| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
२. परिहानिकथा
2. Parihānikathā
१. वादयुत्तिपरिहानिकथावण्णना
1. Vādayuttiparihānikathāvaṇṇanā
२३९. इदं सुत्तन्ति इदं लक्खणमत्तं दट्ठब्बं। ‘‘पञ्चिमे, भिक्खवे, धम्मा समयविमुत्तस्स भिक्खुनो परिहानाय संवत्तन्ती’’ति (अ॰ नि॰ ५.१४९-१५०) इदम्पि हि सुत्तं अनागामिआदीनंयेव परिहानिनिस्सयो, न अरहतो। समयविमुत्तोति अट्ठसमापत्तिलाभिनो सेक्खस्सेतं नामं। यथाह –
239. Idaṃsuttanti idaṃ lakkhaṇamattaṃ daṭṭhabbaṃ. ‘‘Pañcime, bhikkhave, dhammā samayavimuttassa bhikkhuno parihānāya saṃvattantī’’ti (a. ni. 5.149-150) idampi hi suttaṃ anāgāmiādīnaṃyeva parihāninissayo, na arahato. Samayavimuttoti aṭṭhasamāpattilābhino sekkhassetaṃ nāmaṃ. Yathāha –
‘‘कतमो च पुग्गलो समयविमुत्तो? इधेकच्चो पुग्गलो कालेन कालं समयेन समयं अट्ठ विमोक्खे कायेन फुसित्वा विहरति, पञ्ञाय चस्स दिस्वा एकच्चे आसवा परिक्खीणा होन्ति। अयं वुच्चति पुग्गलो समयविमुत्तो’’ति (पु॰ प॰ १)।
‘‘Katamo ca puggalo samayavimutto? Idhekacco puggalo kālena kālaṃ samayena samayaṃ aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā ekacce āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati puggalo samayavimutto’’ti (pu. pa. 1).
‘‘परिहानिधम्मो’’ति च पुथुज्जनो च एकच्चो च सेक्खो अधिप्पेतो, न अरहाति। तस्माति यस्मा यथादस्सितानि सुत्तानि अनागामिआदीनं परिहानिलद्धिया निस्सयो, न अरहतो, तस्मा। तं निस्साय तं अपेक्खित्वा यस्मा ‘‘अरहतोपी’’ति एत्थ अरहतोपि परिहानि, को पन वादो अनागामिआदीनन्ति अयमत्थो लब्भति, तस्मा पि-सद्दसम्पिण्डितमत्थं दस्सेन्तो ‘‘अरहतोपि…पे॰… योजेतब्ब’’न्ति आह। यस्मा वा कामञ्चेत्थ दुतियसुत्तं सेक्खवसेन आगतं, पठमततियसुत्तानि पन असेक्खवसेनपि आगतानीति तेसं लद्धि, तस्मा ‘‘अरहतोपी’’ति अट्ठकथायं वुत्तं। तेनाह ‘‘इदं सुत्तं अरहतो’’तिआदि।
‘‘Parihānidhammo’’ti ca puthujjano ca ekacco ca sekkho adhippeto, na arahāti. Tasmāti yasmā yathādassitāni suttāni anāgāmiādīnaṃ parihāniladdhiyā nissayo, na arahato, tasmā. Taṃ nissāya taṃ apekkhitvā yasmā ‘‘arahatopī’’ti ettha arahatopi parihāni, ko pana vādo anāgāmiādīnanti ayamattho labbhati, tasmā pi-saddasampiṇḍitamatthaṃ dassento ‘‘arahatopi…pe… yojetabba’’nti āha. Yasmā vā kāmañcettha dutiyasuttaṃ sekkhavasena āgataṃ, paṭhamatatiyasuttāni pana asekkhavasenapi āgatānīti tesaṃ laddhi, tasmā ‘‘arahatopī’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Tenāha ‘‘idaṃ suttaṃ arahato’’tiādi.
ततियस्मिन्ति ‘‘सब्बेसञ्ञेव अरहन्तानं परिहानी’’ति एतस्मिं पञ्हे। सो हि ‘‘सब्बेव अरहन्तो’’तिआदिना आगतेसु ततियो पञ्हो। तेसन्ति मुदिन्द्रियानं। ततियस्मिम्पीति पि-सद्दो वुत्तत्थसमुच्चयो। तेन पठमपञ्हं समुच्चिनोति ‘‘तत्थपि तिक्खिन्द्रिया अधिप्पेता’’ति।
Tatiyasminti ‘‘sabbesaññeva arahantānaṃ parihānī’’ti etasmiṃ pañhe. So hi ‘‘sabbeva arahanto’’tiādinā āgatesu tatiyo pañho. Tesanti mudindriyānaṃ. Tatiyasmimpīti pi-saddo vuttatthasamuccayo. Tena paṭhamapañhaṃ samuccinoti ‘‘tatthapi tikkhindriyā adhippetā’’ti.
