Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਨੇਤ੍ਤਿવਿਭਾવਿਨੀ • Nettivibhāvinī |
੧੫. ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਿਭਾવਨਾ
15. Parikkhārahāravibhaṅgavibhāvanā
੪੯. ਯੇਨ ਯੇਨ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸਭੂਤੇਨ વਿਭਙ੍ਗੇਨ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਾਦੀਨਂ ਏਕਤ੍ਤਤਾਦਯੋ વਿਭਤ੍ਤਾ, ਸੋ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸਭੂਤੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੋ, ‘‘ਕਤਮੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ ਨਾਮਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ ਹਾਰੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੇਸੁ ਸੋਲ਼ਸਸੁ ਦੇਸਨਾਹਾਰਾਦੀਸੁ ਕਤਮੋ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ ਹਾਰੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ ਨਾਮਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ‘‘ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਯਂ ਧਮ੍ਮਂ ਜਨਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਿਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ਇਦਾਨਿ ਮਯਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ‘‘ਯੋ ਧਮ੍ਮੋ ਯਂ ਧਮ੍ਮਂ ਜਨਯਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ’’ਤਿਆਦਿਕੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਭੂਤਸ੍ਸ ਹੇਤੁਨੋ ਚੇવ ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਚ વਿਤ੍ਥਾਰਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ ਨਾਮ।
49. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena vibhaṅgena dukkhasaccādīnaṃ ekattatādayo vibhattā, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto paripuṇṇo, ‘‘katamo parikkhārahāravibhaṅgo nāmā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo parikkhāro hāro’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu katamo saṃvaṇṇanāviseso parikkhāro hāro parikkhārahāravibhaṅgo nāmāti pucchati. ‘‘Ye dhammā yaṃ dhammaṃ janayantī’’tiādiniddesassa idāni mayā vuccamāno ‘‘yo dhammo yaṃ dhammaṃ janayati, tassa so parikkhāro’’tiādiko parikkhārabhūtassa hetuno ceva paccayassa ca vitthārasaṃvaṇṇanāviseso parikkhāravibhaṅgo nāma.
‘‘ਕਤਮੋ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਯੋ ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਪ੍ਪਕਾਰੋ ਧਮ੍ਮੋ ਯਂ ਫਲਭੂਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਜਨਯਤਿ ਜਨੇਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਫਲਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸੋ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਪ੍ਪਕਾਰੋ ਧਮ੍ਮੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ ਨਾਮ। ‘‘ਕਿਂਲਕ੍ਖਣੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਤਥਾ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਲਕ੍ਖਣવਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਿਂਲਕ੍ਖਣੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ – ‘‘ਤਤ੍ਥ ‘ਯੋ ਧਮ੍ਮੋ ਯਂ ਧਮ੍ਮਂ ਜਨਯਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ’ਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਲਕ੍ਖਣਂ વਤ੍વਾ ਤਂ વਿਭਾਗੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘ਕਿਂਲਕ੍ਖਣੋ’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੪੯) વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਕਿਤ੍ਤਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਜਨਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ ਜਨਯਨ੍ਤਿ ਹੇਤੁ ਚ ਪਚ੍ਚਯੋ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਹੇਤੁਪਿ ਕਾਰਣਂ, ਪਚ੍ਚਯੋਪਿ ਕਾਰਣਂ , ਤਸ੍ਮਾ ਕਾਰਣਾਯੇવ ਕੇਨ ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਦ੍વਿਧਾ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਿਂਲਕ੍ਖਣੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਜਨਿਤਬ੍ਬਫਲਤੋ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਫਲੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਲਕ੍ਖਣੋ ਹੇਤੁ, ਸਬ੍ਬਫਲੇਹਿ ਸਾਧਾਰਣਲਕ੍ਖਣੋ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਇਮਿਨਾ વਿਸੇਸਲਕ੍ਖਣੇਨ ਦ੍વਿਧਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸਾਧਾਰਣਾਸਾਧਾਰਣવਿਸੇਸੋ ਕੀਦਿਸੋ ਭવੇ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਯਥਾ ਕਿਂ ਭવੇ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਯਥਾ ਅਙ੍ਕੁਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਯੋ ਸਾਧਾਰਣਾਸਾਧਾਰਣવਿਸੇਸੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਥਾ ਸੋ ਸਾਧਾਰਣਾਸਾਧਾਰਣવਿਸੇਸੋ ਕਿਂ વਿਯ ਭવੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਙ੍ਕੁਰਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ ਬੀਜਂ ਅਸਾਧਾਰਣਂ ਯਥਾ, ਤਥਾ ਹੇਤੁ ਫਲਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ ਅਸਾਧਾਰਣੋ ਭવੇ। ਪਥવੀ ਚ ਆਪੋ ਚ ਅਙ੍ਕੁਰਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ ਸਾਧਾਰਣਾ ਭવਨ੍ਤਿ ਯਥਾ, ਤਥਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਫਲਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ ਸਾਧਾਰਣੋ ਭવੇ। ਸਬ੍ਬਫਲਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਅਙ੍ਕੁਰਸ੍ਸ ਬੀਜਂ ਅਸਾਧਾਰਣਂ ਜਨਕਂ ਹੇਤੁ। ‘‘ਕਥਂ ਪਥવੀ, ਆਪੋ ਚ ਸਾਧਾਰਣਾ ਜਨਕਾਤਿ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਙ੍ਕੁਰਸ੍ਸ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਮਂ ਸਮਾਨਂ ਫਲਂ ਭવਾਪੇਤੀਤਿ ਸਭਾવੋ, ਕੋ ਸੋ? ਬੀਜਂ ਹੇਤੁਯੇવ। ‘‘ਕਿਂ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾਨਂ વਿਸੇਸੋ ਬੀਜਙ੍ਕੁਰੋਪਮਾਯੇવ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬੋ, ਉਦਾਹੁ ਅਞ੍ਞੂਪਮਾਯਪਿ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅਞ੍ਞਾਯ ਉਪਮਾਯਪਿ વਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ વਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮਾਯ ਉਪਮਾਯਪਿ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾਨਂ વਿਸੇਸੋ વਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
‘‘Katamo saṃvaṇṇetabbo parikkhāro’’ti pucchitabbattā ‘‘yo dhammo’’tiādi vuttaṃ. Tattha yo hetupaccayappakāro dhammo yaṃ phalabhūtaṃ dhammaṃ janayati janeti, tassa phaladhammassa so hetupaccayappakāro dhammo parikkhāro nāma. ‘‘Kiṃlakkhaṇo parikkhāro’’ti pucchitabbattā tathā pucchitvā lakkhaṇavisesaṃ dassetuṃ ‘‘kiṃlakkhaṇo’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘tattha ‘yo dhammo yaṃ dhammaṃ janayati, tassa so parikkhāro’ti saṅkhepato parikkhāralakkhaṇaṃ vatvā taṃ vibhāgena dassetuṃ ‘kiṃlakkhaṇo’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 49) vuttaṃ. ‘‘Kittakā dhammā janayantī’’ti pucchitabbattā ‘‘dve dhammā janayanti hetu ca paccayo cā’’ti vuttaṃ. ‘‘Hetupi kāraṇaṃ, paccayopi kāraṇaṃ , tasmā kāraṇāyeva kena lakkhaṇena dvidhā vuttā’’ti vattabbattā ‘‘tattha kiṃlakkhaṇo’’tiādi vuttaṃ. Janitabbaphalato aññehi phalehi asādhāraṇalakkhaṇo hetu, sabbaphalehi sādhāraṇalakkhaṇo paccayo, iminā visesalakkhaṇena dvidhā vattabbāti attho. ‘‘Sādhāraṇāsādhāraṇaviseso kīdiso bhave’’ti pucchitabbattā ‘‘yathā kiṃ bhave’’ti pucchitvā ‘‘yathā aṅkurassā’’tiādi vuttaṃ. Yathā yo sādhāraṇāsādhāraṇaviseso atthi, tathā so sādhāraṇāsādhāraṇaviseso kiṃ viya bhaveti attho. Aṅkurassa nibbattiyā bījaṃ asādhāraṇaṃ yathā, tathā hetu phalassa nibbattiyā asādhāraṇo bhave. Pathavī ca āpo ca aṅkurassa nibbattiyā sādhāraṇā bhavanti yathā, tathā paccayo phalassa nibbattiyā sādhāraṇo bhave. Sabbaphalassa paccayattā aṅkurassa bījaṃ asādhāraṇaṃ janakaṃ hetu. ‘‘Kathaṃ pathavī, āpo ca sādhāraṇā janakāti saddahitabbā’’ti pucchitabbattā ‘‘aṅkurassa hī’’tiādi vuttaṃ. Samaṃ samānaṃ phalaṃ bhavāpetīti sabhāvo, ko so? Bījaṃ hetuyeva. ‘‘Kiṃ hetupaccayānaṃ viseso bījaṅkuropamāyeva dassetabbo, udāhu aññūpamāyapi dassetabbo’’ti vattabbattā aññāya upamāyapi visesaṃ dassetuṃ ‘‘yathā vā panā’’tiādi vuttaṃ. Imāya upamāyapi hetupaccayānaṃ viseso vijānitabboti adhippāyo.
