Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ನೇತ್ತಿವಿಭಾವಿನೀ • Nettivibhāvinī |
೧೫. ಪರಿಕ್ಖಾರಹಾರವಿಭಙ್ಗವಿಭಾವನಾ
15. Parikkhārahāravibhaṅgavibhāvanā
೪೯. ಯೇನ ಯೇನ ಸಂವಣ್ಣನಾವಿಸೇಸಭೂತೇನ ವಿಭಙ್ಗೇನ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಾದೀನಂ ಏಕತ್ತತಾದಯೋ ವಿಭತ್ತಾ, ಸೋ ಸಂವಣ್ಣನಾವಿಸೇಸಭೂತೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ, ‘‘ಕತಮೋ ಪರಿಕ್ಖಾರಹಾರವಿಭಙ್ಗೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಹಾರೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಸು ಸೋಳಸಸು ದೇಸನಾಹಾರಾದೀಸು ಕತಮೋ ಸಂವಣ್ಣನಾವಿಸೇಸೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಹಾರೋ ಪರಿಕ್ಖಾರಹಾರವಿಭಙ್ಗೋ ನಾಮಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ‘‘ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಜನಯನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಇದಾನಿ ಮಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ‘‘ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಜನಯತಿ, ತಸ್ಸ ಸೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ’’ತಿಆದಿಕೋ ಪರಿಕ್ಖಾರಭೂತಸ್ಸ ಹೇತುನೋ ಚೇವ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಚ ವಿತ್ಥಾರಸಂವಣ್ಣನಾವಿಸೇಸೋ ಪರಿಕ್ಖಾರವಿಭಙ್ಗೋ ನಾಮ।
49. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena vibhaṅgena dukkhasaccādīnaṃ ekattatādayo vibhattā, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto paripuṇṇo, ‘‘katamo parikkhārahāravibhaṅgo nāmā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo parikkhāro hāro’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu katamo saṃvaṇṇanāviseso parikkhāro hāro parikkhārahāravibhaṅgo nāmāti pucchati. ‘‘Ye dhammā yaṃ dhammaṃ janayantī’’tiādiniddesassa idāni mayā vuccamāno ‘‘yo dhammo yaṃ dhammaṃ janayati, tassa so parikkhāro’’tiādiko parikkhārabhūtassa hetuno ceva paccayassa ca vitthārasaṃvaṇṇanāviseso parikkhāravibhaṅgo nāma.
‘‘ಕತಮೋ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಯೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಪ್ಪಕಾರೋ ಧಮ್ಮೋ ಯಂ ಫಲಭೂತಂ ಧಮ್ಮಂ ಜನಯತಿ ಜನೇತಿ, ತಸ್ಸ ಫಲಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಪ್ಪಕಾರೋ ಧಮ್ಮೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ನಾಮ। ‘‘ಕಿಂಲಕ್ಖಣೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ತಥಾ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಲಕ್ಖಣವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಿಂಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ – ‘‘ತತ್ಥ ‘ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಜನಯತಿ, ತಸ್ಸ ಸೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಪರಿಕ್ಖಾರಲಕ್ಖಣಂ ವತ್ವಾ ತಂ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘ಕಿಂಲಕ್ಖಣೋ’ತಿಆದಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೯) ವುತ್ತಂ। ‘‘ಕಿತ್ತಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಜನಯನ್ತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಜನಯನ್ತಿ ಹೇತು ಚ ಪಚ್ಚಯೋ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಹೇತುಪಿ ಕಾರಣಂ, ಪಚ್ಚಯೋಪಿ ಕಾರಣಂ , ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾಯೇವ ಕೇನ ಲಕ್ಖಣೇನ ದ್ವಿಧಾ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ತತ್ಥ ಕಿಂಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಜನಿತಬ್ಬಫಲತೋ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಫಲೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಲಕ್ಖಣೋ ಹೇತು, ಸಬ್ಬಫಲೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಲಕ್ಖಣೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಇಮಿನಾ ವಿಸೇಸಲಕ್ಖಣೇನ ದ್ವಿಧಾ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸಾಧಾರಣಾಸಾಧಾರಣವಿಸೇಸೋ ಕೀದಿಸೋ ಭವೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಯಥಾ ಕಿಂ ಭವೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಯಥಾ ಅಙ್ಕುರಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಯೋ ಸಾಧಾರಣಾಸಾಧಾರಣವಿಸೇಸೋ ಅತ್ಥಿ, ತಥಾ ಸೋ ಸಾಧಾರಣಾಸಾಧಾರಣವಿಸೇಸೋ ಕಿಂ ವಿಯ ಭವೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಙ್ಕುರಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಬೀಜಂ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಯಥಾ, ತಥಾ ಹೇತು ಫಲಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಅಸಾಧಾರಣೋ ಭವೇ। ಪಥವೀ ಚ ಆಪೋ ಚ ಅಙ್ಕುರಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಸಾಧಾರಣಾ ಭವನ್ತಿ ಯಥಾ, ತಥಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಫಲಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಸಾಧಾರಣೋ ಭವೇ। ಸಬ್ಬಫಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಅಙ್ಕುರಸ್ಸ ಬೀಜಂ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಜನಕಂ ಹೇತು। ‘‘ಕಥಂ ಪಥವೀ, ಆಪೋ ಚ ಸಾಧಾರಣಾ ಜನಕಾತಿ ಸದ್ದಹಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಅಙ್ಕುರಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಮಂ ಸಮಾನಂ ಫಲಂ ಭವಾಪೇತೀತಿ ಸಭಾವೋ, ಕೋ ಸೋ? ಬೀಜಂ ಹೇತುಯೇವ। ‘‘ಕಿಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ಬೀಜಙ್ಕುರೋಪಮಾಯೇವ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬೋ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೂಪಮಾಯಪಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಅಞ್ಞಾಯ ಉಪಮಾಯಪಿ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಾಯ ಉಪಮಾಯಪಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
‘‘Katamo saṃvaṇṇetabbo parikkhāro’’ti pucchitabbattā ‘‘yo dhammo’’tiādi vuttaṃ. Tattha yo hetupaccayappakāro dhammo yaṃ phalabhūtaṃ dhammaṃ janayati janeti, tassa phaladhammassa so hetupaccayappakāro dhammo parikkhāro nāma. ‘‘Kiṃlakkhaṇo parikkhāro’’ti pucchitabbattā tathā pucchitvā lakkhaṇavisesaṃ dassetuṃ ‘‘kiṃlakkhaṇo’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘tattha ‘yo dhammo yaṃ dhammaṃ janayati, tassa so parikkhāro’ti saṅkhepato parikkhāralakkhaṇaṃ vatvā taṃ vibhāgena dassetuṃ ‘kiṃlakkhaṇo’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 49) vuttaṃ. ‘‘Kittakā dhammā janayantī’’ti pucchitabbattā ‘‘dve dhammā janayanti hetu ca paccayo cā’’ti vuttaṃ. ‘‘Hetupi kāraṇaṃ, paccayopi kāraṇaṃ , tasmā kāraṇāyeva kena lakkhaṇena dvidhā vuttā’’ti vattabbattā ‘‘tattha kiṃlakkhaṇo’’tiādi vuttaṃ. Janitabbaphalato aññehi phalehi asādhāraṇalakkhaṇo hetu, sabbaphalehi sādhāraṇalakkhaṇo paccayo, iminā visesalakkhaṇena dvidhā vattabbāti attho. ‘‘Sādhāraṇāsādhāraṇaviseso kīdiso bhave’’ti pucchitabbattā ‘‘yathā kiṃ bhave’’ti pucchitvā ‘‘yathā aṅkurassā’’tiādi vuttaṃ. Yathā yo sādhāraṇāsādhāraṇaviseso atthi, tathā so sādhāraṇāsādhāraṇaviseso kiṃ viya bhaveti attho. Aṅkurassa nibbattiyā bījaṃ asādhāraṇaṃ yathā, tathā hetu phalassa nibbattiyā asādhāraṇo bhave. Pathavī ca āpo ca aṅkurassa nibbattiyā sādhāraṇā bhavanti yathā, tathā paccayo phalassa nibbattiyā sādhāraṇo bhave. Sabbaphalassa paccayattā aṅkurassa bījaṃ asādhāraṇaṃ janakaṃ hetu. ‘‘Kathaṃ pathavī, āpo ca sādhāraṇā janakāti saddahitabbā’’ti pucchitabbattā ‘‘aṅkurassa hī’’tiādi vuttaṃ. Samaṃ samānaṃ phalaṃ bhavāpetīti sabhāvo, ko so? Bījaṃ hetuyeva. ‘‘Kiṃ hetupaccayānaṃ viseso bījaṅkuropamāyeva dassetabbo, udāhu aññūpamāyapi dassetabbo’’ti vattabbattā aññāya upamāyapi visesaṃ dassetuṃ ‘‘yathā vā panā’’tiādi vuttaṃ. Imāya upamāyapi hetupaccayānaṃ viseso vijānitabboti adhippāyo.
