| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਚੂਲ਼ਨਿਦ੍ਦੇਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā |
੧੮. ਪਾਰਾਯਨਾਨੁਗੀਤਿਗਾਥਾਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
18. Pārāyanānugītigāthāniddesavaṇṇanā
੧੦੨. ਪਾਰਾਯਨਮਨੁਗਾਯਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਸ੍ਸ ਅਯਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ – ਭਗવਤਾ ਹਿ ਪਾਰਾਯਨੇ ਦੇਸਿਤੇ ਸੋਲ਼ਸਸਹਸ੍ਸਜਟਿਲਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਂਸੁ, ਅવਸੇਸਾਨਞ੍ਚ ਚੁਦ੍ਦਸਕੋਟਿਸਙ੍ਖਾਨਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਅਹੋਸਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਪੋਰਾਣੇਹਿ –
102.Pārāyanamanugāyissanti assa ayaṃ sambandho – bhagavatā hi pārāyane desite soḷasasahassajaṭilā arahattaṃ pāpuṇiṃsu, avasesānañca cuddasakoṭisaṅkhānaṃ devamanussānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Vuttañhetaṃ porāṇehi –
‘‘ਤਤੋ ਪਾਸਾਣਕੇ ਰਮ੍ਮੇ, ਪਾਰਾਯਨਸਮਾਗਮੇ।
‘‘Tato pāsāṇake ramme, pārāyanasamāgame;
ਅਮਤਂ ਪਾਪਯੀ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਚੁਦ੍ਦਸ ਪਾਣਕੋਟਿਯੋ’’ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧੧੩੮)।
Amataṃ pāpayī buddho, cuddasa pāṇakoṭiyo’’ti. (su. ni. aṭṭha. 2.1138);
ਨਿਟ੍ਠਿਤਾਯ ਪਨ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਤਤੋ ਤਤੋ ਆਗਤਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਭਗવਤੋ ਆਨੁਭਾવੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗਾਮਨਿਗਮਾਦੀਸ੍વੇવ ਪਾਤੁਰਹੇਸੁਂ। ਭਗવਾਪਿ ਸਾવਤ੍ਥਿਮੇવ ਅਗਮਾਸਿ ਪਰਿਚਾਰਕਸੋਲ਼ਸਾਦੀਹਿ ਅਨੇਕੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਹਸ੍ਸੇਹਿ ਪਰਿવੁਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਪਿਙ੍ਗਿਯੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਆਹ – ‘‘ਗਚ੍ਛਾਮਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਬਾવਰਿਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦਂ ਆਰੋਚੇਤੁਂ, ਪਟਿਸ੍ਸੁਤਞ੍ਹਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਮਯਾ’’ਤਿ। ਅਥ ਭਗવਤਾ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤੋ ਞਾਣਗਮਨੇਨੇવ ਗੋਧਾવਰੀਤੀਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਾਦਗਮਨੇਨ ਅਸ੍ਸਮਾਭਿਮੁਖੋ ਅਗਮਾਸਿ। ਤਮੇਨਂ ਬਾવਰੀ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਮਗ੍ਗਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਦੂਰਤੋવ ਤਂ ਖਾਰਿਜਟਾਦਿવਿਰਹਿਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁવੇਸੇਨਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋ ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਨਿਟ੍ਠਮਗਮਾਸਿ। ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਞ੍ਚਾਪਿ ਨਂ ਪੁਚ੍ਛਿ – ‘‘ਕਿਂ, ਪਿਙ੍ਗਿਯ, ਬੁਦ੍ਧੋ ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ? ‘‘ਆਮ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਪਾਸਾਣਕੇ ਚੇਤਿਯੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸਿ, ਤਮਹਂ ਤੁਯ੍ਹਂ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਬਾવਰੀ ਮਹਤਾ ਸਕ੍ਕਾਰੇਨ ਸਪਰਿਸੋ ਤਂ ਪੂਜੇਤ੍વਾ ਆਸਨਂ ਪਞ੍ਞਾਪੇਸਿ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪਿਙ੍ਗਿਯੋ ‘‘ਪਾਰਾਯਨਮਨੁਗਾਯਿਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Niṭṭhitāya pana dhammadesanāya tato tato āgatā manussā bhagavato ānubhāvena attano attano gāmanigamādīsveva pāturahesuṃ. Bhagavāpi sāvatthimeva agamāsi paricārakasoḷasādīhi anekehi bhikkhusahassehi parivuto. Tattha piṅgiyo bhagavantaṃ vanditvā āha – ‘‘gacchāmahaṃ, bhante, bāvarissa buddhuppādaṃ ārocetuṃ, paṭissutañhi tasseva mayā’’ti. Atha bhagavatā anuññāto ñāṇagamaneneva godhāvarītīraṃ gantvā pādagamanena assamābhimukho agamāsi. Tamenaṃ bāvarī brāhmaṇo maggaṃ olokento nisinno dūratova taṃ khārijaṭādivirahitaṃ bhikkhuvesenāgacchantaṃ disvā ‘‘buddho loke uppanno’’ti niṭṭhamagamāsi. Sampattañcāpi naṃ pucchi – ‘‘kiṃ, piṅgiya, buddho loke uppanno’’ti? ‘‘Āma, brāhmaṇa, uppanno, pāsāṇake cetiye nisinno amhākaṃ dhammaṃ desesi, tamahaṃ tuyhaṃ desessāmī’’ti. Tato bāvarī mahatā sakkārena sapariso taṃ pūjetvā āsanaṃ paññāpesi. Tattha nisīditvā piṅgiyo ‘‘pārāyanamanugāyissa’’ntiādimāha.
ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਗਾਯਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਭਗવਤੋ ਗੀਤਂ ਅਨੁਗਾਯਿਸ੍ਸਂ। ਯਥਾਦ੍ਦਕ੍ਖੀਤਿ ਯਥਾ ਸਾਮਂ ਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮ੍ਬੋਧੇਨ ਅਸਾਧਾਰਣਞਾਣੇਨ ਚ ਅਦ੍ਦਕ੍ਖਿ। ਨਿਕ੍ਕਾਮੋਤਿ ਪਹੀਨਕਾਮੋ। ‘‘ਨਿਕ੍ਕਮੋ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, વੀਰਿਯવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ વਾ ਅਕੁਸਲਪਕ੍ਖਾ। ਨਿਬ੍ਬਨੋਤਿ ਕਿਲੇਸવਨવਿਰਹਿਤੋ, ਤਣ੍ਹਾવਿਰਹਿਤੋ ਏવ વਾ। ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ ਮੁਸਾ ਭਣੇਤਿ ਯੇਹਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਮੁਸਾ ਭਣੇਯ੍ਯ, ਏਤੇ ਤਸ੍ਸ ਪਹੀਨਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਏਤੇਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਸવਨੇ ਉਸ੍ਸਾਹਂ ਜਨੇਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧੧੩੮)।
Tattha anugāyissanti bhagavato gītaṃ anugāyissaṃ. Yathāddakkhīti yathā sāmaṃ saccābhisambodhena asādhāraṇañāṇena ca addakkhi. Nikkāmoti pahīnakāmo. ‘‘Nikkamo’’tipi pāṭho, vīriyavāti attho. Nikkhanto vā akusalapakkhā. Nibbanoti kilesavanavirahito, taṇhāvirahito eva vā. Kissa hetu musā bhaṇeti yehi kilesehi musā bhaṇeyya, ete tassa pahīnāti dasseti. Etena brāhmaṇassa savane ussāhaṃ janeti (su. ni. aṭṭha. 2.1138).
ਅਮਲੋਤਿ ਕਿਲੇਸਮਲવਿਰਹਿਤੋ। વਿਮਲੋਤਿ વਿਗਤਕਿਲੇਸਮਲੋ। ਨਿਮ੍ਮਲੋਤਿ ਕਿਲੇਸਮਲਸੁਦ੍ਧੋ। ਮਲਾਪਗਤੋਤਿ ਕਿਲੇਸਮਲਾ ਦੂਰੀਭੂਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਚਰਤਿ। ਮਲવਿਪ੍ਪਹੀਨੋਤਿ ਕਿਲੇਸਮਲਪ੍ਪਹੀਨੋ। ਮਲવਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤੋ। ਸਬ੍ਬਮਲવੀਤਿવਤ੍ਤੋਤਿ વਾਸਨਾਦਿਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਮਲਂ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ। ਤੇ વਨਾਤਿ ਏਤੇ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾ ਕਿਲੇਸਾ।
Amaloti kilesamalavirahito. Vimaloti vigatakilesamalo. Nimmaloti kilesamalasuddho. Malāpagatoti kilesamalā dūrībhūto hutvā carati. Malavippahīnoti kilesamalappahīno. Malavimuttoti kilesehi vimutto. Sabbamalavītivattoti vāsanādisabbakilesamalaṃ atikkanto. Te vanāti ete vuttappakārā kilesā.