सोयेव न परिहायतीति सोतापन्नोयेव सोतापन्नभावतो न परिहायतीति अत्थो। न चेत्थ सकदागामिभावापत्तिया सोतापन्नभावापगमो परिहानि होति विसेसाधिगमभावतो। पत्तविसेसतो हि परिहानीति। इतरेति सकदागामिआदिका। उपरिमग्गत्थायाति उपरिमग्गत्तयपटिलाभत्थाय ‘‘नियतो’’ति वुत्तमत्थं अग्गहेत्वा।
Soyeva na parihāyatīti sotāpannoyeva sotāpannabhāvato na parihāyatīti attho. Na cettha sakadāgāmibhāvāpattiyā sotāpannabhāvāpagamo parihāni hoti visesādhigamabhāvato. Pattavisesato hi parihānīti. Itareti sakadāgāmiādikā. Uparimaggatthāyāti uparimaggattayapaṭilābhatthāya ‘‘niyato’’ti vuttamatthaṃ aggahetvā.
वादयुत्तिपरिहानिकथावण्णना निट्ठिता।
Vādayuttiparihānikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
२. अरियपुग्गलसंसन्दनपरिहानिकथावण्णना
2. Ariyapuggalasaṃsandanaparihānikathāvaṇṇanā
२४१. ततोति अरहत्ततो। तत्थाति दस्सनमग्गफले। वायामेनाति विपस्सनुस्साहनेन। तदनन्तरन्ति सोतापत्तिफलानन्तरं। पठमं दस्सनमग्गफलानन्तरं अरहत्तं पापुणाति, ततो परिहीनो पुन वायमन्तो तदनन्तरं न अरहत्तं पापुणातीति का एत्थ युत्तीति अधिप्पायो। परवादी नाम युत्तम्पि वदति अयुत्तम्पीति किं तस्स वादे युत्तिगवेसनायाति पन दट्ठब्बं। अपरिहानसभावो भावनामग्गो अरियमग्गत्ता दस्सनादस्सनमग्गो विय। न चेत्थ असिद्धतासङ्का लोकुत्तरमग्गस्स परस्सपि अरियमग्गभावस्स सिद्धत्ता, नापि लोकियमग्गेन अनेकन्तिकता अरियसद्देन विसेसितत्ता। तथा न विरुद्धता दुतियमग्गादीनं भावनामग्गभावस्स ओळारिककिलेसप्पहानादीनञ्च परस्सपि आगमतो सिद्धत्ता।
241. Tatoti arahattato. Tatthāti dassanamaggaphale. Vāyāmenāti vipassanussāhanena. Tadanantaranti sotāpattiphalānantaraṃ. Paṭhamaṃ dassanamaggaphalānantaraṃ arahattaṃ pāpuṇāti, tato parihīno puna vāyamanto tadanantaraṃ na arahattaṃ pāpuṇātīti kā ettha yuttīti adhippāyo. Paravādī nāma yuttampi vadati ayuttampīti kiṃ tassa vāde yuttigavesanāyāti pana daṭṭhabbaṃ. Aparihānasabhāvo bhāvanāmaggo ariyamaggattā dassanādassanamaggo viya. Na cettha asiddhatāsaṅkā lokuttaramaggassa parassapi ariyamaggabhāvassa siddhattā, nāpi lokiyamaggena anekantikatā ariyasaddena visesitattā. Tathā na viruddhatā dutiyamaggādīnaṃ bhāvanāmaggabhāvassa oḷārikakilesappahānādīnañca parassapi āgamato siddhattā.
अरियपुग्गलसंसन्दनपरिहानिकथावण्णना निट्ठिता।
Ariyapuggalasaṃsandanaparihānikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
३. सुत्तसाधनपरिहानिकथावण्णना
3. Suttasādhanaparihānikathāvaṇṇanā
२६५. पुग्गलपञ्ञत्तिअट्ठकथायं ‘‘पत्ति, फुसना’’ति च पच्चक्खतो अधिगमो अधिप्पेतोति वुत्तं ‘‘पत्तब्बं वदतीति आह फुसनारह’’न्ति।
265. Puggalapaññattiaṭṭhakathāyaṃ ‘‘patti, phusanā’’ti ca paccakkhato adhigamo adhippetoti vuttaṃ ‘‘pattabbaṃ vadatīti āha phusanāraha’’nti.
२६७. कतसन्निट्ठानस्साति इमस्मिं सत्ताहे मासे उतुम्हि अन्तोवस्से वा अञ्ञं आराधेस्सामीति कतनिच्छयस्स।
267. Katasanniṭṭhānassāti imasmiṃ sattāhe māse utumhi antovasse vā aññaṃ ārādhessāmīti katanicchayassa.
सुत्तसाधनपरिहानिकथावण्णना निट्ठिता।
Suttasādhanaparihānikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
परिहानिकथावण्णना निट्ठिता।
Parihānikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / कथावत्थुपाळि • Kathāvatthupāḷi / २. परिहानिकथा • 2. Parihānikathā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / २. परिहानिकथा • 2. Parihānikathā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / २. परिहानिकथा • 2. Parihānikathā
