| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / චූළනිද්‌දෙස-අට්‌ඨකථා • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā |
18. පාරායනානුගීතිගාථානිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
18. Pārāyanānugītigāthāniddesavaṇṇanā
102. පාරායනමනුගායිස්‌සන්‌ති අස්‌ස අයං සම්‌බන්‌ධො – භගවතා හි පාරායනෙ දෙසිතෙ සොළසසහස්‌සජටිලා අරහත්‌තං පාපුණිංසු, අවසෙසානඤ්‌ච චුද්‌දසකොටිසඞ්‌ඛානං දෙවමනුස්‌සානං ධම්‌මාභිසමයො අහොසි. වුත්‌තඤ්‌හෙතං පොරාණෙහි –
102.Pārāyanamanugāyissanti assa ayaṃ sambandho – bhagavatā hi pārāyane desite soḷasasahassajaṭilā arahattaṃ pāpuṇiṃsu, avasesānañca cuddasakoṭisaṅkhānaṃ devamanussānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Vuttañhetaṃ porāṇehi –
‘‘තතො පාසාණකෙ රම්‌මෙ, පාරායනසමාගමෙ;
‘‘Tato pāsāṇake ramme, pārāyanasamāgame;
අමතං පාපයී බුද්‌ධො, චුද්‌දස පාණකොටියො’’ති. (සු. නි. අට්‌ඨ. 2.1138);
Amataṃ pāpayī buddho, cuddasa pāṇakoṭiyo’’ti. (su. ni. aṭṭha. 2.1138);
නිට්‌ඨිතාය පන ධම්‌මදෙසනාය තතො තතො ආගතා මනුස්‌සා භගවතො ආනුභාවෙන අත්‌තනො අත්‌තනො ගාමනිගමාදීස්‌වෙව පාතුරහෙසුං. භගවාපි සාවත්‌ථිමෙව අගමාසි පරිචාරකසොළසාදීහි අනෙකෙහි භික්‌ඛුසහස්‌සෙහි පරිවුතො. තත්‌ථ පිඞ්‌ගියො භගවන්‌තං වන්‌දිත්‌වා ආහ – ‘‘ගච්‌ඡාමහං, භන්‌තෙ, බාවරිස්‌ස බුද්‌ධුප්‌පාදං ආරොචෙතුං, පටිස්‌සුතඤ්‌හි තස්‌සෙව මයා’’ති. අථ භගවතා අනුඤ්‌ඤාතො ඤාණගමනෙනෙව ගොධාවරීතීරං ගන්‌ත්‌වා පාදගමනෙන අස්‌සමාභිමුඛො අගමාසි. තමෙනං බාවරී බ්‍රාහ්‌මණො මග්‌ගං ඔලොකෙන්‌තො නිසින්‌නො දූරතොව තං ඛාරිජටාදිවිරහිතං භික්‌ඛුවෙසෙනාගච්‌ඡන්‌තං දිස්‌වා ‘‘බුද්‌ධො ලොකෙ උප්‌පන්‌නො’’ති නිට්‌ඨමගමාසි. සම්‌පත්‌තඤ්‌චාපි නං පුච්‌ඡි – ‘‘කිං, පිඞ්‌ගිය, බුද්‌ධො ලොකෙ උප්‌පන්‌නො’’ති? ‘‘ආම, බ්‍රාහ්‌මණ, උප්‌පන්‌නො, පාසාණකෙ චෙතියෙ නිසින්‌නො අම්‌හාකං ධම්‌මං දෙසෙසි, තමහං තුය්‌හං දෙසෙස්‌සාමී’’ති. තතො බාවරී මහතා සක්‌කාරෙන සපරිසො තං පූජෙත්‌වා ආසනං පඤ්‌ඤාපෙසි. තත්‌ථ නිසීදිත්‌වා පිඞ්‌ගියො ‘‘පාරායනමනුගායිස්‌ස’’න්‌තිආදිමාහ.
Niṭṭhitāya pana dhammadesanāya tato tato āgatā manussā bhagavato ānubhāvena attano attano gāmanigamādīsveva pāturahesuṃ. Bhagavāpi sāvatthimeva agamāsi paricārakasoḷasādīhi anekehi bhikkhusahassehi parivuto. Tattha piṅgiyo bhagavantaṃ vanditvā āha – ‘‘gacchāmahaṃ, bhante, bāvarissa buddhuppādaṃ ārocetuṃ, paṭissutañhi tasseva mayā’’ti. Atha bhagavatā anuññāto ñāṇagamaneneva godhāvarītīraṃ gantvā pādagamanena assamābhimukho agamāsi. Tamenaṃ bāvarī brāhmaṇo maggaṃ olokento nisinno dūratova taṃ khārijaṭādivirahitaṃ bhikkhuvesenāgacchantaṃ disvā ‘‘buddho loke uppanno’’ti niṭṭhamagamāsi. Sampattañcāpi naṃ pucchi – ‘‘kiṃ, piṅgiya, buddho loke uppanno’’ti? ‘‘Āma, brāhmaṇa, uppanno, pāsāṇake cetiye nisinno amhākaṃ dhammaṃ desesi, tamahaṃ tuyhaṃ desessāmī’’ti. Tato bāvarī mahatā sakkārena sapariso taṃ pūjetvā āsanaṃ paññāpesi. Tattha nisīditvā piṅgiyo ‘‘pārāyanamanugāyissa’’ntiādimāha.
තත්‌ථ අනුගායිස්‌සන්‌ති භගවතො ගීතං අනුගායිස්‌සං. යථාද්‌දක්‌ඛීති යථා සාමං සච්‌චාභිසම්‌බොධෙන අසාධාරණඤාණෙන ච අද්‌දක්‌ඛි. නික්‌කාමොති පහීනකාමො. ‘‘නික්‌කමො’’තිපි පාඨො, වීරියවාති අත්‌ථො. නික්‌ඛන්‌තො වා අකුසලපක්‌ඛා. නිබ්‌බනොති කිලෙසවනවිරහිතො, තණ්‌හාවිරහිතො එව වා. කිස්‌ස හෙතු මුසා භණෙති යෙහි කිලෙසෙහි මුසා භණෙය්‍ය, එතෙ තස්‌ස පහීනාති දස්‌සෙති. එතෙන බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස සවනෙ උස්‌සාහං ජනෙති (සු. නි. අට්‌ඨ. 2.1138).
Tattha anugāyissanti bhagavato gītaṃ anugāyissaṃ. Yathāddakkhīti yathā sāmaṃ saccābhisambodhena asādhāraṇañāṇena ca addakkhi. Nikkāmoti pahīnakāmo. ‘‘Nikkamo’’tipi pāṭho, vīriyavāti attho. Nikkhanto vā akusalapakkhā. Nibbanoti kilesavanavirahito, taṇhāvirahito eva vā. Kissa hetu musā bhaṇeti yehi kilesehi musā bhaṇeyya, ete tassa pahīnāti dasseti. Etena brāhmaṇassa savane ussāhaṃ janeti (su. ni. aṭṭha. 2.1138).
අමලොති කිලෙසමලවිරහිතො. විමලොති විගතකිලෙසමලො. නිම්‌මලොති කිලෙසමලසුද්‌ධො. මලාපගතොති කිලෙසමලා දූරීභූතො හුත්‌වා චරති. මලවිප්‌පහීනොති කිලෙසමලප්‌පහීනො. මලවිමුත්‌තොති කිලෙසෙහි විමුත්‌තො. සබ්‌බමලවීතිවත්‌තොති වාසනාදිසබ්‌බකිලෙසමලං අතික්‌කන්‌තො. තෙ වනාති එතෙ වුත්‌තප්‌පකාරා කිලෙසා.
Amaloti kilesamalavirahito. Vimaloti vigatakilesamalo. Nimmaloti kilesamalasuddho. Malāpagatoti kilesamalā dūrībhūto hutvā carati. Malavippahīnoti kilesamalappahīno. Malavimuttoti kilesehi vimutto. Sabbamalavītivattoti vāsanādisabbakilesamalaṃ atikkanto. Te vanāti ete vuttappakārā kilesā.
