| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळनिद्देस-अट्ठकथा • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā |
१८. पारायनानुगीतिगाथानिद्देसवण्णना
18. Pārāyanānugītigāthāniddesavaṇṇanā
१०२. पारायनमनुगायिस्सन्ति अस्स अयं सम्बन्धो – भगवता हि पारायने देसिते सोळससहस्सजटिला अरहत्तं पापुणिंसु, अवसेसानञ्च चुद्दसकोटिसङ्खानं देवमनुस्सानं धम्माभिसमयो अहोसि। वुत्तञ्हेतं पोराणेहि –
102.Pārāyanamanugāyissanti assa ayaṃ sambandho – bhagavatā hi pārāyane desite soḷasasahassajaṭilā arahattaṃ pāpuṇiṃsu, avasesānañca cuddasakoṭisaṅkhānaṃ devamanussānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Vuttañhetaṃ porāṇehi –
‘‘ततो पासाणके रम्मे, पारायनसमागमे।
‘‘Tato pāsāṇake ramme, pārāyanasamāgame;
अमतं पापयी बुद्धो, चुद्दस पाणकोटियो’’ति॥ (सु॰ नि॰ अट्ठ॰ २.११३८)।
Amataṃ pāpayī buddho, cuddasa pāṇakoṭiyo’’ti. (su. ni. aṭṭha. 2.1138);
निट्ठिताय पन धम्मदेसनाय ततो ततो आगता मनुस्सा भगवतो आनुभावेन अत्तनो अत्तनो गामनिगमादीस्वेव पातुरहेसुं। भगवापि सावत्थिमेव अगमासि परिचारकसोळसादीहि अनेकेहि भिक्खुसहस्सेहि परिवुतो। तत्थ पिङ्गियो भगवन्तं वन्दित्वा आह – ‘‘गच्छामहं, भन्ते, बावरिस्स बुद्धुप्पादं आरोचेतुं, पटिस्सुतञ्हि तस्सेव मया’’ति। अथ भगवता अनुञ्ञातो ञाणगमनेनेव गोधावरीतीरं गन्त्वा पादगमनेन अस्समाभिमुखो अगमासि। तमेनं बावरी ब्राह्मणो मग्गं ओलोकेन्तो निसिन्नो दूरतोव तं खारिजटादिविरहितं भिक्खुवेसेनागच्छन्तं दिस्वा ‘‘बुद्धो लोके उप्पन्नो’’ति निट्ठमगमासि। सम्पत्तञ्चापि नं पुच्छि – ‘‘किं, पिङ्गिय, बुद्धो लोके उप्पन्नो’’ति? ‘‘आम, ब्राह्मण, उप्पन्नो, पासाणके चेतिये निसिन्नो अम्हाकं धम्मं देसेसि, तमहं तुय्हं देसेस्सामी’’ति। ततो बावरी महता सक्कारेन सपरिसो तं पूजेत्वा आसनं पञ्ञापेसि। तत्थ निसीदित्वा पिङ्गियो ‘‘पारायनमनुगायिस्स’’न्तिआदिमाह।
Niṭṭhitāya pana dhammadesanāya tato tato āgatā manussā bhagavato ānubhāvena attano attano gāmanigamādīsveva pāturahesuṃ. Bhagavāpi sāvatthimeva agamāsi paricārakasoḷasādīhi anekehi bhikkhusahassehi parivuto. Tattha piṅgiyo bhagavantaṃ vanditvā āha – ‘‘gacchāmahaṃ, bhante, bāvarissa buddhuppādaṃ ārocetuṃ, paṭissutañhi tasseva mayā’’ti. Atha bhagavatā anuññāto ñāṇagamaneneva godhāvarītīraṃ gantvā pādagamanena assamābhimukho agamāsi. Tamenaṃ bāvarī brāhmaṇo maggaṃ olokento nisinno dūratova taṃ khārijaṭādivirahitaṃ bhikkhuvesenāgacchantaṃ disvā ‘‘buddho loke uppanno’’ti niṭṭhamagamāsi. Sampattañcāpi naṃ pucchi – ‘‘kiṃ, piṅgiya, buddho loke uppanno’’ti? ‘‘Āma, brāhmaṇa, uppanno, pāsāṇake cetiye nisinno amhākaṃ dhammaṃ desesi, tamahaṃ tuyhaṃ desessāmī’’ti. Tato bāvarī mahatā sakkārena sapariso taṃ pūjetvā āsanaṃ paññāpesi. Tattha nisīditvā piṅgiyo ‘‘pārāyanamanugāyissa’’ntiādimāha.
तत्थ अनुगायिस्सन्ति भगवतो गीतं अनुगायिस्सं। यथाद्दक्खीति यथा सामं सच्चाभिसम्बोधेन असाधारणञाणेन च अद्दक्खि। निक्कामोति पहीनकामो। ‘‘निक्कमो’’तिपि पाठो, वीरियवाति अत्थो। निक्खन्तो वा अकुसलपक्खा। निब्बनोति किलेसवनविरहितो, तण्हाविरहितो एव वा। किस्स हेतु मुसा भणेति येहि किलेसेहि मुसा भणेय्य, एते तस्स पहीनाति दस्सेति। एतेन ब्राह्मणस्स सवने उस्साहं जनेति (सु॰ नि॰ अट्ठ॰ २.११३८)।
Tattha anugāyissanti bhagavato gītaṃ anugāyissaṃ. Yathāddakkhīti yathā sāmaṃ saccābhisambodhena asādhāraṇañāṇena ca addakkhi. Nikkāmoti pahīnakāmo. ‘‘Nikkamo’’tipi pāṭho, vīriyavāti attho. Nikkhanto vā akusalapakkhā. Nibbanoti kilesavanavirahito, taṇhāvirahito eva vā. Kissa hetu musā bhaṇeti yehi kilesehi musā bhaṇeyya, ete tassa pahīnāti dasseti. Etena brāhmaṇassa savane ussāhaṃ janeti (su. ni. aṭṭha. 2.1138).
अमलोति किलेसमलविरहितो। विमलोति विगतकिलेसमलो। निम्मलोति किलेसमलसुद्धो। मलापगतोति किलेसमला दूरीभूतो हुत्वा चरति। मलविप्पहीनोति किलेसमलप्पहीनो। मलविमुत्तोति किलेसेहि विमुत्तो। सब्बमलवीतिवत्तोति वासनादिसब्बकिलेसमलं अतिक्कन्तो। ते वनाति एते वुत्तप्पकारा किलेसा।
Amaloti kilesamalavirahito. Vimaloti vigatakilesamalo. Nimmaloti kilesamalasuddho. Malāpagatoti kilesamalā dūrībhūto hutvā carati. Malavippahīnoti kilesamalappahīno. Malavimuttoti kilesehi vimutto. Sabbamalavītivattoti vāsanādisabbakilesamalaṃ atikkanto. Te vanāti ete vuttappakārā kilesā.
