Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / నేత్తివిభావినీ • Nettivibhāvinī |
౧౫. పరిక్ఖారహారవిభఙ్గవిభావనా
15. Parikkhārahāravibhaṅgavibhāvanā
౪౯. యేన యేన సంవణ్ణనావిసేసభూతేన విభఙ్గేన దుక్ఖసచ్చాదీనం ఏకత్తతాదయో విభత్తా, సో సంవణ్ణనావిసేసభూతో పరిపుణ్ణో, ‘‘కతమో పరిక్ఖారహారవిభఙ్గో నామా’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘తత్థ కతమో పరిక్ఖారో హారో’’తిఆది వుత్తం. తత్థ తత్థాతి తేసు నిద్దిట్ఠేసు సోళససు దేసనాహారాదీసు కతమో సంవణ్ణనావిసేసో పరిక్ఖారో హారో పరిక్ఖారహారవిభఙ్గో నామాతి పుచ్ఛతి. ‘‘యే ధమ్మా యం ధమ్మం జనయన్తీ’’తిఆదినిద్దేసస్స ఇదాని మయా వుచ్చమానో ‘‘యో ధమ్మో యం ధమ్మం జనయతి, తస్స సో పరిక్ఖారో’’తిఆదికో పరిక్ఖారభూతస్స హేతునో చేవ పచ్చయస్స చ విత్థారసంవణ్ణనావిసేసో పరిక్ఖారవిభఙ్గో నామ.
49. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena vibhaṅgena dukkhasaccādīnaṃ ekattatādayo vibhattā, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto paripuṇṇo, ‘‘katamo parikkhārahāravibhaṅgo nāmā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo parikkhāro hāro’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu katamo saṃvaṇṇanāviseso parikkhāro hāro parikkhārahāravibhaṅgo nāmāti pucchati. ‘‘Ye dhammā yaṃ dhammaṃ janayantī’’tiādiniddesassa idāni mayā vuccamāno ‘‘yo dhammo yaṃ dhammaṃ janayati, tassa so parikkhāro’’tiādiko parikkhārabhūtassa hetuno ceva paccayassa ca vitthārasaṃvaṇṇanāviseso parikkhāravibhaṅgo nāma.
‘‘కతమో సంవణ్ణేతబ్బో పరిక్ఖారో’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘యో ధమ్మో’’తిఆది వుత్తం. తత్థ యో హేతుపచ్చయప్పకారో ధమ్మో యం ఫలభూతం ధమ్మం జనయతి జనేతి, తస్స ఫలధమ్మస్స సో హేతుపచ్చయప్పకారో ధమ్మో పరిక్ఖారో నామ. ‘‘కింలక్ఖణో పరిక్ఖారో’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా తథా పుచ్ఛిత్వా లక్ఖణవిసేసం దస్సేతుం ‘‘కింలక్ఖణో’’తిఆది వుత్తం. అట్ఠకథాయం పన – ‘‘తత్థ ‘యో ధమ్మో యం ధమ్మం జనయతి, తస్స సో పరిక్ఖారో’తి సఙ్ఖేపతో పరిక్ఖారలక్ఖణం వత్వా తం విభాగేన దస్సేతుం ‘కింలక్ఖణో’తిఆది వుత్త’’న్తి (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ ౪౯) వుత్తం. ‘‘కిత్తకా ధమ్మా జనయన్తీ’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘ద్వే ధమ్మా జనయన్తి హేతు చ పచ్చయో చా’’తి వుత్తం. ‘‘హేతుపి కారణం, పచ్చయోపి కారణం , తస్మా కారణాయేవ కేన లక్ఖణేన ద్విధా వుత్తా’’తి వత్తబ్బత్తా ‘‘తత్థ కింలక్ఖణో’’తిఆది వుత్తం. జనితబ్బఫలతో అఞ్ఞేహి ఫలేహి అసాధారణలక్ఖణో హేతు, సబ్బఫలేహి సాధారణలక్ఖణో పచ్చయో, ఇమినా విసేసలక్ఖణేన ద్విధా వత్తబ్బాతి అత్థో. ‘‘సాధారణాసాధారణవిసేసో కీదిసో భవే’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘యథా కిం భవే’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘యథా అఙ్కురస్సా’’తిఆది వుత్తం. యథా యో సాధారణాసాధారణవిసేసో అత్థి, తథా సో సాధారణాసాధారణవిసేసో కిం వియ భవేతి అత్థో. అఙ్కురస్స నిబ్బత్తియా బీజం అసాధారణం యథా, తథా హేతు ఫలస్స నిబ్బత్తియా అసాధారణో భవే. పథవీ చ ఆపో చ అఙ్కురస్స నిబ్బత్తియా సాధారణా భవన్తి యథా, తథా పచ్చయో ఫలస్స నిబ్బత్తియా సాధారణో భవే. సబ్బఫలస్స పచ్చయత్తా అఙ్కురస్స బీజం అసాధారణం జనకం హేతు. ‘‘కథం పథవీ, ఆపో చ సాధారణా జనకాతి సద్దహితబ్బా’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘అఙ్కురస్స హీ’’తిఆది వుత్తం. సమం సమానం ఫలం భవాపేతీతి సభావో, కో సో? బీజం హేతుయేవ. ‘‘కిం హేతుపచ్చయానం విసేసో బీజఙ్కురోపమాయేవ దస్సేతబ్బో, ఉదాహు అఞ్ఞూపమాయపి దస్సేతబ్బో’’తి వత్తబ్బత్తా అఞ్ఞాయ ఉపమాయపి విసేసం దస్సేతుం ‘‘యథా వా పనా’’తిఆది వుత్తం. ఇమాయ ఉపమాయపి హేతుపచ్చయానం విసేసో విజానితబ్బోతి అధిప్పాయో.