ಬೀಜಙ್ಕುರಾದೀಸು ಬಾಹಿರೇಸು ಪರಿಕ್ಖಾರಭೂತಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಭತ್ತೋ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಚ ಞಾತೋ, ‘‘ಕಥಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇಸು ವಿಭತ್ತೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಅಯಞ್ಹಿ ಸಂಸಾರೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಬಾಹಿರೇಸು ಪರಿಕ್ಖಾರಭೂತೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ ಯುತ್ತೋ ಹೋತು, ಕಥಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇಸು ಯುತ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಅಯಞ್ಹಿ ಸಂಸಾರೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ – ‘‘ಏವಂ ಬಾಹಿರಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘ಅಯಞ್ಹಿ ಸಂಸಾರೋ’ತಿಆದಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೯) ವುತ್ತಂ। ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಹ ಸಂಸಾರೋ ಭವತೀತಿ ಸಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ। ಅಯಂ ಸಂಸಾರೋ ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇಪಿ ಪರಿಕ್ಖಾರಭೂತೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ ಯುತ್ತೋಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Bījaṅkurādīsu bāhiresu parikkhārabhūtānaṃ hetupaccayānaṃ viseso ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ ajjhattikesu vibhatto’’ti pucchitabbattā ‘‘ayañhi saṃsāro’’tiādi vuttaṃ. Atha vā ‘‘bāhiresu parikkhārabhūto hetupaccayo yutto hotu, kathaṃ ajjhattikesu yutto’’ti vattabbattā ‘‘ayañhi saṃsāro’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘evaṃ bāhiraṃ hetupaccayavibhāgaṃ dassetvā idāni ajjhattikaṃ dassetuṃ ‘ayañhi saṃsāro’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 49) vuttaṃ. Hetupaccayehi saha saṃsāro bhavatīti sahetupaccayo. Ayaṃ saṃsāro hi yasmā sahetupaccayo hutvā nibbatto, tasmā ajjhattikepi parikkhārabhūto hetupaccayo yuttoyevāti daṭṭhabboti adhippāyo.
ಸೋ ಇಮಸ್ಸ ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಸಹೇತುಪಚ್ಚಯತ್ತಂ ಯದಿ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಸತಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ದಹಿತಬ್ಬಂ, ‘‘ಕಥಂ ಸದ್ದಹಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಏವಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಿನಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಸಬ್ಬೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಸಂಸಾರೋತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ಭಗವತಾ ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಸಹೇತುಪಚ್ಚಯತ್ತಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಸದ್ದಹಿತಬ್ಬಂ। ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತು, ‘‘ಕತಮೋ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಹೇತೂ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಇತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಹೇತೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಕತಮೋ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಕತಮಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಕತಮಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಹೇತೂ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಪುರಿಮಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಹೇತೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಕತಮಾ ಪುರಿಮಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಕತಮಾ ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪರಿಯುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಹೇತುಭೂತೋ ಪುರಿಮೋ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ಸಮನನ್ತರೋವ ಕಿಂ, ಉದಾಹು ಪರಮ್ಪರಹೇತುಪಿ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಬೀಜಙ್ಕುರೋ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಬೀಜಙ್ಕುರೋತಿ ಬೀಜಾನಂ ಅಙ್ಕುರೋತಿ ಬೀಜಙ್ಕುರೋ, ಬೀಜಾನಂ ಸಮನನ್ತರಹೇತುತಾಯ ಅಙ್ಕುರೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ ವಿಯ। ಯತ್ಥ ರುಕ್ಖಾದಿಕೇ ಯಂ ಫಲಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಾದಿಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಅಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ಇದಂ ಬೀಜಂ ಪನ ಪರಮ್ಪರಹೇತುತಾಯ ಹೇತುಭೂತಂ ಭವತಿ।
So imassa saṃsārassa sahetupaccayattaṃ yadi bhagavatā vuttaṃ, evaṃ sati amhehi saddahitabbaṃ, ‘‘kathaṃ saddahitabba’’nti vattabbattā ‘‘evañhī’’tiādi vuttaṃ. Evanti iminā avijjādinā hetupaccayena sabbo paṭiccasamuppādo saṃsāroti nibbattoti bhagavatā saṃsārassa sahetupaccayattaṃ vuttaṃ, tasmā saddahitabbaṃ. Avijjādayo saṅkhārādīnaṃ paccayo hotu, ‘‘katamo avijjāya hetū’’ti pucchitabbattā ‘‘iti avijjā avijjāya hetū’’ti vuttaṃ. ‘‘Katamo avijjāya paccayo’’ti pucchitabbattā ‘‘ayoniso manasikāro paccayo’’ti vuttaṃ. ‘‘Katamā avijjā katamāya avijjāya hetū’’ti pucchitabbattā ‘‘purimikā avijjā pacchimikāya avijjāya hetū’’ti vuttaṃ. ‘‘Katamā purimikā avijjā katamā pacchimikā avijjā’’ti pucchitabbattā ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Avijjāpariyuṭṭhānassa hetubhūto purimo avijjānusayo samanantarova kiṃ, udāhu paramparahetupi hotī’’ti pucchitabbattā ‘‘bījaṅkuro viyā’’tiādi vuttaṃ. Bījaṅkuroti bījānaṃ aṅkuroti bījaṅkuro, bījānaṃ samanantarahetutāya aṅkuro nibbattati viya. Yattha rukkhādike yaṃ phalaṃ nibbattati, tasmiṃ rukkhādike nibbattassa assa phalassa idaṃ bījaṃ pana paramparahetutāya hetubhūtaṃ bhavati.