१०३. वण्णूपसंहितन्ति गुणूपसंहितं।
103. Vaṇṇūpasaṃhitanti guṇūpasaṃhitaṃ.
१०४. सच्चव्हयोति बुद्धो हि सच्चेनेव अव्हानेन नामेन युत्तो। ब्रह्मेति तं ब्राह्मणं आलपति।
104.Saccavhayoti buddho hi sacceneva avhānena nāmena yutto. Brahmeti taṃ brāhmaṇaṃ ālapati.
तत्थ लोकोति लुज्जनट्ठेन लोको। एको लोको भवलोकोति तेभूमकविपाको। सो हि भवतीति भवो, भवो एव लोको भवलोको। भवलोको च सम्भवलोको चाति एत्थ एकेको द्वे द्वे होति। भवलोको हि सम्पत्तिभवविपत्तिभववसेन दुविधो। सम्भवलोकोपि सम्पत्तिसम्भवविपत्तिसम्भववसेन दुविधो। तत्थ सम्पत्तिभवलोकोति सुगतिलोको। सो हि इट्ठफलत्ता सुन्दरो लोकोति सम्पत्ति, भवतीति भवो, सम्पत्ति एव भवो सम्पत्तिभवो, सो एव लोको सम्पत्तिभवलोको। सम्पत्तिसम्भवलोकोति सुगतूपगं कम्मं। तञ्हि सम्भवति एतस्मा फलन्ति सम्भवो, सम्पत्तिया सम्भवो सम्पत्तिसम्भवो, सम्पत्तिसम्भवो एव लोको सम्पत्तिसम्भवलोकोति।
Tattha lokoti lujjanaṭṭhena loko. Eko loko bhavalokoti tebhūmakavipāko. So hi bhavatīti bhavo, bhavo eva loko bhavaloko. Bhavaloko ca sambhavaloko cāti ettha ekeko dve dve hoti. Bhavaloko hi sampattibhavavipattibhavavasena duvidho. Sambhavalokopi sampattisambhavavipattisambhavavasena duvidho. Tattha sampattibhavalokoti sugatiloko. So hi iṭṭhaphalattā sundaro lokoti sampatti, bhavatīti bhavo, sampatti eva bhavo sampattibhavo, so eva loko sampattibhavaloko. Sampattisambhavalokoti sugatūpagaṃ kammaṃ. Tañhi sambhavati etasmā phalanti sambhavo, sampattiyā sambhavo sampattisambhavo, sampattisambhavo eva loko sampattisambhavalokoti.
विपत्तिभवलोकोति अपायलोको। सो हि अनिट्ठफलत्ता विरूपो लोकोति विपत्ति, भवतीति भवो, विपत्ति एव भवो विपत्तिभवो, विपत्तिभवो एव लोको विपत्तिभवलोको। विपत्तिसम्भवलोकोति अपायूपगं कम्मं। तञ्हि सम्भवति एतस्मा फलन्ति सम्भवो, विपत्तिया सम्भवो विपत्तिसम्भवो, विपत्तिसम्भवो एव लोको विपत्तिसम्भवलोकोति। तिस्सो वेदनाति सुखा वेदना, दुक्खा वेदना, अदुक्खमसुखा वेदना लोकिया एव। आहाराति पच्चया। पच्चया हि अत्तनो फलं आहरन्तीति आहारा। कबळीकाराहारो फस्साहारो मनोसञ्चेतनाहारो विञ्ञाणाहारोति चत्तारो। वत्थुवसेन कबळीकत्तब्बत्ता कबळीकारो, अज्झोहरितब्बत्ता आहारो, ओदनकुम्मासादिवत्थुकाय ओजायेतं नामं। सा हि ओजट्ठमकरूपानि आहरतीति आहारो। चक्खुसम्फस्सादिको छब्बिधो फस्सो तिस्सो वेदना आहरतीति आहारो। मनसो सञ्चेतना न सत्तस्साति मनोसञ्चेतना यथा चित्तेकग्गता, मनसा वा सम्पयुत्ता सञ्चेतना मनोसञ्चेतना यथा आजञ्ञरथो, तेभूमककुसलाकुसलचेतना। सा हि तयो भवे आहरतीति आहारो। विञ्ञाणन्ति एकूनवीसतिभेदं पटिसन्धिविञ्ञाणं। तञ्हि पटिसन्धिनामरूपं आहरतीति आहारो।
Vipattibhavalokoti apāyaloko. So hi aniṭṭhaphalattā virūpo lokoti vipatti, bhavatīti bhavo, vipatti eva bhavo vipattibhavo, vipattibhavo eva loko vipattibhavaloko. Vipattisambhavalokoti apāyūpagaṃ kammaṃ. Tañhi sambhavati etasmā phalanti sambhavo, vipattiyā sambhavo vipattisambhavo, vipattisambhavo eva loko vipattisambhavalokoti. Tisso vedanāti sukhā vedanā, dukkhā vedanā, adukkhamasukhā vedanā lokiyā eva. Āhārāti paccayā. Paccayā hi attano phalaṃ āharantīti āhārā. Kabaḷīkārāhāro phassāhāro manosañcetanāhāro viññāṇāhāroti cattāro. Vatthuvasena kabaḷīkattabbattā kabaḷīkāro, ajjhoharitabbattā āhāro, odanakummāsādivatthukāya ojāyetaṃ nāmaṃ. Sā hi ojaṭṭhamakarūpāni āharatīti āhāro. Cakkhusamphassādiko chabbidho phasso tisso vedanā āharatīti āhāro. Manaso sañcetanā na sattassāti manosañcetanā yathā cittekaggatā, manasā vā sampayuttā sañcetanā manosañcetanā yathā ājaññaratho, tebhūmakakusalākusalacetanā. Sā hi tayo bhave āharatīti āhāro. Viññāṇanti ekūnavīsatibhedaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ. Tañhi paṭisandhināmarūpaṃ āharatīti āhāro.
