| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
१०. पारिच्छत्तकविमानवण्णना
10. Pāricchattakavimānavaṇṇanā
पारिच्छत्तके कोविळारेति पारिच्छत्तकविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने। तेन समयेन सावत्थिवासी अञ्ञतरो उपासको भगवन्तं उपसङ्कमित्वा, स्वातनाय निमन्तेत्वा, अत्तनो गेहद्वारे महन्तं मण्डपं सज्जेत्वा साणिपाकारं परिक्खिपित्वा उपरि वितानं बन्धित्वा धजपटाकादयो उस्सापेत्वा नानाविरागवण्णानि वत्थानि गन्धदाममालादामानि च ओलम्बेत्वा सित्तसम्मट्ठे पदेसे आसनानि पञ्ञापेत्वा भगवतो कालं आरोचेसि। अथ भगवा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय देवविमानं विय अलङ्कतपटियत्तं मण्डपं पविसित्वा सहस्सरंसी विय अण्णवकुच्छिं ओभासयमानो पञ्ञत्ते आसने निसीदि। उपासको गन्धपुप्फधूमदीपेहि भगवन्तं पूजेसि।
Pāricchattake koviḷāreti pāricchattakavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane. Tena samayena sāvatthivāsī aññataro upāsako bhagavantaṃ upasaṅkamitvā, svātanāya nimantetvā, attano gehadvāre mahantaṃ maṇḍapaṃ sajjetvā sāṇipākāraṃ parikkhipitvā upari vitānaṃ bandhitvā dhajapaṭākādayo ussāpetvā nānāvirāgavaṇṇāni vatthāni gandhadāmamālādāmāni ca olambetvā sittasammaṭṭhe padese āsanāni paññāpetvā bhagavato kālaṃ ārocesi. Atha bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya devavimānaṃ viya alaṅkatapaṭiyattaṃ maṇḍapaṃ pavisitvā sahassaraṃsī viya aṇṇavakucchiṃ obhāsayamāno paññatte āsane nisīdi. Upāsako gandhapupphadhūmadīpehi bhagavantaṃ pūjesi.
तेन च समयेन अञ्ञतरा कट्ठहारिका इत्थी अन्धवने सुपुप्फितं असोकरुक्खं दिस्वा सपल्लवङ्कुरानि पिण्डीकतानि बहूनि असोकपुप्फानि गहेत्वा आगच्छन्ती, भगवन्तं तत्थ निसिन्नं दिस्वा पसन्नचित्ता आसनस्स समन्ततो तेहि पुप्फेहि पुप्फसन्थरं सन्थरन्ती, भगवतो पूजं कत्वा वन्दित्वा तिक्खत्तुं पदक्खिणं कत्वा नमस्समाना अगमासि। सा अपरेन समयेन कालं कत्वा तावतिंसेसु निब्बत्ति, अच्छरासहस्सपरिवारा येभुय्येन नन्दनवने नच्चन्ती गायन्ती पारिच्छत्तकमाला गन्थेन्ती पमोदमाना कीळन्ती सुखं अनुभवति। अथायस्मा महामोग्गल्लानो हेट्ठा वुत्तनयेन देवचारिकं चरन्तो तावतिंसभवनं गन्त्वा तं दिस्वा ताय कतकम्मं इमाहि गाथाहि पुच्छि –
Tena ca samayena aññatarā kaṭṭhahārikā itthī andhavane supupphitaṃ asokarukkhaṃ disvā sapallavaṅkurāni piṇḍīkatāni bahūni asokapupphāni gahetvā āgacchantī, bhagavantaṃ tattha nisinnaṃ disvā pasannacittā āsanassa samantato tehi pupphehi pupphasantharaṃ santharantī, bhagavato pūjaṃ katvā vanditvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā namassamānā agamāsi. Sā aparena samayena kālaṃ katvā tāvatiṃsesu nibbatti, accharāsahassaparivārā yebhuyyena nandanavane naccantī gāyantī pāricchattakamālā ganthentī pamodamānā kīḷantī sukhaṃ anubhavati. Athāyasmā mahāmoggallāno heṭṭhā vuttanayena devacārikaṃ caranto tāvatiṃsabhavanaṃ gantvā taṃ disvā tāya katakammaṃ imāhi gāthāhi pucchi –
६८०.