੧੦੩. વਣ੍ਣੂਪਸਂਹਿਤਨ੍ਤਿ ਗੁਣੂਪਸਂਹਿਤਂ।
103. Vaṇṇūpasaṃhitanti guṇūpasaṃhitaṃ.
੧੦੪. ਸਚ੍ਚવ੍ਹਯੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ ਹਿ ਸਚ੍ਚੇਨੇવ ਅવ੍ਹਾਨੇਨ ਨਾਮੇਨ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਬ੍ਰਹ੍ਮੇਤਿ ਤਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਆਲਪਤਿ।
104.Saccavhayoti buddho hi sacceneva avhānena nāmena yutto. Brahmeti taṃ brāhmaṇaṃ ālapati.
ਤਤ੍ਥ ਲੋਕੋਤਿ ਲੁਜ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਲੋਕੋ। ਏਕੋ ਲੋਕੋ ਭવਲੋਕੋਤਿ ਤੇਭੂਮਕવਿਪਾਕੋ। ਸੋ ਹਿ ਭવਤੀਤਿ ਭવੋ, ਭવੋ ਏવ ਲੋਕੋ ਭવਲੋਕੋ। ਭવਲੋਕੋ ਚ ਸਮ੍ਭવਲੋਕੋ ਚਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏਕੇਕੋ ਦ੍વੇ ਦ੍વੇ ਹੋਤਿ। ਭવਲੋਕੋ ਹਿ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਭવવਿਪਤ੍ਤਿਭવવਸੇਨ ਦੁવਿਧੋ। ਸਮ੍ਭવਲੋਕੋਪਿ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਭવવਿਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਭવવਸੇਨ ਦੁવਿਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਭવਲੋਕੋਤਿ ਸੁਗਤਿਲੋਕੋ। ਸੋ ਹਿ ਇਟ੍ਠਫਲਤ੍ਤਾ ਸੁਨ੍ਦਰੋ ਲੋਕੋਤਿ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਭવਤੀਤਿ ਭવੋ, ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਏવ ਭવੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਭવੋ, ਸੋ ਏવ ਲੋਕੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਭવਲੋਕੋ। ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਭવਲੋਕੋਤਿ ਸੁਗਤੂਪਗਂ ਕਮ੍ਮਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਸਮ੍ਭવਤਿ ਏਤਸ੍ਮਾ ਫਲਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਭવੋ, ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮ੍ਭવੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਭવੋ, ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਭવੋ ਏવ ਲੋਕੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਭવਲੋਕੋਤਿ।
Tattha lokoti lujjanaṭṭhena loko. Eko loko bhavalokoti tebhūmakavipāko. So hi bhavatīti bhavo, bhavo eva loko bhavaloko. Bhavaloko ca sambhavaloko cāti ettha ekeko dve dve hoti. Bhavaloko hi sampattibhavavipattibhavavasena duvidho. Sambhavalokopi sampattisambhavavipattisambhavavasena duvidho. Tattha sampattibhavalokoti sugatiloko. So hi iṭṭhaphalattā sundaro lokoti sampatti, bhavatīti bhavo, sampatti eva bhavo sampattibhavo, so eva loko sampattibhavaloko. Sampattisambhavalokoti sugatūpagaṃ kammaṃ. Tañhi sambhavati etasmā phalanti sambhavo, sampattiyā sambhavo sampattisambhavo, sampattisambhavo eva loko sampattisambhavalokoti.
વਿਪਤ੍ਤਿਭવਲੋਕੋਤਿ ਅਪਾਯਲੋਕੋ। ਸੋ ਹਿ ਅਨਿਟ੍ਠਫਲਤ੍ਤਾ વਿਰੂਪੋ ਲੋਕੋਤਿ વਿਪਤ੍ਤਿ, ਭવਤੀਤਿ ਭવੋ, વਿਪਤ੍ਤਿ ਏવ ਭવੋ વਿਪਤ੍ਤਿਭવੋ, વਿਪਤ੍ਤਿਭવੋ ਏવ ਲੋਕੋ વਿਪਤ੍ਤਿਭવਲੋਕੋ। વਿਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਭવਲੋਕੋਤਿ ਅਪਾਯੂਪਗਂ ਕਮ੍ਮਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਸਮ੍ਭવਤਿ ਏਤਸ੍ਮਾ ਫਲਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਭવੋ, વਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮ੍ਭવੋ વਿਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਭવੋ, વਿਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਭવੋ ਏવ ਲੋਕੋ વਿਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਭવਲੋਕੋਤਿ। ਤਿਸ੍ਸੋ વੇਦਨਾਤਿ ਸੁਖਾ વੇਦਨਾ, ਦੁਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ, ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ વੇਦਨਾ ਲੋਕਿਯਾ ਏવ। ਆਹਾਰਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਾ। ਪਚ੍ਚਯਾ ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਂ ਆਹਰਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹਾਰਾ। ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰੋ ਫਸ੍ਸਾਹਾਰੋ ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾਹਾਰੋ વਿਞ੍ਞਾਣਾਹਾਰੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ। વਤ੍ਥੁવਸੇਨ ਕਬਲ਼ੀਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰੋ, ਅਜ੍ਝੋਹਰਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਆਹਾਰੋ, ਓਦਨਕੁਮ੍ਮਾਸਾਦਿવਤ੍ਥੁਕਾਯ ਓਜਾਯੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਸਾ ਹਿ ਓਜਟ੍ਠਮਕਰੂਪਾਨਿ ਆਹਰਤੀਤਿ ਆਹਾਰੋ। ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦਿਕੋ ਛਬ੍ਬਿਧੋ ਫਸ੍ਸੋ ਤਿਸ੍ਸੋ વੇਦਨਾ ਆਹਰਤੀਤਿ ਆਹਾਰੋ। ਮਨਸੋ ਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਨ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਯਥਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ, ਮਨਸਾ વਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਯਥਾ ਆਜਞ੍ਞਰਥੋ, ਤੇਭੂਮਕਕੁਸਲਾਕੁਸਲਚੇਤਨਾ। ਸਾ ਹਿ ਤਯੋ ਭવੇ ਆਹਰਤੀਤਿ ਆਹਾਰੋ। વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਏਕੂਨવੀਸਤਿਭੇਦਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਨਾਮਰੂਪਂ ਆਹਰਤੀਤਿ ਆਹਾਰੋ।
Vipattibhavalokoti apāyaloko. So hi aniṭṭhaphalattā virūpo lokoti vipatti, bhavatīti bhavo, vipatti eva bhavo vipattibhavo, vipattibhavo eva loko vipattibhavaloko. Vipattisambhavalokoti apāyūpagaṃ kammaṃ. Tañhi sambhavati etasmā phalanti sambhavo, vipattiyā sambhavo vipattisambhavo, vipattisambhavo eva loko vipattisambhavalokoti. Tisso vedanāti sukhā vedanā, dukkhā vedanā, adukkhamasukhā vedanā lokiyā eva. Āhārāti paccayā. Paccayā hi attano phalaṃ āharantīti āhārā. Kabaḷīkārāhāro phassāhāro manosañcetanāhāro viññāṇāhāroti cattāro. Vatthuvasena kabaḷīkattabbattā kabaḷīkāro, ajjhoharitabbattā āhāro, odanakummāsādivatthukāya ojāyetaṃ nāmaṃ. Sā hi ojaṭṭhamakarūpāni āharatīti āhāro. Cakkhusamphassādiko chabbidho phasso tisso vedanā āharatīti āhāro. Manaso sañcetanā na sattassāti manosañcetanā yathā cittekaggatā, manasā vā sampayuttā sañcetanā manosañcetanā yathā ājaññaratho, tebhūmakakusalākusalacetanā. Sā hi tayo bhave āharatīti āhāro. Viññāṇanti ekūnavīsatibhedaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ. Tañhi paṭisandhināmarūpaṃ āharatīti āhāro.
ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਤਿ ਉਪਾਦਾਨਗੋਚਰਾ ਖਨ੍ਧਾ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ, ਮਜ੍ਝੇ ਪਦਲੋਪੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਉਪਾਦਾਨਸਮ੍ਭੂਤਾ વਾ ਖਨ੍ਧਾ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਯਥਾ ਤਿਣਗ੍ਗਿ, ਥੁਸਗ੍ਗਿ। ਉਪਾਦਾਨવਿਧੇਯ੍ਯਾ વਾ ਖਨ੍ਧਾ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਯਥਾ ਰਾਜਪੁਰਿਸੋ। ਉਪਾਦਾਨਪ੍ਪਭવਾ વਾ ਖਨ੍ਧਾ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਯਥਾ ਪੁਪ੍ਫਰੁਕ੍ਖੋ, ਫਲਰੁਕ੍ਖੋ। ਉਪਾਦਾਨਾਨਿ ਪਨ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਂ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਂ ਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਭੁਸਂ ਆਦਾਨਨ੍ਤਿ ਉਪਾਦਾਨਂ। ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વੇਦਨੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਞ੍ਞੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਙ੍ਖਾਰੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਪਞ੍ਚ। ਛ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨੀਤਿ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ, ਸੋਤਾਯਤਨਂ, ਘਾਨਾਯਤਨਂ, ਜਿવ੍ਹਾਯਤਨਂ, ਕਾਯਾਯਤਨਂ, ਮਨਾਯਤਨਂ। ਸਤ੍ਤ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯੋ વੁਤ੍ਤਨਯਾ ਏવ। ਤਥਾ ਅਟ੍ਠ ਲੋਕਧਮ੍ਮਾ। ਅਪਿ ਚ – ਲਾਭੋ, ਅਲਾਭੋ, ਯਸੋ, ਅਯਸੋ, ਨਿਨ੍ਦਾ, ਪਸਂਸਾ, ਸੁਖਂ, ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਅਟ੍ਠ ਲੋਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਸਤਿ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਨਧਮ੍ਮਕਤ੍ਤਾ ਲੋਕਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਲੋਕਧਮ੍ਮਾ। ਏਤੇਹਿ ਮੁਤ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਬੁਦ੍ਧਾਨਮ੍ਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿਯੇવ। ਯਥਾਹ –
Upādānakkhandhāti upādānagocarā khandhā upādānakkhandhā, majjhe padalopo daṭṭhabbo. Upādānasambhūtā vā khandhā upādānakkhandhā yathā tiṇaggi, thusaggi. Upādānavidheyyā vā khandhā upādānakkhandhā yathā rājapuriso. Upādānappabhavā vā khandhā upādānakkhandhā yathā puppharukkho, phalarukkho. Upādānāni pana kāmupādānaṃ diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānanti cattāri. Atthato pana bhusaṃ ādānanti upādānaṃ. Rūpupādānakkhandho, vedanupādānakkhandho, saññupādānakkhandho, saṅkhārupādānakkhandho, viññāṇupādānakkhandhoti pañca. Cha ajjhattikāni āyatanānīti cakkhāyatanaṃ, sotāyatanaṃ, ghānāyatanaṃ, jivhāyatanaṃ, kāyāyatanaṃ, manāyatanaṃ. Satta viññāṇaṭṭhitiyo vuttanayā eva. Tathā aṭṭhalokadhammā. Api ca – lābho, alābho, yaso, ayaso, nindā, pasaṃsā, sukhaṃ, dukkhanti ime aṭṭha lokappavattiyā sati anuparivattanadhammakattā lokassa dhammāti lokadhammā. Etehi mutto satto nāma natthi, buddhānampi hontiyeva. Yathāha –
‘‘ਅਟ੍ਠਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕਧਮ੍ਮਾ ਲੋਕਂ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਲੋਕੋ ਚ ਅਟ੍ਠ ਲੋਕਧਮ੍ਮੇ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ। ਕਤਮੇ ਅਟ੍ਠ? ਲਾਭੋ ਚ ਅਲਾਭੋ ਚ…ਪੇ॰… ਸੁਖਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚ। ਇਮੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਟ੍ਠ ਲੋਕਧਮ੍ਮਾ ਲੋਕਂ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਲੋਕੋ ਚ ਇਮੇ ਅਟ੍ਠ ਲੋਕਧਮ੍ਮੇ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੬)।
‘‘Aṭṭhime, bhikkhave, lokadhammā lokaṃ anuparivattanti, loko ca aṭṭha lokadhamme anuparivattati. Katame aṭṭha? Lābho ca alābho ca…pe… sukhañca dukkhañca. Ime kho, bhikkhave, aṭṭha lokadhammā lokaṃ anuparivattanti, loko ca ime aṭṭha lokadhamme anuparivattatī’’ti (a. ni. 8.6).
ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨੁਬਨ੍ਧਨ੍ਤਿ ਨਪ੍ਪਜਹਨ੍ਤਿ, ਲੋਕਤੋ ਨ ਨਿવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਲਾਭੋਤਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ ਚੀવਰਾਦਿ, ਗਹਟ੍ਠਸ੍ਸ ਧਨਧਞ੍ਞਾਦਿਲਾਭੋ। ਸੋਯੇવ ਅਲਬ੍ਭਮਾਨੋ ਲਾਭੋ ਅਲਾਭੋ ਨ ਲਾਭੋ ਅਲਾਭੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨੋ ਚ ਅਤ੍ਤਾਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ ਸਿਯਾ। ਯਸੋਤਿ ਪਰਿવਾਰੋ। ਸੋਯੇવ ਅਲਬ੍ਭਮਾਨੋ ਯਸੋ ਅਯਸੋ। ਨਿਨ੍ਦਾਤਿ ਅવਣ੍ਣਭਣਨਂ। ਪਸਂਸਾਤਿ વਣ੍ਣਭਣਨਂ। ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕਂ। ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸਕਦਾਗਾਮੀਨਂ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕਂ, ਅਨਾਗਾਮਿਅਰਹਨ੍ਤਾਨਂ ਕਾਯਿਕਮੇવ। ਸਤ੍ਤਾવਾਸਾਤਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਆવਾਸਾ, વਸਨਟ੍ਠਾਨਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਾਨਿ ਪਨ ਤਥਾ ਪਕਾਸਿਤਾ ਖਨ੍ਧਾ ਏવ। ਸਤ੍ਤਸੁ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤੀਸੁ ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤੇਨ ਚ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨੇਨ ਚ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨવ ਸਤ੍ਤਾવਾਸਾ। ਦਸਾਯਤਨਾਨੀਤਿ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ, ਰੂਪਾਯਤਨਂ, ਸੋਤਾਯਤਨਂ, ਸਦ੍ਦਾਯਤਨਂ, ਘਾਨਾਯਤਨਂ, ਗਨ੍ਧਾਯਤਨਂ, ਜਿવ੍ਹਾਯਤਨਂ, ਰਸਾਯਤਨਂ, ਕਾਯਾਯਤਨਂ, ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਦਸ। ਦ੍વਾਦਸਾਯਤਨਾਨੀਤਿ ਮਨਾਯਤਨਧਮ੍ਮਾਯਤਨੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏવਂ ਦ੍વਾਦਸ। ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਧਾਤੁਯੋਤਿ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ, ਰੂਪਧਾਤੁ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ…ਪੇ॰… ਮਨੋਧਾਤੁ, ਧਮ੍ਮਧਾਤੁ, ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂਤਿ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਤੀਣਿ ਤੀਣਿ ਕਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਧਾਤੁਯੋ।
Tattha anuparivattantīti anubandhanti nappajahanti, lokato na nivattantīti attho. Lābhoti pabbajitassa cīvarādi, gahaṭṭhassa dhanadhaññādilābho. Soyeva alabbhamāno lābho alābho na lābho alābhoti vuccati, no ca attābhāvappattito pariññeyyo siyā. Yasoti parivāro. Soyeva alabbhamāno yaso ayaso. Nindāti avaṇṇabhaṇanaṃ. Pasaṃsāti vaṇṇabhaṇanaṃ. Sukhanti kāmāvacarakāyikacetasikaṃ. Dukkhanti puthujjanasotāpannasakadāgāmīnaṃ kāyikacetasikaṃ, anāgāmiarahantānaṃ kāyikameva. Sattāvāsāti sattānaṃ āvāsā, vasanaṭṭhānānīti attho. Tāni pana tathā pakāsitā khandhā eva. Sattasu viññāṇaṭṭhitīsu asaññasattena ca nevasaññānāsaññāyatanena ca saddhiṃ nava sattāvāsā. Dasāyatanānīti cakkhāyatanaṃ, rūpāyatanaṃ, sotāyatanaṃ, saddāyatanaṃ, ghānāyatanaṃ, gandhāyatanaṃ, jivhāyatanaṃ, rasāyatanaṃ, kāyāyatanaṃ, phoṭṭhabbāyatananti evaṃ dasa. Dvādasāyatanānīti manāyatanadhammāyatanehi saddhiṃ evaṃ dvādasa. Aṭṭhārasa dhātuyoti cakkhudhātu, rūpadhātu, cakkhuviññāṇadhātu…pe… manodhātu, dhammadhātu, manoviññāṇadhātūti ekekasmiṃ tīṇi tīṇi katvā aṭṭhārasa dhātuyo.
ਸਦਿਸਨਾਮੋਤਿ ਤੇਸਂ ਸਦਿਸਨਾਮੋ ਏਕਗੁਣવਣ੍ਣਨਾਮੋ। ਸਦਿਸવ੍ਹਯੋਤਿ ਏਕਗੁਣવਣ੍ਣਨਾਮੇਨ ਅવ੍ਹਾਯਨੋ। ਸਚ੍ਚਸਦਿਸવ੍ਹਯੋਤਿ ਅવਿਤਥਏਕਗੁਣવਣ੍ਣਨਾਮੇਨ ਅવਿਪਰੀਤੇਨ ਅવ੍ਹਾਯਨੋ।
Sadisanāmoti tesaṃ sadisanāmo ekaguṇavaṇṇanāmo. Sadisavhayoti ekaguṇavaṇṇanāmena avhāyano. Saccasadisavhayoti avitathaekaguṇavaṇṇanāmena aviparītena avhāyano.
ਆਸਿਤੋਤਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤੋ। ਉਪਾਸਿਤੋਤਿ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸੇવਿਤੋ। ਪਯਿਰੁਪਾਸਿਤੋਤਿ ਭਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਅਤੀવ ਸੇવਿਤੋ।
Āsitoti upasaṅkamito. Upāsitoti upagantvā sevito. Payirupāsitoti bhattivasena atīva sevito.
੧੦੫. ਕੁਬ੍ਬਨਕਨ੍ਤਿ ਪਰਿਤ੍ਤવਨਂ। ਬਹੁਪ੍ਫਲਂ ਕਾਨਨਮਾવਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਨੇਕਫਲਾਦਿવਿਕਤਿਭਰਿਤਕਾਨਨਂ ਆਗਮ੍ਮ વਸੇਯ੍ਯ। ਅਪ੍ਪਦਸ੍ਸੇਤਿ ਬਾવਰਿਪ੍ਪਭੁਤਿਕੇ ਪਰਿਤ੍ਤਪਞ੍ਞੇ। ਮਹੋਦਧਿਨ੍ਤਿ ਅਨੋਤਤ੍ਤਾਦਿਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਉਦਕਰਾਸਿਂ।
105.Kubbanakanti parittavanaṃ. Bahupphalaṃ kānanamāvaseyyāti anekaphalādivikatibharitakānanaṃ āgamma vaseyya. Appadasseti bāvarippabhutike parittapaññe. Mahodadhinti anotattādiṃ mahantaṃ udakarāsiṃ.
ਅਪ੍ਪਦਸ੍ਸਾਤਿ ਮਨ੍ਦਦਸ੍ਸਿਨੋ। ਪਰਿਤ੍ਤਦਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤਿਮਨ੍ਦਦਸ੍ਸਿਨੋ। ਥੋਕਦਸ੍ਸਾਤਿ ਪਰਿਤ੍ਤਤੋਪਿ ਅਤਿਪਰਿਤ੍ਤਦਸ੍ਸਿਨੋ। ਓਮਕਦਸ੍ਸਾਤਿ ਹੇਟ੍ਠਿਮਦਸ੍ਸਿਨੋ। ਲਾਮਕਦਸ੍ਸਾਤਿ ਅਪ੍ਪਧਾਨਦਸ੍ਸਿਨੋ। ਛਤੁਕ੍ਕਦਸ੍ਸਾਤਿ ਨ ਉਤ੍ਤਮਦਸ੍ਸਿਨੋ। ਅਪ੍ਪਮਾਣਦਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਪਮਾਣਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਦਸ੍ਸਂ। ਅਗ੍ਗਦਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਗ੍ਗਤੋ વੇ ਪਸਨ੍ਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪; ਇਤਿવੁ॰ ੯੦) ਨਯੇਨ ਅਗ੍ਗਧਮ੍ਮਦਸ੍ਸਂ। ਸੇਟ੍ਠਦਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਦ੍વਿਪਦਸੇਟ੍ਠੋਤਿ ਸੇਟ੍ਠਦਸ੍ਸਂ। વਿਸੇਟ੍ਠਦਸ੍ਸਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ વਡ੍ਢਿਤਾਨਿ। ਅਸਮਨ੍ਤਿ ਨ ਸਮਂ ਅਸਮਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਂ। ਅਸਮਸਮਨ੍ਤਿ ਅਸਮੇਹਿ ਅਤੀਤਬੁਦ੍ਧੇਹਿ ਸਮਂ ਅਸਮਸਮਂ। ਅਪ੍ਪਟਿਸਮਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਦਿਸવਿਰਹਿਤਂ। ਅਪ੍ਪਟਿਭਾਗਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਟਿਬਿਮ੍ਬવਿਰਹਿਤਂ। ਅਪ੍ਪਟਿਪੁਗ੍ਗਲਨ੍ਤਿ ਪਟਿਮਲ੍ਲਪੁਗ੍ਗਲવਿਰਹਿਤਂ। ਦੇવਾਤਿਦੇવਨ੍ਤਿ વਿਸੁਦ੍ਧਿਦੇવਾਨਮ੍ਪਿ ਅਤਿਦੇવਂ। ਅਭਿਮਙ੍ਗਲਸਮ੍ਮਤਟ੍ਠੇਨ ਉਸਭਂ। ਅਛਮ੍ਭਿਤਟ੍ਠੇਨ ਪੁਰਿਸਸੀਹਂ। ਨਿਦ੍ਦੋਸਟ੍ਠੇਨ ਪੁਰਿਸਨਾਗਂ। ਉਤ੍ਤਮਟ੍ਠੇਨ ਪੁਰਿਸਾਜਞ੍ਞਂ। ਅਟ੍ਠਪਰਿਸਪਥવਿਂ ਉਪ੍ਪੀਲ਼ੇਤ੍વਾ ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇ ਕੇਨਚਿ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੇਨ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੇਨ ਅਕਮ੍ਪਿਯੇ ਅਚਲਟ੍ਠਾਨੇ ਤਿਟ੍ਠਨਟ੍ਠੇਨ ਪੁਰਿਸਨਿਸਭਂ। ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਧੁਰવਹਨਟ੍ਠੇਨ ਪੁਰਿਸਧੋਰਯ੍ਹਂ।
Appadassāti mandadassino. Parittadassāti atimandadassino. Thokadassāti parittatopi atiparittadassino. Omakadassāti heṭṭhimadassino. Lāmakadassāti appadhānadassino. Chatukkadassāti na uttamadassino. Appamāṇadassanti pamāṇaṃ atikkamitvā appamāṇaṃ nibbānadassaṃ. Aggadassanti ‘‘aggato ve pasannāna’’ntiādinā (a. ni. 4.34; itivu. 90) nayena aggadhammadassaṃ. Seṭṭhadassanti sambuddho dvipadaseṭṭhoti seṭṭhadassaṃ. Viseṭṭhadassantiādīni cattāri upasaggena vaḍḍhitāni. Asamanti na samaṃ asamaṃ sabbaññuṃ. Asamasamanti asamehi atītabuddhehi samaṃ asamasamaṃ. Appaṭisamanti attano sadisavirahitaṃ. Appaṭibhāganti attano paṭibimbavirahitaṃ. Appaṭipuggalanti paṭimallapuggalavirahitaṃ. Devātidevanti visuddhidevānampi atidevaṃ. Abhimaṅgalasammataṭṭhena usabhaṃ. Achambhitaṭṭhena purisasīhaṃ. Niddosaṭṭhena purisanāgaṃ. Uttamaṭṭhena purisājaññaṃ. Aṭṭhaparisapathaviṃ uppīḷetvā sadevake loke kenaci paccatthikena paccāmittena akampiye acalaṭṭhāne tiṭṭhanaṭṭhena purisanisabhaṃ. Dhammadesanādhuravahanaṭṭhena purisadhorayhaṃ.
ਮਾਨਸਕਂ વਾ ਸਰਨ੍ਤਿ ਮਨਸਾ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਕਤਂ ਪਲ੍ਲਂ વਾ ਨਾਮਮੇવ વਾ। ਅਨੋਤਤ੍ਤਂ વਾ ਦਹਨ੍ਤਿ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾ ਦਕ੍ਖਿਣੇਨ વਾ ਉਤ੍ਤਰੇਨ વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾ ਪਬ੍ਬਤਨ੍ਤਰੇਨ ਤਂ ਓਭਾਸੇਨ੍ਤਿ, ਉਜੁਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾ ਨ ਓਭਾਸੇਨ੍ਤਿ, ਤੇਨੇવਸ੍ਸ ‘‘ਅਨੋਤਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਾ ਉਦਪਾਦਿ। ਏવਰੂਪਂ ਅਨੋਤਤ੍ਤਂ વਾ ਦਹਂ। ਅਕ੍ਖੋਭਂ ਅਮਿਤੋਦਕਨ੍ਤਿ ਚਾਲੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਂ ਅਪਰਿਮਿਤਂ ਉਦਕਜਲਰਾਸਿਂ। ਏવਮੇવਾਤਿ ਓਪਮ੍ਮਸਂਸਨ੍ਦਨਂ, ਬੁਦ੍ਧਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਕ੍ਖੋਭਂ ਆਸਭਂ ਠਾਨਟ੍ਠਾਨੇਨ ਚਾਲੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਂ। ਅਮਿਤਤੇਜਨ੍ਤਿ ਅਪਰਿਮਿਤਞਾਣਤੇਜਂ। ਪਭਿਨ੍ਨਞਾਣਨ੍ਤਿ ਦਸਬਲਞਾਣਾਦਿવਸੇਨ ਪਭੇਦਗਤਞਾਣਂ। વਿવਟਚਕ੍ਖੁਨ੍ਤਿ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁਂ।
Mānasakaṃ vā saranti manasā cintetvā kataṃ pallaṃ vā nāmameva vā. Anotattaṃ vā dahanti candimasūriyā dakkhiṇena vā uttarena vā gacchantā pabbatantarena taṃ obhāsenti, ujuṃ gacchantā na obhāsenti, tenevassa ‘‘anotatta’’nti saṅkhā udapādi. Evarūpaṃ anotattaṃ vā dahaṃ. Akkhobhaṃ amitodakanti cāletuṃ asakkuṇeyyaṃ aparimitaṃ udakajalarāsiṃ. Evamevāti opammasaṃsandanaṃ, buddhaṃ bhagavantaṃ akkhobhaṃ āsabhaṃ ṭhānaṭṭhānena cāletuṃ asakkuṇeyyaṃ. Amitatejanti aparimitañāṇatejaṃ. Pabhinnañāṇanti dasabalañāṇādivasena pabhedagatañāṇaṃ. Vivaṭacakkhunti samantacakkhuṃ.
ਪਞ੍ਞਾਪਭੇਦਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ‘‘ਯਾ ਪਞ੍ਞਾ ਪਜਾਨਨਾ વਿਚਯੋ ਪવਿਚਯੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੬; વਿਭ॰ ੫੨੫) ਨਯੇਨ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਭੇਦਜਾਨਨੇ ਛੇਕਂ। ਅਧਿਗਤਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਨ੍ਤਿ ਪਟਿਲਦ੍ਧਚਤੁਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਂ। ਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਤੇ ਪਟਿਜਾਨਤੋ ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੦; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੮) ਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਠਾਨੇਸੁ વਿਸਾਰਦਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਂ। ਸਦ੍ਧਾਧਿਮੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੇ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਚਿਤ੍ਤੇ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਂ, ਤਤ੍ਥ ਪવਿਟ੍ਠਂ। ਸੇਤਪਚ੍ਚਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਾਸਨਾਯ વਿਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਆવੇਣਿਕਅਤ੍ਤਭਾવਂ। ਅਦ੍વਯਭਾਣਿਨ੍ਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨવਚਨਤ੍ਤਾ ਦ੍વਿવਚਨવਿਰਹਿਤਂ। ਤਾਦਿਨ੍ਤਿ ਤਾਦਿਸਂ, ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠੇਸੁ ਅਕਮ੍ਪਨਂ વਾ। ਤਥਾ ਪਟਿਞ੍ਞਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਤਥਾਪਟਿਞ੍ਞੋ, ਤਂ। ਅਪਰਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨ ਖੁਦ੍ਦਕਂ। ਮਹਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤੇਧਾਤੁਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਮਹਨ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਂ।
Paññāpabhedakusalanti ‘‘yā paññā pajānanā vicayo pavicayo’’tiādinā (dha. sa. 16; vibha. 525) nayena paññāya pabhedajānane chekaṃ. Adhigatapaṭisambhidanti paṭiladdhacatupaṭisambhidaṃ. Catuvesārajjappattanti ‘‘sammāsambuddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā’’tiādinā (ma. ni. 1.150; a. ni. 4.8) nayena vuttesu catūsu ṭhānesu visāradabhāvappattaṃ. Saddhādhimuttanti parisuddhe phalasamāpatticitte adhimuttaṃ, tattha paviṭṭhaṃ. Setapaccattanti vāsanāya vippahīnattā parisuddhaṃ āveṇikaattabhāvaṃ. Advayabhāṇinti paricchinnavacanattā dvivacanavirahitaṃ. Tādinti tādisaṃ, iṭṭhāniṭṭhesu akampanaṃ vā. Tathā paṭiññā assāti tathāpaṭiñño, taṃ. Aparittanti na khuddakaṃ. Mahantanti tedhātuṃ atikkamitvā mahantappattaṃ.
ਗਮ੍ਭੀਰਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਦੁਪ੍ਪવੇਸਂ। ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਅਤੁਲਟ੍ਠੇਨ ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯਂ। ਦੁਪ੍ਪਰਿਯੋਗਾਹਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯੋਗਾਹਿਤੁਂ ਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪવੇਸਂ। ਪਹੂਤਰਤਨਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਾਦਿਰਤਨੇਹਿ ਪਹੂਤਰਤਨਂ। ਸਾਗਰਸਮਨ੍ਤਿ ਰਤਨਾਕਰਤੋ ਸਮੁਦ੍ਦਸਦਿਸਂ। ਛਲ਼ਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਨੇવ ਸੁਮਨੋ ਹੋਤਿ ਨ ਦੁਮ੍ਮਨੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੧) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਛਲ਼ਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾਯ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ। ਅਤੁਲਨ੍ਤਿ ਤੁਲવਿਰਹਿਤਂ, ਤੁਲਯਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਂ। વਿਪੁਲਨ੍ਤਿ ਅਤਿਮਹਨ੍ਤਂ। ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਪਮੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਂ। ਤਂ ਤਾਦਿਸਨ੍ਤਿ ਤਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਤਾਦਿਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਪવਦਤਂ ਮਗ੍ਗવਾਦਿਨਨ੍ਤਿ ਪવਦਨ੍ਤਾਨਂ ਕਥੇਨ੍ਤਾਨਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਕਥਯਨ੍ਤਂ વਦਨ੍ਤਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛਿਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਮੇਰੁਮਿવ ਨਗਾਨਨ੍ਤਿ ਪਬ੍ਬਤਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਸਿਨੇਰੁਂ વਿਯ। ਗਰੁਲ਼ਮਿવ ਦਿਜਾਨਨ੍ਤਿ ਪਕ੍ਖਿਜਾਤਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਸੁਪਣ੍ਣਂ વਿਯ। ਸੀਹਮਿવ ਮਿਗਾਨਨ੍ਤਿ ਚਤੁਪ੍ਪਦਾਨਮਨ੍ਤਰੇ ਸੀਹਂ વਿਯ। ਉਦਧਿਮਿવ ਅਣ੍ਣવਾਨਨ੍ਤਿ વਿਤ੍ਥਿਣ੍ਣਅਣ੍ਣવਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਸਮੁਦ੍ਦਂ વਿਯ ਅਧਿਗਚ੍ਛਿਂ। ਜਿਨਪવਰਨ੍ਤਿ ਬੁਦ੍ਧੁਤ੍ਤਮਂ।
Gambhīranti aññesaṃ duppavesaṃ. Appameyyanti atulaṭṭhena appameyyaṃ. Duppariyogāhanti pariyogāhituṃ dukkhappavesaṃ. Pahūtaratananti saddhādiratanehi pahūtaratanaṃ. Sāgarasamanti ratanākarato samuddasadisaṃ. Chaḷaṅgupekkhāya samannāgatanti ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano’’ti (a. ni. 6.1) vuttanayena chaḷaṅgupekkhāya paripuṇṇaṃ. Atulanti tulavirahitaṃ, tulayituṃ asakkuṇeyyaṃ. Vipulanti atimahantaṃ. Appameyyanti pametuṃ asakkuṇeyyaṃ. Taṃ tādisanti taṃ bhagavantaṃ tādiguṇasampannaṃ. Pavadataṃ maggavādinanti pavadantānaṃ kathentānaṃ uttamaṃ kathayantaṃ vadantaṃ adhigacchinti sambandho. Merumiva nagānanti pabbatānaṃ antare sineruṃ viya. Garuḷamiva dijānanti pakkhijātānaṃ antare supaṇṇaṃ viya. Sīhamiva migānanti catuppadānamantare sīhaṃ viya. Udadhimiva aṇṇavānanti vitthiṇṇaaṇṇavānaṃ antare samuddaṃ viya adhigacchiṃ. Jinapavaranti buddhuttamaṃ.
੧੦੬. ਯੇਮੇ ਪੁਬ੍ਬੇਤਿ ਯੇ ਇਮੇ ਪੁਬ੍ਬੇ।
106.Yeme pubbeti ye ime pubbe.
੧੦੭. ਤਮੋਨੁਦਾਸੀਨੋਤਿ ਤਮੋਨੁਦੋ ਆਸੀਨੋ। ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾਣੋਤਿ ਞਾਣਦ੍ਧਜੋ। ਭੂਰਿਮੇਧਸੋਤਿ વਿਪੁਲਪਞ੍ਞੋ।
107.Tamonudāsīnoti tamonudo āsīno. Bhūripaññāṇoti ñāṇaddhajo. Bhūrimedhasoti vipulapañño.
ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪਭਙ੍ਕਰੋਤਿ ਤੇਜਂਕਰੋ। ਆਲੋਕਕਰੋਤਿ ਅਨਨ੍ਧਕਾਰਕਰੋ। ਓਭਾਸਕਰੋਤਿ ਓਭਾਸਂ ਜੋਤਿਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਓਭਾਸਕਰੋ। ਦੀਪਸਦਿਸਂ ਆਲੋਕਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਦੀਪਙ੍ਕਰੋ। ਪਦੀਪਸਦਿਸਂ ਆਲੋਕਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਪਦੀਪਕਰੋ। ਉਜ੍ਜੋਤਕਰੋਤਿ ਪਤਾਪਕਰੋ। ਪਜ੍ਜੋਤਕਰੋਤਿ ਦਿਸਾવਿਦਿਸਾ ਪਤਾਪਕਰੋ।
Niddese pabhaṅkaroti tejaṃkaro. Ālokakaroti anandhakārakaro. Obhāsakaroti obhāsaṃ jotiṃ karotīti obhāsakaro. Dīpasadisaṃ ālokaṃ karotīti dīpaṅkaro. Padīpasadisaṃ ālokaṃ karotīti padīpakaro. Ujjotakaroti patāpakaro. Pajjotakaroti disāvidisā patāpakaro.
ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾਣੋਤਿ ਪੁਥੁਲਞਾਣੋ। ਞਾਣਪਞ੍ਞਾਣੋਤਿ ਞਾਣੇਨ ਪਾਕਟੋ। ਪਞ੍ਞਾਧਜੋਤਿ ਉਸ੍ਸਿਤਟ੍ਠੇਨ ਪਞ੍ਞਾવ ਧਜੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਧਜੋ, ਧਜੋ ਰਥਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਜਾ॰ ੨.੨੨.੧੮੪੧; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਪਾਰਾਯਨਾਨੁਗੀਤਿਗਾਥਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੦੭) વਿਯ। વਿਭੂਤવਿਹਾਰੀਤਿ ਪਾਕਟવਿਹਾਰੋ।
Bhūripaññāṇoti puthulañāṇo. Ñāṇapaññāṇoti ñāṇena pākaṭo. Paññādhajoti ussitaṭṭhena paññāva dhajo assāti paññādhajo, dhajo rathassa paññāṇantiādīsu (jā. 2.22.1841; cūḷani. pārāyanānugītigāthāniddesa 107) viya. Vibhūtavihārīti pākaṭavihāro.
੧੦੮. ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਕਮਕਾਲਿਕਨ੍ਤਿ ਸਾਮਂ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਂ ਫਲਂ, ਨ ਚ ਕਾਲਨ੍ਤਰੇ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਫਲਂ। ਅਨੀਤਿਕਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਾਦਿਈਤਿવਿਰਹਿਤਂ।
108.Sandiṭṭhikamakālikanti sāmaṃ passitabbaṃ phalaṃ, na ca kālantare pattabbaphalaṃ. Anītikanti kilesādiītivirahitaṃ.
ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਕਨ੍ਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮੋ ਯੇਨ ਅਧਿਗਤੋ ਹੋਤਿ, ਤੇਨ ਪਰਸਦ੍ਧਾਯ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਹਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣੇਨ ਸਯਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋਤਿ ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਕੋ, ਤਂ ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਕਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਂਦਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਨਾਸ੍ਸ ਕਾਲੋਤਿ ਅਕਾਲੋ, ਅਕਾਲੋਯੇવ ਅਕਾਲਿਕੋ। ਯੋ ਏਤ੍ਥ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮੋ, ਸੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮਨਨ੍ਤਰਮੇવ ਫਲਂ ਦੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਤਂ ਅਕਾਲਿਕਂ। ਏਹਿ ਪਸ੍ਸ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਂ ਏਹਿਪਸ੍ਸવਿਧਿਂ ਅਰਹਤੀਤਿ ਏਹਿਪਸ੍ਸਿਕੋ, ਤਂ ਏਹਿਪਸ੍ਸਿਕਂ। ਆਦਿਤ੍ਤਂ ਚੇਲਂ વਾ ਸੀਸਂ વਾ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤੇ ਉਪਨਯਂ ਅਰਹਤੀਤਿ ਓਪਨੇਯ੍ਯਿਕੋ, ਤਂ ਓਪਨੇਯ੍ਯਿਕਂ। ਸਬ੍ਬੇਹਿਪਿ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂਆਦੀਹਿ ‘‘ਭਾવਿਤੋ ਮੇ ਮਗ੍ਗੋ, ਅਧਿਗਤਂ ਫਲਂ, ਸਚ੍ਛਿਕਤੋ ਨਿਰੋਧੋ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨਿ ਅਤ੍ਤਨਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ વਿਞ੍ਞੂਹਿ।
Sandiṭṭhikanti lokuttaradhammo yena adhigato hoti, tena parasaddhāya gantabbataṃ hitvā paccavekkhaṇañāṇena sayaṃ daṭṭhabboti sandiṭṭhiko, taṃ sandiṭṭhikaṃ. Attano phalaṃdānaṃ sandhāya nāssa kāloti akālo, akāloyeva akāliko. Yo ettha ariyamaggadhammo, so attano samanantarameva phalaṃ detīti attho, taṃ akālikaṃ. Ehi passa imaṃ dhammanti evaṃ pavattaṃ ehipassavidhiṃ arahatīti ehipassiko, taṃ ehipassikaṃ. Ādittaṃ celaṃ vā sīsaṃ vā ajjhupekkhitvāpi attano citte upanayaṃ arahatīti opaneyyiko, taṃ opaneyyikaṃ. Sabbehipi ugghaṭitaññūādīhi ‘‘bhāvito me maggo, adhigataṃ phalaṃ, sacchikato nirodho’’ti attani attani veditabbanti paccattaṃ veditabbaṃ viññūhi.
੧੦੯. ਅਥ ਨਂ ਬਾવਰੀ ਆਹ ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਤਮ੍ਹਾ’’ਤਿ ਦ੍વੇ ਗਾਥਾ।
109. Atha naṃ bāvarī āha ‘‘kiṃ nu tamhā’’ti dve gāthā.
ਮੁਹੁਤ੍ਤਮ੍ਪੀਤਿ ਥੋਕਮ੍ਪਿ। ਖਣਮ੍ਪੀਤਿ ਨ ਬਹੁਕਮ੍ਪਿ। ਲਯਮ੍ਪੀਤਿ ਮਨਮ੍ਪਿ। વਯਮ੍ਪੀਤਿ ਕੋਟ੍ਠਾਸਮ੍ਪਿ। ਅਦ੍ਧਮ੍ਪੀਤਿ ਦਿવਸਮ੍ਪਿ।
Muhuttampīti thokampi. Khaṇampīti na bahukampi. Layampīti manampi. Vayampīti koṭṭhāsampi. Addhampīti divasampi.
੧੧੧-੧੧੩. ਤਤੋ ਪਿਙ੍ਗਿਯੋ ਭਗવਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕਾ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਮੇવ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨਾਹਂ ਤਮ੍ਹਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਨਾਹਂ ਯੋ ਮੇ…ਪੇ॰… ਪਸ੍ਸਾਮਿ ਨਂ ਮਨਸਾ ਚਕ੍ਖੁਨਾવਾਤਿ ਤਂ ਬੁਦ੍ਧਂ ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਯ ਮਨਸਾ ਪਸ੍ਸਾਮਿ। ਨਮਸ੍ਸਮਾਨੋ વਿવਸੇਮਿ ਰਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਨਮਸ੍ਸਮਾਨੋવ ਰਤ੍ਤਿਂ ਅਤਿਨਾਮੇਮਿ।
111-113. Tato piṅgiyo bhagavato santikā avippavāsameva dīpento ‘‘nāhaṃ tamhā’’tiādimāha. Nāhaṃ yo me…pe… passāmi naṃ manasā cakkhunāvāti taṃ buddhaṃ maṃsacakkhunā viya manasā passāmi. Namassamāno vivasemi rattinti namassamānova rattiṃ atināmemi.