उपादानक्खन्धाति उपादानगोचरा खन्धा उपादानक्खन्धा, मज्झे पदलोपो दट्ठब्बो। उपादानसम्भूता वा खन्धा उपादानक्खन्धा यथा तिणग्गि, थुसग्गि। उपादानविधेय्या वा खन्धा उपादानक्खन्धा यथा राजपुरिसो। उपादानप्पभवा वा खन्धा उपादानक्खन्धा यथा पुप्फरुक्खो, फलरुक्खो। उपादानानि पन कामुपादानं दिट्ठुपादानं सीलब्बतुपादानं अत्तवादुपादानन्ति चत्तारि। अत्थतो पन भुसं आदानन्ति उपादानं। रूपुपादानक्खन्धो, वेदनुपादानक्खन्धो, सञ्ञुपादानक्खन्धो, सङ्खारुपादानक्खन्धो, विञ्ञाणुपादानक्खन्धोति पञ्च। छ अज्झत्तिकानि आयतनानीति चक्खायतनं, सोतायतनं, घानायतनं, जिव्हायतनं, कायायतनं, मनायतनं। सत्त विञ्ञाणट्ठितियो वुत्तनया एव। तथा अट्ठ लोकधम्मा। अपि च – लाभो, अलाभो, यसो, अयसो, निन्दा, पसंसा, सुखं, दुक्खन्ति इमे अट्ठ लोकप्पवत्तिया सति अनुपरिवत्तनधम्मकत्ता लोकस्स धम्माति लोकधम्मा। एतेहि मुत्तो सत्तो नाम नत्थि, बुद्धानम्पि होन्तियेव। यथाह –
Upādānakkhandhāti upādānagocarā khandhā upādānakkhandhā, majjhe padalopo daṭṭhabbo. Upādānasambhūtā vā khandhā upādānakkhandhā yathā tiṇaggi, thusaggi. Upādānavidheyyā vā khandhā upādānakkhandhā yathā rājapuriso. Upādānappabhavā vā khandhā upādānakkhandhā yathā puppharukkho, phalarukkho. Upādānāni pana kāmupādānaṃ diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānanti cattāri. Atthato pana bhusaṃ ādānanti upādānaṃ. Rūpupādānakkhandho, vedanupādānakkhandho, saññupādānakkhandho, saṅkhārupādānakkhandho, viññāṇupādānakkhandhoti pañca. Cha ajjhattikāni āyatanānīti cakkhāyatanaṃ, sotāyatanaṃ, ghānāyatanaṃ, jivhāyatanaṃ, kāyāyatanaṃ, manāyatanaṃ. Satta viññāṇaṭṭhitiyo vuttanayā eva. Tathā aṭṭhalokadhammā. Api ca – lābho, alābho, yaso, ayaso, nindā, pasaṃsā, sukhaṃ, dukkhanti ime aṭṭha lokappavattiyā sati anuparivattanadhammakattā lokassa dhammāti lokadhammā. Etehi mutto satto nāma natthi, buddhānampi hontiyeva. Yathāha –
‘‘अट्ठिमे, भिक्खवे, लोकधम्मा लोकं अनुपरिवत्तन्ति, लोको च अट्ठ लोकधम्मे अनुपरिवत्तति। कतमे अट्ठ? लाभो च अलाभो च…पे॰… सुखञ्च दुक्खञ्च। इमे खो, भिक्खवे, अट्ठ लोकधम्मा लोकं अनुपरिवत्तन्ति, लोको च इमे अट्ठ लोकधम्मे अनुपरिवत्तती’’ति (अ॰ नि॰ ८.६)।
‘‘Aṭṭhime, bhikkhave, lokadhammā lokaṃ anuparivattanti, loko ca aṭṭha lokadhamme anuparivattati. Katame aṭṭha? Lābho ca alābho ca…pe… sukhañca dukkhañca. Ime kho, bhikkhave, aṭṭha lokadhammā lokaṃ anuparivattanti, loko ca ime aṭṭha lokadhamme anuparivattatī’’ti (a. ni. 8.6).
तत्थ अनुपरिवत्तन्तीति अनुबन्धन्ति नप्पजहन्ति, लोकतो न निवत्तन्तीति अत्थो। लाभोति पब्बजितस्स चीवरादि, गहट्ठस्स धनधञ्ञादिलाभो। सोयेव अलब्भमानो लाभो अलाभो न लाभो अलाभोति वुच्चति, नो च अत्ताभावप्पत्तितो परिञ्ञेय्यो सिया। यसोति परिवारो। सोयेव अलब्भमानो यसो अयसो। निन्दाति अवण्णभणनं। पसंसाति वण्णभणनं। सुखन्ति कामावचरकायिकचेतसिकं। दुक्खन्ति पुथुज्जनसोतापन्नसकदागामीनं कायिकचेतसिकं, अनागामिअरहन्तानं कायिकमेव। सत्तावासाति सत्तानं आवासा, वसनट्ठानानीति अत्थो। तानि पन तथा पकासिता खन्धा एव। सत्तसु विञ्ञाणट्ठितीसु असञ्ञसत्तेन च नेवसञ्ञानासञ्ञायतनेन च सद्धिं नव सत्तावासा। दसायतनानीति चक्खायतनं, रूपायतनं, सोतायतनं, सद्दायतनं, घानायतनं, गन्धायतनं, जिव्हायतनं, रसायतनं, कायायतनं, फोट्ठब्बायतनन्ति एवं दस। द्वादसायतनानीति मनायतनधम्मायतनेहि सद्धिं एवं द्वादस। अट्ठारस धातुयोति चक्खुधातु, रूपधातु, चक्खुविञ्ञाणधातु…पे॰… मनोधातु, धम्मधातु, मनोविञ्ञाणधातूति एकेकस्मिं तीणि तीणि कत्वा अट्ठारस धातुयो।
Tattha anuparivattantīti anubandhanti nappajahanti, lokato na nivattantīti attho. Lābhoti pabbajitassa cīvarādi, gahaṭṭhassa dhanadhaññādilābho. Soyeva alabbhamāno lābho alābho na lābho alābhoti vuccati, no ca attābhāvappattito pariññeyyo siyā. Yasoti parivāro. Soyeva alabbhamāno yaso ayaso. Nindāti avaṇṇabhaṇanaṃ. Pasaṃsāti vaṇṇabhaṇanaṃ. Sukhanti kāmāvacarakāyikacetasikaṃ. Dukkhanti puthujjanasotāpannasakadāgāmīnaṃ kāyikacetasikaṃ, anāgāmiarahantānaṃ kāyikameva. Sattāvāsāti sattānaṃ āvāsā, vasanaṭṭhānānīti attho. Tāni pana tathā pakāsitā khandhā eva. Sattasu viññāṇaṭṭhitīsu asaññasattena ca nevasaññānāsaññāyatanena ca saddhiṃ nava sattāvāsā. Dasāyatanānīti cakkhāyatanaṃ, rūpāyatanaṃ, sotāyatanaṃ, saddāyatanaṃ, ghānāyatanaṃ, gandhāyatanaṃ, jivhāyatanaṃ, rasāyatanaṃ, kāyāyatanaṃ, phoṭṭhabbāyatananti evaṃ dasa. Dvādasāyatanānīti manāyatanadhammāyatanehi saddhiṃ evaṃ dvādasa. Aṭṭhārasa dhātuyoti cakkhudhātu, rūpadhātu, cakkhuviññāṇadhātu…pe… manodhātu, dhammadhātu, manoviññāṇadhātūti ekekasmiṃ tīṇi tīṇi katvā aṭṭhārasa dhātuyo.