103. වණ්‌ණූපසංහිතන්‌ති ගුණූපසංහිතං.
103. Vaṇṇūpasaṃhitanti guṇūpasaṃhitaṃ.
104. සච්‌චව්‌හයොති බුද්‌ධො හි සච්‌චෙනෙව අව්‌හානෙන නාමෙන යුත්‌තො. බ්‍රහ්‌මෙති තං බ්‍රාහ්‌මණං ආලපති.
104.Saccavhayoti buddho hi sacceneva avhānena nāmena yutto. Brahmeti taṃ brāhmaṇaṃ ālapati.
තත්‌ථ ලොකොති ලුජ්‌ජනට්‌ඨෙන ලොකො. එකො ලොකො භවලොකොති තෙභූමකවිපාකො. සො හි භවතීති භවො, භවො එව ලොකො භවලොකො. භවලොකො ච සම්‌භවලොකො චාති එත්‌ථ එකෙකො ද්‌වෙ ද්‌වෙ හොති. භවලොකො හි සම්‌පත්‌තිභවවිපත්‌තිභවවසෙන දුවිධො. සම්‌භවලොකොපි සම්‌පත්‌තිසම්‌භවවිපත්‌තිසම්‌භවවසෙන දුවිධො. තත්‌ථ සම්‌පත්‌තිභවලොකොති සුගතිලොකො. සො හි ඉට්‌ඨඵලත්‌තා සුන්‌දරො ලොකොති සම්‌පත්‌ති, භවතීති භවො, සම්‌පත්‌ති එව භවො සම්‌පත්‌තිභවො, සො එව ලොකො සම්‌පත්‌තිභවලොකො. සම්‌පත්‌තිසම්‌භවලොකොති සුගතූපගං කම්‌මං. තඤ්‌හි සම්‌භවති එතස්‌මා ඵලන්‌ති සම්‌භවො, සම්‌පත්‌තියා සම්‌භවො සම්‌පත්‌තිසම්‌භවො, සම්‌පත්‌තිසම්‌භවො එව ලොකො සම්‌පත්‌තිසම්‌භවලොකොති.
Tattha lokoti lujjanaṭṭhena loko. Eko loko bhavalokoti tebhūmakavipāko. So hi bhavatīti bhavo, bhavo eva loko bhavaloko. Bhavaloko ca sambhavaloko cāti ettha ekeko dve dve hoti. Bhavaloko hi sampattibhavavipattibhavavasena duvidho. Sambhavalokopi sampattisambhavavipattisambhavavasena duvidho. Tattha sampattibhavalokoti sugatiloko. So hi iṭṭhaphalattā sundaro lokoti sampatti, bhavatīti bhavo, sampatti eva bhavo sampattibhavo, so eva loko sampattibhavaloko. Sampattisambhavalokoti sugatūpagaṃ kammaṃ. Tañhi sambhavati etasmā phalanti sambhavo, sampattiyā sambhavo sampattisambhavo, sampattisambhavo eva loko sampattisambhavalokoti.
විපත්‌තිභවලොකොති අපායලොකො. සො හි අනිට්‌ඨඵලත්‌තා විරූපො ලොකොති විපත්‌ති, භවතීති භවො, විපත්‌ති එව භවො විපත්‌තිභවො, විපත්‌තිභවො එව ලොකො විපත්‌තිභවලොකො. විපත්‌තිසම්‌භවලොකොති අපායූපගං කම්‌මං. තඤ්‌හි සම්‌භවති එතස්‌මා ඵලන්‌ති සම්‌භවො, විපත්‌තියා සම්‌භවො විපත්‌තිසම්‌භවො, විපත්‌තිසම්‌භවො එව ලොකො විපත්‌තිසම්‌භවලොකොති. තිස්‌සො වෙදනාති සුඛා වෙදනා, දුක්‌ඛා වෙදනා, අදුක්‌ඛමසුඛා වෙදනා ලොකියා එව. ආහාරාති පච්‌චයා. පච්‌චයා හි අත්‌තනො ඵලං ආහරන්‌තීති ආහාරා. කබළීකාරාහාරො ඵස්‌සාහාරො මනොසඤ්‌චෙතනාහාරො විඤ්‌ඤාණාහාරොති චත්‌තාරො. වත්‌ථුවසෙන කබළීකත්‌තබ්‌බත්‌තා කබළීකාරො, අජ්‌ඣොහරිතබ්‌බත්‌තා ආහාරො, ඔදනකුම්‌මාසාදිවත්‌ථුකාය ඔජායෙතං නාමං. සා හි ඔජට්‌ඨමකරූපානි ආහරතීති ආහාරො. චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සාදිකො ඡබ්‌බිධො ඵස්‌සො තිස්‌සො වෙදනා ආහරතීති ආහාරො. මනසො සඤ්‌චෙතනා න සත්‌තස්‌සාති මනොසඤ්‌චෙතනා යථා චිත්‌තෙකග්‌ගතා, මනසා වා සම්‌පයුත්‌තා සඤ්‌චෙතනා මනොසඤ්‌චෙතනා යථා ආජඤ්‌ඤරථො, තෙභූමකකුසලාකුසලචෙතනා. සා හි තයො භවෙ ආහරතීති ආහාරො. විඤ්‌ඤාණන්‌ති එකූනවීසතිභෙදං පටිසන්‌ධිවිඤ්‌ඤාණං. තඤ්‌හි පටිසන්‌ධිනාමරූපං ආහරතීති ආහාරො.
Vipattibhavalokoti apāyaloko. So hi aniṭṭhaphalattā virūpo lokoti vipatti, bhavatīti bhavo, vipatti eva bhavo vipattibhavo, vipattibhavo eva loko vipattibhavaloko. Vipattisambhavalokoti apāyūpagaṃ kammaṃ. Tañhi sambhavati etasmā phalanti sambhavo, vipattiyā sambhavo vipattisambhavo, vipattisambhavo eva loko vipattisambhavalokoti. Tisso vedanāti sukhā vedanā, dukkhā vedanā, adukkhamasukhā vedanā lokiyā eva. Āhārāti paccayā. Paccayā hi attano phalaṃ āharantīti āhārā. Kabaḷīkārāhāro phassāhāro manosañcetanāhāro viññāṇāhāroti cattāro. Vatthuvasena kabaḷīkattabbattā kabaḷīkāro, ajjhoharitabbattā āhāro, odanakummāsādivatthukāya ojāyetaṃ nāmaṃ. Sā hi ojaṭṭhamakarūpāni āharatīti āhāro. Cakkhusamphassādiko chabbidho phasso tisso vedanā āharatīti āhāro. Manaso sañcetanā na sattassāti manosañcetanā yathā cittekaggatā, manasā vā sampayuttā sañcetanā manosañcetanā yathā ājaññaratho, tebhūmakakusalākusalacetanā. Sā hi tayo bhave āharatīti āhāro. Viññāṇanti ekūnavīsatibhedaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ. Tañhi paṭisandhināmarūpaṃ āharatīti āhāro.
උපාදානක්‌ඛන්‌ධාති උපාදානගොචරා ඛන්‌ධා උපාදානක්‌ඛන්‌ධා, මජ්‌ඣෙ පදලොපො දට්‌ඨබ්‌බො. උපාදානසම්‌භූතා වා ඛන්‌ධා උපාදානක්‌ඛන්‌ධා යථා තිණග්‌ගි, ථුසග්‌ගි. උපාදානවිධෙය්‍යා වා ඛන්‌ධා උපාදානක්‌ඛන්‌ධා යථා රාජපුරිසො. උපාදානප්‌පභවා වා ඛන්‌ධා උපාදානක්‌ඛන්‌ධා යථා පුප්‌ඵරුක්‌ඛො, ඵලරුක්‌ඛො. උපාදානානි පන කාමුපාදානං දිට්‌ඨුපාදානං සීලබ්‌බතුපාදානං අත්‌තවාදුපාදානන්‌ති චත්‌තාරි. අත්‌ථතො පන භුසං ආදානන්‌ති උපාදානං. රූපුපාදානක්‌ඛන්‌ධො, වෙදනුපාදානක්‌ඛන්‌ධො, සඤ්‌ඤුපාදානක්‌ඛන්‌ධො, සඞ්‌ඛාරුපාදානක්‌ඛන්‌ධො, විඤ්‌ඤාණුපාදානක්‌ඛන්‌ධොති පඤ්‌ච. ඡ අජ්‌ඣත්‌තිකානි ආයතනානීති චක්‌ඛායතනං, සොතායතනං, ඝානායතනං, ජිව්‌හායතනං, කායායතනං, මනායතනං. සත්‌ත විඤ්‌ඤාණට්‌ඨිතියො වුත්‌තනයා එව. තථා අට්‌ඨ ලොකධම්‌මා. අපි ච – ලාභො, අලාභො, යසො, අයසො, නින්‌දා, පසංසා, සුඛං, දුක්‌ඛන්‌ති ඉමෙ අට්‌ඨ ලොකප්‌පවත්‌තියා සති අනුපරිවත්‌තනධම්‌මකත්‌තා ලොකස්‌ස ධම්‌මාති ලොකධම්‌මා. එතෙහි මුත්‌තො සත්‌තො නාම නත්‌ථි, බුද්‌ධානම්‌පි හොන්‌තියෙව. යථාහ –
Upādānakkhandhāti upādānagocarā khandhā upādānakkhandhā, majjhe padalopo daṭṭhabbo. Upādānasambhūtā vā khandhā upādānakkhandhā yathā tiṇaggi, thusaggi. Upādānavidheyyā vā khandhā upādānakkhandhā yathā rājapuriso. Upādānappabhavā vā khandhā upādānakkhandhā yathā puppharukkho, phalarukkho. Upādānāni pana kāmupādānaṃ diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānanti cattāri. Atthato pana bhusaṃ ādānanti upādānaṃ. Rūpupādānakkhandho, vedanupādānakkhandho, saññupādānakkhandho, saṅkhārupādānakkhandho, viññāṇupādānakkhandhoti pañca. Cha ajjhattikāni āyatanānīti cakkhāyatanaṃ, sotāyatanaṃ, ghānāyatanaṃ, jivhāyatanaṃ, kāyāyatanaṃ, manāyatanaṃ. Satta viññāṇaṭṭhitiyo vuttanayā eva. Tathā aṭṭhalokadhammā. Api ca – lābho, alābho, yaso, ayaso, nindā, pasaṃsā, sukhaṃ, dukkhanti ime aṭṭha lokappavattiyā sati anuparivattanadhammakattā lokassa dhammāti lokadhammā. Etehi mutto satto nāma natthi, buddhānampi hontiyeva. Yathāha –
‘‘අට්‌ඨිමෙ, භික්‌ඛවෙ, ලොකධම්‌මා ලොකං අනුපරිවත්‌තන්‌ති, ලොකො ච අට්‌ඨ ලොකධම්‌මෙ අනුපරිවත්‌තති. කතමෙ අට්‌ඨ? ලාභො ච අලාභො ච…පෙ.… සුඛඤ්‌ච දුක්‌ඛඤ්‌ච. ඉමෙ ඛො, භික්‌ඛවෙ, අට්‌ඨ ලොකධම්‌මා ලොකං අනුපරිවත්‌තන්‌ති, ලොකො ච ඉමෙ අට්‌ඨ ලොකධම්‌මෙ අනුපරිවත්‌තතී’’ති (අ. නි. 8.6).
‘‘Aṭṭhime, bhikkhave, lokadhammā lokaṃ anuparivattanti, loko ca aṭṭha lokadhamme anuparivattati. Katame aṭṭha? Lābho ca alābho ca…pe… sukhañca dukkhañca. Ime kho, bhikkhave, aṭṭha lokadhammā lokaṃ anuparivattanti, loko ca ime aṭṭha lokadhamme anuparivattatī’’ti (a. ni. 8.6).
තත්‌ථ අනුපරිවත්‌තන්‌තීති අනුබන්‌ධන්‌ති නප්‌පජහන්‌ති, ලොකතො න නිවත්‌තන්‌තීති අත්‌ථො. ලාභොති පබ්‌බජිතස්‌ස චීවරාදි, ගහට්‌ඨස්‌ස ධනධඤ්‌ඤාදිලාභො. සොයෙව අලබ්‌භමානො ලාභො අලාභො න ලාභො අලාභොති වුච්‌චති, නො ච අත්‌තාභාවප්‌පත්‌තිතො පරිඤ්‌ඤෙය්‍යො සියා. යසොති පරිවාරො. සොයෙව අලබ්‌භමානො යසො අයසො. නින්‌දාති අවණ්‌ණභණනං. පසංසාති වණ්‌ණභණනං. සුඛන්‌ති කාමාවචරකායිකචෙතසිකං. දුක්‌ඛන්‌ති පුථුජ්‌ජනසොතාපන්‌නසකදාගාමීනං කායිකචෙතසිකං, අනාගාමිඅරහන්‌තානං කායිකමෙව. සත්‌තාවාසාති සත්‌තානං ආවාසා, වසනට්‌ඨානානීති අත්‌ථො. තානි පන තථා පකාසිතා ඛන්‌ධා එව. සත්‌තසු විඤ්‌ඤාණට්‌ඨිතීසු අසඤ්‌ඤසත්‌තෙන ච නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනෙන ච සද්‌ධිං නව සත්‌තාවාසා. දසායතනානීති චක්‌ඛායතනං, රූපායතනං, සොතායතනං, සද්‌දායතනං, ඝානායතනං, ගන්‌ධායතනං, ජිව්‌හායතනං, රසායතනං, කායායතනං, ඵොට්‌ඨබ්‌බායතනන්‌ති එවං දස. ද්‌වාදසායතනානීති මනායතනධම්‌මායතනෙහි සද්‌ධිං එවං ද්‌වාදස. අට්‌ඨාරස ධාතුයොති චක්‌ඛුධාතු, රූපධාතු, චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණධාතු…පෙ.… මනොධාතු, ධම්‌මධාතු, මනොවිඤ්‌ඤාණධාතූති එකෙකස්‌මිං තීණි තීණි කත්‌වා අට්‌ඨාරස ධාතුයො.
Tattha anuparivattantīti anubandhanti nappajahanti, lokato na nivattantīti attho. Lābhoti pabbajitassa cīvarādi, gahaṭṭhassa dhanadhaññādilābho. Soyeva alabbhamāno lābho alābho na lābho alābhoti vuccati, no ca attābhāvappattito pariññeyyo siyā. Yasoti parivāro. Soyeva alabbhamāno yaso ayaso. Nindāti avaṇṇabhaṇanaṃ. Pasaṃsāti vaṇṇabhaṇanaṃ. Sukhanti kāmāvacarakāyikacetasikaṃ. Dukkhanti puthujjanasotāpannasakadāgāmīnaṃ kāyikacetasikaṃ, anāgāmiarahantānaṃ kāyikameva. Sattāvāsāti sattānaṃ āvāsā, vasanaṭṭhānānīti attho. Tāni pana tathā pakāsitā khandhā eva. Sattasu viññāṇaṭṭhitīsu asaññasattena ca nevasaññānāsaññāyatanena ca saddhiṃ nava sattāvāsā. Dasāyatanānīti cakkhāyatanaṃ, rūpāyatanaṃ, sotāyatanaṃ, saddāyatanaṃ, ghānāyatanaṃ, gandhāyatanaṃ, jivhāyatanaṃ, rasāyatanaṃ, kāyāyatanaṃ, phoṭṭhabbāyatananti evaṃ dasa. Dvādasāyatanānīti manāyatanadhammāyatanehi saddhiṃ evaṃ dvādasa. Aṭṭhārasa dhātuyoti cakkhudhātu, rūpadhātu, cakkhuviññāṇadhātu…pe… manodhātu, dhammadhātu, manoviññāṇadhātūti ekekasmiṃ tīṇi tīṇi katvā aṭṭhārasa dhātuyo.