ਬੀਜਙ੍ਕੁਰਾਦੀਸੁ ਬਾਹਿਰੇਸੁ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਭੂਤਾਨਂ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾਨਂ વਿਸੇਸੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਕਥਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕੇਸੁ વਿਭਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਯਞ੍ਹਿ ਸਂਸਾਰੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ ‘‘ਬਾਹਿਰੇਸੁ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਭੂਤੋ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੋ ਯੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤੁ, ਕਥਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕੇਸੁ ਯੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਯਞ੍ਹਿ ਸਂਸਾਰੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ – ‘‘ਏવਂ ਬਾਹਿਰਂ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯવਿਭਾਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘ਅਯਞ੍ਹਿ ਸਂਸਾਰੋ’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੪੯) વੁਤ੍ਤਂ। ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਸਹ ਸਂਸਾਰੋ ਭવਤੀਤਿ ਸਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੋ। ਅਯਂ ਸਂਸਾਰੋ ਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਸਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕੇਪਿ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਭੂਤੋ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੋ ਯੁਤ੍ਤੋਯੇવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Bījaṅkurādīsu bāhiresu parikkhārabhūtānaṃ hetupaccayānaṃ viseso ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ ajjhattikesu vibhatto’’ti pucchitabbattā ‘‘ayañhi saṃsāro’’tiādi vuttaṃ. Atha vā ‘‘bāhiresu parikkhārabhūto hetupaccayo yutto hotu, kathaṃ ajjhattikesu yutto’’ti vattabbattā ‘‘ayañhi saṃsāro’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘evaṃ bāhiraṃ hetupaccayavibhāgaṃ dassetvā idāni ajjhattikaṃ dassetuṃ ‘ayañhi saṃsāro’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 49) vuttaṃ. Hetupaccayehi saha saṃsāro bhavatīti sahetupaccayo. Ayaṃ saṃsāro hi yasmā sahetupaccayo hutvā nibbatto, tasmā ajjhattikepi parikkhārabhūto hetupaccayo yuttoyevāti daṭṭhabboti adhippāyo.
ਸੋ ਇਮਸ੍ਸ ਸਂਸਾਰਸ੍ਸ ਸਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਂ ਯਦਿ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਸਤਿ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬਂ, ‘‘ਕਥਂ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਏવਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਨਾ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੇਨ ਸਬ੍ਬੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ਸਂਸਾਰੋਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋਤਿ ਭਗવਤਾ ਸਂਸਾਰਸ੍ਸ ਸਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬਂ। ਅવਿਜ੍ਜਾਦਯੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੁ, ‘‘ਕਤਮੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਹੇਤੂ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਹੇਤੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਕਤਮੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਕਤਮਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਕਤਮਾਯ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਹੇਤੂ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਪੁਰਿਮਿਕਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪਚ੍ਛਿਮਿਕਾਯ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਹੇਤੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਕਤਮਾ ਪੁਰਿਮਿਕਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਕਤਮਾ ਪਚ੍ਛਿਮਿਕਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭੂਤੋ ਪੁਰਿਮੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯੋ ਸਮਨਨ੍ਤਰੋવ ਕਿਂ, ਉਦਾਹੁ ਪਰਮ੍ਪਰਹੇਤੁਪਿ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਬੀਜਙ੍ਕੁਰੋ વਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਬੀਜਙ੍ਕੁਰੋਤਿ ਬੀਜਾਨਂ ਅਙ੍ਕੁਰੋਤਿ ਬੀਜਙ੍ਕੁਰੋ, ਬੀਜਾਨਂ ਸਮਨਨ੍ਤਰਹੇਤੁਤਾਯ ਅਙ੍ਕੁਰੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ વਿਯ। ਯਤ੍ਥ ਰੁਕ੍ਖਾਦਿਕੇ ਯਂ ਫਲਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਰੁਕ੍ਖਾਦਿਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸ ਫਲਸ੍ਸ ਇਦਂ ਬੀਜਂ ਪਨ ਪਰਮ੍ਪਰਹੇਤੁਤਾਯ ਹੇਤੁਭੂਤਂ ਭવਤਿ।
So imassa saṃsārassa sahetupaccayattaṃ yadi bhagavatā vuttaṃ, evaṃ sati amhehi saddahitabbaṃ, ‘‘kathaṃ saddahitabba’’nti vattabbattā ‘‘evañhī’’tiādi vuttaṃ. Evanti iminā avijjādinā hetupaccayena sabbo paṭiccasamuppādo saṃsāroti nibbattoti bhagavatā saṃsārassa sahetupaccayattaṃ vuttaṃ, tasmā saddahitabbaṃ. Avijjādayo saṅkhārādīnaṃ paccayo hotu, ‘‘katamo avijjāya hetū’’ti pucchitabbattā ‘‘iti avijjā avijjāya hetū’’ti vuttaṃ. ‘‘Katamo avijjāya paccayo’’ti pucchitabbattā ‘‘ayoniso manasikāro paccayo’’ti vuttaṃ. ‘‘Katamā avijjā katamāya avijjāya hetū’’ti pucchitabbattā ‘‘purimikā avijjā pacchimikāya avijjāya hetū’’ti vuttaṃ. ‘‘Katamā purimikā avijjā katamā pacchimikā avijjā’’ti pucchitabbattā ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Avijjāpariyuṭṭhānassa hetubhūto purimo avijjānusayo samanantarova kiṃ, udāhu paramparahetupi hotī’’ti pucchitabbattā ‘‘bījaṅkuro viyā’’tiādi vuttaṃ. Bījaṅkuroti bījānaṃ aṅkuroti bījaṅkuro, bījānaṃ samanantarahetutāya aṅkuro nibbattati viya. Yattha rukkhādike yaṃ phalaṃ nibbattati, tasmiṃ rukkhādike nibbattassa assa phalassa idaṃ bījaṃ pana paramparahetutāya hetubhūtaṃ bhavati.
