| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सुत्तनिपात-अट्ठकथा • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
पारायनानुगीतिगाथावण्णना
Pārāyanānugītigāthāvaṇṇanā
११३८. पारायनमनुगायिस्सन्ति अस्स अयं सम्बन्धो – भगवता हि पारायने देसिते सोळससहस्सा जटिला अरहत्तं पापुणिंसु, अवसेसानञ्च चुद्दसकोटिसङ्खानं देवमनुस्सानं धम्माभिसमयो अहोसि। वुत्तञ्हेतं पोराणेहि –
1138.Pārāyanamanugāyissanti assa ayaṃ sambandho – bhagavatā hi pārāyane desite soḷasasahassā jaṭilā arahattaṃ pāpuṇiṃsu, avasesānañca cuddasakoṭisaṅkhānaṃ devamanussānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Vuttañhetaṃ porāṇehi –
‘‘ततो पासाणके रम्मे, पारायनसमागमे।
‘‘Tato pāsāṇake ramme, pārāyanasamāgame;
अमतं पापयी बुद्धो, चुद्दस पाणकोटियो’’ति॥
Amataṃ pāpayī buddho, cuddasa pāṇakoṭiyo’’ti.
निट्ठिताय पन धम्मदेसनाय ततो ततो आगता मनुस्सा भगवतो आनुभावेन अत्तनो अत्तनो गामनिगमादीस्वेव पातुरहेसुं। भगवापि सावत्थिमेव अगमासि परिचारकसोळसादीहि अनेकेहि भिक्खुसहस्सेहि परिवुतो। तत्थ पिङ्गियो भगवन्तं वन्दित्वा आह – ‘‘गच्छामहं, भन्ते, बावरिस्स बुद्धुप्पादं आरोचेतुं, पटिस्सुतञ्हि तस्स मया’’ति। अथ भगवता अनुञ्ञातो ञाणगमनेनेव गोधावरीतीरं गन्त्वा पादगमनेन अस्समाभिमुखो अगमासि। तमेनं बावरी ब्राह्मणो मग्गं ओलोकेन्तो निसिन्नो दूरतोव खारिजटादिविरहितं भिक्खुवेसेन आगच्छन्तं दिस्वा ‘‘बुद्धो लोके उप्पन्नो’’ति निट्ठं अगमासि। सम्पत्तञ्चापि नं पुच्छि – ‘‘किं, पिङ्गिय, बुद्धो लोके उप्पन्नो’’ति। ‘‘आम, ब्राह्मण, उप्पन्नो, पासाणके चेतिये निसिन्नो अम्हाकं धम्मं देसेसि, तमहं तुय्हं देसेस्सामी’’ति। ततो बावरी महता सक्कारेन सपरिसो तं पूजेत्वा आसनं पञ्ञापेसि। तत्थ निसीदित्वा पिङ्गियो ‘‘पारायनमनुगायिस्स’’न्तिआदिमाह।
Niṭṭhitāya pana dhammadesanāya tato tato āgatā manussā bhagavato ānubhāvena attano attano gāmanigamādīsveva pāturahesuṃ. Bhagavāpi sāvatthimeva agamāsi paricārakasoḷasādīhi anekehi bhikkhusahassehi parivuto. Tattha piṅgiyo bhagavantaṃ vanditvā āha – ‘‘gacchāmahaṃ, bhante, bāvarissa buddhuppādaṃ ārocetuṃ, paṭissutañhi tassa mayā’’ti. Atha bhagavatā anuññāto ñāṇagamaneneva godhāvarītīraṃ gantvā pādagamanena assamābhimukho agamāsi. Tamenaṃ bāvarī brāhmaṇo maggaṃ olokento nisinno dūratova khārijaṭādivirahitaṃ bhikkhuvesena āgacchantaṃ disvā ‘‘buddho loke uppanno’’ti niṭṭhaṃ agamāsi. Sampattañcāpi naṃ pucchi – ‘‘kiṃ, piṅgiya, buddho loke uppanno’’ti. ‘‘Āma, brāhmaṇa, uppanno, pāsāṇake cetiye nisinno amhākaṃ dhammaṃ desesi, tamahaṃ tuyhaṃ desessāmī’’ti. Tato bāvarī mahatā sakkārena sapariso taṃ pūjetvā āsanaṃ paññāpesi. Tattha nisīditvā piṅgiyo ‘‘pārāyanamanugāyissa’’ntiādimāha.