සදිසනාමොති තෙසං සදිසනාමො එකගුණවණ්‌ණනාමො. සදිසව්‌හයොති එකගුණවණ්‌ණනාමෙන අව්‌හායනො. සච්‌චසදිසව්‌හයොති අවිතථඑකගුණවණ්‌ණනාමෙන අවිපරීතෙන අව්‌හායනො.
Sadisanāmoti tesaṃ sadisanāmo ekaguṇavaṇṇanāmo. Sadisavhayoti ekaguṇavaṇṇanāmena avhāyano. Saccasadisavhayoti avitathaekaguṇavaṇṇanāmena aviparītena avhāyano.
ආසිතොති උපසඞ්‌කමිතො. උපාසිතොති උපගන්‌ත්‌වා සෙවිතො. පයිරුපාසිතොති භත්‌තිවසෙන අතීව සෙවිතො.
Āsitoti upasaṅkamito. Upāsitoti upagantvā sevito. Payirupāsitoti bhattivasena atīva sevito.
105. කුබ්‌බනකන්‌ති පරිත්‌තවනං. බහුප්‌ඵලං කානනමාවසෙය්‍යාති අනෙකඵලාදිවිකතිභරිතකානනං ආගම්‌ම වසෙය්‍ය. අප්‌පදස්‌සෙති බාවරිප්‌පභුතිකෙ පරිත්‌තපඤ්‌ඤෙ. මහොදධින්‌ති අනොතත්‌තාදිං මහන්‌තං උදකරාසිං.
105.Kubbanakanti parittavanaṃ. Bahupphalaṃ kānanamāvaseyyāti anekaphalādivikatibharitakānanaṃ āgamma vaseyya. Appadasseti bāvarippabhutike parittapaññe. Mahodadhinti anotattādiṃ mahantaṃ udakarāsiṃ.
අප්‌පදස්‌සාති මන්‌දදස්‌සිනො. පරිත්‌තදස්‌සාති අතිමන්‌දදස්‌සිනො. ථොකදස්‌සාති පරිත්‌තතොපි අතිපරිත්‌තදස්‌සිනො. ඔමකදස්‌සාති හෙට්‌ඨිමදස්‌සිනො. ලාමකදස්‌සාති අප්‌පධානදස්‌සිනො. ඡතුක්‌කදස්‌සාති න උත්‌තමදස්‌සිනො. අප්‌පමාණදස්‌සන්‌ති පමාණං අතික්‌කමිත්‌වා අප්‌පමාණං නිබ්‌බානදස්‌සං. අග්‌ගදස්‌සන්‌ති ‘‘අග්‌ගතො වෙ පසන්‌නාන’’න්‌තිආදිනා (අ. නි. 4.34; ඉතිවු. 90) නයෙන අග්‌ගධම්‌මදස්‌සං. සෙට්‌ඨදස්‌සන්‌ති සම්‌බුද්‌ධො ද්‌විපදසෙට්‌ඨොති සෙට්‌ඨදස්‌සං. විසෙට්‌ඨදස්‌සන්‌තිආදීනි චත්‌තාරි උපසග්‌ගෙන වඩ්‌ඪිතානි. අසමන්‌ති න සමං අසමං සබ්‌බඤ්‌ඤුං. අසමසමන්‌ති අසමෙහි අතීතබුද්‌ධෙහි සමං අසමසමං. අප්‌පටිසමන්‌ති අත්‌තනො සදිසවිරහිතං. අප්‌පටිභාගන්‌ති අත්‌තනො පටිබිම්‌බවිරහිතං. අප්‌පටිපුග්‌ගලන්‌ති පටිමල්‌ලපුග්‌ගලවිරහිතං. දෙවාතිදෙවන්‌ති විසුද්‌ධිදෙවානම්‌පි අතිදෙවං. අභිමඞ්‌ගලසම්‌මතට්‌ඨෙන උසභං. අඡම්‌භිතට්‌ඨෙන පුරිසසීහං. නිද්‌දොසට්‌ඨෙන පුරිසනාගං. උත්‌තමට්‌ඨෙන පුරිසාජඤ්‌ඤං. අට්‌ඨපරිසපථවිං උප්‌පීළෙත්‌වා සදෙවකෙ ලොකෙ කෙනචි පච්‌චත්‌ථිකෙන පච්‌චාමිත්‌තෙන අකම්‌පියෙ අචලට්‌ඨානෙ තිට්‌ඨනට්‌ඨෙන පුරිසනිසභං. ධම්‌මදෙසනාධුරවහනට්‌ඨෙන පුරිසධොරය්‌හං.
Appadassāti mandadassino. Parittadassāti atimandadassino. Thokadassāti parittatopi atiparittadassino. Omakadassāti heṭṭhimadassino. Lāmakadassāti appadhānadassino. Chatukkadassāti na uttamadassino. Appamāṇadassanti pamāṇaṃ atikkamitvā appamāṇaṃ nibbānadassaṃ. Aggadassanti ‘‘aggato ve pasannāna’’ntiādinā (a. ni. 4.34; itivu. 90) nayena aggadhammadassaṃ. Seṭṭhadassanti sambuddho dvipadaseṭṭhoti seṭṭhadassaṃ. Viseṭṭhadassantiādīni cattāri upasaggena vaḍḍhitāni. Asamanti na samaṃ asamaṃ sabbaññuṃ. Asamasamanti asamehi atītabuddhehi samaṃ asamasamaṃ. Appaṭisamanti attano sadisavirahitaṃ. Appaṭibhāganti attano paṭibimbavirahitaṃ. Appaṭipuggalanti paṭimallapuggalavirahitaṃ. Devātidevanti visuddhidevānampi atidevaṃ. Abhimaṅgalasammataṭṭhena usabhaṃ. Achambhitaṭṭhena purisasīhaṃ. Niddosaṭṭhena purisanāgaṃ. Uttamaṭṭhena purisājaññaṃ. Aṭṭhaparisapathaviṃ uppīḷetvā sadevake loke kenaci paccatthikena paccāmittena akampiye acalaṭṭhāne tiṭṭhanaṭṭhena purisanisabhaṃ. Dhammadesanādhuravahanaṭṭhena purisadhorayhaṃ.
මානසකං වා සරන්‌ති මනසා චින්‌තෙත්‌වා කතං පල්‌ලං වා නාමමෙව වා. අනොතත්‌තං වා දහන්‌ති චන්‌දිමසූරියා දක්‌ඛිණෙන වා උත්‌තරෙන වා ගච්‌ඡන්‌තා පබ්‌බතන්‌තරෙන තං ඔභාසෙන්‌ති, උජුං ගච්‌ඡන්‌තා න ඔභාසෙන්‌ති, තෙනෙවස්‌ස ‘‘අනොතත්‌ත’’න්‌ති සඞ්‌ඛා උදපාදි. එවරූපං අනොතත්‌තං වා දහං. අක්‌ඛොභං අමිතොදකන්‌ති චාලෙතුං අසක්‌කුණෙය්‍යං අපරිමිතං උදකජලරාසිං. එවමෙවාති ඔපම්‌මසංසන්‌දනං, බුද්‌ධං භගවන්‌තං අක්‌ඛොභං ආසභං ඨානට්‌ඨානෙන චාලෙතුං අසක්‌කුණෙය්‍යං. අමිතතෙජන්‌ති අපරිමිතඤාණතෙජං. පභින්‌නඤාණන්‌ති දසබලඤාණාදිවසෙන පභෙදගතඤාණං. විවටචක්‌ඛුන්‌ති සමන්‌තචක්‌ඛුං.