‘‘ਬੀਜਂ ਪਨ ਏਕਂਯੇવ ਹੋਤਿ, ਕਥਂ ਦ੍વਿਧਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਦੁવਿਧੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਸਮਨਨ੍ਤਰਕਾਲਪਰਮ੍ਪਰਕਾਲਭੇਦੇਨ ਹੇਤੁਪਿ ਦੁવਿਧੋ ਹੋਤਿਯੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਬੀਜਭੂਤੋ ਹੇਤੁ ਦੁવਿਧੋ ਯਥਾ, ਏવਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਹੇਤੁਭੂਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯੋਪਿ ਸਮਨਨ੍ਤਰਹੇਤੁ ਚ ਪਰਮ੍ਪਰਹੇਤੁ ਚਾਤਿ ਕਾਲਭੇਦੇਨ ਦੁવਿਧੋ ਭવਤਿ, ਸਮਨਨ੍ਤਰੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯੋ ਸਮਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਸਮਨਨ੍ਤਰਹੇਤੁ ਹੋਤਿ। ਪੁਰਿਮਤਰੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯੋ ਪਚ੍ਛਿਮਤਰਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਪਰਮ੍ਪਰਹੇਤੁ ਹੋਤਿ। ਇਤਿ ਬੀਜਭੂਤੋ ਅਸਾਧਾਰਣੋ ਹੇਤੁ, ਪਥવੀਆਪਾਦਿਕੋ ਸਾਧਾਰਣੋ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ વਿਸੇਸੋ ਪਾਕਟੋ ਯਥਾ, ਏવਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯੋ ਅਸਾਧਾਰਣੋ ਹੇਤੁ, ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ ਸਾਧਾਰਣੋ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ વਿਸੇਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
‘‘Bījaṃ pana ekaṃyeva hoti, kathaṃ dvidhā vattabba’’nti vattabbattā ‘‘duvidho hī’’tiādi vuttaṃ, samanantarakālaparamparakālabhedena hetupi duvidho hotiyevāti attho. Bījabhūto hetu duvidho yathā, evaṃ avijjāya hetubhūto avijjānusayopi samanantarahetu ca paramparahetu cāti kālabhedena duvidho bhavati, samanantaro avijjānusayo samanantarassa avijjāpariyuṭṭhānassa samanantarahetu hoti. Purimataro avijjānusayo pacchimatarassa avijjāpariyuṭṭhānassa paramparahetu hoti. Iti bījabhūto asādhāraṇo hetu, pathavīāpādiko sādhāraṇo paccayoti viseso pākaṭo yathā, evaṃ avijjānusayo asādhāraṇo hetu, ayonisomanasikāro sādhāraṇo paccayoti viseso daṭṭhabbo.