सदिसनामोति तेसं सदिसनामो एकगुणवण्णनामो। सदिसव्हयोति एकगुणवण्णनामेन अव्हायनो। सच्चसदिसव्हयोति अवितथएकगुणवण्णनामेन अविपरीतेन अव्हायनो।
Sadisanāmoti tesaṃ sadisanāmo ekaguṇavaṇṇanāmo. Sadisavhayoti ekaguṇavaṇṇanāmena avhāyano. Saccasadisavhayoti avitathaekaguṇavaṇṇanāmena aviparītena avhāyano.
आसितोति उपसङ्कमितो। उपासितोति उपगन्त्वा सेवितो। पयिरुपासितोति भत्तिवसेन अतीव सेवितो।
Āsitoti upasaṅkamito. Upāsitoti upagantvā sevito. Payirupāsitoti bhattivasena atīva sevito.
१०५. कुब्बनकन्ति परित्तवनं। बहुप्फलं काननमावसेय्याति अनेकफलादिविकतिभरितकाननं आगम्म वसेय्य। अप्पदस्सेति बावरिप्पभुतिके परित्तपञ्ञे। महोदधिन्ति अनोतत्तादिं महन्तं उदकरासिं।
105.Kubbanakanti parittavanaṃ. Bahupphalaṃ kānanamāvaseyyāti anekaphalādivikatibharitakānanaṃ āgamma vaseyya. Appadasseti bāvarippabhutike parittapaññe. Mahodadhinti anotattādiṃ mahantaṃ udakarāsiṃ.
अप्पदस्साति मन्ददस्सिनो। परित्तदस्साति अतिमन्ददस्सिनो। थोकदस्साति परित्ततोपि अतिपरित्तदस्सिनो। ओमकदस्साति हेट्ठिमदस्सिनो। लामकदस्साति अप्पधानदस्सिनो। छतुक्कदस्साति न उत्तमदस्सिनो। अप्पमाणदस्सन्ति पमाणं अतिक्कमित्वा अप्पमाणं निब्बानदस्सं। अग्गदस्सन्ति ‘‘अग्गतो वे पसन्नान’’न्तिआदिना (अ॰ नि॰ ४.३४; इतिवु॰ ९०) नयेन अग्गधम्मदस्सं। सेट्ठदस्सन्ति सम्बुद्धो द्विपदसेट्ठोति सेट्ठदस्सं। विसेट्ठदस्सन्तिआदीनि चत्तारि उपसग्गेन वड्ढितानि। असमन्ति न समं असमं सब्बञ्ञुं। असमसमन्ति असमेहि अतीतबुद्धेहि समं असमसमं। अप्पटिसमन्ति अत्तनो सदिसविरहितं। अप्पटिभागन्ति अत्तनो पटिबिम्बविरहितं। अप्पटिपुग्गलन्ति पटिमल्लपुग्गलविरहितं। देवातिदेवन्ति विसुद्धिदेवानम्पि अतिदेवं। अभिमङ्गलसम्मतट्ठेन उसभं। अछम्भितट्ठेन पुरिससीहं। निद्दोसट्ठेन पुरिसनागं। उत्तमट्ठेन पुरिसाजञ्ञं। अट्ठपरिसपथविं उप्पीळेत्वा सदेवके लोके केनचि पच्चत्थिकेन पच्चामित्तेन अकम्पिये अचलट्ठाने तिट्ठनट्ठेन पुरिसनिसभं। धम्मदेसनाधुरवहनट्ठेन पुरिसधोरय्हं।
Appadassāti mandadassino. Parittadassāti atimandadassino. Thokadassāti parittatopi atiparittadassino. Omakadassāti heṭṭhimadassino. Lāmakadassāti appadhānadassino. Chatukkadassāti na uttamadassino. Appamāṇadassanti pamāṇaṃ atikkamitvā appamāṇaṃ nibbānadassaṃ. Aggadassanti ‘‘aggato ve pasannāna’’ntiādinā (a. ni. 4.34; itivu. 90) nayena aggadhammadassaṃ. Seṭṭhadassanti sambuddho dvipadaseṭṭhoti seṭṭhadassaṃ. Viseṭṭhadassantiādīni cattāri upasaggena vaḍḍhitāni. Asamanti na samaṃ asamaṃ sabbaññuṃ. Asamasamanti asamehi atītabuddhehi samaṃ asamasamaṃ. Appaṭisamanti attano sadisavirahitaṃ. Appaṭibhāganti attano paṭibimbavirahitaṃ. Appaṭipuggalanti paṭimallapuggalavirahitaṃ. Devātidevanti visuddhidevānampi atidevaṃ. Abhimaṅgalasammataṭṭhena usabhaṃ. Achambhitaṭṭhena purisasīhaṃ. Niddosaṭṭhena purisanāgaṃ. Uttamaṭṭhena purisājaññaṃ. Aṭṭhaparisapathaviṃ uppīḷetvā sadevake loke kenaci paccatthikena paccāmittena akampiye acalaṭṭhāne tiṭṭhanaṭṭhena purisanisabhaṃ. Dhammadesanādhuravahanaṭṭhena purisadhorayhaṃ.
मानसकं वा सरन्ति मनसा चिन्तेत्वा कतं पल्लं वा नाममेव वा। अनोतत्तं वा दहन्ति चन्दिमसूरिया दक्खिणेन वा उत्तरेन वा गच्छन्ता पब्बतन्तरेन तं ओभासेन्ति, उजुं गच्छन्ता न ओभासेन्ति, तेनेवस्स ‘‘अनोतत्त’’न्ति सङ्खा उदपादि। एवरूपं अनोतत्तं वा दहं। अक्खोभं अमितोदकन्ति चालेतुं असक्कुणेय्यं अपरिमितं उदकजलरासिं। एवमेवाति ओपम्मसंसन्दनं, बुद्धं भगवन्तं अक्खोभं आसभं ठानट्ठानेन चालेतुं असक्कुणेय्यं। अमिततेजन्ति अपरिमितञाणतेजं। पभिन्नञाणन्ति दसबलञाणादिवसेन पभेदगतञाणं। विवटचक्खुन्ति समन्तचक्खुं।
Mānasakaṃ vā saranti manasā cintetvā kataṃ pallaṃ vā nāmameva vā. Anotattaṃ vā dahanti candimasūriyā dakkhiṇena vā uttarena vā gacchantā pabbatantarena taṃ obhāsenti, ujuṃ gacchantā na obhāsenti, tenevassa ‘‘anotatta’’nti saṅkhā udapādi. Evarūpaṃ anotattaṃ vā dahaṃ. Akkhobhaṃ amitodakanti cāletuṃ asakkuṇeyyaṃ aparimitaṃ udakajalarāsiṃ. Evamevāti opammasaṃsandanaṃ, buddhaṃ bhagavantaṃ akkhobhaṃ āsabhaṃ ṭhānaṭṭhānena cāletuṃ asakkuṇeyyaṃ. Amitatejanti aparimitañāṇatejaṃ. Pabhinnañāṇanti dasabalañāṇādivasena pabhedagatañāṇaṃ. Vivaṭacakkhunti samantacakkhuṃ.
