Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / නෙත්තිවිභාවිනී • Nettivibhāvinī |
15. පරික්ඛාරහාරවිභඞ්ගවිභාවනා
15. Parikkhārahāravibhaṅgavibhāvanā
49. යෙන යෙන සංවණ්ණනාවිසෙසභූතෙන විභඞ්ගෙන දුක්ඛසච්චාදීනං එකත්තතාදයො විභත්තා, සො සංවණ්ණනාවිසෙසභූතො පරිපුණ්ණො, ‘‘කතමො පරික්ඛාරහාරවිභඞ්ගො නාමා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමො පරික්ඛාරො හාරො’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ තත්ථාති තෙසු නිද්දිට්ඨෙසු සොළසසු දෙසනාහාරාදීසු කතමො සංවණ්ණනාවිසෙසො පරික්ඛාරො හාරො පරික්ඛාරහාරවිභඞ්ගො නාමාති පුච්ඡති. ‘‘යෙ ධම්මා යං ධම්මං ජනයන්තී’’තිආදිනිද්දෙසස්ස ඉදානි මයා වුච්චමානො ‘‘යො ධම්මො යං ධම්මං ජනයති, තස්ස සො පරික්ඛාරො’’තිආදිකො පරික්ඛාරභූතස්ස හෙතුනො චෙව පච්චයස්ස ච විත්ථාරසංවණ්ණනාවිසෙසො පරික්ඛාරවිභඞ්ගො නාම.
49. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena vibhaṅgena dukkhasaccādīnaṃ ekattatādayo vibhattā, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto paripuṇṇo, ‘‘katamo parikkhārahāravibhaṅgo nāmā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo parikkhāro hāro’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu katamo saṃvaṇṇanāviseso parikkhāro hāro parikkhārahāravibhaṅgo nāmāti pucchati. ‘‘Ye dhammā yaṃ dhammaṃ janayantī’’tiādiniddesassa idāni mayā vuccamāno ‘‘yo dhammo yaṃ dhammaṃ janayati, tassa so parikkhāro’’tiādiko parikkhārabhūtassa hetuno ceva paccayassa ca vitthārasaṃvaṇṇanāviseso parikkhāravibhaṅgo nāma.
‘‘කතමො සංවණ්ණෙතබ්බො පරික්ඛාරො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘යො ධම්මො’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ යො හෙතුපච්චයප්පකාරො ධම්මො යං ඵලභූතං ධම්මං ජනයති ජනෙති, තස්ස ඵලධම්මස්ස සො හෙතුපච්චයප්පකාරො ධම්මො පරික්ඛාරො නාම. ‘‘කිංලක්ඛණො පරික්ඛාරො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා තථා පුච්ඡිත්වා ලක්ඛණවිසෙසං දස්සෙතුං ‘‘කිංලක්ඛණො’’තිආදි වුත්තං. අට්ඨකථායං පන – ‘‘තත්ථ ‘යො ධම්මො යං ධම්මං ජනයති, තස්ස සො පරික්ඛාරො’ති සඞ්ඛෙපතො පරික්ඛාරලක්ඛණං වත්වා තං විභාගෙන දස්සෙතුං ‘කිංලක්ඛණො’තිආදි වුත්ත’’න්ති (නෙත්ති. අට්ඨ. 49) වුත්තං. ‘‘කිත්තකා ධම්මා ජනයන්තී’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘ද්වෙ ධම්මා ජනයන්ති හෙතු ච පච්චයො චා’’ති වුත්තං. ‘‘හෙතුපි කාරණං, පච්චයොපි කාරණං , තස්මා කාරණායෙව කෙන ලක්ඛණෙන ද්විධා වුත්තා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කිංලක්ඛණො’’තිආදි වුත්තං. ජනිතබ්බඵලතො අඤ්ඤෙහි ඵලෙහි අසාධාරණලක්ඛණො හෙතු, සබ්බඵලෙහි සාධාරණලක්ඛණො පච්චයො, ඉමිනා විසෙසලක්ඛණෙන ද්විධා වත්තබ්බාති අත්ථො. ‘‘සාධාරණාසාධාරණවිසෙසො කීදිසො භවෙ’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘යථා කිං භවෙ’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘යථා අඞ්කුරස්සා’’තිආදි වුත්තං. යථා යො සාධාරණාසාධාරණවිසෙසො අත්ථි, තථා සො සාධාරණාසාධාරණවිසෙසො කිං විය භවෙති අත්ථො. අඞ්කුරස්ස නිබ්බත්තියා බීජං අසාධාරණං යථා, තථා හෙතු ඵලස්ස නිබ්බත්තියා අසාධාරණො භවෙ. පථවී ච ආපො ච අඞ්කුරස්ස නිබ්බත්තියා සාධාරණා භවන්ති යථා, තථා පච්චයො ඵලස්ස නිබ්බත්තියා සාධාරණො භවෙ. සබ්බඵලස්ස පච්චයත්තා අඞ්කුරස්ස බීජං අසාධාරණං ජනකං හෙතු. ‘‘කථං පථවී, ආපො ච සාධාරණා ජනකාති සද්දහිතබ්බා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘අඞ්කුරස්ස හී’’තිආදි වුත්තං. සමං සමානං ඵලං භවාපෙතීති සභාවො, කො සො? බීජං හෙතුයෙව. ‘‘කිං හෙතුපච්චයානං විසෙසො බීජඞ්කුරොපමායෙව දස්සෙතබ්බො, උදාහු අඤ්ඤූපමායපි දස්සෙතබ්බො’’ති වත්තබ්බත්තා අඤ්ඤාය උපමායපි විසෙසං දස්සෙතුං ‘‘යථා වා පනා’’තිආදි වුත්තං. ඉමාය උපමායපි හෙතුපච්චයානං විසෙසො විජානිතබ්බොති අධිප්පායො.