੧੧੪. ਤੇਨ ਤੇਨੇવ ਨਤੋਤਿ ਯੇਨ ਯੇਨ ਦਿਸਾਭਾਗੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤੇਨ ਤੇਨੇવਾਹਮ੍ਪਿ ਨਤੋ, ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨੋ ਤਪ੍ਪੋਣੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
114. Tena teneva natoti yena yena disābhāgena buddho, tena tenevāhampi nato, tanninno tappoṇoti dasseti.
੧੧੫. ਦੁਬ੍ਬਲਥਾਮਕਸ੍ਸਾਤਿ ਅਪ੍ਪਥਾਮਕਸ੍ਸ। ਅਥ વਾ ਦੁਬ੍ਬਲਸ੍ਸ ਦੁਤ੍ਥਾਮਕਸ੍ਸ ਚ, ਬਲવੀਰਿਯਹੀਨਸ੍ਸਾਪੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨੇવ ਕਾਯੋ ਨ ਪਲੇਤੀਤਿ ਤੇਨੇવ ਦੁਬ੍ਬਲਤ੍ਥਾਮਕਤ੍ਤੇਨ ਕਾਯੋ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਯੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਨ ਤੇਨ ਗਚ੍ਛਤਿ। ‘‘ਨ ਪਰੇਤੀ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਸੋ ਏવਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ। ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਯਨ੍ਤਾਯਾਤਿ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਗਮਨੇਨ। ਤੇਨ ਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਯੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤੇਨ ਯੁਤ੍ਤੋ ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
115.Dubbalathāmakassāti appathāmakassa. Atha vā dubbalassa dutthāmakassa ca, balavīriyahīnassāpīti vuttaṃ hoti. Teneva kāyo na paletīti teneva dubbalatthāmakattena kāyo na gacchati, yena buddho, na tena gacchati. ‘‘Na paretī’’tipi pāṭho, so evattho. Tatthāti buddhassa santike. Saṅkappayantāyāti saṅkappagamanena. Tena yuttoti yena buddho, tena yutto payutto anuyuttoti dasseti.
ਯੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਯੇਨ ਦਿਸਾਭਾਗੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬੋ, ਤੇਨ ਦਿਸਾਭਾਗੇਨ ਨ ਪਲੇਤਿ। ਅਥ વਾ ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਕਰਣવਚਨਂ। ਯਤ੍ਥ ਬੁਦ੍ਧੋ ਤਤ੍ਥ ਨ ਪਲੇਤਿ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਨ વਜਤੀਤਿ ਪੁਰਤੋ ਨ ਯਾਤਿ। ਨ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਨਿવਤ੍ਤਤਿ। ਨਾਤਿਕ੍ਕਮਤੀਤਿ ਨ ਉਪਸਙ੍ਕਮਤਿ।
Yena buddhoti yena disābhāgena buddho upasaṅkamitabbo, tena disābhāgena na paleti. Atha vā bhummatthe karaṇavacanaṃ. Yattha buddho tattha na paleti na gacchati. Na vajatīti purato na yāti. Na gacchatīti nivattati. Nātikkamatīti na upasaṅkamati.
੧੧੬. ਪਙ੍ਕੇ ਸਯਾਨੋਤਿ ਕਾਮਕਦ੍ਦਮੇ ਸਯਮਾਨੋ। ਦੀਪਾ ਦੀਪਂ ਉਪਲ੍ਲવਿਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਥਾਰਾਦਿਤੋ ਸਤ੍ਥਾਰਾਦਿਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛਿਂ। ਅਥਦ੍ਦਸਾਸਿਂ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਸੋਹਂ ਏવਂ ਦੁਦਿਟ੍ਠਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਨ੍વਾਹਿਣ੍ਡਨ੍ਤੋ ਅਥ ਪਾਸਾਣਕਚੇਤਿਯੇ ਬੁਦ੍ਧਮਦ੍ਦਕ੍ਖਿਂ।
116.Paṅke sayānoti kāmakaddame sayamāno. Dīpā dīpaṃ upallavinti satthārādito satthārādiṃ adhigacchiṃ. Athaddasāsiṃ sambuddhanti sohaṃ evaṃ dudiṭṭhiṃ gahetvā anvāhiṇḍanto atha pāsāṇakacetiye buddhamaddakkhiṃ.
ਤਤ੍ਥ ਸੇਮਾਨੋਤਿ ਨਿਸਜ੍ਜਮਾਨੋ। ਸਯਮਾਨੋਤਿ ਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪਯਮਾਨੋ। ਆવਸਮਾਨੋਤਿ વਸਮਾਨੋ। ਪਰਿવਸਮਾਨੋਤਿ ਨਿਚ੍ਚਂ વਸਮਾਨੋ।
Tattha semānoti nisajjamāno. Sayamānoti seyyaṃ kappayamāno. Āvasamānoti vasamāno. Parivasamānoti niccaṃ vasamāno.
ਪਲ੍ਲવਿਨ੍ਤਿ ਉਗ੍ਗਮਿਂ। ਉਪਲ੍ਲવਿਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਰਿਂ , ਸਮ੍ਪਲ੍ਲવਿਨ੍ਤਿ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ ਪਦਂ વਡ੍ਢਿਤਂ। ਅਦ੍ਦਸਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ਉਦ੍ਦੇਸਪਦਂ। ਅਦ੍ਦਸਨ੍ਤਿ ਪਸ੍ਸਿਂ। ਅਦ੍ਦਕ੍ਖਿਨ੍ਤਿ ਓਲੋਕੇਸਿਂ। ਅਪਸ੍ਸਿਨ੍ਤਿ ਏਸਿਂ। ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਨ੍ਤਿ વਿਨਿવਿਜ੍ਝਿਂ।
Pallavinti uggamiṃ. Upallavinti uttariṃ , sampallavinti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Addasanti niddesassa uddesapadaṃ. Addasanti passiṃ. Addakkhinti olokesiṃ. Apassinti esiṃ. Paṭivijjhinti vinivijjhiṃ.
੧੧੭. ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਅવਸਾਨੇ ਪਿਙ੍ਗਿਯਸ੍ਸ ਚ ਬਾવਰਿਸ੍ਸ ਚ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰਿਪਾਕਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਭਗવਾ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ ਠਿਤੋਯੇવ ਸੁવਣ੍ਣੋਭਾਸਂ ਮੁਞ੍ਚਿ। ਪਿਙ੍ਗਿਯੋ ਬਾવਰਿਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣੇ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤੋ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਏવ ਤਂ ਓਭਾਸਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਇਦ’’ਨ੍ਤਿ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਰਤੋ ਠਿਤਂ વਿਯ ਦਿਸ੍વਾ ਬਾવਰਿਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋ ਆਗਤੋ’’ਤਿ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਅਞ੍ਜਲਿਂ ਪਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਭਗવਾਪਿ ਓਭਾਸਂ ਫਰਿਤ੍વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਉਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਸਪ੍ਪਾਯਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਪਿਙ੍ਗਿਯਮੇવ ਆਲਪਮਾਨੋ ‘‘ਯਥਾ ਅਹੂ, વਕ੍ਕਲੀ’’ਤਿ ਇਮਂ ਗਾਥਮਭਾਸਿ।
117. Imissā gāthāya avasāne piṅgiyassa ca bāvarissa ca indriyaparipākaṃ viditvā bhagavā sāvatthiyaṃ ṭhitoyeva suvaṇṇobhāsaṃ muñci. Piṅgiyo bāvarissa buddhaguṇe vaṇṇayanto nisinno eva taṃ obhāsaṃ disvā ‘‘kiṃ ida’’nti olokento bhagavantaṃ attano purato ṭhitaṃ viya disvā bāvaribrāhmaṇassa ‘‘buddho āgato’’ti ārocesi. Brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā añjaliṃ paggahetvā aṭṭhāsi. Bhagavāpi obhāsaṃ pharitvā brāhmaṇassa attānaṃ dassento ubhinnampi sappāyaṃ viditvā piṅgiyameva ālapamāno ‘‘yathā ahū, vakkalī’’ti imaṃ gāthamabhāsi.
ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯਥਾ વਕ੍ਕਲਿਤ੍ਥੇਰੋ ਸਦ੍ਧਾਧਿਮੁਤ੍ਤੋ ਅਹੋਸਿ, ਸਦ੍ਧਾਧੁਰੇਨੇવ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ, ਯਥਾ ਚ ਸੋਲ਼ਸਨ੍ਨਂ ਏਕੋ ਭਦ੍ਰਾવੁਧੋ ਨਾਮ, ਯਥਾ ਚ ਆਲ਼વਿਗੋਤਮੋ ਚ। ਏવਮੇવ ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਪਮੁਞ੍ਚਸ੍ਸੁ ਸਦ੍ਧਂ , ਤਤੋ ਸਦ੍ਧਾਯ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੭੭; ਥੇਰਗਾ॰ ੬੭੬; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੩੧; ਕਥਾ॰ ੭੫੩) ਨਯੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਮਚ੍ਚੁਧੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਪਾਰਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਗਮਿਸ੍ਸਸੀਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਨਿਕੂਟੇਨ ਦੇਸਨਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਸਿ, ਦੇਸਨਾਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਪਿਙ੍ਗਿਯੋ ਅਰਹਤ੍ਤੇ, ਬਾવਰੀ ਅਨਾਗਾਮਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿ, ਬਾવਰਿਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਸਿਸ੍ਸਾ ਪਨ ਪਞ੍ਚਸਤਾ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾ ਅਹੇਸੁਂ।
Tassattho – yathā vakkalitthero saddhādhimutto ahosi, saddhādhureneva arahattaṃ pāpuṇi, yathā ca soḷasannaṃ eko bhadrāvudho nāma, yathā ca āḷavigotamo ca. Evameva tvampi pamuñcassu saddhaṃ, tato saddhāya adhimuccanto ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’tiādinā (dha. pa. 277; theragā. 676; paṭi. ma. 1.31; kathā. 753) nayena vipassanaṃ ārabhitvā maccudheyyassa pāraṃ nibbānaṃ gamissasīti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi, desanāpariyosāne piṅgiyo arahatte, bāvarī anāgāmiphale patiṭṭhahi, bāvaribrāhmaṇassa sissā pana pañcasatā sotāpannā ahesuṃ.