‘‘ਏਤ੍ਤਕੇਨੇવ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾਨਂ વਿਸੇਸੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਯਥਾ વਾ ਪਨ ਥਾਲਕਞ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ – ‘‘ਯਥਾ વਾ ਪਨਾਤਿਆਦਿਨਾਪਿ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯવਿਭਾਗਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਦੀਪਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂ ਥਾਲਕਞ੍ਚ વਟ੍ਟਿ ਚ ਤੇਲਞ੍ਚ ਪਦੀਪਸ੍ਸ ਸਭਾવਹੇਤੁ ਸਮਾਨਹੇਤੁ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ‘‘ਪਦੀਪਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਮ੍ਪਿ ਥਾਲਕਾਦਿਕਂ ਸਭਾવਹੇਤੁ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਕਸ੍ਮਾ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਨ ਹਿ ਸਕ੍ਕਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਦੀਪਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂ ਅਨਗ੍ਗਿਕਂ ਅਗ੍ਗਿਰਹਿਤਂ ਥਾਲਕਞ੍ਚ વਟ੍ਟਿਞ੍ਚ ਤੇਲਞ੍ਚ ਦੀਪੇਤੁਂ ਜਾਲੇਤੁਂ ਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਰਿਮੋ ਪਦੀਪੋ ਪਚ੍ਛਿਮਸ੍ਸ ਪਦੀਪਸ੍ਸ ਸਭਾવਹੇਤੁ ਹੋਤਿ વਿਯ, ਏવਂ ਥਾਲਕਾਦਿਕਂ ਸਭਾવਹੇਤੁ ਨ ਹੋਤਿ। ਇਤਿ ਏવਂਪਕਾਰੋ ਸਭਾવੋ ਸਮਾਨੋ ਪਦੀਪੋ ਹੇਤੁ ਹੋਤਿ ਯਥਾ, ਪਰਭਾવੋ ਅਸਮਾਨੋ ਥਾਲਕਾਦਿਕੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ ਯਥਾ ਚ, ਤਥਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕੋ ਸਭਾવੋ ਹੇਤੁ ਹੋਤਿ, ਬਾਹਿਰੋ ਅਸਮਾਨੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਜਨਕੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਹੇਤੁ ਹੋਤਿ, ਪਰਿਗ੍ਗਾਹਕੋ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਫਲੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣੋ ਹੇਤੁ ਹੋਤਿ, ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਫਲੇਹਿ ਸਾਧਾਰਣੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਪਦੀਪੋਪਮਾਯਪਿ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਪਾਕਟੋ વਿਸੇਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
‘‘Ettakeneva hetupaccayānaṃ viseso vattabbo’’ti vattabbattā ‘‘yathā vā pana thālakañcā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘yathā vā panātiādināpi hetupaccayavibhāgameva dassetī’’ti vuttaṃ. Tattha padīpassa paccayabhūtaṃ thālakañca vaṭṭi ca telañca padīpassa sabhāvahetu samānahetu na hotīti yojanā. ‘‘Padīpassa paccayabhūtampi thālakādikaṃ sabhāvahetu na hotīti kasmā saddahitabba’’nti vattabbattā ‘‘na hi sakkā’’tiādi vuttaṃ. Padīpassa paccayabhūtaṃ anaggikaṃ aggirahitaṃ thālakañca vaṭṭiñca telañca dīpetuṃ jāletuṃ hi yasmā na sakkā, tasmā purimo padīpo pacchimassa padīpassa sabhāvahetu hoti viya, evaṃ thālakādikaṃ sabhāvahetu na hoti. Iti evaṃpakāro sabhāvo samāno padīpo hetu hoti yathā, parabhāvo asamāno thālakādiko paccayo hoti yathā ca, tathā ajjhattiko sabhāvo hetu hoti, bāhiro asamāno paccayo hoti. Janako avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānassa hetu hoti, pariggāhako upatthambhako paccayo hoti. Aññehi phalehi asādhāraṇo hetu hoti, sabbehi phalehi sādhāraṇo paccayo hotīti yojetvā padīpopamāyapi hetupaccayānaṃ pākaṭo viseso daṭṭhabboti adhippāyo.
ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਪ੍ਪਭੇਦਂ ਕਾਰਣਂ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋਤਿ ਆਚਰਿਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਸ੍ਸ ਕਾਰਣਭਾવੋ ਚ ਫਲਾਪੇਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਯੋ ਕਾਰਣਭਾવੋ ਯੇਨਾਕਾਰੇਨ ਹੋਤਿ, ਕਤਮੋ ਸੋ ਕਾਰਣਭਾવੋ, ਕਤਮੋ ਸੋ ਆਕਾਰੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਚ ‘‘ਯਂ ਫਲਂ ਯੇਨ વਿਸੇਸੇਨ ਹੋਤਿ, ਕਤਮਂ ਤਂ ਫਲਂ, ਕਤਮੋ ਸੋ વਿਸੇਸੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਚ ‘‘ਕਾਰਣਫਲਾਨਂ ਯੋ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਹੋਤਿ, ਕਤਮੋ ਸੋ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਚ ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਅવੁਪਚ੍ਛੇਦਤ੍ਥੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਯਮਨੁਸਨ੍ਧ੍ਯਤ੍ਥੋ ਚ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਮਾ ਕਾਰਣਂ ‘ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਕਾਰਣਭਾવੋ ਚ ਫਲਾਪੇਕ੍ਖਾਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਕਾਰਣਸ੍ਸ ਯੋ ਕਾਰਣਭਾવੋ ਯਥਾ ਚ ਸੋ ਹੋਤਿ, ਯਞ੍ਚ ਫਲਂ, ਯੋ ਚ ਤਸ੍ਸ વਿਸੇਸੋ, ਯੋ ਚ ਕਾਰਣਫਲਾਨਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘ਅવੁਪਚ੍ਛੇਦਤ੍ਥੋ’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੪੯) ਇਮਿਨਾ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Hetupaccayappabhedaṃ kāraṇaṃ parikkhāroti ācariyena vuttaṃ, tassa kāraṇassa kāraṇabhāvo ca phalāpekkho hoti, tasmā ‘‘yo kāraṇabhāvo yenākārena hoti, katamo so kāraṇabhāvo, katamo so ākāro’’ti pucchitabbattā ca ‘‘yaṃ phalaṃ yena visesena hoti, katamaṃ taṃ phalaṃ, katamo so viseso’’ti pucchitabbattā ca ‘‘kāraṇaphalānaṃ yo sambandho hoti, katamo so sambandho’’ti pucchitabbattā ca taṃ sabbaṃ vibhāvetuṃ ‘‘avupacchedattho’’tiādi vuttaṃ. Ayamanusandhyattho ca aṭṭhakathāyaṃ ‘‘idāni yasmā kāraṇaṃ ‘parikkhāro’ti vuttaṃ, kāraṇabhāvo ca phalāpekkhāya, tasmā kāraṇassa yo kāraṇabhāvo yathā ca so hoti, yañca phalaṃ, yo ca tassa viseso, yo ca kāraṇaphalānaṃ sambandho, taṃ sabbaṃ vibhāvetuṃ ‘avupacchedattho’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 49) iminā vuttoti daṭṭhabbo.