‘‘Katamo saṃvaṇṇetabbo parikkhāro’’ti pucchitabbattā ‘‘yo dhammo’’tiādi vuttaṃ. Tattha yo hetupaccayappakāro dhammo yaṃ phalabhūtaṃ dhammaṃ janayati janeti, tassa phaladhammassa so hetupaccayappakāro dhammo parikkhāro nāma. ‘‘Kiṃlakkhaṇo parikkhāro’’ti pucchitabbattā tathā pucchitvā lakkhaṇavisesaṃ dassetuṃ ‘‘kiṃlakkhaṇo’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘tattha ‘yo dhammo yaṃ dhammaṃ janayati, tassa so parikkhāro’ti saṅkhepato parikkhāralakkhaṇaṃ vatvā taṃ vibhāgena dassetuṃ ‘kiṃlakkhaṇo’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 49) vuttaṃ. ‘‘Kittakā dhammā janayantī’’ti pucchitabbattā ‘‘dve dhammā janayanti hetu ca paccayo cā’’ti vuttaṃ. ‘‘Hetupi kāraṇaṃ, paccayopi kāraṇaṃ , tasmā kāraṇāyeva kena lakkhaṇena dvidhā vuttā’’ti vattabbattā ‘‘tattha kiṃlakkhaṇo’’tiādi vuttaṃ. Janitabbaphalato aññehi phalehi asādhāraṇalakkhaṇo hetu, sabbaphalehi sādhāraṇalakkhaṇo paccayo, iminā visesalakkhaṇena dvidhā vattabbāti attho. ‘‘Sādhāraṇāsādhāraṇaviseso kīdiso bhave’’ti pucchitabbattā ‘‘yathā kiṃ bhave’’ti pucchitvā ‘‘yathā aṅkurassā’’tiādi vuttaṃ. Yathā yo sādhāraṇāsādhāraṇaviseso atthi, tathā so sādhāraṇāsādhāraṇaviseso kiṃ viya bhaveti attho. Aṅkurassa nibbattiyā bījaṃ asādhāraṇaṃ yathā, tathā hetu phalassa nibbattiyā asādhāraṇo bhave. Pathavī ca āpo ca aṅkurassa nibbattiyā sādhāraṇā bhavanti yathā, tathā paccayo phalassa nibbattiyā sādhāraṇo bhave. Sabbaphalassa paccayattā aṅkurassa bījaṃ asādhāraṇaṃ janakaṃ hetu. ‘‘Kathaṃ pathavī, āpo ca sādhāraṇā janakāti saddahitabbā’’ti pucchitabbattā ‘‘aṅkurassa hī’’tiādi vuttaṃ. Samaṃ samānaṃ phalaṃ bhavāpetīti sabhāvo, ko so? Bījaṃ hetuyeva. ‘‘Kiṃ hetupaccayānaṃ viseso bījaṅkuropamāyeva dassetabbo, udāhu aññūpamāyapi dassetabbo’’ti vattabbattā aññāya upamāyapi visesaṃ dassetuṃ ‘‘yathā vā panā’’tiādi vuttaṃ. Imāya upamāyapi hetupaccayānaṃ viseso vijānitabboti adhippāyo.