‘‘Katamo saṃvaṇṇetabbo parikkhāro’’ti pucchitabbattā ‘‘yo dhammo’’tiādi vuttaṃ. Tattha yo hetupaccayappakāro dhammo yaṃ phalabhūtaṃ dhammaṃ janayati janeti, tassa phaladhammassa so hetupaccayappakāro dhammo parikkhāro nāma. ‘‘Kiṃlakkhaṇo parikkhāro’’ti pucchitabbattā tathā pucchitvā lakkhaṇavisesaṃ dassetuṃ ‘‘kiṃlakkhaṇo’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘tattha ‘yo dhammo yaṃ dhammaṃ janayati, tassa so parikkhāro’ti saṅkhepato parikkhāralakkhaṇaṃ vatvā taṃ vibhāgena dassetuṃ ‘kiṃlakkhaṇo’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 49) vuttaṃ. ‘‘Kittakā dhammā janayantī’’ti pucchitabbattā ‘‘dve dhammā janayanti hetu ca paccayo cā’’ti vuttaṃ. ‘‘Hetupi kāraṇaṃ, paccayopi kāraṇaṃ , tasmā kāraṇāyeva kena lakkhaṇena dvidhā vuttā’’ti vattabbattā ‘‘tattha kiṃlakkhaṇo’’tiādi vuttaṃ. Janitabbaphalato aññehi phalehi asādhāraṇalakkhaṇo hetu, sabbaphalehi sādhāraṇalakkhaṇo paccayo, iminā visesalakkhaṇena dvidhā vattabbāti attho. ‘‘Sādhāraṇāsādhāraṇaviseso kīdiso bhave’’ti pucchitabbattā ‘‘yathā kiṃ bhave’’ti pucchitvā ‘‘yathā aṅkurassā’’tiādi vuttaṃ. Yathā yo sādhāraṇāsādhāraṇaviseso atthi, tathā so sādhāraṇāsādhāraṇaviseso kiṃ viya bhaveti attho. Aṅkurassa nibbattiyā bījaṃ asādhāraṇaṃ yathā, tathā hetu phalassa nibbattiyā asādhāraṇo bhave. Pathavī ca āpo ca aṅkurassa nibbattiyā sādhāraṇā bhavanti yathā, tathā paccayo phalassa nibbattiyā sādhāraṇo bhave. Sabbaphalassa paccayattā aṅkurassa bījaṃ asādhāraṇaṃ janakaṃ hetu. ‘‘Kathaṃ pathavī, āpo ca sādhāraṇā janakāti saddahitabbā’’ti pucchitabbattā ‘‘aṅkurassa hī’’tiādi vuttaṃ. Samaṃ samānaṃ phalaṃ bhavāpetīti sabhāvo, ko so? Bījaṃ hetuyeva. ‘‘Kiṃ hetupaccayānaṃ viseso bījaṅkuropamāyeva dassetabbo, udāhu aññūpamāyapi dassetabbo’’ti vattabbattā aññāya upamāyapi visesaṃ dassetuṃ ‘‘yathā vā panā’’tiādi vuttaṃ. Imāya upamāyapi hetupaccayānaṃ viseso vijānitabboti adhippāyo.