ਤਤ੍ਥ ਅવੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਸ੍ਸ ਯੋ ਅਨੁਪਚ੍ਛੇਦਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਸੋ ਅਨੁਪਚ੍ਛੇਦਤ੍ਥੋ ਸਨ੍ਤਤਿਅਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ ਫਲੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਤ੍ਤਾ , ਯਞ੍ਚ ਕਾਰਣਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਸ੍ਸ ਜਨਕਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਂ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਸੋ ਅਨੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਏવ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ। ਯਞ੍ਚ ਫਲਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇ ਤਸ੍ਸ ਚ ਸਨ੍ਤਤਿਅਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ। ਯਂ ਪਨ ਫਲਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਫਲਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਅਹੁਤ੍વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਂ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ ਹੋਤਿ, ਯਥਾ ਤਂ ਅਰਹਤੋ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਕਾਰਣਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸ੍ਸ ਫਲਸ੍ਸ ਯੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਸੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੋ ਫਲਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਯੋ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਅਤ੍ਥੋ ਪਟਿਸਨ੍ਦਹਨਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਸੋ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਅਤ੍ਥੋ ਪੁਨਬ੍ਭવਤ੍ਥੋ ਪੁਨਬ੍ਭવਨਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ। ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਯੋ ਪਲਿਬੋਧਤ੍ਥੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਸੋ ਪਲਿਬੋਧਤ੍ਥੋ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ। ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਮਗ੍ਗੇਨ ਯੋ ਅਸਮੁਗ੍ਘਾਤਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਸੋ ਅਸਮੁਗ੍ਘਾਤਤ੍ਥੋ ਅਨੁਸਯਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ। ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਯੋ ਅਸਮ੍ਪਟਿવੇਧਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਸੋ ਅਸਮ੍ਪਟਿવੇਧਤ੍ਥੋ ਅવਿਜ੍ਜਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ। ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਯੋ ਅਪਰਿਞ੍ਞਾਤਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਸੋ ਅਪਰਿਞ੍ਞਾਤਤ੍ਥੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਬੀਜਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ।
Tattha avupacchinnassa hetupaccayasaṅkhātassa kāraṇassa yo anupacchedattho atthi, so anupacchedattho santatiattho hoti phalena sambandhattā , yañca kāraṇaṃ attano phalassa janakaṃ upatthambhakaṃ hutvā nirujjhati, so anupacchinno eva nāma hotīti. Yañca phalaṃ aññassa kāraṇaṃ hutvā nirujjhati, tasmiṃ anupacchinne tassa ca santatiattho hoti. Yaṃ pana phalaṃ aññassa phalassa kāraṇaṃ ahutvā nirujjhati, taṃ upacchinnaṃ hoti, yathā taṃ arahato cuticittanti. Kāraṇato nibbattassa phalassa yo nibbattiattho atthi, so nibbattiattho phalattho hoti. Paṭisandhikkhandhānaṃ yo paṭisandhiattho paṭisandahanattho atthi, so paṭisandhiattho punabbhavattho punabbhavanattho hoti. Kilesānaṃ yo palibodhattho santāne uppajjanattho atthi, so palibodhattho pariyuṭṭhānattho hoti. Kilesānaṃ maggena yo asamugghātattho atthi, so asamugghātattho anusayattho hoti. Avijjāya catunnaṃ saccānaṃ yo asampaṭivedhattho atthi, so asampaṭivedhattho avijjattho hoti. Arahattamaggena yo apariññātattho atthi, so apariññātattho viññāṇassa paṭisandhiviññāṇassa bījattho hoti.