බීජඞ්කුරාදීසු බාහිරෙසු පරික්ඛාරභූතානං හෙතුපච්චයානං විසෙසො ආචරියෙන විභත්තො, අම්හෙහි ච ඤාතො, ‘‘කථං අජ්ඣත්තිකෙසු විභත්තො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘අයඤ්හි සංසාරො’’තිආදි වුත්තං. අථ වා ‘‘බාහිරෙසු පරික්ඛාරභූතො හෙතුපච්චයො යුත්තො හොතු, කථං අජ්ඣත්තිකෙසු යුත්තො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘අයඤ්හි සංසාරො’’තිආදි වුත්තං. අට්ඨකථායං පන – ‘‘එවං බාහිරං හෙතුපච්චයවිභාගං දස්සෙත්වා ඉදානි අජ්ඣත්තිකං දස්සෙතුං ‘අයඤ්හි සංසාරො’තිආදි වුත්ත’’න්ති (නෙත්ති. අට්ඨ. 49) වුත්තං. හෙතුපච්චයෙහි සහ සංසාරො භවතීති සහෙතුපච්චයො. අයං සංසාරො හි යස්මා සහෙතුපච්චයො හුත්වා නිබ්බත්තො, තස්මා අජ්ඣත්තිකෙපි පරික්ඛාරභූතො හෙතුපච්චයො යුත්තොයෙවාති දට්ඨබ්බොති අධිප්පායො.
Bījaṅkurādīsu bāhiresu parikkhārabhūtānaṃ hetupaccayānaṃ viseso ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ ajjhattikesu vibhatto’’ti pucchitabbattā ‘‘ayañhi saṃsāro’’tiādi vuttaṃ. Atha vā ‘‘bāhiresu parikkhārabhūto hetupaccayo yutto hotu, kathaṃ ajjhattikesu yutto’’ti vattabbattā ‘‘ayañhi saṃsāro’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘evaṃ bāhiraṃ hetupaccayavibhāgaṃ dassetvā idāni ajjhattikaṃ dassetuṃ ‘ayañhi saṃsāro’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 49) vuttaṃ. Hetupaccayehi saha saṃsāro bhavatīti sahetupaccayo. Ayaṃ saṃsāro hi yasmā sahetupaccayo hutvā nibbatto, tasmā ajjhattikepi parikkhārabhūto hetupaccayo yuttoyevāti daṭṭhabboti adhippāyo.
සො ඉමස්ස සංසාරස්ස සහෙතුපච්චයත්තං යදි භගවතා වුත්තං, එවං සති අම්හෙහි සද්දහිතබ්බං, ‘‘කථං සද්දහිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘එවඤ්හී’’තිආදි වුත්තං. එවන්ති ඉමිනා අවිජ්ජාදිනා හෙතුපච්චයෙන සබ්බො පටිච්චසමුප්පාදො සංසාරොති නිබ්බත්තොති භගවතා සංසාරස්ස සහෙතුපච්චයත්තං වුත්තං, තස්මා සද්දහිතබ්බං. අවිජ්ජාදයො සඞ්ඛාරාදීනං පච්චයො හොතු, ‘‘කතමො අවිජ්ජාය හෙතූ’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘ඉති අවිජ්ජා අවිජ්ජාය හෙතූ’’ති වුත්තං. ‘‘කතමො අවිජ්ජාය පච්චයො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘අයොනිසො මනසිකාරො පච්චයො’’ති වුත්තං. ‘‘කතමා අවිජ්ජා කතමාය අවිජ්ජාය හෙතූ’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘පුරිමිකා අවිජ්ජා පච්ඡිමිකාය අවිජ්ජාය හෙතූ’’ති වුත්තං. ‘‘කතමා පුරිමිකා අවිජ්ජා කතමා පච්ඡිමිකා අවිජ්ජා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථා’’තිආදි වුත්තං. ‘‘අවිජ්ජාපරියුට්ඨානස්ස හෙතුභූතො පුරිමො අවිජ්ජානුසයො සමනන්තරොව කිං, උදාහු පරම්පරහෙතුපි හොතී’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘බීජඞ්කුරො වියා’’තිආදි වුත්තං. බීජඞ්කුරොති බීජානං අඞ්කුරොති බීජඞ්කුරො, බීජානං සමනන්තරහෙතුතාය අඞ්කුරො නිබ්බත්තති විය. යත්ථ රුක්ඛාදිකෙ යං ඵලං නිබ්බත්තති, තස්මිං රුක්ඛාදිකෙ නිබ්බත්තස්ස අස්ස ඵලස්ස ඉදං බීජං පන පරම්පරහෙතුතාය හෙතුභූතං භවති.