Mānasakaṃ vā saranti manasā cintetvā kataṃ pallaṃ vā nāmameva vā. Anotattaṃ vā dahanti candimasūriyā dakkhiṇena vā uttarena vā gacchantā pabbatantarena taṃ obhāsenti, ujuṃ gacchantā na obhāsenti, tenevassa ‘‘anotatta’’nti saṅkhā udapādi. Evarūpaṃ anotattaṃ vā dahaṃ. Akkhobhaṃ amitodakanti cāletuṃ asakkuṇeyyaṃ aparimitaṃ udakajalarāsiṃ. Evamevāti opammasaṃsandanaṃ, buddhaṃ bhagavantaṃ akkhobhaṃ āsabhaṃ ṭhānaṭṭhānena cāletuṃ asakkuṇeyyaṃ. Amitatejanti aparimitañāṇatejaṃ. Pabhinnañāṇanti dasabalañāṇādivasena pabhedagatañāṇaṃ. Vivaṭacakkhunti samantacakkhuṃ.
පඤ්‌ඤාපභෙදකුසලන්‌ති ‘‘යා පඤ්‌ඤා පජානනා විචයො පවිචයො’’තිආදිනා (ධ. ස. 16; විභ. 525) නයෙන පඤ්‌ඤාය පභෙදජානනෙ ඡෙකං. අධිගතපටිසම්‌භිදන්‌ති පටිලද්‌ධචතුපටිසම්‌භිදං. චතුවෙසාරජ්‌ජප්‌පත්‌තන්‌ති ‘‘සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස තෙ පටිජානතො ඉමෙ ධම්‌මා අනභිසම්‌බුද්‌ධා’’තිආදිනා (ම. නි. 1.150; අ. නි. 4.8) නයෙන වුත්‌තෙසු චතූසු ඨානෙසු විසාරදභාවප්‌පත්‌තං. සද්‌ධාධිමුත්‌තන්‌ති පරිසුද්‌ධෙ ඵලසමාපත්‌තිචිත්‌තෙ අධිමුත්‌තං, තත්‌ථ පවිට්‌ඨං. සෙතපච්‌චත්‌තන්‌ති වාසනාය විප්‌පහීනත්‌තා පරිසුද්‌ධං ආවෙණිකඅත්‌තභාවං. අද්‌වයභාණින්‌ති පරිච්‌ඡින්‌නවචනත්‌තා ද්‌විවචනවිරහිතං. තාදින්‌ති තාදිසං, ඉට්‌ඨානිට්‌ඨෙසු අකම්‌පනං වා. තථා පටිඤ්‌ඤා අස්‌සාති තථාපටිඤ්‌ඤො, තං. අපරිත්‌තන්‌ති න ඛුද්‌දකං. මහන්‌තන්‌ති තෙධාතුං අතික්‌කමිත්‌වා මහන්‌තප්‌පත්‌තං.
Paññāpabhedakusalanti ‘‘yā paññā pajānanā vicayo pavicayo’’tiādinā (dha. sa. 16; vibha. 525) nayena paññāya pabhedajānane chekaṃ. Adhigatapaṭisambhidanti paṭiladdhacatupaṭisambhidaṃ. Catuvesārajjappattanti ‘‘sammāsambuddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā’’tiādinā (ma. ni. 1.150; a. ni. 4.8) nayena vuttesu catūsu ṭhānesu visāradabhāvappattaṃ. Saddhādhimuttanti parisuddhe phalasamāpatticitte adhimuttaṃ, tattha paviṭṭhaṃ. Setapaccattanti vāsanāya vippahīnattā parisuddhaṃ āveṇikaattabhāvaṃ. Advayabhāṇinti paricchinnavacanattā dvivacanavirahitaṃ. Tādinti tādisaṃ, iṭṭhāniṭṭhesu akampanaṃ vā. Tathā paṭiññā assāti tathāpaṭiñño, taṃ. Aparittanti na khuddakaṃ. Mahantanti tedhātuṃ atikkamitvā mahantappattaṃ.
ගම්‌භීරන්‌ති අඤ්‌ඤෙසං දුප්‌පවෙසං. අප්‌පමෙය්‍යන්‌ති අතුලට්‌ඨෙන අප්‌පමෙය්‍යං. දුප්‌පරියොගාහන්‌ති පරියොගාහිතුං දුක්‌ඛප්‌පවෙසං. පහූතරතනන්‌ති සද්‌ධාදිරතනෙහි පහූතරතනං. සාගරසමන්‌ති රතනාකරතො සමුද්‌දසදිසං. ඡළඞ්‌ගුපෙක්‌ඛාය සමන්‌නාගතන්‌ති ‘‘චක්‌ඛුනා රූපං දිස්‌වා නෙව සුමනො හොති න දුම්‌මනො’’ති (අ. නි. 6.1) වුත්‌තනයෙන ඡළඞ්‌ගුපෙක්‌ඛාය පරිපුණ්‌ණං. අතුලන්‌ති තුලවිරහිතං, තුලයිතුං අසක්‌කුණෙය්‍යං. විපුලන්‌ති අතිමහන්‌තං. අප්‌පමෙය්‍යන්‌ති පමෙතුං අසක්‌කුණෙය්‍යං. තං තාදිසන්‌ති තං භගවන්‌තං තාදිගුණසම්‌පන්‌නං. පවදතං මග්‌ගවාදිනන්‌ති පවදන්‌තානං කථෙන්‌තානං උත්‌තමං කථයන්‌තං වදන්‌තං අධිගච්‌ඡින්‌ති සම්‌බන්‌ධො. මෙරුමිව නගානන්‌ති පබ්‌බතානං අන්‌තරෙ සිනෙරුං විය. ගරුළමිව දිජානන්‌ති පක්‌ඛිජාතානං අන්‌තරෙ සුපණ්‌ණං විය. සීහමිව මිගානන්‌ති චතුප්‌පදානමන්‌තරෙ සීහං විය. උදධිමිව අණ්‌ණවානන්‌ති විත්‌ථිණ්‌ණඅණ්‌ණවානං අන්‌තරෙ සමුද්‌දං විය අධිගච්‌ඡිං. ජිනපවරන්‌ති බුද්‌ධුත්‌තමං.
Gambhīranti aññesaṃ duppavesaṃ. Appameyyanti atulaṭṭhena appameyyaṃ. Duppariyogāhanti pariyogāhituṃ dukkhappavesaṃ. Pahūtaratananti saddhādiratanehi pahūtaratanaṃ. Sāgarasamanti ratanākarato samuddasadisaṃ. Chaḷaṅgupekkhāya samannāgatanti ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano’’ti (a. ni. 6.1) vuttanayena chaḷaṅgupekkhāya paripuṇṇaṃ. Atulanti tulavirahitaṃ, tulayituṃ asakkuṇeyyaṃ. Vipulanti atimahantaṃ. Appameyyanti pametuṃ asakkuṇeyyaṃ. Taṃ tādisanti taṃ bhagavantaṃ tādiguṇasampannaṃ. Pavadataṃ maggavādinanti pavadantānaṃ kathentānaṃ uttamaṃ kathayantaṃ vadantaṃ adhigacchinti sambandho. Merumiva nagānanti pabbatānaṃ antare sineruṃ viya. Garuḷamiva dijānanti pakkhijātānaṃ antare supaṇṇaṃ viya. Sīhamiva migānanti catuppadānamantare sīhaṃ viya. Udadhimiva aṇṇavānanti vitthiṇṇaaṇṇavānaṃ antare samuddaṃ viya adhigacchiṃ. Jinapavaranti buddhuttamaṃ.
106. යෙමෙ පුබ්‌බෙති යෙ ඉමෙ පුබ්‌බෙ.
106.Yeme pubbeti ye ime pubbe.
107. තමොනුදාසීනොති තමොනුදො ආසීනො. භූරිපඤ්‌ඤාණොති ඤාණද්‌ධජො. භූරිමෙධසොති විපුලපඤ්‌ඤො.
107.Tamonudāsīnoti tamonudo āsīno. Bhūripaññāṇoti ñāṇaddhajo. Bhūrimedhasoti vipulapañño.
නිද්‌දෙසෙ පභඞ්‌කරොති තෙජංකරො. ආලොකකරොති අනන්‌ධකාරකරො. ඔභාසකරොති ඔභාසං ජොතිං කරොතීති ඔභාසකරො. දීපසදිසං ආලොකං කරොතීති දීපඞ්‌කරො. පදීපසදිසං ආලොකං කරොතීති පදීපකරො. උජ්‌ජොතකරොති පතාපකරො. පජ්‌ජොතකරොති දිසාවිදිසා පතාපකරො.