पञ्ञापभेदकुसलन्ति ‘‘या पञ्ञा पजानना विचयो पविचयो’’तिआदिना (ध॰ स॰ १६; विभ॰ ५२५) नयेन पञ्ञाय पभेदजानने छेकं। अधिगतपटिसम्भिदन्ति पटिलद्धचतुपटिसम्भिदं। चतुवेसारज्जप्पत्तन्ति ‘‘सम्मासम्बुद्धस्स ते पटिजानतो इमे धम्मा अनभिसम्बुद्धा’’तिआदिना (म॰ नि॰ १.१५०; अ॰ नि॰ ४.८) नयेन वुत्तेसु चतूसु ठानेसु विसारदभावप्पत्तं। सद्धाधिमुत्तन्ति परिसुद्धे फलसमापत्तिचित्ते अधिमुत्तं, तत्थ पविट्ठं। सेतपच्चत्तन्ति वासनाय विप्पहीनत्ता परिसुद्धं आवेणिकअत्तभावं। अद्वयभाणिन्ति परिच्छिन्नवचनत्ता द्विवचनविरहितं। तादिन्ति तादिसं, इट्ठानिट्ठेसु अकम्पनं वा। तथा पटिञ्ञा अस्साति तथापटिञ्ञो, तं। अपरित्तन्ति न खुद्दकं। महन्तन्ति तेधातुं अतिक्कमित्वा महन्तप्पत्तं।
Paññāpabhedakusalanti ‘‘yā paññā pajānanā vicayo pavicayo’’tiādinā (dha. sa. 16; vibha. 525) nayena paññāya pabhedajānane chekaṃ. Adhigatapaṭisambhidanti paṭiladdhacatupaṭisambhidaṃ. Catuvesārajjappattanti ‘‘sammāsambuddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā’’tiādinā (ma. ni. 1.150; a. ni. 4.8) nayena vuttesu catūsu ṭhānesu visāradabhāvappattaṃ. Saddhādhimuttanti parisuddhe phalasamāpatticitte adhimuttaṃ, tattha paviṭṭhaṃ. Setapaccattanti vāsanāya vippahīnattā parisuddhaṃ āveṇikaattabhāvaṃ. Advayabhāṇinti paricchinnavacanattā dvivacanavirahitaṃ. Tādinti tādisaṃ, iṭṭhāniṭṭhesu akampanaṃ vā. Tathā paṭiññā assāti tathāpaṭiñño, taṃ. Aparittanti na khuddakaṃ. Mahantanti tedhātuṃ atikkamitvā mahantappattaṃ.
गम्भीरन्ति अञ्ञेसं दुप्पवेसं। अप्पमेय्यन्ति अतुलट्ठेन अप्पमेय्यं। दुप्परियोगाहन्ति परियोगाहितुं दुक्खप्पवेसं। पहूतरतनन्ति सद्धादिरतनेहि पहूतरतनं। सागरसमन्ति रतनाकरतो समुद्दसदिसं। छळङ्गुपेक्खाय समन्नागतन्ति ‘‘चक्खुना रूपं दिस्वा नेव सुमनो होति न दुम्मनो’’ति (अ॰ नि॰ ६.१) वुत्तनयेन छळङ्गुपेक्खाय परिपुण्णं। अतुलन्ति तुलविरहितं, तुलयितुं असक्कुणेय्यं। विपुलन्ति अतिमहन्तं। अप्पमेय्यन्ति पमेतुं असक्कुणेय्यं। तं तादिसन्ति तं भगवन्तं तादिगुणसम्पन्नं। पवदतं मग्गवादिनन्ति पवदन्तानं कथेन्तानं उत्तमं कथयन्तं वदन्तं अधिगच्छिन्ति सम्बन्धो। मेरुमिव नगानन्ति पब्बतानं अन्तरे सिनेरुं विय। गरुळमिव दिजानन्ति पक्खिजातानं अन्तरे सुपण्णं विय। सीहमिव मिगानन्ति चतुप्पदानमन्तरे सीहं विय। उदधिमिव अण्णवानन्ति वित्थिण्णअण्णवानं अन्तरे समुद्दं विय अधिगच्छिं। जिनपवरन्ति बुद्धुत्तमं।
Gambhīranti aññesaṃ duppavesaṃ. Appameyyanti atulaṭṭhena appameyyaṃ. Duppariyogāhanti pariyogāhituṃ dukkhappavesaṃ. Pahūtaratananti saddhādiratanehi pahūtaratanaṃ. Sāgarasamanti ratanākarato samuddasadisaṃ. Chaḷaṅgupekkhāya samannāgatanti ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano’’ti (a. ni. 6.1) vuttanayena chaḷaṅgupekkhāya paripuṇṇaṃ. Atulanti tulavirahitaṃ, tulayituṃ asakkuṇeyyaṃ. Vipulanti atimahantaṃ. Appameyyanti pametuṃ asakkuṇeyyaṃ. Taṃ tādisanti taṃ bhagavantaṃ tādiguṇasampannaṃ. Pavadataṃ maggavādinanti pavadantānaṃ kathentānaṃ uttamaṃ kathayantaṃ vadantaṃ adhigacchinti sambandho. Merumiva nagānanti pabbatānaṃ antare sineruṃ viya. Garuḷamiva dijānanti pakkhijātānaṃ antare supaṇṇaṃ viya. Sīhamiva migānanti catuppadānamantare sīhaṃ viya. Udadhimiva aṇṇavānanti vitthiṇṇaaṇṇavānaṃ antare samuddaṃ viya adhigacchiṃ. Jinapavaranti buddhuttamaṃ.
१०६. येमे पुब्बेति ये इमे पुब्बे।
106.Yeme pubbeti ye ime pubbe.
१०७. तमोनुदासीनोति तमोनुदो आसीनो। भूरिपञ्ञाणोति ञाणद्धजो। भूरिमेधसोति विपुलपञ्ञो।
107.Tamonudāsīnoti tamonudo āsīno. Bhūripaññāṇoti ñāṇaddhajo. Bhūrimedhasoti vipulapañño.