బీజఙ్కురాదీసు బాహిరేసు పరిక్ఖారభూతానం హేతుపచ్చయానం విసేసో ఆచరియేన విభత్తో, అమ్హేహి చ ఞాతో, ‘‘కథం అజ్ఝత్తికేసు విభత్తో’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘అయఞ్హి సంసారో’’తిఆది వుత్తం. అథ వా ‘‘బాహిరేసు పరిక్ఖారభూతో హేతుపచ్చయో యుత్తో హోతు, కథం అజ్ఝత్తికేసు యుత్తో’’తి వత్తబ్బత్తా ‘‘అయఞ్హి సంసారో’’తిఆది వుత్తం. అట్ఠకథాయం పన – ‘‘ఏవం బాహిరం హేతుపచ్చయవిభాగం దస్సేత్వా ఇదాని అజ్ఝత్తికం దస్సేతుం ‘అయఞ్హి సంసారో’తిఆది వుత్త’’న్తి (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ ౪౯) వుత్తం. హేతుపచ్చయేహి సహ సంసారో భవతీతి సహేతుపచ్చయో. అయం సంసారో హి యస్మా సహేతుపచ్చయో హుత్వా నిబ్బత్తో, తస్మా అజ్ఝత్తికేపి పరిక్ఖారభూతో హేతుపచ్చయో యుత్తోయేవాతి దట్ఠబ్బోతి అధిప్పాయో.
Bījaṅkurādīsu bāhiresu parikkhārabhūtānaṃ hetupaccayānaṃ viseso ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ ajjhattikesu vibhatto’’ti pucchitabbattā ‘‘ayañhi saṃsāro’’tiādi vuttaṃ. Atha vā ‘‘bāhiresu parikkhārabhūto hetupaccayo yutto hotu, kathaṃ ajjhattikesu yutto’’ti vattabbattā ‘‘ayañhi saṃsāro’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘evaṃ bāhiraṃ hetupaccayavibhāgaṃ dassetvā idāni ajjhattikaṃ dassetuṃ ‘ayañhi saṃsāro’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 49) vuttaṃ. Hetupaccayehi saha saṃsāro bhavatīti sahetupaccayo. Ayaṃ saṃsāro hi yasmā sahetupaccayo hutvā nibbatto, tasmā ajjhattikepi parikkhārabhūto hetupaccayo yuttoyevāti daṭṭhabboti adhippāyo.
సో ఇమస్స సంసారస్స సహేతుపచ్చయత్తం యది భగవతా వుత్తం, ఏవం సతి అమ్హేహి సద్దహితబ్బం, ‘‘కథం సద్దహితబ్బ’’న్తి వత్తబ్బత్తా ‘‘ఏవఞ్హీ’’తిఆది వుత్తం. ఏవన్తి ఇమినా అవిజ్జాదినా హేతుపచ్చయేన సబ్బో పటిచ్చసముప్పాదో సంసారోతి నిబ్బత్తోతి భగవతా సంసారస్స సహేతుపచ్చయత్తం వుత్తం, తస్మా సద్దహితబ్బం. అవిజ్జాదయో సఙ్ఖారాదీనం పచ్చయో హోతు, ‘‘కతమో అవిజ్జాయ హేతూ’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘ఇతి అవిజ్జా అవిజ్జాయ హేతూ’’తి వుత్తం. ‘‘కతమో అవిజ్జాయ పచ్చయో’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘అయోనిసో మనసికారో పచ్చయో’’తి వుత్తం. ‘‘కతమా అవిజ్జా కతమాయ అవిజ్జాయ హేతూ’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘పురిమికా అవిజ్జా పచ్ఛిమికాయ అవిజ్జాయ హేతూ’’తి వుత్తం. ‘‘కతమా పురిమికా అవిజ్జా కతమా పచ్ఛిమికా అవిజ్జా’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘తత్థా’’తిఆది వుత్తం. ‘‘అవిజ్జాపరియుట్ఠానస్స హేతుభూతో పురిమో అవిజ్జానుసయో సమనన్తరోవ కిం, ఉదాహు పరమ్పరహేతుపి హోతీ’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘బీజఙ్కురో వియా’’తిఆది వుత్తం. బీజఙ్కురోతి బీజానం అఙ్కురోతి బీజఙ్కురో, బీజానం సమనన్తరహేతుతాయ అఙ్కురో నిబ్బత్తతి వియ. యత్థ రుక్ఖాదికే యం ఫలం నిబ్బత్తతి, తస్మిం రుక్ఖాదికే నిబ్బత్తస్స అస్స ఫలస్స ఇదం బీజం పన పరమ్పరహేతుతాయ హేతుభూతం భవతి.