Niddese pabhaṅkaroti tejaṃkaro. Ālokakaroti anandhakārakaro. Obhāsakaroti obhāsaṃ jotiṃ karotīti obhāsakaro. Dīpasadisaṃ ālokaṃ karotīti dīpaṅkaro. Padīpasadisaṃ ālokaṃ karotīti padīpakaro. Ujjotakaroti patāpakaro. Pajjotakaroti disāvidisā patāpakaro.
භූරිපඤ්‌ඤාණොති පුථුලඤාණො. ඤාණපඤ්‌ඤාණොති ඤාණෙන පාකටො. පඤ්‌ඤාධජොති උස්‌සිතට්‌ඨෙන පඤ්‌ඤාව ධජො අස්‌සාති පඤ්‌ඤාධජො, ධජො රථස්‌ස පඤ්‌ඤාණන්‌තිආදීසු (ජා. 2.22.1841; චූළනි. පාරායනානුගීතිගාථානිද්‌දෙස 107) විය. විභූතවිහාරීති පාකටවිහාරො.
Bhūripaññāṇoti puthulañāṇo. Ñāṇapaññāṇoti ñāṇena pākaṭo. Paññādhajoti ussitaṭṭhena paññāva dhajo assāti paññādhajo, dhajo rathassa paññāṇantiādīsu (jā. 2.22.1841; cūḷani. pārāyanānugītigāthāniddesa 107) viya. Vibhūtavihārīti pākaṭavihāro.
108. සන්‌දිට්‌ඨිකමකාලිකන්‌ති සාමං පස්‌සිතබ්‌බං ඵලං, න ච කාලන්‌තරෙ පත්‌තබ්‌බඵලං. අනීතිකන්‌ති කිලෙසාදිඊතිවිරහිතං.
108.Sandiṭṭhikamakālikanti sāmaṃ passitabbaṃ phalaṃ, na ca kālantare pattabbaphalaṃ. Anītikanti kilesādiītivirahitaṃ.
සන්‌දිට්‌ඨිකන්‌ති ලොකුත්‌තරධම්‌මො යෙන අධිගතො හොති, තෙන පරසද්‌ධාය ගන්‌තබ්‌බතං හිත්‌වා පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණෙන සයං දට්‌ඨබ්‌බොති සන්‌දිට්‌ඨිකො, තං සන්‌දිට්‌ඨිකං. අත්‌තනො ඵලංදානං සන්‌ධාය නාස්‌ස කාලොති අකාලො, අකාලොයෙව අකාලිකො. යො එත්‌ථ අරියමග්‌ගධම්‌මො, සො අත්‌තනො සමනන්‌තරමෙව ඵලං දෙතීති අත්‌ථො, තං අකාලිකං. එහි පස්‌ස ඉමං ධම්‌මන්‌ති එවං පවත්‌තං එහිපස්‌සවිධිං අරහතීති එහිපස්‌සිකො, තං එහිපස්‌සිකං. ආදිත්‌තං චෙලං වා සීසං වා අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛිත්‌වාපි අත්‌තනො චිත්‌තෙ උපනයං අරහතීති ඔපනෙය්‍යිකො, තං ඔපනෙය්‍යිකං. සබ්‌බෙහිපි උග්‌ඝටිතඤ්‌ඤූආදීහි ‘‘භාවිතො මෙ මග්‌ගො, අධිගතං ඵලං, සච්‌ඡිකතො නිරොධො’’ති අත්‌තනි අත්‌තනි වෙදිතබ්‌බන්‌ති පච්‌චත්‌තං වෙදිතබ්‌බං විඤ්‌ඤූහි.
Sandiṭṭhikanti lokuttaradhammo yena adhigato hoti, tena parasaddhāya gantabbataṃ hitvā paccavekkhaṇañāṇena sayaṃ daṭṭhabboti sandiṭṭhiko, taṃ sandiṭṭhikaṃ. Attano phalaṃdānaṃ sandhāya nāssa kāloti akālo, akāloyeva akāliko. Yo ettha ariyamaggadhammo, so attano samanantarameva phalaṃ detīti attho, taṃ akālikaṃ. Ehi passa imaṃ dhammanti evaṃ pavattaṃ ehipassavidhiṃ arahatīti ehipassiko, taṃ ehipassikaṃ. Ādittaṃ celaṃ vā sīsaṃ vā ajjhupekkhitvāpi attano citte upanayaṃ arahatīti opaneyyiko, taṃ opaneyyikaṃ. Sabbehipi ugghaṭitaññūādīhi ‘‘bhāvito me maggo, adhigataṃ phalaṃ, sacchikato nirodho’’ti attani attani veditabbanti paccattaṃ veditabbaṃ viññūhi.
109. අථ නං බාවරී ආහ ‘‘කිං නු තම්‌හා’’ති ද්‌වෙ ගාථා.
109. Atha naṃ bāvarī āha ‘‘kiṃ nu tamhā’’ti dve gāthā.
මුහුත්‌තම්‌පීති ථොකම්‌පි. ඛණම්‌පීති න බහුකම්‌පි. ලයම්‌පීති මනම්‌පි. වයම්‌පීති කොට්‌ඨාසම්‌පි. අද්‌ධම්‌පීති දිවසම්‌පි.
Muhuttampīti thokampi. Khaṇampīti na bahukampi. Layampīti manampi. Vayampīti koṭṭhāsampi. Addhampīti divasampi.
111-113. තතො පිඞ්‌ගියො භගවතො සන්‌තිකා අවිප්‌පවාසමෙව දීපෙන්‌තො ‘‘නාහං තම්‌හා’’තිආදිමාහ. නාහං යො මෙ…පෙ.… පස්‌සාමි නං මනසා චක්‌ඛුනාවාති තං බුද්‌ධං මංසචක්‌ඛුනා විය මනසා පස්‌සාමි. නමස්‌සමානො විවසෙමි රත්‌තින්‌ති නමස්‌සමානොව රත්‌තිං අතිනාමෙමි.
111-113. Tato piṅgiyo bhagavato santikā avippavāsameva dīpento ‘‘nāhaṃ tamhā’’tiādimāha. Nāhaṃ yo me…pe… passāmi naṃ manasā cakkhunāvāti taṃ buddhaṃ maṃsacakkhunā viya manasā passāmi. Namassamāno vivasemi rattinti namassamānova rattiṃ atināmemi.
114. තෙන තෙනෙව නතොති යෙන යෙන දිසාභාගෙන බුද්‌ධො, තෙන තෙනෙවාහම්‌පි නතො, තන්‌නින්‌නො තප්‌පොණොති දස්‌සෙති.
114. Tena teneva natoti yena yena disābhāgena buddho, tena tenevāhampi nato, tanninno tappoṇoti dasseti.
115. දුබ්‌බලථාමකස්‌සාති අප්‌පථාමකස්‌ස. අථ වා දුබ්‌බලස්‌ස දුත්‌ථාමකස්‌ස ච, බලවීරියහීනස්‌සාපීති වුත්‌තං හොති. තෙනෙව කායො න පලෙතීති තෙනෙව දුබ්‌බලත්‌ථාමකත්‌තෙන කායො න ගච්‌ඡති, යෙන බුද්‌ධො, න තෙන ගච්‌ඡති. ‘‘න පරෙතී’’තිපි පාඨො, සො එවත්‌ථො. තත්‌ථාති බුද්‌ධස්‌ස සන්‌තිකෙ. සඞ්‌කප්‌පයන්‌තායාති සඞ්‌කප්‌පගමනෙන. තෙන යුත්‌තොති යෙන බුද්‌ධො, තෙන යුත්‌තො පයුත්‌තො අනුයුත්‌තොති දස්‌සෙති.