‘‘ಬೀಜಂ ಪನ ಏಕಂಯೇವ ಹೋತಿ, ಕಥಂ ದ್ವಿಧಾ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ದುವಿಧೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಸಮನನ್ತರಕಾಲಪರಮ್ಪರಕಾಲಭೇದೇನ ಹೇತುಪಿ ದುವಿಧೋ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬೀಜಭೂತೋ ಹೇತು ದುವಿಧೋ ಯಥಾ, ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಹೇತುಭೂತೋ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋಪಿ ಸಮನನ್ತರಹೇತು ಚ ಪರಮ್ಪರಹೇತು ಚಾತಿ ಕಾಲಭೇದೇನ ದುವಿಧೋ ಭವತಿ, ಸಮನನ್ತರೋ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ಸಮನನ್ತರಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾಪರಿಯುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಸಮನನ್ತರಹೇತು ಹೋತಿ। ಪುರಿಮತರೋ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ಪಚ್ಛಿಮತರಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾಪರಿಯುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪರಮ್ಪರಹೇತು ಹೋತಿ। ಇತಿ ಬೀಜಭೂತೋ ಅಸಾಧಾರಣೋ ಹೇತು, ಪಥವೀಆಪಾದಿಕೋ ಸಾಧಾರಣೋ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ವಿಸೇಸೋ ಪಾಕಟೋ ಯಥಾ, ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ಅಸಾಧಾರಣೋ ಹೇತು, ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಸಾಧಾರಣೋ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ವಿಸೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
‘‘Bījaṃ pana ekaṃyeva hoti, kathaṃ dvidhā vattabba’’nti vattabbattā ‘‘duvidho hī’’tiādi vuttaṃ, samanantarakālaparamparakālabhedena hetupi duvidho hotiyevāti attho. Bījabhūto hetu duvidho yathā, evaṃ avijjāya hetubhūto avijjānusayopi samanantarahetu ca paramparahetu cāti kālabhedena duvidho bhavati, samanantaro avijjānusayo samanantarassa avijjāpariyuṭṭhānassa samanantarahetu hoti. Purimataro avijjānusayo pacchimatarassa avijjāpariyuṭṭhānassa paramparahetu hoti. Iti bījabhūto asādhāraṇo hetu, pathavīāpādiko sādhāraṇo paccayoti viseso pākaṭo yathā, evaṃ avijjānusayo asādhāraṇo hetu, ayonisomanasikāro sādhāraṇo paccayoti viseso daṭṭhabbo.