निद्देसे पभङ्करोति तेजंकरो। आलोककरोति अनन्धकारकरो। ओभासकरोति ओभासं जोतिं करोतीति ओभासकरो। दीपसदिसं आलोकं करोतीति दीपङ्करो। पदीपसदिसं आलोकं करोतीति पदीपकरो। उज्जोतकरोति पतापकरो। पज्जोतकरोति दिसाविदिसा पतापकरो।
Niddese pabhaṅkaroti tejaṃkaro. Ālokakaroti anandhakārakaro. Obhāsakaroti obhāsaṃ jotiṃ karotīti obhāsakaro. Dīpasadisaṃ ālokaṃ karotīti dīpaṅkaro. Padīpasadisaṃ ālokaṃ karotīti padīpakaro. Ujjotakaroti patāpakaro. Pajjotakaroti disāvidisā patāpakaro.
भूरिपञ्ञाणोति पुथुलञाणो। ञाणपञ्ञाणोति ञाणेन पाकटो। पञ्ञाधजोति उस्सितट्ठेन पञ्ञाव धजो अस्साति पञ्ञाधजो, धजो रथस्स पञ्ञाणन्तिआदीसु (जा॰ २.२२.१८४१; चूळनि॰ पारायनानुगीतिगाथानिद्देस १०७) विय। विभूतविहारीति पाकटविहारो।
Bhūripaññāṇoti puthulañāṇo. Ñāṇapaññāṇoti ñāṇena pākaṭo. Paññādhajoti ussitaṭṭhena paññāva dhajo assāti paññādhajo, dhajo rathassa paññāṇantiādīsu (jā. 2.22.1841; cūḷani. pārāyanānugītigāthāniddesa 107) viya. Vibhūtavihārīti pākaṭavihāro.
१०८. सन्दिट्ठिकमकालिकन्ति सामं पस्सितब्बं फलं, न च कालन्तरे पत्तब्बफलं। अनीतिकन्ति किलेसादिईतिविरहितं।
108.Sandiṭṭhikamakālikanti sāmaṃ passitabbaṃ phalaṃ, na ca kālantare pattabbaphalaṃ. Anītikanti kilesādiītivirahitaṃ.
सन्दिट्ठिकन्ति लोकुत्तरधम्मो येन अधिगतो होति, तेन परसद्धाय गन्तब्बतं हित्वा पच्चवेक्खणञाणेन सयं दट्ठब्बोति सन्दिट्ठिको, तं सन्दिट्ठिकं। अत्तनो फलंदानं सन्धाय नास्स कालोति अकालो, अकालोयेव अकालिको। यो एत्थ अरियमग्गधम्मो, सो अत्तनो समनन्तरमेव फलं देतीति अत्थो, तं अकालिकं। एहि पस्स इमं धम्मन्ति एवं पवत्तं एहिपस्सविधिं अरहतीति एहिपस्सिको, तं एहिपस्सिकं। आदित्तं चेलं वा सीसं वा अज्झुपेक्खित्वापि अत्तनो चित्ते उपनयं अरहतीति ओपनेय्यिको, तं ओपनेय्यिकं। सब्बेहिपि उग्घटितञ्ञूआदीहि ‘‘भावितो मे मग्गो, अधिगतं फलं, सच्छिकतो निरोधो’’ति अत्तनि अत्तनि वेदितब्बन्ति पच्चत्तं वेदितब्बं विञ्ञूहि।
Sandiṭṭhikanti lokuttaradhammo yena adhigato hoti, tena parasaddhāya gantabbataṃ hitvā paccavekkhaṇañāṇena sayaṃ daṭṭhabboti sandiṭṭhiko, taṃ sandiṭṭhikaṃ. Attano phalaṃdānaṃ sandhāya nāssa kāloti akālo, akāloyeva akāliko. Yo ettha ariyamaggadhammo, so attano samanantarameva phalaṃ detīti attho, taṃ akālikaṃ. Ehi passa imaṃ dhammanti evaṃ pavattaṃ ehipassavidhiṃ arahatīti ehipassiko, taṃ ehipassikaṃ. Ādittaṃ celaṃ vā sīsaṃ vā ajjhupekkhitvāpi attano citte upanayaṃ arahatīti opaneyyiko, taṃ opaneyyikaṃ. Sabbehipi ugghaṭitaññūādīhi ‘‘bhāvito me maggo, adhigataṃ phalaṃ, sacchikato nirodho’’ti attani attani veditabbanti paccattaṃ veditabbaṃ viññūhi.
१०९. अथ नं बावरी आह ‘‘किं नु तम्हा’’ति द्वे गाथा।
109. Atha naṃ bāvarī āha ‘‘kiṃ nu tamhā’’ti dve gāthā.
मुहुत्तम्पीति थोकम्पि। खणम्पीति न बहुकम्पि। लयम्पीति मनम्पि। वयम्पीति कोट्ठासम्पि। अद्धम्पीति दिवसम्पि।
Muhuttampīti thokampi. Khaṇampīti na bahukampi. Layampīti manampi. Vayampīti koṭṭhāsampi. Addhampīti divasampi.
१११-११३. ततो पिङ्गियो भगवतो सन्तिका अविप्पवासमेव दीपेन्तो ‘‘नाहं तम्हा’’तिआदिमाह। नाहं यो मे…पे॰… पस्सामि नं मनसा चक्खुनावाति तं बुद्धं मंसचक्खुना विय मनसा पस्सामि। नमस्समानो विवसेमि रत्तिन्ति नमस्समानोव रत्तिं अतिनामेमि।
111-113. Tato piṅgiyo bhagavato santikā avippavāsameva dīpento ‘‘nāhaṃ tamhā’’tiādimāha. Nāhaṃ yo me…pe… passāmi naṃ manasā cakkhunāvāti taṃ buddhaṃ maṃsacakkhunā viya manasā passāmi. Namassamāno vivasemi rattinti namassamānova rattiṃ atināmemi.
११४. तेन तेनेव नतोति येन येन दिसाभागेन बुद्धो, तेन तेनेवाहम्पि नतो, तन्निन्नो तप्पोणोति दस्सेति।
114. Tena teneva natoti yena yena disābhāgena buddho, tena tenevāhampi nato, tanninno tappoṇoti dasseti.
११५. दुब्बलथामकस्साति अप्पथामकस्स। अथ वा दुब्बलस्स दुत्थामकस्स च, बलवीरियहीनस्सापीति वुत्तं होति। तेनेव कायो न पलेतीति तेनेव दुब्बलत्थामकत्तेन कायो न गच्छति, येन बुद्धो, न तेन गच्छति। ‘‘न परेती’’तिपि पाठो, सो एवत्थो। तत्थाति बुद्धस्स सन्तिके। सङ्कप्पयन्तायाति सङ्कप्पगमनेन। तेन युत्तोति येन बुद्धो, तेन युत्तो पयुत्तो अनुयुत्तोति दस्सेति।
115.Dubbalathāmakassāti appathāmakassa. Atha vā dubbalassa dutthāmakassa ca, balavīriyahīnassāpīti vuttaṃ hoti. Teneva kāyo na paletīti teneva dubbalatthāmakattena kāyo na gacchati, yena buddho, na tena gacchati. ‘‘Na paretī’’tipi pāṭho, so evattho. Tatthāti buddhassa santike. Saṅkappayantāyāti saṅkappagamanena. Tena yuttoti yena buddho, tena yutto payutto anuyuttoti dasseti.