115.Dubbalathāmakassāti appathāmakassa. Atha vā dubbalassa dutthāmakassa ca, balavīriyahīnassāpīti vuttaṃ hoti. Teneva kāyo na paletīti teneva dubbalatthāmakattena kāyo na gacchati, yena buddho, na tena gacchati. ‘‘Na paretī’’tipi pāṭho, so evattho. Tatthāti buddhassa santike. Saṅkappayantāyāti saṅkappagamanena. Tena yuttoti yena buddho, tena yutto payutto anuyuttoti dasseti.
යෙන බුද්‌ධොති යෙන දිසාභාගෙන බුද්‌ධො උපසඞ්‌කමිතබ්‌බො, තෙන දිසාභාගෙන න පලෙති. අථ වා භුම්‌මත්‌ථෙ කරණවචනං. යත්‌ථ බුද්‌ධො තත්‌ථ න පලෙති න ගච්‌ඡති. න වජතීති පුරතො න යාති. න ගච්‌ඡතීති නිවත්‌තති. නාතික්‌කමතීති න උපසඞ්‌කමති.
Yena buddhoti yena disābhāgena buddho upasaṅkamitabbo, tena disābhāgena na paleti. Atha vā bhummatthe karaṇavacanaṃ. Yattha buddho tattha na paleti na gacchati. Na vajatīti purato na yāti. Na gacchatīti nivattati. Nātikkamatīti na upasaṅkamati.
116. පඞ්‌කෙ සයානොති කාමකද්‌දමෙ සයමානො. දීපා දීපං උපල්‌ලවින්‌ති සත්‌ථාරාදිතො සත්‌ථාරාදිං අධිගච්‌ඡිං. අථද්‌දසාසිං සම්‌බුද්‌ධන්‌ති සොහං එවං දුදිට්‌ඨිං ගහෙත්‌වා අන්‌වාහිණ්‌ඩන්‌තො අථ පාසාණකචෙතියෙ බුද්‌ධමද්‌දක්‌ඛිං.
116.Paṅke sayānoti kāmakaddame sayamāno. Dīpā dīpaṃ upallavinti satthārādito satthārādiṃ adhigacchiṃ. Athaddasāsiṃ sambuddhanti sohaṃ evaṃ dudiṭṭhiṃ gahetvā anvāhiṇḍanto atha pāsāṇakacetiye buddhamaddakkhiṃ.
තත්‌ථ සෙමානොති නිසජ්‌ජමානො. සයමානොති සෙය්‍යං කප්‌පයමානො. ආවසමානොති වසමානො. පරිවසමානොති නිච්‌චං වසමානො.
Tattha semānoti nisajjamāno. Sayamānoti seyyaṃ kappayamāno. Āvasamānoti vasamāno. Parivasamānoti niccaṃ vasamāno.
පල්‌ලවින්‌ති උග්‌ගමිං. උපල්‌ලවින්‌ති උත්‌තරිං , සම්‌පල්‌ලවින්‌ති උපසග්‌ගෙන පදං වඩ්‌ඪිතං. අද්‌දසන්‌ති නිද්‌දෙසස්‌ස උද්‌දෙසපදං. අද්‌දසන්‌ති පස්‌සිං. අද්‌දක්‌ඛින්‌ති ඔලොකෙසිං. අපස්‌සින්‌ති එසිං. පටිවිජ්‌ඣින්‌ති විනිවිජ්‌ඣිං.
Pallavinti uggamiṃ. Upallavinti uttariṃ , sampallavinti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Addasanti niddesassa uddesapadaṃ. Addasanti passiṃ. Addakkhinti olokesiṃ. Apassinti esiṃ. Paṭivijjhinti vinivijjhiṃ.
117. ඉමිස්‌සා ගාථාය අවසානෙ පිඞ්‌ගියස්‌ස ච බාවරිස්‌ස ච ඉන්‌ද්‍රියපරිපාකං විදිත්‌වා භගවා සාවත්‌ථියං ඨිතොයෙව සුවණ්‌ණොභාසං මුඤ්‌චි. පිඞ්‌ගියො බාවරිස්‌ස බුද්‌ධගුණෙ වණ්‌ණයන්‌තො නිසින්‌නො එව තං ඔභාසං දිස්‌වා ‘‘කිං ඉද’’න්‌ති ඔලොකෙන්‌තො භගවන්‌තං අත්‌තනො පුරතො ඨිතං විය දිස්‌වා බාවරිබ්‍රාහ්‌මණස්‌ස ‘‘බුද්‌ධො ආගතො’’ති ආරොචෙසි. බ්‍රාහ්‌මණො උට්‌ඨායාසනා අඤ්‌ජලිං පග්‌ගහෙත්‌වා අට්‌ඨාසි. භගවාපි ඔභාසං ඵරිත්‌වා බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස අත්‌තානං දස්‌සෙන්‌තො උභින්‌නම්‌පි සප්‌පායං විදිත්‌වා පිඞ්‌ගියමෙව ආලපමානො ‘‘යථා අහූ, වක්‌කලී’’ති ඉමං ගාථමභාසි.
117. Imissā gāthāya avasāne piṅgiyassa ca bāvarissa ca indriyaparipākaṃ viditvā bhagavā sāvatthiyaṃ ṭhitoyeva suvaṇṇobhāsaṃ muñci. Piṅgiyo bāvarissa buddhaguṇe vaṇṇayanto nisinno eva taṃ obhāsaṃ disvā ‘‘kiṃ ida’’nti olokento bhagavantaṃ attano purato ṭhitaṃ viya disvā bāvaribrāhmaṇassa ‘‘buddho āgato’’ti ārocesi. Brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā añjaliṃ paggahetvā aṭṭhāsi. Bhagavāpi obhāsaṃ pharitvā brāhmaṇassa attānaṃ dassento ubhinnampi sappāyaṃ viditvā piṅgiyameva ālapamāno ‘‘yathā ahū, vakkalī’’ti imaṃ gāthamabhāsi.
තස්‌සත්‌ථො – යථා වක්‌කලිත්‌ථෙරො සද්‌ධාධිමුත්‌තො අහොසි, සද්‌ධාධුරෙනෙව අරහත්‌තං පාපුණි, යථා ච සොළසන්‌නං එකො භද්‍රාවුධො නාම, යථා ච ආළවිගොතමො ච. එවමෙව ත්‌වම්‌පි පමුඤ්‌චස්‌සු සද්‌ධං , තතො සද්‌ධාය අධිමුච්‌චන්‌තො ‘‘සබ්‌බෙ සඞ්‌ඛාරා අනිච්‌චා’’තිආදිනා (ධ. ප. 277; ථෙරගා. 676; පටි. ම. 1.31; කථා. 753) නයෙන විපස්‌සනං ආරභිත්‌වා මච්‌චුධෙය්‍යස්‌ස පාරං නිබ්‌බානං ගමිස්‌සසීති අරහත්‌තනිකූටෙන දෙසනං නිට්‌ඨාපෙසි, දෙසනාපරියොසානෙ පිඞ්‌ගියො අරහත්‌තෙ, බාවරී අනාගාමිඵලෙ පතිට්‌ඨහි, බාවරිබ්‍රාහ්‌මණස්‌ස සිස්‌සා පන පඤ්‌චසතා සොතාපන්‌නා අහෙසුං.
Tassattho – yathā vakkalitthero saddhādhimutto ahosi, saddhādhureneva arahattaṃ pāpuṇi, yathā ca soḷasannaṃ eko bhadrāvudho nāma, yathā ca āḷavigotamo ca. Evameva tvampi pamuñcassu saddhaṃ, tato saddhāya adhimuccanto ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’tiādinā (dha. pa. 277; theragā. 676; paṭi. ma. 1.31; kathā. 753) nayena vipassanaṃ ārabhitvā maccudheyyassa pāraṃ nibbānaṃ gamissasīti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi, desanāpariyosāne piṅgiyo arahatte, bāvarī anāgāmiphale patiṭṭhahi, bāvaribrāhmaṇassa sissā pana pañcasatā sotāpannā ahesuṃ.