तत्थ अनुगायिस्सन्ति भगवता गीतं अनुगायिस्सं। यथाद्दक्खीति यथा सामं सच्चाभिसम्बोधेन असाधारणञाणेन च अद्दक्खि। निक्कामोति पहीनकामो । ‘‘निक्कमो’’तिपि पाठो, वीरियवाति अत्थो निक्खन्तो वा अकुसलपक्खा। निब्बनोति किलेसवनविरहितो, तण्हाविरहितो एव वा। किस्स हेतु मुसा भणेति येहि किलेसेहि मुसा भणेय्य, एते तस्स पहीनाति दस्सेति। एतेन ब्राह्मणस्स सवने उस्साहं जनेति।
Tattha anugāyissanti bhagavatā gītaṃ anugāyissaṃ. Yathāddakkhīti yathā sāmaṃ saccābhisambodhena asādhāraṇañāṇena ca addakkhi. Nikkāmoti pahīnakāmo . ‘‘Nikkamo’’tipi pāṭho, vīriyavāti attho nikkhanto vā akusalapakkhā. Nibbanoti kilesavanavirahito, taṇhāvirahito eva vā. Kissa hetu musā bhaṇeti yehi kilesehi musā bhaṇeyya, ete tassa pahīnāti dasseti. Etena brāhmaṇassa savane ussāhaṃ janeti.
११३९-४१. वण्णूपसञ्हितन्ति गुणूपसञ्हितं। सच्चव्हयोति ‘‘बुद्धो’’ति सच्चेनेव अव्हानेन नामेन युत्तो। ब्रह्मेति तं ब्राह्मणं आलपति। कुब्बनकन्ति परित्तवनं। बहुप्फलं काननमावसेय्याति अनेकफलादिविकतिभरितं काननं आगम्म वसेय्य। अप्पदस्सेति बावरिपभुतिके परित्तपञ्ञे। महोदधिन्ति अनोतत्तादिं महन्तं उदकरासिं।
1139-41.Vaṇṇūpasañhitanti guṇūpasañhitaṃ. Saccavhayoti ‘‘buddho’’ti sacceneva avhānena nāmena yutto. Brahmeti taṃ brāhmaṇaṃ ālapati. Kubbanakanti parittavanaṃ. Bahupphalaṃ kānanamāvaseyyāti anekaphalādivikatibharitaṃ kānanaṃ āgamma vaseyya. Appadasseti bāvaripabhutike parittapaññe. Mahodadhinti anotattādiṃ mahantaṃ udakarāsiṃ.
११४२-४. येमे पुब्बेति ये इमे पुब्बे। तमनुदासिनोति तमोनुदो आसिनो। भूरिपञ्ञाणोति ञाणधजो। भूरिमेधसोति विपुलपञ्ञो। सन्दिट्ठिकमकालिकन्ति सामं पस्सितब्बफलं, न च कालन्तरे पत्तब्बफलं। अनीतिकन्ति किलेसईतिविरहितं।
1142-4.Yeme pubbeti ye ime pubbe. Tamanudāsinoti tamonudo āsino. Bhūripaññāṇoti ñāṇadhajo. Bhūrimedhasoti vipulapañño. Sandiṭṭhikamakālikanti sāmaṃ passitabbaphalaṃ, na ca kālantare pattabbaphalaṃ. Anītikanti kilesaītivirahitaṃ.
११४५-५०. अथ नं बावरी आह ‘‘किं नु तम्हा’’ति द्वे गाथा। ततो पिङ्गियो भगवतो सन्तिका अविप्पवासमेव दीपेन्तो ‘‘नाहं तम्हा’’तिआदिमाह। पस्सामि नं मनसा चक्खुनावाति तं बुद्धं अहं चक्खुना विय मनसा पस्सामि । नमस्समानो विवसेमि रत्तिन्ति नमस्समानोव रत्तिं अतिनामेमि। तेन तेनेव नतोति येन दिसाभागेन बुद्धो, तेन तेनेवाहम्पि नतो तन्निन्नो तप्पोणोति दस्सेति।
1145-50. Atha naṃ bāvarī āha ‘‘kiṃ nu tamhā’’ti dve gāthā. Tato piṅgiyo bhagavato santikā avippavāsameva dīpento ‘‘nāhaṃ tamhā’’tiādimāha. Passāmi naṃ manasā cakkhunāvāti taṃ buddhaṃ ahaṃ cakkhunā viya manasā passāmi . Namassamāno vivasemi rattinti namassamānova rattiṃ atināmemi. Tena teneva natoti yena disābhāgena buddho, tena tenevāhampi nato tanninno tappoṇoti dasseti.