‘‘ಏತ್ತಕೇನೇವ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ ಥಾಲಕಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ – ‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನಾತಿಆದಿನಾಪಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯವಿಭಾಗಮೇವ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪದೀಪಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಥಾಲಕಞ್ಚ ವಟ್ಟಿ ಚ ತೇಲಞ್ಚ ಪದೀಪಸ್ಸ ಸಭಾವಹೇತು ಸಮಾನಹೇತು ನ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಪದೀಪಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಮ್ಪಿ ಥಾಲಕಾದಿಕಂ ಸಭಾವಹೇತು ನ ಹೋತೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಸದ್ದಹಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪದೀಪಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಅನಗ್ಗಿಕಂ ಅಗ್ಗಿರಹಿತಂ ಥಾಲಕಞ್ಚ ವಟ್ಟಿಞ್ಚ ತೇಲಞ್ಚ ದೀಪೇತುಂ ಜಾಲೇತುಂ ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಪುರಿಮೋ ಪದೀಪೋ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಪದೀಪಸ್ಸ ಸಭಾವಹೇತು ಹೋತಿ ವಿಯ, ಏವಂ ಥಾಲಕಾದಿಕಂ ಸಭಾವಹೇತು ನ ಹೋತಿ। ಇತಿ ಏವಂಪಕಾರೋ ಸಭಾವೋ ಸಮಾನೋ ಪದೀಪೋ ಹೇತು ಹೋತಿ ಯಥಾ, ಪರಭಾವೋ ಅಸಮಾನೋ ಥಾಲಕಾದಿಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಯಥಾ ಚ, ತಥಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೋ ಸಭಾವೋ ಹೇತು ಹೋತಿ, ಬಾಹಿರೋ ಅಸಮಾನೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಜನಕೋ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ಅವಿಜ್ಜಾಪರಿಯುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಹೇತು ಹೋತಿ, ಪರಿಗ್ಗಾಹಕೋ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಅಞ್ಞೇಹಿ ಫಲೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣೋ ಹೇತು ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬೇಹಿ ಫಲೇಹಿ ಸಾಧಾರಣೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪದೀಪೋಪಮಾಯಪಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾನಂ ಪಾಕಟೋ ವಿಸೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
‘‘Ettakeneva hetupaccayānaṃ viseso vattabbo’’ti vattabbattā ‘‘yathā vā pana thālakañcā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘yathā vā panātiādināpi hetupaccayavibhāgameva dassetī’’ti vuttaṃ. Tattha padīpassa paccayabhūtaṃ thālakañca vaṭṭi ca telañca padīpassa sabhāvahetu samānahetu na hotīti yojanā. ‘‘Padīpassa paccayabhūtampi thālakādikaṃ sabhāvahetu na hotīti kasmā saddahitabba’’nti vattabbattā ‘‘na hi sakkā’’tiādi vuttaṃ. Padīpassa paccayabhūtaṃ anaggikaṃ aggirahitaṃ thālakañca vaṭṭiñca telañca dīpetuṃ jāletuṃ hi yasmā na sakkā, tasmā purimo padīpo pacchimassa padīpassa sabhāvahetu hoti viya, evaṃ thālakādikaṃ sabhāvahetu na hoti. Iti evaṃpakāro sabhāvo samāno padīpo hetu hoti yathā, parabhāvo asamāno thālakādiko paccayo hoti yathā ca, tathā ajjhattiko sabhāvo hetu hoti, bāhiro asamāno paccayo hoti. Janako avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānassa hetu hoti, pariggāhako upatthambhako paccayo hoti. Aññehi phalehi asādhāraṇo hetu hoti, sabbehi phalehi sādhāraṇo paccayo hotīti yojetvā padīpopamāyapi hetupaccayānaṃ pākaṭo viseso daṭṭhabboti adhippāyo.
ಹೇತುಪಚ್ಚಯಪ್ಪಭೇದಂ ಕಾರಣಂ ಪರಿಕ್ಖಾರೋತಿ ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಕಾರಣಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವೋ ಚ ಫಲಾಪೇಕ್ಖೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯೋ ಕಾರಣಭಾವೋ ಯೇನಾಕಾರೇನ ಹೋತಿ, ಕತಮೋ ಸೋ ಕಾರಣಭಾವೋ, ಕತಮೋ ಸೋ ಆಕಾರೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಚ ‘‘ಯಂ ಫಲಂ ಯೇನ ವಿಸೇಸೇನ ಹೋತಿ, ಕತಮಂ ತಂ ಫಲಂ, ಕತಮೋ ಸೋ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಚ ‘‘ಕಾರಣಫಲಾನಂ ಯೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಹೋತಿ, ಕತಮೋ ಸೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಚ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಅವುಪಚ್ಛೇದತ್ಥೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಯಮನುಸನ್ಧ್ಯತ್ಥೋ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಂ ‘ಪರಿಕ್ಖಾರೋ’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕಾರಣಭಾವೋ ಚ ಫಲಾಪೇಕ್ಖಾಯ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಸ್ಸ ಯೋ ಕಾರಣಭಾವೋ ಯಥಾ ಚ ಸೋ ಹೋತಿ, ಯಞ್ಚ ಫಲಂ, ಯೋ ಚ ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋ, ಯೋ ಚ ಕಾರಣಫಲಾನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘ಅವುಪಚ್ಛೇದತ್ಥೋ’ತಿಆದಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೯) ಇಮಿನಾ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Hetupaccayappabhedaṃ kāraṇaṃ parikkhāroti ācariyena vuttaṃ, tassa kāraṇassa kāraṇabhāvo ca phalāpekkho hoti, tasmā ‘‘yo kāraṇabhāvo yenākārena hoti, katamo so kāraṇabhāvo, katamo so ākāro’’ti pucchitabbattā ca ‘‘yaṃ phalaṃ yena visesena hoti, katamaṃ taṃ phalaṃ, katamo so viseso’’ti pucchitabbattā ca ‘‘kāraṇaphalānaṃ yo sambandho hoti, katamo so sambandho’’ti pucchitabbattā ca taṃ sabbaṃ vibhāvetuṃ ‘‘avupacchedattho’’tiādi vuttaṃ. Ayamanusandhyattho ca aṭṭhakathāyaṃ ‘‘idāni yasmā kāraṇaṃ ‘parikkhāro’ti vuttaṃ, kāraṇabhāvo ca phalāpekkhāya, tasmā kāraṇassa yo kāraṇabhāvo yathā ca so hoti, yañca phalaṃ, yo ca tassa viseso, yo ca kāraṇaphalānaṃ sambandho, taṃ sabbaṃ vibhāvetuṃ ‘avupacchedattho’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 49) iminā vuttoti daṭṭhabbo.
