| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
१०. परिहानसुत्तवण्णना
10. Parihānasuttavaṇṇanā
७९. दसमे परिहानाय संवत्तन्तीति अवुद्धिया भवन्ति, मग्गाधिगमस्स परिपन्थाय होन्ति। अधिगतस्स पन मग्गस्स परिहानि नाम नत्थि। ‘‘तयो धम्मा’’ति धम्माधिट्ठानवसेन उद्दिट्ठधम्मे पुग्गलाधिट्ठानाय देसनाय विभजन्तो ‘‘इध, भिक्खवे, सेखो भिक्खू’’तिआदिमाह।
79. Dasame parihānāya saṃvattantīti avuddhiyā bhavanti, maggādhigamassa paripanthāya honti. Adhigatassa pana maggassa parihāni nāma natthi. ‘‘Tayo dhammā’’ti dhammādhiṭṭhānavasena uddiṭṭhadhamme puggalādhiṭṭhānāya desanāya vibhajanto ‘‘idha, bhikkhave, sekho bhikkhū’’tiādimāha.
तत्थ कम्मं आरमितब्बतो आरामो एतस्साति कम्मारामो। कम्मे रतोति कम्मरतो। कम्मारामतं कम्माभिरतिं अनुयुत्तो पयुत्तोति कम्मारामतमनुयुत्तो। तत्थ कम्मं नाम इतिकत्तब्बं कम्मं, सेय्यथिदं – चीवरविचारणं, चीवरकरणं, उपत्थम्भनं, पत्तत्थविकं, अंसबन्धनं, कायबन्धनं, धमकरणं, आधारकं, पादकथलिकं, सम्मज्जनीति एवमादीनं उपकरणानं करणं, यञ्च विहारे खण्डफुल्लादिपटिसङ्खरणं । एकच्चो हि एतानि करोन्तो सकलदिवसं एतानेव करोति। तं सन्धायेतं वुत्तं। यो पन एतेसं करणवेलायमेव एतानि करोति, उद्देसवेलायं उद्देसं गण्हाति, सज्झायवेलायं सज्झायति, चेतियङ्गणवत्तादिकरणवेलायं चेतियङ्गणवत्तादीनि करोति, मनसिकारवेलायं मनसिकारं करोति सब्बत्थककम्मट्ठाने वा पारिहारियकम्मट्ठाने वा, न सो कम्मारामो नाम। तस्स तं –
Tattha kammaṃ āramitabbato ārāmo etassāti kammārāmo. Kamme ratoti kammarato. Kammārāmataṃ kammābhiratiṃ anuyutto payuttoti kammārāmatamanuyutto. Tattha kammaṃ nāma itikattabbaṃ kammaṃ, seyyathidaṃ – cīvaravicāraṇaṃ, cīvarakaraṇaṃ, upatthambhanaṃ, pattatthavikaṃ, aṃsabandhanaṃ, kāyabandhanaṃ, dhamakaraṇaṃ, ādhārakaṃ, pādakathalikaṃ, sammajjanīti evamādīnaṃ upakaraṇānaṃ karaṇaṃ, yañca vihāre khaṇḍaphullādipaṭisaṅkharaṇaṃ . Ekacco hi etāni karonto sakaladivasaṃ etāneva karoti. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Yo pana etesaṃ karaṇavelāyameva etāni karoti, uddesavelāyaṃ uddesaṃ gaṇhāti, sajjhāyavelāyaṃ sajjhāyati, cetiyaṅgaṇavattādikaraṇavelāyaṃ cetiyaṅgaṇavattādīni karoti, manasikāravelāyaṃ manasikāraṃ karoti sabbatthakakammaṭṭhāne vā pārihāriyakammaṭṭhāne vā, na so kammārāmo nāma. Tassa taṃ –
‘‘यानि खो पन तानि सब्रह्मचारीनं उच्चावचानि किंकरणीयानि, तत्थ दक्खो होति अनलसो, तत्रुपायाय वीमंसाय समन्नागतो, अलं कातुं अलं संविधातु’’न्ति (दी॰ नि॰ ३.३४५; अ॰ नि॰ १०.१८) –
‘‘Yāni kho pana tāni sabrahmacārīnaṃ uccāvacāni kiṃkaraṇīyāni, tattha dakkho hoti analaso, tatrupāyāya vīmaṃsāya samannāgato, alaṃ kātuṃ alaṃ saṃvidhātu’’nti (dī. ni. 3.345; a. ni. 10.18) –
आदिना सत्थारा अनुञ्ञातकरणमेव होति।
Ādinā satthārā anuññātakaraṇameva hoti.