So imassa saṃsārassa sahetupaccayattaṃ yadi bhagavatā vuttaṃ, evaṃ sati amhehi saddahitabbaṃ, ‘‘kathaṃ saddahitabba’’nti vattabbattā ‘‘evañhī’’tiādi vuttaṃ. Evanti iminā avijjādinā hetupaccayena sabbo paṭiccasamuppādo saṃsāroti nibbattoti bhagavatā saṃsārassa sahetupaccayattaṃ vuttaṃ, tasmā saddahitabbaṃ. Avijjādayo saṅkhārādīnaṃ paccayo hotu, ‘‘katamo avijjāya hetū’’ti pucchitabbattā ‘‘iti avijjā avijjāya hetū’’ti vuttaṃ. ‘‘Katamo avijjāya paccayo’’ti pucchitabbattā ‘‘ayoniso manasikāro paccayo’’ti vuttaṃ. ‘‘Katamā avijjā katamāya avijjāya hetū’’ti pucchitabbattā ‘‘purimikā avijjā pacchimikāya avijjāya hetū’’ti vuttaṃ. ‘‘Katamā purimikā avijjā katamā pacchimikā avijjā’’ti pucchitabbattā ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Avijjāpariyuṭṭhānassa hetubhūto purimo avijjānusayo samanantarova kiṃ, udāhu paramparahetupi hotī’’ti pucchitabbattā ‘‘bījaṅkuro viyā’’tiādi vuttaṃ. Bījaṅkuroti bījānaṃ aṅkuroti bījaṅkuro, bījānaṃ samanantarahetutāya aṅkuro nibbattati viya. Yattha rukkhādike yaṃ phalaṃ nibbattati, tasmiṃ rukkhādike nibbattassa assa phalassa idaṃ bījaṃ pana paramparahetutāya hetubhūtaṃ bhavati.
‘‘బీజం పన ఏకంయేవ హోతి, కథం ద్విధా వత్తబ్బ’’న్తి వత్తబ్బత్తా ‘‘దువిధో హీ’’తిఆది వుత్తం, సమనన్తరకాలపరమ్పరకాలభేదేన హేతుపి దువిధో హోతియేవాతి అత్థో. బీజభూతో హేతు దువిధో యథా, ఏవం అవిజ్జాయ హేతుభూతో అవిజ్జానుసయోపి సమనన్తరహేతు చ పరమ్పరహేతు చాతి కాలభేదేన దువిధో భవతి, సమనన్తరో అవిజ్జానుసయో సమనన్తరస్స అవిజ్జాపరియుట్ఠానస్స సమనన్తరహేతు హోతి. పురిమతరో అవిజ్జానుసయో పచ్ఛిమతరస్స అవిజ్జాపరియుట్ఠానస్స పరమ్పరహేతు హోతి. ఇతి బీజభూతో అసాధారణో హేతు, పథవీఆపాదికో సాధారణో పచ్చయోతి విసేసో పాకటో యథా, ఏవం అవిజ్జానుసయో అసాధారణో హేతు, అయోనిసోమనసికారో సాధారణో పచ్చయోతి విసేసో దట్ఠబ్బో.
‘‘Bījaṃ pana ekaṃyeva hoti, kathaṃ dvidhā vattabba’’nti vattabbattā ‘‘duvidho hī’’tiādi vuttaṃ, samanantarakālaparamparakālabhedena hetupi duvidho hotiyevāti attho. Bījabhūto hetu duvidho yathā, evaṃ avijjāya hetubhūto avijjānusayopi samanantarahetu ca paramparahetu cāti kālabhedena duvidho bhavati, samanantaro avijjānusayo samanantarassa avijjāpariyuṭṭhānassa samanantarahetu hoti. Purimataro avijjānusayo pacchimatarassa avijjāpariyuṭṭhānassa paramparahetu hoti. Iti bījabhūto asādhāraṇo hetu, pathavīāpādiko sādhāraṇo paccayoti viseso pākaṭo yathā, evaṃ avijjānusayo asādhāraṇo hetu, ayonisomanasikāro sādhāraṇo paccayoti viseso daṭṭhabbo.
‘‘ఏత్తకేనేవ హేతుపచ్చయానం విసేసో వత్తబ్బో’’తి వత్తబ్బత్తా ‘‘యథా వా పన థాలకఞ్చా’’తిఆది వుత్తం. అట్ఠకథాయం పన – ‘‘యథా వా పనాతిఆదినాపి హేతుపచ్చయవిభాగమేవ దస్సేతీ’’తి వుత్తం. తత్థ పదీపస్స పచ్చయభూతం థాలకఞ్చ వట్టి చ తేలఞ్చ పదీపస్స సభావహేతు సమానహేతు న హోతీతి యోజనా. ‘‘పదీపస్స పచ్చయభూతమ్పి థాలకాదికం సభావహేతు న హోతీతి కస్మా సద్దహితబ్బ’’న్తి వత్తబ్బత్తా ‘‘న హి సక్కా’’తిఆది వుత్తం. పదీపస్స పచ్చయభూతం అనగ్గికం అగ్గిరహితం థాలకఞ్చ వట్టిఞ్చ తేలఞ్చ దీపేతుం జాలేతుం హి యస్మా న సక్కా, తస్మా పురిమో పదీపో పచ్ఛిమస్స పదీపస్స సభావహేతు హోతి వియ, ఏవం థాలకాదికం సభావహేతు న హోతి. ఇతి ఏవంపకారో సభావో సమానో పదీపో హేతు హోతి యథా, పరభావో అసమానో థాలకాదికో పచ్చయో హోతి యథా చ, తథా అజ్ఝత్తికో సభావో హేతు హోతి, బాహిరో అసమానో పచ్చయో హోతి. జనకో అవిజ్జానుసయో అవిజ్జాపరియుట్ఠానస్స హేతు హోతి, పరిగ్గాహకో ఉపత్థమ్భకో పచ్చయో హోతి. అఞ్ఞేహి ఫలేహి అసాధారణో హేతు హోతి, సబ్బేహి ఫలేహి సాధారణో పచ్చయో హోతీతి యోజేత్వా పదీపోపమాయపి హేతుపచ్చయానం పాకటో విసేసో దట్ఠబ్బోతి అధిప్పాయో.