ತತ್ಥ ಅವುಪಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಕಾರಣಸ್ಸ ಯೋ ಅನುಪಚ್ಛೇದತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಅನುಪಚ್ಛೇದತ್ಥೋ ಸನ್ತತಿಅತ್ಥೋ ಹೋತಿ ಫಲೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧತ್ತಾ , ಯಞ್ಚ ಕಾರಣಂ ಅತ್ತನೋ ಫಲಸ್ಸ ಜನಕಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ ಹುತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಸೋ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನೋ ಏವ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ। ಯಞ್ಚ ಫಲಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಹುತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನೇ ತಸ್ಸ ಚ ಸನ್ತತಿಅತ್ಥೋ ಹೋತಿ। ಯಂ ಪನ ಫಲಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಅಹುತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನಂ ಹೋತಿ, ಯಥಾ ತಂ ಅರಹತೋ ಚುತಿಚಿತ್ತನ್ತಿ। ಕಾರಣತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಅತ್ಥೋ ಫಲತ್ಥೋ ಹೋತಿ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಯೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಅತ್ಥೋ ಪಟಿಸನ್ದಹನತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಅತ್ಥೋ ಪುನಬ್ಭವತ್ಥೋ ಪುನಬ್ಭವನತ್ಥೋ ಹೋತಿ। ಕಿಲೇಸಾನಂ ಯೋ ಪಲಿಬೋಧತ್ಥೋ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಪಲಿಬೋಧತ್ಥೋ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನತ್ಥೋ ಹೋತಿ। ಕಿಲೇಸಾನಂ ಮಗ್ಗೇನ ಯೋ ಅಸಮುಗ್ಘಾತತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಅಸಮುಗ್ಘಾತತ್ಥೋ ಅನುಸಯತ್ಥೋ ಹೋತಿ। ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಯೋ ಅಸಮ್ಪಟಿವೇಧತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಅಸಮ್ಪಟಿವೇಧತ್ಥೋ ಅವಿಜ್ಜತ್ಥೋ ಹೋತಿ। ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಯೋ ಅಪರಿಞ್ಞಾತತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಅಪರಿಞ್ಞಾತತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಬೀಜತ್ಥೋ ಹೋತಿ।
Tattha avupacchinnassa hetupaccayasaṅkhātassa kāraṇassa yo anupacchedattho atthi, so anupacchedattho santatiattho hoti phalena sambandhattā , yañca kāraṇaṃ attano phalassa janakaṃ upatthambhakaṃ hutvā nirujjhati, so anupacchinno eva nāma hotīti. Yañca phalaṃ aññassa kāraṇaṃ hutvā nirujjhati, tasmiṃ anupacchinne tassa ca santatiattho hoti. Yaṃ pana phalaṃ aññassa phalassa kāraṇaṃ ahutvā nirujjhati, taṃ upacchinnaṃ hoti, yathā taṃ arahato cuticittanti. Kāraṇato nibbattassa phalassa yo nibbattiattho atthi, so nibbattiattho phalattho hoti. Paṭisandhikkhandhānaṃ yo paṭisandhiattho paṭisandahanattho atthi, so paṭisandhiattho punabbhavattho punabbhavanattho hoti. Kilesānaṃ yo palibodhattho santāne uppajjanattho atthi, so palibodhattho pariyuṭṭhānattho hoti. Kilesānaṃ maggena yo asamugghātattho atthi, so asamugghātattho anusayattho hoti. Avijjāya catunnaṃ saccānaṃ yo asampaṭivedhattho atthi, so asampaṭivedhattho avijjattho hoti. Arahattamaggena yo apariññātattho atthi, so apariññātattho viññāṇassa paṭisandhiviññāṇassa bījattho hoti.