येन बुद्धोति येन दिसाभागेन बुद्धो उपसङ्कमितब्बो, तेन दिसाभागेन न पलेति। अथ वा भुम्मत्थे करणवचनं। यत्थ बुद्धो तत्थ न पलेति न गच्छति। न वजतीति पुरतो न याति। न गच्छतीति निवत्तति। नातिक्कमतीति न उपसङ्कमति।
Yena buddhoti yena disābhāgena buddho upasaṅkamitabbo, tena disābhāgena na paleti. Atha vā bhummatthe karaṇavacanaṃ. Yattha buddho tattha na paleti na gacchati. Na vajatīti purato na yāti. Na gacchatīti nivattati. Nātikkamatīti na upasaṅkamati.
११६. पङ्के सयानोति कामकद्दमे सयमानो। दीपा दीपं उपल्लविन्ति सत्थारादितो सत्थारादिं अधिगच्छिं। अथद्दसासिं सम्बुद्धन्ति सोहं एवं दुदिट्ठिं गहेत्वा अन्वाहिण्डन्तो अथ पासाणकचेतिये बुद्धमद्दक्खिं।
116.Paṅke sayānoti kāmakaddame sayamāno. Dīpā dīpaṃ upallavinti satthārādito satthārādiṃ adhigacchiṃ. Athaddasāsiṃ sambuddhanti sohaṃ evaṃ dudiṭṭhiṃ gahetvā anvāhiṇḍanto atha pāsāṇakacetiye buddhamaddakkhiṃ.
तत्थ सेमानोति निसज्जमानो। सयमानोति सेय्यं कप्पयमानो। आवसमानोति वसमानो। परिवसमानोति निच्चं वसमानो।
Tattha semānoti nisajjamāno. Sayamānoti seyyaṃ kappayamāno. Āvasamānoti vasamāno. Parivasamānoti niccaṃ vasamāno.
पल्लविन्ति उग्गमिं। उपल्लविन्ति उत्तरिं , सम्पल्लविन्ति उपसग्गेन पदं वड्ढितं। अद्दसन्ति निद्देसस्स उद्देसपदं। अद्दसन्ति पस्सिं। अद्दक्खिन्ति ओलोकेसिं। अपस्सिन्ति एसिं। पटिविज्झिन्ति विनिविज्झिं।
Pallavinti uggamiṃ. Upallavinti uttariṃ , sampallavinti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Addasanti niddesassa uddesapadaṃ. Addasanti passiṃ. Addakkhinti olokesiṃ. Apassinti esiṃ. Paṭivijjhinti vinivijjhiṃ.
११७. इमिस्सा गाथाय अवसाने पिङ्गियस्स च बावरिस्स च इन्द्रियपरिपाकं विदित्वा भगवा सावत्थियं ठितोयेव सुवण्णोभासं मुञ्चि। पिङ्गियो बावरिस्स बुद्धगुणे वण्णयन्तो निसिन्नो एव तं ओभासं दिस्वा ‘‘किं इद’’न्ति ओलोकेन्तो भगवन्तं अत्तनो पुरतो ठितं विय दिस्वा बावरिब्राह्मणस्स ‘‘बुद्धो आगतो’’ति आरोचेसि। ब्राह्मणो उट्ठायासना अञ्जलिं पग्गहेत्वा अट्ठासि। भगवापि ओभासं फरित्वा ब्राह्मणस्स अत्तानं दस्सेन्तो उभिन्नम्पि सप्पायं विदित्वा पिङ्गियमेव आलपमानो ‘‘यथा अहू, वक्कली’’ति इमं गाथमभासि।
117. Imissā gāthāya avasāne piṅgiyassa ca bāvarissa ca indriyaparipākaṃ viditvā bhagavā sāvatthiyaṃ ṭhitoyeva suvaṇṇobhāsaṃ muñci. Piṅgiyo bāvarissa buddhaguṇe vaṇṇayanto nisinno eva taṃ obhāsaṃ disvā ‘‘kiṃ ida’’nti olokento bhagavantaṃ attano purato ṭhitaṃ viya disvā bāvaribrāhmaṇassa ‘‘buddho āgato’’ti ārocesi. Brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā añjaliṃ paggahetvā aṭṭhāsi. Bhagavāpi obhāsaṃ pharitvā brāhmaṇassa attānaṃ dassento ubhinnampi sappāyaṃ viditvā piṅgiyameva ālapamāno ‘‘yathā ahū, vakkalī’’ti imaṃ gāthamabhāsi.
तस्सत्थो – यथा वक्कलित्थेरो सद्धाधिमुत्तो अहोसि, सद्धाधुरेनेव अरहत्तं पापुणि, यथा च सोळसन्नं एको भद्रावुधो नाम, यथा च आळविगोतमो च। एवमेव त्वम्पि पमुञ्चस्सु सद्धं , ततो सद्धाय अधिमुच्चन्तो ‘‘सब्बे सङ्खारा अनिच्चा’’तिआदिना (ध॰ प॰ २७७; थेरगा॰ ६७६; पटि॰ म॰ १.३१; कथा॰ ७५३) नयेन विपस्सनं आरभित्वा मच्चुधेय्यस्स पारं निब्बानं गमिस्ससीति अरहत्तनिकूटेन देसनं निट्ठापेसि, देसनापरियोसाने पिङ्गियो अरहत्ते, बावरी अनागामिफले पतिट्ठहि, बावरिब्राह्मणस्स सिस्सा पन पञ्चसता सोतापन्ना अहेसुं।
Tassattho – yathā vakkalitthero saddhādhimutto ahosi, saddhādhureneva arahattaṃ pāpuṇi, yathā ca soḷasannaṃ eko bhadrāvudho nāma, yathā ca āḷavigotamo ca. Evameva tvampi pamuñcassu saddhaṃ, tato saddhāya adhimuccanto ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’tiādinā (dha. pa. 277; theragā. 676; paṭi. ma. 1.31; kathā. 753) nayena vipassanaṃ ārabhitvā maccudheyyassa pāraṃ nibbānaṃ gamissasīti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi, desanāpariyosāne piṅgiyo arahatte, bāvarī anāgāmiphale patiṭṭhahi, bāvaribrāhmaṇassa sissā pana pañcasatā sotāpannā ahesuṃ.