‘‘Ettakeneva hetupaccayānaṃ viseso vattabbo’’ti vattabbattā ‘‘yathā vā pana thālakañcā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘yathā vā panātiādināpi hetupaccayavibhāgameva dassetī’’ti vuttaṃ. Tattha padīpassa paccayabhūtaṃ thālakañca vaṭṭi ca telañca padīpassa sabhāvahetu samānahetu na hotīti yojanā. ‘‘Padīpassa paccayabhūtampi thālakādikaṃ sabhāvahetu na hotīti kasmā saddahitabba’’nti vattabbattā ‘‘na hi sakkā’’tiādi vuttaṃ. Padīpassa paccayabhūtaṃ anaggikaṃ aggirahitaṃ thālakañca vaṭṭiñca telañca dīpetuṃ jāletuṃ hi yasmā na sakkā, tasmā purimo padīpo pacchimassa padīpassa sabhāvahetu hoti viya, evaṃ thālakādikaṃ sabhāvahetu na hoti. Iti evaṃpakāro sabhāvo samāno padīpo hetu hoti yathā, parabhāvo asamāno thālakādiko paccayo hoti yathā ca, tathā ajjhattiko sabhāvo hetu hoti, bāhiro asamāno paccayo hoti. Janako avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānassa hetu hoti, pariggāhako upatthambhako paccayo hoti. Aññehi phalehi asādhāraṇo hetu hoti, sabbehi phalehi sādhāraṇo paccayo hotīti yojetvā padīpopamāyapi hetupaccayānaṃ pākaṭo viseso daṭṭhabboti adhippāyo.
హేతుపచ్చయప్పభేదం కారణం పరిక్ఖారోతి ఆచరియేన వుత్తం, తస్స కారణస్స కారణభావో చ ఫలాపేక్ఖో హోతి, తస్మా ‘‘యో కారణభావో యేనాకారేన హోతి, కతమో సో కారణభావో, కతమో సో ఆకారో’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా చ ‘‘యం ఫలం యేన విసేసేన హోతి, కతమం తం ఫలం, కతమో సో విసేసో’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా చ ‘‘కారణఫలానం యో సమ్బన్ధో హోతి, కతమో సో సమ్బన్ధో’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా చ తం సబ్బం విభావేతుం ‘‘అవుపచ్ఛేదత్థో’’తిఆది వుత్తం. అయమనుసన్ధ్యత్థో చ అట్ఠకథాయం ‘‘ఇదాని యస్మా కారణం ‘పరిక్ఖారో’తి వుత్తం, కారణభావో చ ఫలాపేక్ఖాయ, తస్మా కారణస్స యో కారణభావో యథా చ సో హోతి, యఞ్చ ఫలం, యో చ తస్స విసేసో, యో చ కారణఫలానం సమ్బన్ధో, తం సబ్బం విభావేతుం ‘అవుపచ్ఛేదత్థో’తిఆది వుత్త’’న్తి (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ ౪౯) ఇమినా వుత్తోతి దట్ఠబ్బో.
Hetupaccayappabhedaṃ kāraṇaṃ parikkhāroti ācariyena vuttaṃ, tassa kāraṇassa kāraṇabhāvo ca phalāpekkho hoti, tasmā ‘‘yo kāraṇabhāvo yenākārena hoti, katamo so kāraṇabhāvo, katamo so ākāro’’ti pucchitabbattā ca ‘‘yaṃ phalaṃ yena visesena hoti, katamaṃ taṃ phalaṃ, katamo so viseso’’ti pucchitabbattā ca ‘‘kāraṇaphalānaṃ yo sambandho hoti, katamo so sambandho’’ti pucchitabbattā ca taṃ sabbaṃ vibhāvetuṃ ‘‘avupacchedattho’’tiādi vuttaṃ. Ayamanusandhyattho ca aṭṭhakathāyaṃ ‘‘idāni yasmā kāraṇaṃ ‘parikkhāro’ti vuttaṃ, kāraṇabhāvo ca phalāpekkhāya, tasmā kāraṇassa yo kāraṇabhāvo yathā ca so hoti, yañca phalaṃ, yo ca tassa viseso, yo ca kāraṇaphalānaṃ sambandho, taṃ sabbaṃ vibhāvetuṃ ‘avupacchedattho’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 49) iminā vuttoti daṭṭhabbo.