ਤਤ੍ਥ ਮੁਞ੍ਚਸ੍ਸੂਤਿ ਮੋਚਸ੍ਸੁ। ਪਮੁਞ੍ਚਸ੍ਸੂਤਿ ਮੋਚੇਹਿ। ਅਧਿਮੁਞ੍ਚਸ੍ਸੂਤਿ ਤਤ੍ਥ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਂ ਕਰਸ੍ਸੁ। ਓਕਪ੍ਪੇਹੀਤਿ ਬਹੁਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਹੀਤਿ। ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਤਿ ਹੁਤ੍વਾ ਅਭਾવਟ੍ਠੇਨ। ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਮਟ੍ਠੇਨ। ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਤ੍ਤਾਤਿ ਅવਸવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ।
Tattha muñcassūti mocassu. Pamuñcassūti mocehi. Adhimuñcassūti tattha adhimokkhaṃ karassu. Okappehīti bahumānaṃ uppādehīti. Sabbe saṅkhārā aniccāti hutvā abhāvaṭṭhena. Sabbe saṅkhārā dukkhāti dukkhamaṭṭhena. Sabbe dhammā anattāti avasavattanaṭṭhena.
੧੧੮. ਇਦਾਨਿ ਪਿਙ੍ਗਿਯੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਸਾਦਂ ਨਿવੇਦੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏਸ ਭਿਯ੍ਯੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਭਾਨવਾਤਿ ਪਟਿਭਾਨਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਯ ਉਪੇਤੋ।
118. Idāni piṅgiyo attano pasādaṃ nivedento ‘‘esa bhiyyotiādimāha. Tattha paṭibhānavāti paṭibhānappaṭisambhidāya upeto.
ਭਿਯ੍ਯੋ ਭਿਯ੍ਯੋਤਿ ਉਪਰੂਪਰਿ।
Bhiyyo bhiyyoti uparūpari.
੧੧੯. ਅਧਿਦੇવੇ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਅਧਿਦੇવਕਰੇ ਧਮ੍ਮੇ ਞਤ੍વਾ। ਪਰੋਪਰਨ੍ਤਿ ਹੀਨਪਣੀਤਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਪਰਸ੍ਸ ਚ ਅਧਿਦੇવਤ੍ਤਕਰਂ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਅવੇਦੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕਙ੍ਖੀਨਂ ਪਟਿਜਾਨਤਨ੍ਤਿ ਕਙ੍ਖੀਨਂਯੇવ ਸਤਂ ‘‘ਨਿਕ੍ਕਙ੍ਖਮ੍ਹਾ’’ਤਿ ਪਟਿਜਾਨਨ੍ਤਾਨਂ।
119.Adhideve abhiññāyāti adhidevakare dhamme ñatvā. Paroparanti hīnapaṇītaṃ, attano ca parassa ca adhidevattakaraṃ sabbadhammajātaṃ avedīti vuttaṃ hoti. Kaṅkhīnaṃ paṭijānatanti kaṅkhīnaṃyeva sataṃ ‘‘nikkaṅkhamhā’’ti paṭijānantānaṃ.
ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪਾਰਾਯਨਿਕਪਞ੍ਹਾਨਨ੍ਤਿ ਪਾਰਾਯਨਿਕਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਾਨਂ। ਅવਸਾਨਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਨ੍ਤਕਰੋ। ਕੋਟਿਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਪਰਿਯਨ੍ਤਕਰੋ। ਸੀਮਂ ਮਰਿਯਾਦਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਰੋ। ਨਿਗਮਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਪਰਿવਟੁਮਕਰੋ। ਸਭਿਯਪਞ੍ਹਾਨਨ੍ਤਿ ਨ ਕੇવਲਂ ਪਾਰਾਯਨਿਕਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਪਞ੍ਹਾਨਂ ਏવ, ਅਥ ਖੋ ਸਭਿਯਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਹਾਨਂ ਅਨ੍ਤਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਭਿਯਪਞ੍ਹਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Niddese pārāyanikapañhānanti pārāyanikabrāhmaṇānaṃ pucchānaṃ. Avasānaṃ karotīti antakaro. Koṭiṃ karotīti pariyantakaro. Sīmaṃ mariyādaṃ karotīti paricchedakaro. Nigamaṃ karotīti parivaṭumakaro. Sabhiyapañhānanti na kevalaṃ pārāyanikabrāhmaṇānaṃ pañhānaṃ eva, atha kho sabhiyaparibbājakādīnampi pañhānaṃ antaṃ karotīti dassetuṃ ‘‘sabhiyapañhāna’’ntiādimāha.
੧੨੦. ਅਸਂਹੀਰਨ੍ਤਿ ਰਾਗਾਦੀਹਿ ਅਸਂਹਾਰਿਯਂ। ਅਸਙ੍ਕੁਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਅਸਙ੍ਕੁਪ੍ਪਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ। ਦ੍વੀਹਿਪਿ ਪਦੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਭਣਤਿ। ਅਦ੍ਧਾ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਏਕਂਸੇਨੇવ ਤਂ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮਿ। ਨ ਮੇਤ੍ਥ ਕਙ੍ਖਾਤਿ ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਏਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਕਙ੍ਖਾ। ਏવਂ ਮਂ ਧਾਰੇਹਿ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਿਙ੍ਗਿਯੋ ‘‘ਏવਮੇવ ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਪਮੁਞ੍ਚਸ੍ਸੁ ਸਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਭਗવਤੋ ਓવਾਦੇਨ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਦ੍ਧਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਸਦ੍ਧਾਧੁਰੇਨੇવ ਚ વਿਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਤਂ ਸਦ੍ਧਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਆਹ – ‘‘ਏવਂ ਮਂ ਧਾਰੇਹਿ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ‘‘ਯਥਾ ਮਂ ਤ੍વਂ ਅવਚ, ਏવਮੇવ ਮਂ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਂ ਧਾਰੇਹੀ’’ਤਿ।
120.Asaṃhīranti rāgādīhi asaṃhāriyaṃ. Asaṅkuppanti asaṅkuppaṃ avipariṇāmadhammaṃ. Dvīhipi padehi nibbānaṃ bhaṇati. Addhā gamissāmīti ekaṃseneva taṃ anupādisesanibbānadhātuṃ gamissāmi. Na mettha kaṅkhāti natthi me ettha nibbāne kaṅkhā. Evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacittanti piṅgiyo ‘‘evameva tvampi pamuñcassu saddha’’nti iminā bhagavato ovādena attani saddhaṃ uppādetvā saddhādhureneva ca vimuñcitvā taṃ saddhādhimuttiṃ pakāsento bhagavantaṃ āha – ‘‘evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacitta’’nti. Ayañhettha adhippāyo ‘‘yathā maṃ tvaṃ avaca, evameva maṃ adhimuttacittaṃ dhārehī’’ti.
ਨ ਸਂਹਰਿਯਤੀਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਂਹਰਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ। ਨਿਯੋਗવਚਨਨ੍ਤਿ ਯੁਤ੍ਤવਚਨਂ। ਅવਤ੍ਥਾਪਨવਚਨਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨવਚਨਂ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਾਰਾਯਨવਗ੍ਗੇ ਯਂ ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ ਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਸੇਸਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਪਾਕਟਮੇવ।
Na saṃhariyatīti gahetvā saṃharituṃ na sakkā. Niyogavacananti yuttavacanaṃ. Avatthāpanavacananti sanniṭṭhānavacanaṃ. Imasmiṃ pārāyanavagge yaṃ antarantarā na vuttaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayena gahetabbaṃ. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva.
ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਜ੍ਜੋਤਿਕਾਯ ਚੂਲ਼ਨਿਦ੍ਦੇਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ
Saddhammappajjotikāya cūḷaniddesa-aṭṭhakathāya
ਪਾਰਾਯਨਾਨੁਗੀਤਿਗਾਥਾਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Pārāyanānugītigāthāniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਪਾਰਾਯਨવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Pārāyanavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਚੂਲ਼ਨਿਦ੍ਦੇਸਪਾਲ਼ਿ • Cūḷaniddesapāḷi
੧੮. ਪਾਰਾਯਨਾਨੁਗੀਤਿਗਾਥਾ • 18. Pārāyanānugītigāthā
੧੮. ਪਾਰਾਯਨਾਨੁਗੀਤਿਗਾਥਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 18. Pārāyanānugītigāthāniddeso