तत्थ मुञ्चस्सूति मोचस्सु। पमुञ्चस्सूति मोचेहि। अधिमुञ्चस्सूति तत्थ अधिमोक्खं करस्सु। ओकप्पेहीति बहुमानं उप्पादेहीति। सब्बे सङ्खारा अनिच्चाति हुत्वा अभावट्ठेन। सब्बे सङ्खारा दुक्खाति दुक्खमट्ठेन। सब्बे धम्मा अनत्ताति अवसवत्तनट्ठेन।
Tattha muñcassūti mocassu. Pamuñcassūti mocehi. Adhimuñcassūti tattha adhimokkhaṃ karassu. Okappehīti bahumānaṃ uppādehīti. Sabbe saṅkhārā aniccāti hutvā abhāvaṭṭhena. Sabbe saṅkhārā dukkhāti dukkhamaṭṭhena. Sabbe dhammā anattāti avasavattanaṭṭhena.
११८. इदानि पिङ्गियो अत्तनो पसादं निवेदेन्तो ‘‘एस भिय्योतिआदिमाह। तत्थ पटिभानवाति पटिभानप्पटिसम्भिदाय उपेतो।
118. Idāni piṅgiyo attano pasādaṃ nivedento ‘‘esa bhiyyotiādimāha. Tattha paṭibhānavāti paṭibhānappaṭisambhidāya upeto.
भिय्यो भिय्योति उपरूपरि।
Bhiyyo bhiyyoti uparūpari.
११९. अधिदेवे अभिञ्ञायाति अधिदेवकरे धम्मे ञत्वा। परोपरन्ति हीनपणीतं, अत्तनो च परस्स च अधिदेवत्तकरं सब्बधम्मजातं अवेदीति वुत्तं होति। कङ्खीनं पटिजानतन्ति कङ्खीनंयेव सतं ‘‘निक्कङ्खम्हा’’ति पटिजानन्तानं।
119.Adhideve abhiññāyāti adhidevakare dhamme ñatvā. Paroparanti hīnapaṇītaṃ, attano ca parassa ca adhidevattakaraṃ sabbadhammajātaṃ avedīti vuttaṃ hoti. Kaṅkhīnaṃ paṭijānatanti kaṅkhīnaṃyeva sataṃ ‘‘nikkaṅkhamhā’’ti paṭijānantānaṃ.
निद्देसे पारायनिकपञ्हानन्ति पारायनिकब्राह्मणानं पुच्छानं। अवसानं करोतीति अन्तकरो। कोटिं करोतीति परियन्तकरो। सीमं मरियादं करोतीति परिच्छेदकरो। निगमं करोतीति परिवटुमकरो। सभियपञ्हानन्ति न केवलं पारायनिकब्राह्मणानं पञ्हानं एव, अथ खो सभियपरिब्बाजकादीनम्पि पञ्हानं अन्तं करोतीति दस्सेतुं ‘‘सभियपञ्हान’’न्तिआदिमाह।
Niddese pārāyanikapañhānanti pārāyanikabrāhmaṇānaṃ pucchānaṃ. Avasānaṃ karotīti antakaro. Koṭiṃ karotīti pariyantakaro. Sīmaṃ mariyādaṃ karotīti paricchedakaro. Nigamaṃ karotīti parivaṭumakaro. Sabhiyapañhānanti na kevalaṃ pārāyanikabrāhmaṇānaṃ pañhānaṃ eva, atha kho sabhiyaparibbājakādīnampi pañhānaṃ antaṃ karotīti dassetuṃ ‘‘sabhiyapañhāna’’ntiādimāha.
१२०. असंहीरन्ति रागादीहि असंहारियं। असङ्कुप्पन्ति असङ्कुप्पं अविपरिणामधम्मं। द्वीहिपि पदेहि निब्बानं भणति। अद्धा गमिस्सामीति एकंसेनेव तं अनुपादिसेसनिब्बानधातुं गमिस्सामि। न मेत्थ कङ्खाति नत्थि मे एत्थ निब्बाने कङ्खा। एवं मं धारेहि अधिमुत्तचित्तन्ति पिङ्गियो ‘‘एवमेव त्वम्पि पमुञ्चस्सु सद्ध’’न्ति इमिना भगवतो ओवादेन अत्तनि सद्धं उप्पादेत्वा सद्धाधुरेनेव च विमुञ्चित्वा तं सद्धाधिमुत्तिं पकासेन्तो भगवन्तं आह – ‘‘एवं मं धारेहि अधिमुत्तचित्त’’न्ति। अयञ्हेत्थ अधिप्पायो ‘‘यथा मं त्वं अवच, एवमेव मं अधिमुत्तचित्तं धारेही’’ति।
120.Asaṃhīranti rāgādīhi asaṃhāriyaṃ. Asaṅkuppanti asaṅkuppaṃ avipariṇāmadhammaṃ. Dvīhipi padehi nibbānaṃ bhaṇati. Addhā gamissāmīti ekaṃseneva taṃ anupādisesanibbānadhātuṃ gamissāmi. Na mettha kaṅkhāti natthi me ettha nibbāne kaṅkhā. Evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacittanti piṅgiyo ‘‘evameva tvampi pamuñcassu saddha’’nti iminā bhagavato ovādena attani saddhaṃ uppādetvā saddhādhureneva ca vimuñcitvā taṃ saddhādhimuttiṃ pakāsento bhagavantaṃ āha – ‘‘evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacitta’’nti. Ayañhettha adhippāyo ‘‘yathā maṃ tvaṃ avaca, evameva maṃ adhimuttacittaṃ dhārehī’’ti.
न संहरियतीति गहेत्वा संहरितुं न सक्का। नियोगवचनन्ति युत्तवचनं। अवत्थापनवचनन्ति सन्निट्ठानवचनं। इमस्मिं पारायनवग्गे यं अन्तरन्तरा न वुत्तं, तं हेट्ठा वुत्तनयेन गहेतब्बं। सेसं सब्बत्थ पाकटमेव।
Na saṃhariyatīti gahetvā saṃharituṃ na sakkā. Niyogavacananti yuttavacanaṃ. Avatthāpanavacananti sanniṭṭhānavacanaṃ. Imasmiṃ pārāyanavagge yaṃ antarantarā na vuttaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayena gahetabbaṃ. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva.
सद्धम्मप्पज्जोतिकाय चूळनिद्देस-अट्ठकथाय
Saddhammappajjotikāya cūḷaniddesa-aṭṭhakathāya
पारायनानुगीतिगाथानिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Pārāyanānugītigāthāniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
पारायनवग्गवण्णना निट्ठिता।
Pārāyanavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / चूळनिद्देसपाळि • Cūḷaniddesapāḷi
१८. पारायनानुगीतिगाथा • 18. Pārāyanānugītigāthā
१८. पारायनानुगीतिगाथानिद्देसो • 18. Pārāyanānugītigāthāniddeso