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਕਾਰਣਭਾવੋ ਚ ਕਾਰਣਾਕਾਰੋ ਚ ਫਲਞ੍ਚ ਫਲવਿਸੇਸੋ ਚ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਕਤਮੋ ਪਰਮ੍ਪਰਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ, ਕਤਮੋ ਚ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਤ੍ਥੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਯਤ੍ਥ ਅવੁਪਚ੍ਛੇਦੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਤ੍ਥ ਯਸ੍ਸਂ ਰੂਪਾਰੂਪਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਅવੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਕਾਰਣਸ੍ਸ ਯੋ ਅવੁਪਚ੍ਛੇਦੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਸੋ ਅવੁਪਚ੍ਛੇਦੋ ਤਤ੍ਥ ਤਿਸ੍ਸਂ ਰੂਪਾਰੂਪਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਸਨ੍ਤਤਿ ਹੋਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਯਸ੍ਸਂ ਰੂਪਾਰੂਪਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਯਾ ਸਨ੍ਤਤਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਸਾ ਸਨ੍ਤਤਿਤਤ੍ਥ ਰੂਪਾਰੂਪਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀਤਿਆਦਿਨਾ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਪਰਮ੍ਪਰਹੇਤੁਆਦਿਕੋ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ।
Ettāvatā kāraṇabhāvo ca kāraṇākāro ca phalañca phalaviseso ca ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘katamo paramparahetupaccayattho, katamo ca sambandhattho’’ti pucchitabbattā ‘‘yattha avupacchedo’’tiādi vuttaṃ. Yattha yassaṃ rūpārūpapavattiyaṃ avupacchinnassa hetupaccayappabhedassa kāraṇassa yo avupacchedo atthi, so avupacchedo tattha tissaṃ rūpārūpapavattiyaṃ santati hoti. Yattha yassaṃ rūpārūpapavattiyaṃ yā santati atthi, sā santatitattha rūpārūpapavattiyaṃ nibbatti hotītiādinā yojetvā paramparahetuādiko viññātabbo.
ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸਾਤਿ ਮਹਗ੍ਗਤਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ, ਸਮਾਧਿਪਟ੍ਠਾਨੋ ਹਿ ਮਹਗ੍ਗਤਧਮ੍ਮੋ। ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਮਗ੍ਗਫਲਪਞ੍ਞਾਪਧਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਸੋ ਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਤਿਤ੍ਥਞ੍ਞੁਤਾਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥੋ ਪਦਟ੍ਠਾਨਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤੋવ।
Sīlakkhandhoti parisuddhasīlakkhandho. Samādhikkhandhassāti mahaggatakkhandhassa, samādhipaṭṭhāno hi mahaggatadhammo. Paññākkhandhoti maggaphalapaññāpadhānakkhandho. So hi vimuttiñāṇadassanasaṅkhātassa paccavekkhaṇañāṇakkhandhassa paccayo hoti. Titthaññutādīnaṃ attho padaṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanāyaṃ vuttova.
ਸਭਾવੋ ਹੇਤੂਤਿ ਆਚਰਿਯੇਨ વੁਤ੍ਤੋ, ‘‘ਕੀਦਿਸੋ ਸੋ ਸਭਾવੋ ਹੇਤੂ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਯਥਾ વਾ ਪਨ ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ । ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਯਂ ਕਤ੍વਾ ਰੂਪੇ ਪਟਿਚ੍ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਪਚ੍ਚਯਤਾਯ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਚ੍ਚਯਤਾਯ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪੁਰੇਜਾਤਾਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਤਾਯ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਆਲੋਕੋ ਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਤਾਯ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਤਾਯ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਨ੍ਤੋ ਫਲੇਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਅਸਮਾਨਤ੍ਤਾ ਸਭਾવੋ ਹੇਤੁ ਨ ਹੋਤਿ, ਪਚ੍ਚਯੋ ਚ ਹੋਤਿ ਮਨਸਿਕਾਰੋ। ਕਿਰਿਯਮਨੋਧਾਤੁ ਪਨ ਫਲੇਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣਭਾવੇਨ ਸਮਾਨਤ੍ਤਾ ਸਭਾવੋ ਹੇਤੁ ਹੋਤਿ ਯਥਾ, ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਾਮਕ੍ਖਨ੍ਧਭਾવੇਨ ਸਮਾਨਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਾ ਸਭਾવੋ ਹੇਤੁ ਹੋਨ੍ਤਿ। વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਾਮਰੂਪੇਨ ਏਕਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨ ਸਮਾਨਤ੍ਤਾ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਨ੍ਤਂ ਸਭਾવੋ ਹੇਤੁ ਹੋਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ‘‘ਨਾਮਰੂਪਂ ਸਲ਼ਾਯਤਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏવਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੋ ਹੇਤੁ, ਪਚ੍ਚਯੋ ਜਨਕੋ, ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕੋ ਚ ਯੋ ਕੋਚਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਬਲવਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਸਬ੍ਬੋ ਸੋ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੋ ਜਨਕਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕੋ ਜਨਿਤਬ੍ਬੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭਿਯਸ੍ਸ ਫਲਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖਰਣਤੋ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਤੋ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ ਨਾਮ।