తత్థ అవుపచ్ఛిన్నస్స హేతుపచ్చయసఙ్ఖాతస్స కారణస్స యో అనుపచ్ఛేదత్థో అత్థి, సో అనుపచ్ఛేదత్థో సన్తతిఅత్థో హోతి ఫలేన సమ్బన్ధత్తా , యఞ్చ కారణం అత్తనో ఫలస్స జనకం ఉపత్థమ్భకం హుత్వా నిరుజ్ఝతి, సో అనుపచ్ఛిన్నో ఏవ నామ హోతీతి. యఞ్చ ఫలం అఞ్ఞస్స కారణం హుత్వా నిరుజ్ఝతి, తస్మిం అనుపచ్ఛిన్నే తస్స చ సన్తతిఅత్థో హోతి. యం పన ఫలం అఞ్ఞస్స ఫలస్స కారణం అహుత్వా నిరుజ్ఝతి, తం ఉపచ్ఛిన్నం హోతి, యథా తం అరహతో చుతిచిత్తన్తి. కారణతో నిబ్బత్తస్స ఫలస్స యో నిబ్బత్తిఅత్థో అత్థి, సో నిబ్బత్తిఅత్థో ఫలత్థో హోతి. పటిసన్ధిక్ఖన్ధానం యో పటిసన్ధిఅత్థో పటిసన్దహనత్థో అత్థి, సో పటిసన్ధిఅత్థో పునబ్భవత్థో పునబ్భవనత్థో హోతి. కిలేసానం యో పలిబోధత్థో సన్తానే ఉప్పజ్జనత్థో అత్థి, సో పలిబోధత్థో పరియుట్ఠానత్థో హోతి. కిలేసానం మగ్గేన యో అసముగ్ఘాతత్థో అత్థి, సో అసముగ్ఘాతత్థో అనుసయత్థో హోతి. అవిజ్జాయ చతున్నం సచ్చానం యో అసమ్పటివేధత్థో అత్థి, సో అసమ్పటివేధత్థో అవిజ్జత్థో హోతి. అరహత్తమగ్గేన యో అపరిఞ్ఞాతత్థో అత్థి, సో అపరిఞ్ఞాతత్థో విఞ్ఞాణస్స పటిసన్ధివిఞ్ఞాణస్స బీజత్థో హోతి.
Tattha avupacchinnassa hetupaccayasaṅkhātassa kāraṇassa yo anupacchedattho atthi, so anupacchedattho santatiattho hoti phalena sambandhattā , yañca kāraṇaṃ attano phalassa janakaṃ upatthambhakaṃ hutvā nirujjhati, so anupacchinno eva nāma hotīti. Yañca phalaṃ aññassa kāraṇaṃ hutvā nirujjhati, tasmiṃ anupacchinne tassa ca santatiattho hoti. Yaṃ pana phalaṃ aññassa phalassa kāraṇaṃ ahutvā nirujjhati, taṃ upacchinnaṃ hoti, yathā taṃ arahato cuticittanti. Kāraṇato nibbattassa phalassa yo nibbattiattho atthi, so nibbattiattho phalattho hoti. Paṭisandhikkhandhānaṃ yo paṭisandhiattho paṭisandahanattho atthi, so paṭisandhiattho punabbhavattho punabbhavanattho hoti. Kilesānaṃ yo palibodhattho santāne uppajjanattho atthi, so palibodhattho pariyuṭṭhānattho hoti. Kilesānaṃ maggena yo asamugghātattho atthi, so asamugghātattho anusayattho hoti. Avijjāya catunnaṃ saccānaṃ yo asampaṭivedhattho atthi, so asampaṭivedhattho avijjattho hoti. Arahattamaggena yo apariññātattho atthi, so apariññātattho viññāṇassa paṭisandhiviññāṇassa bījattho hoti.
ఏత్తావతా కారణభావో చ కారణాకారో చ ఫలఞ్చ ఫలవిసేసో చ ఆచరియేన విభత్తో, అమ్హేహి చ ఞాతో, ‘‘కతమో పరమ్పరహేతుపచ్చయత్థో, కతమో చ సమ్బన్ధత్థో’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘యత్థ అవుపచ్ఛేదో’’తిఆది వుత్తం. యత్థ యస్సం రూపారూపపవత్తియం అవుపచ్ఛిన్నస్స హేతుపచ్చయప్పభేదస్స కారణస్స యో అవుపచ్ఛేదో అత్థి, సో అవుపచ్ఛేదో తత్థ తిస్సం రూపారూపపవత్తియం సన్తతి హోతి. యత్థ యస్సం రూపారూపపవత్తియం యా సన్తతి అత్థి, సా సన్తతితత్థ రూపారూపపవత్తియం నిబ్బత్తి హోతీతిఆదినా యోజేత్వా పరమ్పరహేతుఆదికో విఞ్ఞాతబ్బో.