ಏತ್ತಾವತಾ ಕಾರಣಭಾವೋ ಚ ಕಾರಣಾಕಾರೋ ಚ ಫಲಞ್ಚ ಫಲವಿಸೇಸೋ ಚ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಭತ್ತೋ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಚ ಞಾತೋ, ‘‘ಕತಮೋ ಪರಮ್ಪರಹೇತುಪಚ್ಚಯತ್ಥೋ, ಕತಮೋ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧತ್ಥೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಯತ್ಥ ಅವುಪಚ್ಛೇದೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯತ್ಥ ಯಸ್ಸಂ ರೂಪಾರೂಪಪವತ್ತಿಯಂ ಅವುಪಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಪ್ಪಭೇದಸ್ಸ ಕಾರಣಸ್ಸ ಯೋ ಅವುಪಚ್ಛೇದೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಅವುಪಚ್ಛೇದೋ ತತ್ಥ ತಿಸ್ಸಂ ರೂಪಾರೂಪಪವತ್ತಿಯಂ ಸನ್ತತಿ ಹೋತಿ। ಯತ್ಥ ಯಸ್ಸಂ ರೂಪಾರೂಪಪವತ್ತಿಯಂ ಯಾ ಸನ್ತತಿ ಅತ್ಥಿ, ಸಾ ಸನ್ತತಿತತ್ಥ ರೂಪಾರೂಪಪವತ್ತಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಹೋತೀತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪರಮ್ಪರಹೇತುಆದಿಕೋ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ।
Ettāvatā kāraṇabhāvo ca kāraṇākāro ca phalañca phalaviseso ca ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘katamo paramparahetupaccayattho, katamo ca sambandhattho’’ti pucchitabbattā ‘‘yattha avupacchedo’’tiādi vuttaṃ. Yattha yassaṃ rūpārūpapavattiyaṃ avupacchinnassa hetupaccayappabhedassa kāraṇassa yo avupacchedo atthi, so avupacchedo tattha tissaṃ rūpārūpapavattiyaṃ santati hoti. Yattha yassaṃ rūpārūpapavattiyaṃ yā santati atthi, sā santatitattha rūpārūpapavattiyaṃ nibbatti hotītiādinā yojetvā paramparahetuādiko viññātabbo.
ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ। ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಮಹಗ್ಗತಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ, ಸಮಾಧಿಪಟ್ಠಾನೋ ಹಿ ಮಹಗ್ಗತಧಮ್ಮೋ। ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಮಗ್ಗಫಲಪಞ್ಞಾಪಧಾನಕ್ಖನ್ಧೋ। ಸೋ ಹಿ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ತಿತ್ಥಞ್ಞುತಾದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ಪದಟ್ಠಾನಹಾರವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತೋವ।
Sīlakkhandhoti parisuddhasīlakkhandho. Samādhikkhandhassāti mahaggatakkhandhassa, samādhipaṭṭhāno hi mahaggatadhammo. Paññākkhandhoti maggaphalapaññāpadhānakkhandho. So hi vimuttiñāṇadassanasaṅkhātassa paccavekkhaṇañāṇakkhandhassa paccayo hoti. Titthaññutādīnaṃ attho padaṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanāyaṃ vuttova.
ಸಭಾವೋ ಹೇತೂತಿ ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತೋ, ‘‘ಕೀದಿಸೋ ಸೋ ಸಭಾವೋ ಹೇತೂ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪನ ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ । ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ ರೂಪೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತತ್ಥ ಚಕ್ಖಾದೀಸು ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಪಚ್ಚಯತಾಯ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯತಾಯ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ, ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಪುರೇಜಾತಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯತಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ, ಆಲೋಕೋ ಸನ್ನಿಸ್ಸಯತಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯತಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಸೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋನ್ತೋ ಫಲೇನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಅಸಮಾನತ್ತಾ ಸಭಾವೋ ಹೇತು ನ ಹೋತಿ, ಪಚ್ಚಯೋ ಚ ಹೋತಿ ಮನಸಿಕಾರೋ। ಕಿರಿಯಮನೋಧಾತು ಪನ ಫಲೇನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಭಾವೇನ ಸಮಾನತ್ತಾ ಸಭಾವೋ ಹೇತು ಹೋತಿ ಯಥಾ, ಏವಂ ಸಙ್ಖಾರಾ ನಾಮಕ್ಖನ್ಧಭಾವೇನ ಸಮಾನತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಾ ಸಭಾವೋ ಹೇತು ಹೋನ್ತಿ। ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮರೂಪೇನ ಏಕಸನ್ತತಿವಸೇನ ಸಮಾನತ್ತಾ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋನ್ತಂ ಸಭಾವೋ ಹೇತು ಹೋತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ‘‘ನಾಮರೂಪಂ ಸಳಾಯತನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಹೇತು, ಪಚ್ಚಯೋ ಜನಕೋ, ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕೋ ಚ ಯೋ ಕೋಚಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಬಲವಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಸಬ್ಬೋ ಸೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ ಜನಕಉಪತ್ಥಮ್ಭಕೋ ಜನಿತಬ್ಬುಪತ್ಥಮ್ಭಿಯಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖರಣತೋ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣತೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ನಾಮ।