११५१. दुब्बलथामकस्साति अप्पथामकस्स, अथ वा दुब्बलस्स दुत्थामकस्स च बलवीरियहीनस्साति वुत्तं होति। तेनेव कायो न पलेतीति तेनेव दुब्बलथामकत्तेन कायो न गच्छति, येन वा बुद्धो, तेन न गच्छति। ‘‘न परेती’’तिपि पाठो, सो एवत्थो। तत्थाति बुद्धस्स सन्तिके। सङ्कप्पयन्तायाति सङ्कप्पगमनेन। तेन युत्तोति येन बुद्धो, तेन युत्तो पयुत्तो अनुयुत्तोति दस्सेति।
1151.Dubbalathāmakassāti appathāmakassa, atha vā dubbalassa dutthāmakassa ca balavīriyahīnassāti vuttaṃ hoti. Teneva kāyo na paletīti teneva dubbalathāmakattena kāyo na gacchati, yena vā buddho, tena na gacchati. ‘‘Na paretī’’tipi pāṭho, so evattho. Tatthāti buddhassa santike. Saṅkappayantāyāti saṅkappagamanena. Tena yuttoti yena buddho, tena yutto payutto anuyuttoti dasseti.
११५२. पङ्के सयानोति कामकद्दमे सयमानो। दीपा दीपं उपप्लविन्ति सत्थारादितो सत्थारादिं अभिगच्छिं। अथद्दसासिं सम्बुद्धन्ति सोहं एवं दुद्दिट्ठिं गहेत्वा अन्वाहिण्डन्तो अथ पासाणके चेतिये बुद्धमद्दक्खिं।
1152.Paṅkesayānoti kāmakaddame sayamāno. Dīpā dīpaṃ upaplavinti satthārādito satthārādiṃ abhigacchiṃ. Athaddasāsiṃ sambuddhanti sohaṃ evaṃ duddiṭṭhiṃ gahetvā anvāhiṇḍanto atha pāsāṇake cetiye buddhamaddakkhiṃ.
११५३. इमिस्सा गाथाय अवसाने पिङ्गियस्स च बावरिस्स च इन्द्रियपरिपाकं विदित्वा भगवा सावत्थियं ठितोयेव सुवण्णोभासं मुञ्चि। पिङ्गियो बावरिस्स बुद्धगुणे वण्णयन्तो निसिन्नो एव तं ओभासं दिस्वा ‘‘किं इद’’न्ति विलोकेन्तो भगवन्तं अत्तनो पुरतो ठितं विय दिस्वा बावरिब्राह्मणस्स ‘‘बुद्धो आगतो’’ति आरोचेसि, ब्राह्मणो उट्ठायासना अञ्जलिं पग्गहेत्वा अट्ठासि। भगवापि ओभासं फरित्वा ब्राह्मणस्स अत्तानं दस्सेन्तो उभिन्नम्पि सप्पायं विदित्वा पिङ्गियमेव आलपमानो ‘‘यथा अहू वक्कली’’ति इमं गाथमभासि।
1153. Imissā gāthāya avasāne piṅgiyassa ca bāvarissa ca indriyaparipākaṃ viditvā bhagavā sāvatthiyaṃ ṭhitoyeva suvaṇṇobhāsaṃ muñci. Piṅgiyo bāvarissa buddhaguṇe vaṇṇayanto nisinno eva taṃ obhāsaṃ disvā ‘‘kiṃ ida’’nti vilokento bhagavantaṃ attano purato ṭhitaṃ viya disvā bāvaribrāhmaṇassa ‘‘buddho āgato’’ti ārocesi, brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā añjaliṃ paggahetvā aṭṭhāsi. Bhagavāpi obhāsaṃ pharitvā brāhmaṇassa attānaṃ dassento ubhinnampi sappāyaṃ viditvā piṅgiyameva ālapamāno ‘‘yathā ahū vakkalī’’ti imaṃ gāthamabhāsi.
तस्सत्थो – यथा वक्कलित्थेरो सद्धाधिमुत्तो अहोसि, सद्धाधुरेन च अरहत्तं पापुणि। यथा च सोळसन्नं एको भद्रावुधो नाम यथा च आळवि गोतमो, एवमेव त्वम्पि पमुञ्चस्सु सद्धं। ततो सद्धाय अधिमुच्चन्तो ‘‘सब्बे सङ्खारा अनिच्चा’’तिआदिना नयेन विपस्सनं आरभित्वा मच्चुधेय्यस्स पारं निब्बानं गमिस्ससीति अरहत्तनिकूटेनेव देसनं निट्ठापेसि। देसनापरियोसाने पिङ्गियो अरहत्ते बावरी अनागामिफले पतिट्ठहि। बावरिब्राह्मणस्स सिस्सा पन पञ्चसता सोतापन्ना अहेसुं।
Tassattho – yathā vakkalitthero saddhādhimutto ahosi, saddhādhurena ca arahattaṃ pāpuṇi. Yathā ca soḷasannaṃ eko bhadrāvudho nāma yathā ca āḷavi gotamo, evameva tvampi pamuñcassu saddhaṃ. Tato saddhāya adhimuccanto ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’tiādinā nayena vipassanaṃ ārabhitvā maccudheyyassa pāraṃ nibbānaṃ gamissasīti arahattanikūṭeneva desanaṃ niṭṭhāpesi. Desanāpariyosāne piṅgiyo arahatte bāvarī anāgāmiphale patiṭṭhahi. Bāvaribrāhmaṇassa sissā pana pañcasatā sotāpannā ahesuṃ.