680.
‘‘पारिच्छत्तके कोविळारे, रमणीये मनोरमे।
‘‘Pāricchattake koviḷāre, ramaṇīye manorame;
दिब्बमालं गन्थमाना, गायन्ती सम्पमोदसि॥
Dibbamālaṃ ganthamānā, gāyantī sampamodasi.
६८१.
681.
‘‘तस्सा ते नच्चमानाय, अङ्गमङ्गेहि सब्बसो।
‘‘Tassā te naccamānāya, aṅgamaṅgehi sabbaso;
दिब्बा सद्दा निच्छरन्ति, सवनीया मनोरमा॥
Dibbā saddā niccharanti, savanīyā manoramā.
६८२.
682.
‘‘तस्सा ते नच्चमानाय, अङ्गमङ्गेहि सब्बसो।
‘‘Tassā te naccamānāya, aṅgamaṅgehi sabbaso;
दिब्बा गन्धा पवायन्ति, सुचिगन्धा मनोरमा॥
Dibbā gandhā pavāyanti, sucigandhā manoramā.
६८३.
683.
‘‘विवत्तमाना कायेन, या वेणीसु पिळन्धना।
‘‘Vivattamānā kāyena, yā veṇīsu piḷandhanā;
तेसं सुय्यति निग्घोसो, तूरिये पञ्चङ्गिके यथा॥
Tesaṃ suyyati nigghoso, tūriye pañcaṅgike yathā.
६८४.
684.
‘‘वटंसका वातधुता, वातेन सम्पकम्पिता।
‘‘Vaṭaṃsakā vātadhutā, vātena sampakampitā;
तेसं सुय्यति निग्घोसो, तूरिये पञ्चङ्गिके यथा॥
Tesaṃ suyyati nigghoso, tūriye pañcaṅgike yathā.
६८५.
685.
‘‘यापि ते सिरस्मिं माला, सुचिगन्धा मनोरमा।
‘‘Yāpi te sirasmiṃ mālā, sucigandhā manoramā;
वाति गन्धो दिसा सब्बा, रुक्खो मञ्जूसको यथा॥
Vāti gandho disā sabbā, rukkho mañjūsako yathā.
६८६.
686.
‘‘घायसे तं सुचिगन्धं, रूपं पस्ससि अमानुसं।
‘‘Ghāyase taṃ sucigandhaṃ, rūpaṃ passasi amānusaṃ;
देवते पुच्छिताचिक्ख, किस्स कम्मस्सिदं फल’’न्ति॥
Devate pucchitācikkha, kissa kammassidaṃ phala’’nti.
६८०. तत्थ पारिच्छत्तके कोविळारेति पारिच्छत्तकनामके कोविळारपुप्फे आदाय दिब्बमालं गन्थमानाति योजना। यञ्हि लोकिया ‘‘पारिजात’’न्ति वदन्ति, तं मागधभासाय ‘‘पारिच्छत्तक’’न्ति वुच्चति। कोविळारोति च कोविळारजातिको, सो च मनुस्सलोकेपि देवलोकेपि कोविळारो, तस्सापि जातीति वदन्ति।
680. Tattha pāricchattake koviḷāreti pāricchattakanāmake koviḷārapupphe ādāya dibbamālaṃ ganthamānāti yojanā. Yañhi lokiyā ‘‘pārijāta’’nti vadanti, taṃ māgadhabhāsāya ‘‘pāricchattaka’’nti vuccati. Koviḷāroti ca koviḷārajātiko, so ca manussalokepi devalokepi koviḷāro, tassāpi jātīti vadanti.