So imassa saṃsārassa sahetupaccayattaṃ yadi bhagavatā vuttaṃ, evaṃ sati amhehi saddahitabbaṃ, ‘‘kathaṃ saddahitabba’’nti vattabbattā ‘‘evañhī’’tiādi vuttaṃ. Evanti iminā avijjādinā hetupaccayena sabbo paṭiccasamuppādo saṃsāroti nibbattoti bhagavatā saṃsārassa sahetupaccayattaṃ vuttaṃ, tasmā saddahitabbaṃ. Avijjādayo saṅkhārādīnaṃ paccayo hotu, ‘‘katamo avijjāya hetū’’ti pucchitabbattā ‘‘iti avijjā avijjāya hetū’’ti vuttaṃ. ‘‘Katamo avijjāya paccayo’’ti pucchitabbattā ‘‘ayoniso manasikāro paccayo’’ti vuttaṃ. ‘‘Katamā avijjā katamāya avijjāya hetū’’ti pucchitabbattā ‘‘purimikā avijjā pacchimikāya avijjāya hetū’’ti vuttaṃ. ‘‘Katamā purimikā avijjā katamā pacchimikā avijjā’’ti pucchitabbattā ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Avijjāpariyuṭṭhānassa hetubhūto purimo avijjānusayo samanantarova kiṃ, udāhu paramparahetupi hotī’’ti pucchitabbattā ‘‘bījaṅkuro viyā’’tiādi vuttaṃ. Bījaṅkuroti bījānaṃ aṅkuroti bījaṅkuro, bījānaṃ samanantarahetutāya aṅkuro nibbattati viya. Yattha rukkhādike yaṃ phalaṃ nibbattati, tasmiṃ rukkhādike nibbattassa assa phalassa idaṃ bījaṃ pana paramparahetutāya hetubhūtaṃ bhavati.
‘‘බීජං පන එකංයෙව හොති, කථං ද්විධා වත්තබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘දුවිධො හී’’තිආදි වුත්තං, සමනන්තරකාලපරම්පරකාලභෙදෙන හෙතුපි දුවිධො හොතියෙවාති අත්ථො. බීජභූතො හෙතු දුවිධො යථා, එවං අවිජ්ජාය හෙතුභූතො අවිජ්ජානුසයොපි සමනන්තරහෙතු ච පරම්පරහෙතු චාති කාලභෙදෙන දුවිධො භවති, සමනන්තරො අවිජ්ජානුසයො සමනන්තරස්ස අවිජ්ජාපරියුට්ඨානස්ස සමනන්තරහෙතු හොති. පුරිමතරො අවිජ්ජානුසයො පච්ඡිමතරස්ස අවිජ්ජාපරියුට්ඨානස්ස පරම්පරහෙතු හොති. ඉති බීජභූතො අසාධාරණො හෙතු, පථවීආපාදිකො සාධාරණො පච්චයොති විසෙසො පාකටො යථා, එවං අවිජ්ජානුසයො අසාධාරණො හෙතු, අයොනිසොමනසිකාරො සාධාරණො පච්චයොති විසෙසො දට්ඨබ්බො.
‘‘Bījaṃ pana ekaṃyeva hoti, kathaṃ dvidhā vattabba’’nti vattabbattā ‘‘duvidho hī’’tiādi vuttaṃ, samanantarakālaparamparakālabhedena hetupi duvidho hotiyevāti attho. Bījabhūto hetu duvidho yathā, evaṃ avijjāya hetubhūto avijjānusayopi samanantarahetu ca paramparahetu cāti kālabhedena duvidho bhavati, samanantaro avijjānusayo samanantarassa avijjāpariyuṭṭhānassa samanantarahetu hoti. Purimataro avijjānusayo pacchimatarassa avijjāpariyuṭṭhānassa paramparahetu hoti. Iti bījabhūto asādhāraṇo hetu, pathavīāpādiko sādhāraṇo paccayoti viseso pākaṭo yathā, evaṃ avijjānusayo asādhāraṇo hetu, ayonisomanasikāro sādhāraṇo paccayoti viseso daṭṭhabbo.
‘‘එත්තකෙනෙව හෙතුපච්චයානං විසෙසො වත්තබ්බො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘යථා වා පන ථාලකඤ්චා’’තිආදි වුත්තං. අට්ඨකථායං පන – ‘‘යථා වා පනාතිආදිනාපි හෙතුපච්චයවිභාගමෙව දස්සෙතී’’ති වුත්තං. තත්ථ පදීපස්ස පච්චයභූතං ථාලකඤ්ච වට්ටි ච තෙලඤ්ච පදීපස්ස සභාවහෙතු සමානහෙතු න හොතීති යොජනා. ‘‘පදීපස්ස පච්චයභූතම්පි ථාලකාදිකං සභාවහෙතු න හොතීති කස්මා සද්දහිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘න හි සක්කා’’තිආදි වුත්තං. පදීපස්ස පච්චයභූතං අනග්ගිකං අග්ගිරහිතං ථාලකඤ්ච වට්ටිඤ්ච තෙලඤ්ච දීපෙතුං ජාලෙතුං හි යස්මා න සක්කා, තස්මා පුරිමො පදීපො පච්ඡිමස්ස පදීපස්ස සභාවහෙතු හොති විය, එවං ථාලකාදිකං සභාවහෙතු න හොති. ඉති එවංපකාරො සභාවො සමානො පදීපො හෙතු හොති යථා, පරභාවො අසමානො ථාලකාදිකො පච්චයො හොති යථා ච, තථා අජ්ඣත්තිකො සභාවො හෙතු හොති, බාහිරො අසමානො පච්චයො හොති. ජනකො අවිජ්ජානුසයො අවිජ්ජාපරියුට්ඨානස්ස හෙතු හොති, පරිග්ගාහකො උපත්ථම්භකො පච්චයො හොති. අඤ්ඤෙහි ඵලෙහි අසාධාරණො හෙතු හොති, සබ්බෙහි ඵලෙහි සාධාරණො පච්චයො හොතීති යොජෙත්වා පදීපොපමායපි හෙතුපච්චයානං පාකටො විසෙසො දට්ඨබ්බොති අධිප්පායො.