११५४-५. इदानि पिङ्गियो अत्तनो पसादं पवेदेन्तो ‘‘एस भिय्यो’’तिआदिमाह। तत्थ पटिभानवाति पटिभानपटिसम्भिदाय उपेतो। अधिदेवे अभिञ्ञायाति अधिदेवकरे धम्मे ञत्वा। परोवरन्ति हीनपणीतं, अत्तनो च परस्स च अधिदेवत्तकरं सब्बं धम्मजातं वेदीति वुत्तं होति। कङ्खीनं पटिजानतन्ति कङ्खीनंयेव सतं ‘‘निक्कङ्खम्हा’’ति पटिजानन्तानं।
1154-5. Idāni piṅgiyo attano pasādaṃ pavedento ‘‘esa bhiyyo’’tiādimāha. Tattha paṭibhānavāti paṭibhānapaṭisambhidāya upeto. Adhideve abhiññāyāti adhidevakare dhamme ñatvā. Parovaranti hīnapaṇītaṃ, attano ca parassa ca adhidevattakaraṃ sabbaṃ dhammajātaṃ vedīti vuttaṃ hoti. Kaṅkhīnaṃ paṭijānatanti kaṅkhīnaṃyeva sataṃ ‘‘nikkaṅkhamhā’’ti paṭijānantānaṃ.
११५६. असंहीरन्ति रागादीहि असंहारियं। असंकुप्पन्ति अकुप्पं अविपरिणामधम्मं। द्वीहिपि पदेहि निब्बानं भणति। अद्धा गमिस्सामीति एकंसेनेव तं अनुपादिसेसं निब्बानधातुं गमिस्सामि। न मेत्थ कङ्खाति नत्थि मे एत्थ निब्बाने कङ्खा। एवं मं धारेहि अधिमुत्तचित्तन्ति पिङ्गियो ‘‘एवमेव त्वम्पि पमुञ्चस्सु सद्ध’’न्ति। इमिना भगवतो ओवादेन अत्तनि सद्धं उप्पादेत्वा सद्धाधुरेनेव च विमुञ्चित्वा तं सद्धाधिमुत्ततं पकासेन्तो भगवन्तं आह – ‘‘एवं मं धारेहि अधिमुत्तचित्त’’न्ति। अयमेत्थ अधिप्पायो ‘‘यथा मं त्वं अवच, एवमेव अधिमुत्तं धारेही’’ति।
1156.Asaṃhīranti rāgādīhi asaṃhāriyaṃ. Asaṃkuppanti akuppaṃ avipariṇāmadhammaṃ. Dvīhipi padehi nibbānaṃ bhaṇati. Addhā gamissāmīti ekaṃseneva taṃ anupādisesaṃ nibbānadhātuṃ gamissāmi. Na mettha kaṅkhāti natthi me ettha nibbāne kaṅkhā. Evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacittanti piṅgiyo ‘‘evameva tvampi pamuñcassu saddha’’nti. Iminā bhagavato ovādena attani saddhaṃ uppādetvā saddhādhureneva ca vimuñcitvā taṃ saddhādhimuttataṃ pakāsento bhagavantaṃ āha – ‘‘evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacitta’’nti. Ayamettha adhippāyo ‘‘yathā maṃ tvaṃ avaca, evameva adhimuttaṃ dhārehī’’ti.
इति परमत्थजोतिकाय खुद्दक-अट्ठकथाय
Iti paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
सुत्तनिपात-अट्ठकथाय सोळसब्राह्मणसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Suttanipāta-aṭṭhakathāya soḷasabrāhmaṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
निट्ठितो च पञ्चमो वग्गो अत्थवण्णनानयतो, नामेन
Niṭṭhito ca pañcamo vaggo atthavaṇṇanānayato, nāmena
पारायनवग्गोति।
Pārāyanavaggoti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / सुत्तनिपातपाळि • Suttanipātapāḷi / पारायनानुगीतिगाथा • Pārāyanānugītigāthā