තත්‌ථ මුඤ්‌චස්‌සූති මොචස්‌සු. පමුඤ්‌චස්‌සූති මොචෙහි. අධිමුඤ්‌චස්‌සූති තත්‌ථ අධිමොක්‌ඛං කරස්‌සු. ඔකප්‌පෙහීති බහුමානං උප්‌පාදෙහීති. සබ්‌බෙ සඞ්‌ඛාරා අනිච්‌චාති හුත්‌වා අභාවට්‌ඨෙන. සබ්‌බෙ සඞ්‌ඛාරා දුක්‌ඛාති දුක්‌ඛමට්‌ඨෙන. සබ්‌බෙ ධම්‌මා අනත්‌තාති අවසවත්‌තනට්‌ඨෙන.
Tattha muñcassūti mocassu. Pamuñcassūti mocehi. Adhimuñcassūti tattha adhimokkhaṃ karassu. Okappehīti bahumānaṃ uppādehīti. Sabbe saṅkhārā aniccāti hutvā abhāvaṭṭhena. Sabbe saṅkhārā dukkhāti dukkhamaṭṭhena. Sabbe dhammā anattāti avasavattanaṭṭhena.
118. ඉදානි පිඞ්‌ගියො අත්‌තනො පසාදං නිවෙදෙන්‌තො ‘‘එස භිය්‍යොතිආදිමාහ. තත්‌ථ පටිභානවාති පටිභානප්‌පටිසම්‌භිදාය උපෙතො.
118. Idāni piṅgiyo attano pasādaṃ nivedento ‘‘esa bhiyyotiādimāha. Tattha paṭibhānavāti paṭibhānappaṭisambhidāya upeto.
භිය්‍යො භිය්‍යොති උපරූපරි.
Bhiyyo bhiyyoti uparūpari.
119. අධිදෙවෙ අභිඤ්‌ඤායාති අධිදෙවකරෙ ධම්‌මෙ ඤත්‌වා. පරොපරන්‌ති හීනපණීතං, අත්‌තනො ච පරස්‌ස ච අධිදෙවත්‌තකරං සබ්‌බධම්‌මජාතං අවෙදීති වුත්‌තං හොති. කඞ්‌ඛීනං පටිජානතන්‌ති කඞ්‌ඛීනංයෙව සතං ‘‘නික්‌කඞ්‌ඛම්‌හා’’ති පටිජානන්‌තානං.
119.Adhideve abhiññāyāti adhidevakare dhamme ñatvā. Paroparanti hīnapaṇītaṃ, attano ca parassa ca adhidevattakaraṃ sabbadhammajātaṃ avedīti vuttaṃ hoti. Kaṅkhīnaṃ paṭijānatanti kaṅkhīnaṃyeva sataṃ ‘‘nikkaṅkhamhā’’ti paṭijānantānaṃ.
නිද්‌දෙසෙ පාරායනිකපඤ්‌හානන්‌ති පාරායනිකබ්‍රාහ්‌මණානං පුච්‌ඡානං. අවසානං කරොතීති අන්‌තකරො. කොටිං කරොතීති පරියන්‌තකරො. සීමං මරියාදං කරොතීති පරිච්‌ඡෙදකරො. නිගමං කරොතීති පරිවටුමකරො. සභියපඤ්‌හානන්‌ති න කෙවලං පාරායනිකබ්‍රාහ්‌මණානං පඤ්‌හානං එව, අථ ඛො සභියපරිබ්‌බාජකාදීනම්‌පි පඤ්‌හානං අන්‌තං කරොතීති දස්‌සෙතුං ‘‘සභියපඤ්‌හාන’’න්‌තිආදිමාහ.
Niddese pārāyanikapañhānanti pārāyanikabrāhmaṇānaṃ pucchānaṃ. Avasānaṃ karotīti antakaro. Koṭiṃ karotīti pariyantakaro. Sīmaṃ mariyādaṃ karotīti paricchedakaro. Nigamaṃ karotīti parivaṭumakaro. Sabhiyapañhānanti na kevalaṃ pārāyanikabrāhmaṇānaṃ pañhānaṃ eva, atha kho sabhiyaparibbājakādīnampi pañhānaṃ antaṃ karotīti dassetuṃ ‘‘sabhiyapañhāna’’ntiādimāha.
120. අසංහීරන්‌ති රාගාදීහි අසංහාරියං. අසඞ්‌කුප්‌පන්‌ති අසඞ්‌කුප්‌පං අවිපරිණාමධම්‌මං. ද්‌වීහිපි පදෙහි නිබ්‌බානං භණති. අද්‌ධා ගමිස්‌සාමීති එකංසෙනෙව තං අනුපාදිසෙසනිබ්‌බානධාතුං ගමිස්‌සාමි. න මෙත්‌ථ කඞ්‌ඛාති නත්‌ථි මෙ එත්‌ථ නිබ්‌බානෙ කඞ්‌ඛා. එවං මං ධාරෙහි අධිමුත්‌තචිත්‌තන්‌ති පිඞ්‌ගියො ‘‘එවමෙව ත්‌වම්‌පි පමුඤ්‌චස්‌සු සද්‌ධ’’න්‌ති ඉමිනා භගවතො ඔවාදෙන අත්‌තනි සද්‌ධං උප්‌පාදෙත්‌වා සද්‌ධාධුරෙනෙව ච විමුඤ්‌චිත්‌වා තං සද්‌ධාධිමුත්‌තිං පකාසෙන්‌තො භගවන්‌තං ආහ – ‘‘එවං මං ධාරෙහි අධිමුත්‌තචිත්‌ත’’න්‌ති. අයඤ්‌හෙත්‌ථ අධිප්‌පායො ‘‘යථා මං ත්‌වං අවච, එවමෙව මං අධිමුත්‌තචිත්‌තං ධාරෙහී’’ති.
120.Asaṃhīranti rāgādīhi asaṃhāriyaṃ. Asaṅkuppanti asaṅkuppaṃ avipariṇāmadhammaṃ. Dvīhipi padehi nibbānaṃ bhaṇati. Addhā gamissāmīti ekaṃseneva taṃ anupādisesanibbānadhātuṃ gamissāmi. Na mettha kaṅkhāti natthi me ettha nibbāne kaṅkhā. Evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacittanti piṅgiyo ‘‘evameva tvampi pamuñcassu saddha’’nti iminā bhagavato ovādena attani saddhaṃ uppādetvā saddhādhureneva ca vimuñcitvā taṃ saddhādhimuttiṃ pakāsento bhagavantaṃ āha – ‘‘evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacitta’’nti. Ayañhettha adhippāyo ‘‘yathā maṃ tvaṃ avaca, evameva maṃ adhimuttacittaṃ dhārehī’’ti.
න සංහරියතීති ගහෙත්‌වා සංහරිතුං න සක්‌කා. නියොගවචනන්‌ති යුත්‌තවචනං. අවත්‌ථාපනවචනන්‌ති සන්‌නිට්‌ඨානවචනං. ඉමස්‌මිං පාරායනවග්‌ගෙ යං අන්‌තරන්‌තරා න වුත්‌තං, තං හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙන ගහෙතබ්‌බං. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ පාකටමෙව.
Na saṃhariyatīti gahetvā saṃharituṃ na sakkā. Niyogavacananti yuttavacanaṃ. Avatthāpanavacananti sanniṭṭhānavacanaṃ. Imasmiṃ pārāyanavagge yaṃ antarantarā na vuttaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayena gahetabbaṃ. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva.
සද්‌ධම්‌මප්‌පජ්‌ජොතිකාය චූළනිද්‌දෙස-අට්‌ඨකථාය
Saddhammappajjotikāya cūḷaniddesa-aṭṭhakathāya
පාරායනානුගීතිගාථානිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Pārāyanānugītigāthāniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
පාරායනවග්‌ගවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Pārāyanavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / චූළනිද්‌දෙසපාළි • Cūḷaniddesapāḷi
18. පාරායනානුගීතිගාථා • 18. Pārāyanānugītigāthā
18. පාරායනානුගීතිගාථානිද්‌දෙසො • 18. Pārāyanānugītigāthāniddeso