Sabhāvo hetūti ācariyena vutto, ‘‘kīdiso so sabhāvo hetū’’ti pucchitabbattā ‘‘yathā vā pana cakkhuñca paṭiccā’’tiādi vuttaṃ . Cakkhuviññāṇaṃ cakkhuñca cakkhundriyañca paṭicca nissayaṃ katvā rūpe paṭicca ārammaṇaṃ katvā uppajjati. Tattha cakkhādīsu cakkhundriyaṃ ādhipateyyapaccayatāya indriyapaccayatāya cakkhuviññāṇassa paccayo, rūpārammaṇaṃ purejātārammaṇapaccayatāya paccayo, āloko sannissayatāya upanissayatāya paccayo hoti. So paccayo honto phalena cakkhuviññāṇena asamānattā sabhāvo hetu na hoti, paccayo ca hoti manasikāro. Kiriyamanodhātu pana phalena cakkhuviññāṇena viññāṇabhāvena samānattā sabhāvo hetu hoti yathā, evaṃ saṅkhārā nāmakkhandhabhāvena samānattā viññāṇassa paccayā hontā sabhāvo hetu honti. Viññāṇaṃ nāmarūpena ekasantativasena samānattā nāmarūpassa paccayo hontaṃ sabhāvo hetu hoti. Iminā nayena ‘‘nāmarūpaṃ saḷāyatanassā’’tiādīsupi attho veditabbo. Evaṃ vuttappakāro hetu, paccayo janako, upatthambhako ca yo koci upanissayo balavapaccayo hoti, sabbo so hetupaccayo janakaupatthambhako janitabbupatthambhiyassa phalassa parikkharaṇato abhisaṅkharaṇato nippariyāyato parikkhāro nāma.
‘‘વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੋ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ ਨਾਮਾਤਿ ਕੇਨ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੇਨਾਹਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਕਾਰਣਭੂਤੇਨ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਭਾવੇਨ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਨੋ ‘‘ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਯਂ ਧਮ੍ਮਂ ਜਨਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਯਂ વਚਨਂ ਆਹ, ਤੇਨ વਚਨੇਨ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ, ‘‘ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਯਂ ਧਮ੍ਮਂ ਜਨਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਚਨਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
‘‘Vuttappakāro hetupaccayo parikkhāro nāmāti kena amhehi saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Tena kāraṇabhūtena sabbassa hetupaccayassa parikkhārabhāvena āyasmā mahākaccāno ‘‘ye dhammā yaṃ dhammaṃ janayantī’’ti yaṃ vacanaṃ āha, tena vacanena saddahitabbo, ‘‘ye dhammā yaṃ dhammaṃ janayantī’’ti vacanaṃ nissāya tumhehi sallakkhetabboti adhippāyo.
‘‘ਏਤ੍ਤਕੋવ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ ਹਾਰੋ ਯੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ ਹਾਰੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਯੋ ਯੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ ਹਾਰੋ ਯੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬੋ, ਸੋ ਸੋ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ ਹਾਰੋ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਯੁਤ੍ਤੋ ਯੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬੋਤਿ।
‘‘Ettakova parikkhāro hāro yuñjitabbo’’ti vattabbattā ‘‘niyutto parikkhāro hāro’’ti vuttaṃ, yo yo parikkhāro hāro yuñjitabbo, so so parikkhāro hāro nīharitvā yutto yuñjitabboti.
ਇਤਿ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੇ ਸਤ੍ਤਿਬਲਾਨੁਰੂਪਾ ਰਚਿਤਾ
Iti parikkhārahāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā
વਿਭਾવਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Vibhāvanā niṭṭhitā.
ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਪਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾਟੀਕਾਨੁਸਾਰੇਨ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਥੋ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋਤਿ।
Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਪਾਲ਼ਿ • Nettippakaraṇapāḷi / ੧੫. ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ • 15. Parikkhārahāravibhaṅgo
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ੧੫. ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ • 15. Parikkhārahāravibhaṅgavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਟੀਕਾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ੧੫. ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ • 15. Parikkhārahāravibhaṅgavaṇṇanā