Ettāvatā kāraṇabhāvo ca kāraṇākāro ca phalañca phalaviseso ca ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘katamo paramparahetupaccayattho, katamo ca sambandhattho’’ti pucchitabbattā ‘‘yattha avupacchedo’’tiādi vuttaṃ. Yattha yassaṃ rūpārūpapavattiyaṃ avupacchinnassa hetupaccayappabhedassa kāraṇassa yo avupacchedo atthi, so avupacchedo tattha tissaṃ rūpārūpapavattiyaṃ santati hoti. Yattha yassaṃ rūpārūpapavattiyaṃ yā santati atthi, sā santatitattha rūpārūpapavattiyaṃ nibbatti hotītiādinā yojetvā paramparahetuādiko viññātabbo.
సీలక్ఖన్ధోతి పరిసుద్ధసీలక్ఖన్ధో. సమాధిక్ఖన్ధస్సాతి మహగ్గతక్ఖన్ధస్స, సమాధిపట్ఠానో హి మహగ్గతధమ్మో. పఞ్ఞాక్ఖన్ధోతి మగ్గఫలపఞ్ఞాపధానక్ఖన్ధో. సో హి విముత్తిఞాణదస్సనసఙ్ఖాతస్స పచ్చవేక్ఖణఞాణక్ఖన్ధస్స పచ్చయో హోతి. తిత్థఞ్ఞుతాదీనం అత్థో పదట్ఠానహారవిభఙ్గవణ్ణనాయం వుత్తోవ.
Sīlakkhandhoti parisuddhasīlakkhandho. Samādhikkhandhassāti mahaggatakkhandhassa, samādhipaṭṭhāno hi mahaggatadhammo. Paññākkhandhoti maggaphalapaññāpadhānakkhandho. So hi vimuttiñāṇadassanasaṅkhātassa paccavekkhaṇañāṇakkhandhassa paccayo hoti. Titthaññutādīnaṃ attho padaṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanāyaṃ vuttova.
సభావో హేతూతి ఆచరియేన వుత్తో, ‘‘కీదిసో సో సభావో హేతూ’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘యథా వా పన చక్ఖుఞ్చ పటిచ్చా’’తిఆది వుత్తం . చక్ఖువిఞ్ఞాణం చక్ఖుఞ్చ చక్ఖున్ద్రియఞ్చ పటిచ్చ నిస్సయం కత్వా రూపే పటిచ్చ ఆరమ్మణం కత్వా ఉప్పజ్జతి. తత్థ చక్ఖాదీసు చక్ఖున్ద్రియం ఆధిపతేయ్యపచ్చయతాయ ఇన్ద్రియపచ్చయతాయ చక్ఖువిఞ్ఞాణస్స పచ్చయో, రూపారమ్మణం పురేజాతారమ్మణపచ్చయతాయ పచ్చయో, ఆలోకో సన్నిస్సయతాయ ఉపనిస్సయతాయ పచ్చయో హోతి. సో పచ్చయో హోన్తో ఫలేన చక్ఖువిఞ్ఞాణేన అసమానత్తా సభావో హేతు న హోతి, పచ్చయో చ హోతి మనసికారో. కిరియమనోధాతు పన ఫలేన చక్ఖువిఞ్ఞాణేన విఞ్ఞాణభావేన సమానత్తా సభావో హేతు హోతి యథా, ఏవం సఙ్ఖారా నామక్ఖన్ధభావేన సమానత్తా విఞ్ఞాణస్స పచ్చయా హోన్తా సభావో హేతు హోన్తి. విఞ్ఞాణం నామరూపేన ఏకసన్తతివసేన సమానత్తా నామరూపస్స పచ్చయో హోన్తం సభావో హేతు హోతి. ఇమినా నయేన ‘‘నామరూపం సళాయతనస్సా’’తిఆదీసుపి అత్థో వేదితబ్బో. ఏవం వుత్తప్పకారో హేతు, పచ్చయో జనకో, ఉపత్థమ్భకో చ యో కోచి ఉపనిస్సయో బలవపచ్చయో హోతి, సబ్బో సో హేతుపచ్చయో జనకఉపత్థమ్భకో జనితబ్బుపత్థమ్భియస్స ఫలస్స పరిక్ఖరణతో అభిసఙ్ఖరణతో నిప్పరియాయతో పరిక్ఖారో నామ.