‘‘Ettakeneva hetupaccayānaṃ viseso vattabbo’’ti vattabbattā ‘‘yathā vā pana thālakañcā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘yathā vā panātiādināpi hetupaccayavibhāgameva dassetī’’ti vuttaṃ. Tattha padīpassa paccayabhūtaṃ thālakañca vaṭṭi ca telañca padīpassa sabhāvahetu samānahetu na hotīti yojanā. ‘‘Padīpassa paccayabhūtampi thālakādikaṃ sabhāvahetu na hotīti kasmā saddahitabba’’nti vattabbattā ‘‘na hi sakkā’’tiādi vuttaṃ. Padīpassa paccayabhūtaṃ anaggikaṃ aggirahitaṃ thālakañca vaṭṭiñca telañca dīpetuṃ jāletuṃ hi yasmā na sakkā, tasmā purimo padīpo pacchimassa padīpassa sabhāvahetu hoti viya, evaṃ thālakādikaṃ sabhāvahetu na hoti. Iti evaṃpakāro sabhāvo samāno padīpo hetu hoti yathā, parabhāvo asamāno thālakādiko paccayo hoti yathā ca, tathā ajjhattiko sabhāvo hetu hoti, bāhiro asamāno paccayo hoti. Janako avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānassa hetu hoti, pariggāhako upatthambhako paccayo hoti. Aññehi phalehi asādhāraṇo hetu hoti, sabbehi phalehi sādhāraṇo paccayo hotīti yojetvā padīpopamāyapi hetupaccayānaṃ pākaṭo viseso daṭṭhabboti adhippāyo.
හෙතුපච්චයප්පභෙදං කාරණං පරික්ඛාරොති ආචරියෙන වුත්තං, තස්ස කාරණස්ස කාරණභාවො ච ඵලාපෙක්ඛො හොති, තස්මා ‘‘යො කාරණභාවො යෙනාකාරෙන හොති, කතමො සො කාරණභාවො, කතමො සො ආකාරො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ච ‘‘යං ඵලං යෙන විසෙසෙන හොති, කතමං තං ඵලං, කතමො සො විසෙසො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ච ‘‘කාරණඵලානං යො සම්බන්ධො හොති, කතමො සො සම්බන්ධො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ච තං සබ්බං විභාවෙතුං ‘‘අවුපච්ඡෙදත්ථො’’තිආදි වුත්තං. අයමනුසන්ධ්යත්ථො ච අට්ඨකථායං ‘‘ඉදානි යස්මා කාරණං ‘පරික්ඛාරො’ති වුත්තං, කාරණභාවො ච ඵලාපෙක්ඛාය, තස්මා කාරණස්ස යො කාරණභාවො යථා ච සො හොති, යඤ්ච ඵලං, යො ච තස්ස විසෙසො, යො ච කාරණඵලානං සම්බන්ධො, තං සබ්බං විභාවෙතුං ‘අවුපච්ඡෙදත්ථො’තිආදි වුත්ත’’න්ති (නෙත්ති. අට්ඨ. 49) ඉමිනා වුත්තොති දට්ඨබ්බො.
Hetupaccayappabhedaṃ kāraṇaṃ parikkhāroti ācariyena vuttaṃ, tassa kāraṇassa kāraṇabhāvo ca phalāpekkho hoti, tasmā ‘‘yo kāraṇabhāvo yenākārena hoti, katamo so kāraṇabhāvo, katamo so ākāro’’ti pucchitabbattā ca ‘‘yaṃ phalaṃ yena visesena hoti, katamaṃ taṃ phalaṃ, katamo so viseso’’ti pucchitabbattā ca ‘‘kāraṇaphalānaṃ yo sambandho hoti, katamo so sambandho’’ti pucchitabbattā ca taṃ sabbaṃ vibhāvetuṃ ‘‘avupacchedattho’’tiādi vuttaṃ. Ayamanusandhyattho ca aṭṭhakathāyaṃ ‘‘idāni yasmā kāraṇaṃ ‘parikkhāro’ti vuttaṃ, kāraṇabhāvo ca phalāpekkhāya, tasmā kāraṇassa yo kāraṇabhāvo yathā ca so hoti, yañca phalaṃ, yo ca tassa viseso, yo ca kāraṇaphalānaṃ sambandho, taṃ sabbaṃ vibhāvetuṃ ‘avupacchedattho’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 49) iminā vuttoti daṭṭhabbo.