६८१. तस्सा पन देवताय नच्चनकाले अङ्गभारवसेन सरीरतो च पिळन्धनतो च अतिविय मधुरो सद्दो निच्छरति, गन्धो सदा सब्बा दिसापि फरित्वा तिट्ठति। तेनाह ‘‘तस्सा ते नच्चमानाया’’तिआदि। तत्थ सवनीयाति सोतुं युत्ता, सवनस्स वा हिता, कण्णसुखाति अत्थो।
681. Tassā pana devatāya naccanakāle aṅgabhāravasena sarīrato ca piḷandhanato ca ativiya madhuro saddo niccharati, gandho sadā sabbā disāpi pharitvā tiṭṭhati. Tenāha ‘‘tassā te naccamānāyā’’tiādi. Tattha savanīyāti sotuṃ yuttā, savanassa vā hitā, kaṇṇasukhāti attho.
६८३. विवत्तमाना कायेनाति तव कायेन सरीरेन परिवत्तमानेन, इत्थम्भूतलक्खणे चेतं करणवचनं। या वेणीसु पिळन्धनाति यानि ते केसवेणीसु पिळन्धनानि, विभत्तिलोपो चेत्थ दट्ठब्बो, लिङ्गविपल्लासो वा।
683.Vivattamānā kāyenāti tava kāyena sarīrena parivattamānena, itthambhūtalakkhaṇe cetaṃ karaṇavacanaṃ. Yā veṇīsu piḷandhanāti yāni te kesaveṇīsu piḷandhanāni, vibhattilopo cettha daṭṭhabbo, liṅgavipallāso vā.
६८४. वटंसकाति रतनमया कण्णिका वटंसकाति अत्थो। वातधुताति मन्देन मालुतेन धूपयमाना। वातेन सम्पकम्पिताति वातेन समन्ततो विसेसतो कम्पिता चलिता। अथ वा वटंसका वातधुता, वातेन सम्पकम्पिताति अवातेरितापि वातेरितापि ये ते वटंसका कम्पिता, तेसं सुय्यति निग्घोसोति अत्थयोजना।
684.Vaṭaṃsakāti ratanamayā kaṇṇikā vaṭaṃsakāti attho. Vātadhutāti mandena mālutena dhūpayamānā. Vātenasampakampitāti vātena samantato visesato kampitā calitā. Atha vā vaṭaṃsakā vātadhutā, vātena sampakampitāti avāteritāpi vāteritāpi ye te vaṭaṃsakā kampitā, tesaṃ suyyati nigghosoti atthayojanā.
६८५. वाति गन्धो दिसा सब्बाति तस्सा ते सिरस्मिं दिब्बमालाय गन्धो वायति सब्बा दिसा। यथा किं? रुक्खो मञ्जूसको यथाति, यथा नाम मञ्जूसको रुक्खो सुपुप्फितो अत्तनो गन्धेन बहूनि योजनानि फरमानो सब्बा दिसा वायति, एवं तव सिरस्मिं पिळन्धनमालाय गन्धोति अत्थो। सो किर रुक्खो गन्धमादने पच्चेकबुद्धानं उपोसथकरणमण्डलमाळकमज्झे तिट्ठति। यत्तकानि देवलोके च मनुस्सलोके च सुरभिकुसुमानि, तानि तस्स साखग्गेसु निब्बत्तन्ति। तेन सो अतिविय सुगन्धो होति। एवं ताय देवताय पिळन्धनमालाय गन्धोति। तेन वुत्तं ‘‘रुक्खो मञ्जूसको यथा’’ति।
685.Vāti gandho disā sabbāti tassā te sirasmiṃ dibbamālāya gandho vāyati sabbā disā. Yathā kiṃ? Rukkho mañjūsako yathāti, yathā nāma mañjūsako rukkho supupphito attano gandhena bahūni yojanāni pharamāno sabbā disā vāyati, evaṃ tava sirasmiṃ piḷandhanamālāya gandhoti attho. So kira rukkho gandhamādane paccekabuddhānaṃ uposathakaraṇamaṇḍalamāḷakamajjhe tiṭṭhati. Yattakāni devaloke ca manussaloke ca surabhikusumāni, tāni tassa sākhaggesu nibbattanti. Tena so ativiya sugandho hoti. Evaṃ tāya devatāya piḷandhanamālāya gandhoti. Tena vuttaṃ ‘‘rukkho mañjūsako yathā’’ti.