Sabhāvo hetūti ācariyena vutto, ‘‘kīdiso so sabhāvo hetū’’ti pucchitabbattā ‘‘yathā vā pana cakkhuñca paṭiccā’’tiādi vuttaṃ . Cakkhuviññāṇaṃ cakkhuñca cakkhundriyañca paṭicca nissayaṃ katvā rūpe paṭicca ārammaṇaṃ katvā uppajjati. Tattha cakkhādīsu cakkhundriyaṃ ādhipateyyapaccayatāya indriyapaccayatāya cakkhuviññāṇassa paccayo, rūpārammaṇaṃ purejātārammaṇapaccayatāya paccayo, āloko sannissayatāya upanissayatāya paccayo hoti. So paccayo honto phalena cakkhuviññāṇena asamānattā sabhāvo hetu na hoti, paccayo ca hoti manasikāro. Kiriyamanodhātu pana phalena cakkhuviññāṇena viññāṇabhāvena samānattā sabhāvo hetu hoti yathā, evaṃ saṅkhārā nāmakkhandhabhāvena samānattā viññāṇassa paccayā hontā sabhāvo hetu honti. Viññāṇaṃ nāmarūpena ekasantativasena samānattā nāmarūpassa paccayo hontaṃ sabhāvo hetu hoti. Iminā nayena ‘‘nāmarūpaṃ saḷāyatanassā’’tiādīsupi attho veditabbo. Evaṃ vuttappakāro hetu, paccayo janako, upatthambhako ca yo koci upanissayo balavapaccayo hoti, sabbo so hetupaccayo janakaupatthambhako janitabbupatthambhiyassa phalassa parikkharaṇato abhisaṅkharaṇato nippariyāyato parikkhāro nāma.
‘‘వుత్తప్పకారో హేతుపచ్చయో పరిక్ఖారో నామాతి కేన అమ్హేహి సద్దహితబ్బో’’తి వత్తబ్బత్తా ‘‘తేనాహా’’తిఆది వుత్తం. తేన కారణభూతేన సబ్బస్స హేతుపచ్చయస్స పరిక్ఖారభావేన ఆయస్మా మహాకచ్చానో ‘‘యే ధమ్మా యం ధమ్మం జనయన్తీ’’తి యం వచనం ఆహ, తేన వచనేన సద్దహితబ్బో, ‘‘యే ధమ్మా యం ధమ్మం జనయన్తీ’’తి వచనం నిస్సాయ తుమ్హేహి సల్లక్ఖేతబ్బోతి అధిప్పాయో.
‘‘Vuttappakāro hetupaccayo parikkhāro nāmāti kena amhehi saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Tena kāraṇabhūtena sabbassa hetupaccayassa parikkhārabhāvena āyasmā mahākaccāno ‘‘ye dhammā yaṃ dhammaṃ janayantī’’ti yaṃ vacanaṃ āha, tena vacanena saddahitabbo, ‘‘ye dhammā yaṃ dhammaṃ janayantī’’ti vacanaṃ nissāya tumhehi sallakkhetabboti adhippāyo.
‘‘ఏత్తకోవ పరిక్ఖారో హారో యుఞ్జితబ్బో’’తి వత్తబ్బత్తా ‘‘నియుత్తో పరిక్ఖారో హారో’’తి వుత్తం, యో యో పరిక్ఖారో హారో యుఞ్జితబ్బో, సో సో పరిక్ఖారో హారో నీహరిత్వా యుత్తో యుఞ్జితబ్బోతి.
‘‘Ettakova parikkhāro hāro yuñjitabbo’’ti vattabbattā ‘‘niyutto parikkhāro hāro’’ti vuttaṃ, yo yo parikkhāro hāro yuñjitabbo, so so parikkhāro hāro nīharitvā yutto yuñjitabboti.
ఇతి పరిక్ఖారహారవిభఙ్గే సత్తిబలానురూపా రచితా
Iti parikkhārahāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā
విభావనా నిట్ఠితా.
Vibhāvanā niṭṭhitā.
పణ్డితేహి పన అట్ఠకథాటీకానుసారేన గమ్భీరత్థో విత్థారతో విభజిత్వా గహేతబ్బోతి.
Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / నేత్తిప్పకరణపాళి • Nettippakaraṇapāḷi / ౧౫. పరిక్ఖారహారవిభఙ్గో • 15. Parikkhārahāravibhaṅgo
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / సుత్తపిటక (అట్ఠకథా) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ఖుద్దకనికాయ (అట్ఠకథా) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / నేత్తిప్పకరణ-అట్ఠకథా • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ౧౫. పరిక్ఖారహారవిభఙ్గవణ్ణనా • 15. Parikkhārahāravibhaṅgavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ఖుద్దకనికాయ (టీకా) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / నేత్తిప్పకరణ-టీకా • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ౧౫. పరిక్ఖారహారవిభఙ్గవణ్ణనా • 15. Parikkhārahāravibhaṅgavaṇṇanā