Sabhāvo hetūti ācariyena vutto, ‘‘kīdiso so sabhāvo hetū’’ti pucchitabbattā ‘‘yathā vā pana cakkhuñca paṭiccā’’tiādi vuttaṃ . Cakkhuviññāṇaṃ cakkhuñca cakkhundriyañca paṭicca nissayaṃ katvā rūpe paṭicca ārammaṇaṃ katvā uppajjati. Tattha cakkhādīsu cakkhundriyaṃ ādhipateyyapaccayatāya indriyapaccayatāya cakkhuviññāṇassa paccayo, rūpārammaṇaṃ purejātārammaṇapaccayatāya paccayo, āloko sannissayatāya upanissayatāya paccayo hoti. So paccayo honto phalena cakkhuviññāṇena asamānattā sabhāvo hetu na hoti, paccayo ca hoti manasikāro. Kiriyamanodhātu pana phalena cakkhuviññāṇena viññāṇabhāvena samānattā sabhāvo hetu hoti yathā, evaṃ saṅkhārā nāmakkhandhabhāvena samānattā viññāṇassa paccayā hontā sabhāvo hetu honti. Viññāṇaṃ nāmarūpena ekasantativasena samānattā nāmarūpassa paccayo hontaṃ sabhāvo hetu hoti. Iminā nayena ‘‘nāmarūpaṃ saḷāyatanassā’’tiādīsupi attho veditabbo. Evaṃ vuttappakāro hetu, paccayo janako, upatthambhako ca yo koci upanissayo balavapaccayo hoti, sabbo so hetupaccayo janakaupatthambhako janitabbupatthambhiyassa phalassa parikkharaṇato abhisaṅkharaṇato nippariyāyato parikkhāro nāma.
‘‘ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ನಾಮಾತಿ ಕೇನ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ದಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ತೇನಾಹಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ಕಾರಣಭೂತೇನ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖಾರಭಾವೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೋ ‘‘ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಜನಯನ್ತೀ’’ತಿ ಯಂ ವಚನಂ ಆಹ, ತೇನ ವಚನೇನ ಸದ್ದಹಿತಬ್ಬೋ, ‘‘ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಜನಯನ್ತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
‘‘Vuttappakāro hetupaccayo parikkhāro nāmāti kena amhehi saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Tena kāraṇabhūtena sabbassa hetupaccayassa parikkhārabhāvena āyasmā mahākaccāno ‘‘ye dhammā yaṃ dhammaṃ janayantī’’ti yaṃ vacanaṃ āha, tena vacanena saddahitabbo, ‘‘ye dhammā yaṃ dhammaṃ janayantī’’ti vacanaṃ nissāya tumhehi sallakkhetabboti adhippāyo.
‘‘ಏತ್ತಕೋವ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಹಾರೋ ಯುಞ್ಜಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ನಿಯುತ್ತೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಹಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಯೋ ಯೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಹಾರೋ ಯುಞ್ಜಿತಬ್ಬೋ, ಸೋ ಸೋ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಹಾರೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಯುತ್ತೋ ಯುಞ್ಜಿತಬ್ಬೋತಿ।
‘‘Ettakova parikkhāro hāro yuñjitabbo’’ti vattabbattā ‘‘niyutto parikkhāro hāro’’ti vuttaṃ, yo yo parikkhāro hāro yuñjitabbo, so so parikkhāro hāro nīharitvā yutto yuñjitabboti.
ಇತಿ ಪರಿಕ್ಖಾರಹಾರವಿಭಙ್ಗೇ ಸತ್ತಿಬಲಾನುರೂಪಾ ರಚಿತಾ
Iti parikkhārahāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā
ವಿಭಾವನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Vibhāvanā niṭṭhitā.
ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಟೀಕಾನುಸಾರೇನ ಗಮ್ಭೀರತ್ಥೋ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ।
Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಪಾಳಿ • Nettippakaraṇapāḷi / ೧೫. ಪರಿಕ್ಖಾರಹಾರವಿಭಙ್ಗೋ • 15. Parikkhārahāravibhaṅgo
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ೧೫. ಪರಿಕ್ಖಾರಹಾರವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ • 15. Parikkhārahāravibhaṅgavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಟೀಕಾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ೧೫. ಪರಿಕ್ಖಾರಹಾರವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ • 15. Parikkhārahāravibhaṅgavaṇṇanā