තත්ථ අවුපච්ඡින්නස්ස හෙතුපච්චයසඞ්ඛාතස්ස කාරණස්ස යො අනුපච්ඡෙදත්ථො අත්ථි, සො අනුපච්ඡෙදත්ථො සන්තතිඅත්ථො හොති ඵලෙන සම්බන්ධත්තා , යඤ්ච කාරණං අත්තනො ඵලස්ස ජනකං උපත්ථම්භකං හුත්වා නිරුජ්ඣති, සො අනුපච්ඡින්නො එව නාම හොතීති. යඤ්ච ඵලං අඤ්ඤස්ස කාරණං හුත්වා නිරුජ්ඣති, තස්මිං අනුපච්ඡින්නෙ තස්ස ච සන්තතිඅත්ථො හොති. යං පන ඵලං අඤ්ඤස්ස ඵලස්ස කාරණං අහුත්වා නිරුජ්ඣති, තං උපච්ඡින්නං හොති, යථා තං අරහතො චුතිචිත්තන්ති. කාරණතො නිබ්බත්තස්ස ඵලස්ස යො නිබ්බත්තිඅත්ථො අත්ථි, සො නිබ්බත්තිඅත්ථො ඵලත්ථො හොති. පටිසන්ධික්ඛන්ධානං යො පටිසන්ධිඅත්ථො පටිසන්දහනත්ථො අත්ථි, සො පටිසන්ධිඅත්ථො පුනබ්භවත්ථො පුනබ්භවනත්ථො හොති. කිලෙසානං යො පලිබොධත්ථො සන්තානෙ උප්පජ්ජනත්ථො අත්ථි, සො පලිබොධත්ථො පරියුට්ඨානත්ථො හොති. කිලෙසානං මග්ගෙන යො අසමුග්ඝාතත්ථො අත්ථි, සො අසමුග්ඝාතත්ථො අනුසයත්ථො හොති. අවිජ්ජාය චතුන්නං සච්චානං යො අසම්පටිවෙධත්ථො අත්ථි, සො අසම්පටිවෙධත්ථො අවිජ්ජත්ථො හොති. අරහත්තමග්ගෙන යො අපරිඤ්ඤාතත්ථො අත්ථි, සො අපරිඤ්ඤාතත්ථො විඤ්ඤාණස්ස පටිසන්ධිවිඤ්ඤාණස්ස බීජත්ථො හොති.
Tattha avupacchinnassa hetupaccayasaṅkhātassa kāraṇassa yo anupacchedattho atthi, so anupacchedattho santatiattho hoti phalena sambandhattā , yañca kāraṇaṃ attano phalassa janakaṃ upatthambhakaṃ hutvā nirujjhati, so anupacchinno eva nāma hotīti. Yañca phalaṃ aññassa kāraṇaṃ hutvā nirujjhati, tasmiṃ anupacchinne tassa ca santatiattho hoti. Yaṃ pana phalaṃ aññassa phalassa kāraṇaṃ ahutvā nirujjhati, taṃ upacchinnaṃ hoti, yathā taṃ arahato cuticittanti. Kāraṇato nibbattassa phalassa yo nibbattiattho atthi, so nibbattiattho phalattho hoti. Paṭisandhikkhandhānaṃ yo paṭisandhiattho paṭisandahanattho atthi, so paṭisandhiattho punabbhavattho punabbhavanattho hoti. Kilesānaṃ yo palibodhattho santāne uppajjanattho atthi, so palibodhattho pariyuṭṭhānattho hoti. Kilesānaṃ maggena yo asamugghātattho atthi, so asamugghātattho anusayattho hoti. Avijjāya catunnaṃ saccānaṃ yo asampaṭivedhattho atthi, so asampaṭivedhattho avijjattho hoti. Arahattamaggena yo apariññātattho atthi, so apariññātattho viññāṇassa paṭisandhiviññāṇassa bījattho hoti.
එත්තාවතා කාරණභාවො ච කාරණාකාරො ච ඵලඤ්ච ඵලවිසෙසො ච ආචරියෙන විභත්තො, අම්හෙහි ච ඤාතො, ‘‘කතමො පරම්පරහෙතුපච්චයත්ථො, කතමො ච සම්බන්ධත්ථො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘යත්ථ අවුපච්ඡෙදො’’තිආදි වුත්තං. යත්ථ යස්සං රූපාරූපපවත්තියං අවුපච්ඡින්නස්ස හෙතුපච්චයප්පභෙදස්ස කාරණස්ස යො අවුපච්ඡෙදො අත්ථි, සො අවුපච්ඡෙදො තත්ථ තිස්සං රූපාරූපපවත්තියං සන්තති හොති. යත්ථ යස්සං රූපාරූපපවත්තියං යා සන්තති අත්ථි, සා සන්තතිතත්ථ රූපාරූපපවත්තියං නිබ්බත්ති හොතීතිආදිනා යොජෙත්වා පරම්පරහෙතුආදිකො විඤ්ඤාතබ්බො.