भस्सारामोति यो भगवता पटिक्खित्तराजकथादिवसेन रत्तिन्दिवं वीतिनामेति, अयं भस्से परियन्तकारी न होतीति भस्सारामो नाम। यो पन रत्तिम्पि दिवापि धम्मं कथेति, पञ्हं विस्सज्जेति, अयं अप्पभस्सो भस्से परियन्तकारीयेव। कस्मा? ‘‘सन्निपतितानं वो, भिक्खवे, द्वयं करणीयं – धम्मी वा कथा, अरियो वा तुण्हीभावो’’ति (म॰ नि॰ १.२७३) वुत्तविधिंयेव पटिपन्नोति।
Bhassārāmoti yo bhagavatā paṭikkhittarājakathādivasena rattindivaṃ vītināmeti, ayaṃ bhasse pariyantakārī na hotīti bhassārāmo nāma. Yo pana rattimpi divāpi dhammaṃ katheti, pañhaṃ vissajjeti, ayaṃ appabhasso bhasse pariyantakārīyeva. Kasmā? ‘‘Sannipatitānaṃ vo, bhikkhave, dvayaṃ karaṇīyaṃ – dhammī vā kathā, ariyo vā tuṇhībhāvo’’ti (ma. ni. 1.273) vuttavidhiṃyeva paṭipannoti.
निद्दारामोति यो यावदत्थं उदरावदेहकं भुञ्जित्वा सेय्यसुखं, पस्ससुखं, मिद्धसुखं अनुयुञ्जति, यो च गच्छन्तोपि निसिन्नोपि ठितोपि थिनमिद्धाभिभूतो निद्दायति, अयं निद्दारामो नाम। यस्स पन करजकायगेलञ्ञेन चित्तं भवङ्गं ओतरति, नायं निद्दारामो, तेनेवाह –
Niddārāmoti yo yāvadatthaṃ udarāvadehakaṃ bhuñjitvā seyyasukhaṃ, passasukhaṃ, middhasukhaṃ anuyuñjati, yo ca gacchantopi nisinnopi ṭhitopi thinamiddhābhibhūto niddāyati, ayaṃ niddārāmo nāma. Yassa pana karajakāyagelaññena cittaṃ bhavaṅgaṃ otarati, nāyaṃ niddārāmo, tenevāha –
‘‘अभिजानामि खो पनाहं, अग्गिवेस्सन, गिम्हानं पच्छिमे मासे पच्छाभत्तं पिण्डपातप्पटिक्कन्तो चतुग्गुणं सङ्घाटिं पञ्ञापेत्वा दक्खिणेन पस्सेन सतो सम्पजानो निद्दं ओक्कमिता’’ति (म॰ नि॰ १.३८७)।
‘‘Abhijānāmi kho panāhaṃ, aggivessana, gimhānaṃ pacchime māse pacchābhattaṃ piṇḍapātappaṭikkanto catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññāpetvā dakkhiṇena passena sato sampajāno niddaṃ okkamitā’’ti (ma. ni. 1.387).
एत्थ च पुथुज्जनकल्याणकोपि सेखोत्वेव वेदितब्बो। तस्मा तस्स सब्बस्सपि विसेसाधिगमस्स इतरेसं उपरि विसेसाधिगमस्स च परिहानाय वत्तन्तीति वेदितब्बं। सुक्कपक्खस्स वुत्तविपरियायेन अत्थविभावना वेदितब्बा।
Ettha ca puthujjanakalyāṇakopi sekhotveva veditabbo. Tasmā tassa sabbassapi visesādhigamassa itaresaṃ upari visesādhigamassa ca parihānāya vattantīti veditabbaṃ. Sukkapakkhassa vuttavipariyāyena atthavibhāvanā veditabbā.
गाथासु उद्धतोति चित्तविक्खेपकरेन उद्धच्चेन उद्धतो अवूपसन्तो। अप्पकिच्चस्साति अनुञ्ञातस्सपि वुत्तप्पकारस्स किच्चस्स युत्तप्पयुत्तकालेयेव करणतो अप्पकिच्चो अस्स भवेय्य। अप्पमिद्धोति ‘‘दिवसं चङ्कमेन निसज्जाया’’तिआदिना वुत्तजागरियानुयोगेन निद्दारहितो अस्स। अनुद्धतोति भस्सारामताय उप्पज्जनकचित्तविक्खेपस्स अभस्सारामो हुत्वा परिवज्जनेन न उद्धतो वूपसन्तचित्तो, समाहितोति अत्थो। सेसं पुब्बे वुत्तनयत्ता सुविञ्ञेय्यमेव। इति इमस्मिं वग्गे पठमदुतियपञ्चमछट्ठसत्तमअट्ठमनवमेसु सुत्तेसु वट्टं कथितं, इतरेसु वट्टविवट्टं।
Gāthāsu uddhatoti cittavikkhepakarena uddhaccena uddhato avūpasanto. Appakiccassāti anuññātassapi vuttappakārassa kiccassa yuttappayuttakāleyeva karaṇato appakicco assa bhaveyya. Appamiddhoti ‘‘divasaṃ caṅkamena nisajjāyā’’tiādinā vuttajāgariyānuyogena niddārahito assa. Anuddhatoti bhassārāmatāya uppajjanakacittavikkhepassa abhassārāmo hutvā parivajjanena na uddhato vūpasantacitto, samāhitoti attho. Sesaṃ pubbe vuttanayattā suviññeyyameva. Iti imasmiṃ vagge paṭhamadutiyapañcamachaṭṭhasattamaaṭṭhamanavamesu suttesu vaṭṭaṃ kathitaṃ, itaresu vaṭṭavivaṭṭaṃ.
दसमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ततियवग्गवण्णना निट्ठिता।
Tatiyavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / १०. परिहानसुत्तं • 10. Parihānasuttaṃ