६८६. यदिपि तस्स सग्गस्स छफस्सायतनिकभावतो सब्बानिपि तत्थ आरम्मणानि पियरूपानियेव, गन्धरूपानं पन सविसेसानं तस्सा देवताय लाभिभावतो ‘‘घायसे तं सुचिगन्धं, रूपं पस्ससि अमानुस’’न्ति वुत्तं।
686. Yadipi tassa saggassa chaphassāyatanikabhāvato sabbānipi tattha ārammaṇāni piyarūpāniyeva, gandharūpānaṃ pana savisesānaṃ tassā devatāya lābhibhāvato ‘‘ghāyase taṃ sucigandhaṃ, rūpaṃ passasi amānusa’’nti vuttaṃ.
अथ देवता द्वीहि गाथाहि ब्याकासि –
Atha devatā dvīhi gāthāhi byākāsi –
६८७.
687.
‘‘पभस्सरं अच्चिमन्तं, वण्णगन्धेन संयुतं।
‘‘Pabhassaraṃ accimantaṃ, vaṇṇagandhena saṃyutaṃ;
असोकपुप्फमालाहं, बुद्धस्स उपनामयिं॥
Asokapupphamālāhaṃ, buddhassa upanāmayiṃ.
६८८.
688.
‘‘ताहं कम्मं करित्वान, कुसलं बुद्धवण्णितं।
‘‘Tāhaṃ kammaṃ karitvāna, kusalaṃ buddhavaṇṇitaṃ;
अपेतसोका सुखिता, सम्पमोदामनामया’’ति॥
Apetasokā sukhitā, sampamodāmanāmayā’’ti.
६८७. तत्थ सुधोतपवाळसङ्घातसन्निभस्स किञ्जक्खकेसरसमुदायेन भाणुरंसिजालस्स विय असोकपुप्फुत्तमस्स तदा उपट्ठिततं सन्धायाह ‘‘पभस्सरं अच्चिमन्त’’न्ति। सेसं वुत्तनयमेव।
687. Tattha sudhotapavāḷasaṅghātasannibhassa kiñjakkhakesarasamudāyena bhāṇuraṃsijālassa viya asokapupphuttamassa tadā upaṭṭhitataṃ sandhāyāha ‘‘pabhassaraṃ accimanta’’nti. Sesaṃ vuttanayameva.
अथायस्मा महामोग्गल्लानो ताय देवताय अत्तनो सुचरितकम्मे कथिते सपरिवाराय तस्सा धम्मं देसेत्वा ततो मनुस्सलोकं आगन्त्वा भगवतो तं पवत्तिं कथेसि। भगवा तं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा सम्पत्तमहाजनस्स धम्मं देसेसि, सा देसना महाजनस्स सात्थिका अहोसीति।
Athāyasmā mahāmoggallāno tāya devatāya attano sucaritakamme kathite saparivārāya tassā dhammaṃ desetvā tato manussalokaṃ āgantvā bhagavato taṃ pavattiṃ kathesi. Bhagavā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattamahājanassa dhammaṃ desesi, sā desanā mahājanassa sātthikā ahosīti.
पारिच्छत्तकविमानवण्णना निट्ठिता।
Pāricchattakavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
इति परमत्थदीपनिया खुद्दक-अट्ठकथाय विमानवत्थुस्मिं
Iti paramatthadīpaniyā khuddaka-aṭṭhakathāya vimānavatthusmiṃ
दसवत्थुपटिमण्डितस्स ततियस्स पारिच्छत्तकवग्गस्स
Dasavatthupaṭimaṇḍitassa tatiyassa pāricchattakavaggassa
अत्थवण्णना निट्ठिता।
Atthavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / १०. पारिच्छत्तकविमानवत्थु • 10. Pāricchattakavimānavatthu