Ettāvatā kāraṇabhāvo ca kāraṇākāro ca phalañca phalaviseso ca ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘katamo paramparahetupaccayattho, katamo ca sambandhattho’’ti pucchitabbattā ‘‘yattha avupacchedo’’tiādi vuttaṃ. Yattha yassaṃ rūpārūpapavattiyaṃ avupacchinnassa hetupaccayappabhedassa kāraṇassa yo avupacchedo atthi, so avupacchedo tattha tissaṃ rūpārūpapavattiyaṃ santati hoti. Yattha yassaṃ rūpārūpapavattiyaṃ yā santati atthi, sā santatitattha rūpārūpapavattiyaṃ nibbatti hotītiādinā yojetvā paramparahetuādiko viññātabbo.
සීලක්ඛන්ධොති පරිසුද්ධසීලක්ඛන්ධො. සමාධික්ඛන්ධස්සාති මහග්ගතක්ඛන්ධස්ස, සමාධිපට්ඨානො හි මහග්ගතධම්මො. පඤ්ඤාක්ඛන්ධොති මග්ගඵලපඤ්ඤාපධානක්ඛන්ධො. සො හි විමුත්තිඤාණදස්සනසඞ්ඛාතස්ස පච්චවෙක්ඛණඤාණක්ඛන්ධස්ස පච්චයො හොති. තිත්ථඤ්ඤුතාදීනං අත්ථො පදට්ඨානහාරවිභඞ්ගවණ්ණනායං වුත්තොව.
Sīlakkhandhoti parisuddhasīlakkhandho. Samādhikkhandhassāti mahaggatakkhandhassa, samādhipaṭṭhāno hi mahaggatadhammo. Paññākkhandhoti maggaphalapaññāpadhānakkhandho. So hi vimuttiñāṇadassanasaṅkhātassa paccavekkhaṇañāṇakkhandhassa paccayo hoti. Titthaññutādīnaṃ attho padaṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanāyaṃ vuttova.
සභාවො හෙතූති ආචරියෙන වුත්තො, ‘‘කීදිසො සො සභාවො හෙතූ’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘යථා වා පන චක්ඛුඤ්ච පටිච්චා’’තිආදි වුත්තං . චක්ඛුවිඤ්ඤාණං චක්ඛුඤ්ච චක්ඛුන්ද්රියඤ්ච පටිච්ච නිස්සයං කත්වා රූපෙ පටිච්ච ආරම්මණං කත්වා උප්පජ්ජති. තත්ථ චක්ඛාදීසු චක්ඛුන්ද්රියං ආධිපතෙය්යපච්චයතාය ඉන්ද්රියපච්චයතාය චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස පච්චයො, රූපාරම්මණං පුරෙජාතාරම්මණපච්චයතාය පච්චයො, ආලොකො සන්නිස්සයතාය උපනිස්සයතාය පච්චයො හොති. සො පච්චයො හොන්තො ඵලෙන චක්ඛුවිඤ්ඤාණෙන අසමානත්තා සභාවො හෙතු න හොති, පච්චයො ච හොති මනසිකාරො. කිරියමනොධාතු පන ඵලෙන චක්ඛුවිඤ්ඤාණෙන විඤ්ඤාණභාවෙන සමානත්තා සභාවො හෙතු හොති යථා, එවං සඞ්ඛාරා නාමක්ඛන්ධභාවෙන සමානත්තා විඤ්ඤාණස්ස පච්චයා හොන්තා සභාවො හෙතු හොන්ති. විඤ්ඤාණං නාමරූපෙන එකසන්තතිවසෙන සමානත්තා නාමරූපස්ස පච්චයො හොන්තං සභාවො හෙතු හොති. ඉමිනා නයෙන ‘‘නාමරූපං සළායතනස්සා’’තිආදීසුපි අත්ථො වෙදිතබ්බො. එවං වුත්තප්පකාරො හෙතු, පච්චයො ජනකො, උපත්ථම්භකො ච යො කොචි උපනිස්සයො බලවපච්චයො හොති, සබ්බො සො හෙතුපච්චයො ජනකඋපත්ථම්භකො ජනිතබ්බුපත්ථම්භියස්ස ඵලස්ස පරික්ඛරණතො අභිසඞ්ඛරණතො නිප්පරියායතො පරික්ඛාරො නාම.
