘‘തച്ഛന്തോ ആണിയാ ആണിം , നിഹന്തി ബലവാ യഥാ’’തി ആഹ. യഥാ ബലവാ കായബലേന, ഞാണബലേന ച സമന്നാഗതോ തച്ഛകോ രുക്ഖദണ്ഡഗതം ആണിം നീഹരിതുകാമോ തതോ ബലവതിം ആണിം കോടേന്തോ തതോ നീഹരതി, തഥാ കുസലോ ഭിക്ഖു ചക്ഖാദീനി ഇന്ദ്രിയാനി വിപസ്സനാബലേന നിഹന്തുകാമോ ഇന്ദ്രിയേഹി ഏവ നിഹന്തി.
Idāni yaṃ ‘‘tesamāvaraṇaṃ kātuṃ yo sakkotī’’ti indriyānaṃ āvaraṇaṃ vuttaṃ, taṃ upāyena saha vibhāvento ‘‘tacchanto āṇiyā āṇiṃ, nihanti balavā yathā’’ti āha. Yathā balavā kāyabalena, ñāṇabalena ca samannāgato tacchako rukkhadaṇḍagataṃ āṇiṃ nīharitukāmo tato balavatiṃ āṇiṃ koṭento tato nīharati, tathā kusalo bhikkhu cakkhādīni indriyāni vipassanābalena nihantukāmo indriyehi eva nihanti.
കതമേഹി പനാതി ആഹ ‘‘സദ്ധ’’ന്തിആദി. തസ്സത്ഥോ – അധിമോക്ഖലക്ഖണം സദ്ധം, പഗ്ഗഹലക്ഖണം വീരിയം, അവിക്ഖേപലക്ഖണം സമാധിം, ഉപട്ഠാനലക്ഖണം സതിം, ദസ്സനലക്ഖണം പഞ്ഞന്തി ഇമാനിപി വിമുത്തിപരിപാചകാനി പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി ഭാവേന്തോ വഡ്ഢേന്തോ ഏതേഹി പഞ്ചഹി ഇന്ദ്രിയേഹി ചക്ഖാദീനി പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി അനുനയപടിഘാദികിലേസുപ്പത്തിയാ ദ്വാരഭാവവിഹനേന ഹന്ത്വാ, അരിയമഗ്ഗേന തദുപനിസ്സയേ കിലേസേ സമുച്ഛിന്ദിത്വാ, തതോ ഏവ അനീഘോ നിദ്ദുക്ഖോ ബ്രാഹ്മണോ അനുപാദിസേസപരിനിബ്ബാനമേവ യാതി ഉപഗച്ഛതീതി.
Katamehi panāti āha ‘‘saddha’’ntiādi. Tassattho – adhimokkhalakkhaṇaṃ saddhaṃ, paggahalakkhaṇaṃ vīriyaṃ, avikkhepalakkhaṇaṃ samādhiṃ, upaṭṭhānalakkhaṇaṃ satiṃ, dassanalakkhaṇaṃ paññanti imānipi vimuttiparipācakāni pañcindriyāni bhāvento vaḍḍhento etehi pañcahi indriyehi cakkhādīni pañcindriyāni anunayapaṭighādikilesuppattiyā dvārabhāvavihanena hantvā, ariyamaggena tadupanissaye kilese samucchinditvā, tato eva anīgho niddukkho brāhmaṇo anupādisesaparinibbānameva yāti upagacchatīti.
സോ അത്ഥവാതി സോ യഥാവുത്തോ ബ്രാഹ്മണോ ഉത്തമത്ഥേന സമന്നാഗതത്താ അത്ഥവാ, തം സമ്പാപകേ ധമ്മേ ഠിതത്താ ധമ്മട്ഠോ. സബ്ബേന സബ്ബം അനവസേസേന വിധിനാ അനവസേസം ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ വാക്യഭൂതം അനുസാസനിം കത്വാ യഥാനുസിട്ഠം പടിപജ്ജിത്വാ ഠിതോ. തതോ ഏവ സോ നരോ ഉത്തമപുരിസോ നിബ്ബാനസുഖഞ്ച ഏധതി, ബ്രൂഹേതി, വഡ്ഢേതീതി.
So atthavāti so yathāvutto brāhmaṇo uttamatthena samannāgatattā atthavā, taṃ sampāpake dhamme ṭhitattā dhammaṭṭho. Sabbena sabbaṃ anavasesena vidhinā anavasesaṃ buddhassa bhagavato vākyabhūtaṃ anusāsaniṃ katvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjitvā ṭhito. Tato eva so naro uttamapuriso nibbānasukhañca edhati, brūheti, vaḍḍhetīti.
ഏവം ഥേരേന അത്തനോ ചിന്തിതാകാരവിഭാവനാവസേന പടിപത്തിയാ പകാസിതത്താ ഇദമേവ ചസ്സ അഞ്ഞാബ്യാകരണം ദട്ഠബ്ബം.
Evaṃ therena attano cintitākāravibhāvanāvasena paṭipattiyā pakāsitattā idameva cassa aññābyākaraṇaṃ daṭṭhabbaṃ.
പാരാപരിയത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Pārāpariyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഥേരഗാഥാപാളി • Theragāthāpāḷi / ൨. പാരാപരിയത്ഥേരഗാഥാ • 2. Pārāpariyattheragāthā