Sabhāvo hetūti ācariyena vutto, ‘‘kīdiso so sabhāvo hetū’’ti pucchitabbattā ‘‘yathā vā pana cakkhuñca paṭiccā’’tiādi vuttaṃ . Cakkhuviññāṇaṃ cakkhuñca cakkhundriyañca paṭicca nissayaṃ katvā rūpe paṭicca ārammaṇaṃ katvā uppajjati. Tattha cakkhādīsu cakkhundriyaṃ ādhipateyyapaccayatāya indriyapaccayatāya cakkhuviññāṇassa paccayo, rūpārammaṇaṃ purejātārammaṇapaccayatāya paccayo, āloko sannissayatāya upanissayatāya paccayo hoti. So paccayo honto phalena cakkhuviññāṇena asamānattā sabhāvo hetu na hoti, paccayo ca hoti manasikāro. Kiriyamanodhātu pana phalena cakkhuviññāṇena viññāṇabhāvena samānattā sabhāvo hetu hoti yathā, evaṃ saṅkhārā nāmakkhandhabhāvena samānattā viññāṇassa paccayā hontā sabhāvo hetu honti. Viññāṇaṃ nāmarūpena ekasantativasena samānattā nāmarūpassa paccayo hontaṃ sabhāvo hetu hoti. Iminā nayena ‘‘nāmarūpaṃ saḷāyatanassā’’tiādīsupi attho veditabbo. Evaṃ vuttappakāro hetu, paccayo janako, upatthambhako ca yo koci upanissayo balavapaccayo hoti, sabbo so hetupaccayo janakaupatthambhako janitabbupatthambhiyassa phalassa parikkharaṇato abhisaṅkharaṇato nippariyāyato parikkhāro nāma.
‘‘වුත්තප්පකාරො හෙතුපච්චයො පරික්ඛාරො නාමාති කෙන අම්හෙහි සද්දහිතබ්බො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තෙනාහා’’තිආදි වුත්තං. තෙන කාරණභූතෙන සබ්බස්ස හෙතුපච්චයස්ස පරික්ඛාරභාවෙන ආයස්මා මහාකච්චානො ‘‘යෙ ධම්මා යං ධම්මං ජනයන්තී’’ති යං වචනං ආහ, තෙන වචනෙන සද්දහිතබ්බො, ‘‘යෙ ධම්මා යං ධම්මං ජනයන්තී’’ති වචනං නිස්සාය තුම්හෙහි සල්ලක්ඛෙතබ්බොති අධිප්පායො.
‘‘Vuttappakāro hetupaccayo parikkhāro nāmāti kena amhehi saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Tena kāraṇabhūtena sabbassa hetupaccayassa parikkhārabhāvena āyasmā mahākaccāno ‘‘ye dhammā yaṃ dhammaṃ janayantī’’ti yaṃ vacanaṃ āha, tena vacanena saddahitabbo, ‘‘ye dhammā yaṃ dhammaṃ janayantī’’ti vacanaṃ nissāya tumhehi sallakkhetabboti adhippāyo.
‘‘එත්තකොව පරික්ඛාරො හාරො යුඤ්ජිතබ්බො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘නියුත්තො පරික්ඛාරො හාරො’’ති වුත්තං, යො යො පරික්ඛාරො හාරො යුඤ්ජිතබ්බො, සො සො පරික්ඛාරො හාරො නීහරිත්වා යුත්තො යුඤ්ජිතබ්බොති.
‘‘Ettakova parikkhāro hāro yuñjitabbo’’ti vattabbattā ‘‘niyutto parikkhāro hāro’’ti vuttaṃ, yo yo parikkhāro hāro yuñjitabbo, so so parikkhāro hāro nīharitvā yutto yuñjitabboti.
ඉති පරික්ඛාරහාරවිභඞ්ගෙ සත්තිබලානුරූපා රචිතා
Iti parikkhārahāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā
විභාවනා නිට්ඨිතා.
Vibhāvanā niṭṭhitā.
පණ්ඩිතෙහි පන අට්ඨකථාටීකානුසාරෙන ගම්භීරත්ථො විත්ථාරතො විභජිත්වා ගහෙතබ්බොති.
Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / නෙත්තිප්පකරණපාළි • Nettippakaraṇapāḷi / 15. පරික්ඛාරහාරවිභඞ්ගො • 15. Parikkhārahāravibhaṅgo
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ඛුද්දකනිකාය (අට්ඨකථා) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / නෙත්තිප්පකරණ-අට්ඨකථා • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / 15. පරික්ඛාරහාරවිභඞ්ගවණ්ණනා • 15. Parikkhārahāravibhaṅgavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / සුත්තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ඛුද්දකනිකාය (ටීකා) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / නෙත්තිප්පකරණ-ටීකා • Nettippakaraṇa-ṭīkā / 15. පරික්ඛාරහාරවිභඞ්ගවණ්ණනා • 15. Parikkhārahāravibhaṅgavaṇṇanā