| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
३५. परिक्खारनिद्देसवण्णना
35. Parikkhāraniddesavaṇṇanā
२५९-६०. छत्ते अन्तो बहि च पञ्चवण्णेहि सुत्तेहि सिब्बितुञ्च पण्णे गिरिकूटअड्ढचन्दादिं छिन्दितुञ्च न वट्टतीति सम्बन्धो। छत्तेति तालपण्णे छत्ते। गिरिकूटं नाम मकरदन्तकं, आदि-सद्देन तादिसं अञ्ञं विकाररूपं सङ्गहितं। घटकन्ति गेहत्थम्भेसु विय कयिरमानं घटकं। दण्डेति छत्तदण्डे। लेखाति तहिं तहिं दिन्ना लेखा। सादिसन्ति दीघेन निद्दिट्ठं। बुन्दम्हि मूले।
259-60. Chatte anto bahi ca pañcavaṇṇehi suttehi sibbituñca paṇṇe girikūṭaaḍḍhacandādiṃ chindituñca na vaṭṭatīti sambandho. Chatteti tālapaṇṇe chatte. Girikūṭaṃ nāma makaradantakaṃ, ādi-saddena tādisaṃ aññaṃ vikārarūpaṃ saṅgahitaṃ. Ghaṭakanti gehatthambhesu viya kayiramānaṃ ghaṭakaṃ. Daṇḍeti chattadaṇḍe. Lekhāti tahiṃ tahiṃ dinnā lekhā. Sādisanti dīghena niddiṭṭhaṃ. Bundamhi mūle.
२६१. थिरत्थं छत्ते एकवण्णेन सिब्बितुं वा पञ्जरं विनन्धितुं वा वट्टतीति सम्बन्धो। सिब्बितुन्ति अन्तो बहि च सिब्बितुं। एकवण्णेनाति नीलादिना एकवण्णेन। पञ्जरन्ति छत्तदण्डगाहकसलाकपञ्जरं। थिरत्थन्ति इमिना न वण्णमट्ठत्थायाति दस्सेति। बन्धितुं दण्डे लेखा वट्टतीति सम्बन्धो। बन्धितुन्ति वातप्पहारेन अचलनत्थं छत्तमण्डलिकं रज्जुकेहि गहेत्वा बन्धनत्थाय। लेखावाति वलयमिव उक्किरित्वा कता लेखा एव। वट्टतीति यदिपि न बन्धति, रज्जुकेहि बन्धितुं युत्तट्ठानत्ता वट्टति।
261. Thiratthaṃ chatte ekavaṇṇena sibbituṃ vā pañjaraṃ vinandhituṃ vā vaṭṭatīti sambandho. Sibbitunti anto bahi ca sibbituṃ. Ekavaṇṇenāti nīlādinā ekavaṇṇena. Pañjaranti chattadaṇḍagāhakasalākapañjaraṃ. Thiratthanti iminā na vaṇṇamaṭṭhatthāyāti dasseti. Bandhituṃ daṇḍe lekhā vaṭṭatīti sambandho. Bandhitunti vātappahārena acalanatthaṃ chattamaṇḍalikaṃ rajjukehi gahetvā bandhanatthāya. Lekhāvāti valayamiva ukkiritvā katā lekhā eva. Vaṭṭatīti yadipi na bandhati, rajjukehi bandhituṃ yuttaṭṭhānattā vaṭṭati.
२६२. चीवरे अन्ते वापि पट्टमुखे वापि वेणिपि वा सङ्खलिकापि वा अञ्ञं सूचिविकारं वा पाळिकण्णिकआदिकं कप्पबिन्दुविकारम्पि वा न च कप्पतीति सम्बन्धो। अन्तेति चीवरपरियन्ते, अनुवातेति वुत्तं होति। पट्टमुखेति पट्टकोटियं, द्विन्नं पट्टानं सङ्घटितट्ठानं सन्धायेतं वुत्तं। वेणीति वरकसीसाकारेन सिब्बनं। सङ्खलिकाति बिळालबन्धनाकारेन सिब्बनं। अञ्ञं सूचिविकारं वाति चीवरमण्डनत्थाय कयिरमानं अञ्ञं यं किञ्चि सूचिकम्मविकारं वा। टीकायं पन ‘‘सतपदिसदिसं अञ्ञं वा सूचिविकारं न कप्पती’’ति सामञ्ञेन वुत्तं। ‘‘चीवरमण्डनत्थाय नानासुत्तकेहि सतपदिसदिसं सिब्बन्ता आगन्तुकपट्टं ठपेन्ति, अञ्ञम्पि यं किञ्चि सूचिकम्मविकारं करोन्ति, सब्बं न वट्टती’’ति अट्ठकथायं वुत्तत्ता पन नानावण्णेहि वा होतु, एकवण्णेन वा होतु, चीवरमण्डनत्थाय संसिब्बन्तानं सूचिकम्मविकारं सन्धाय वुत्तन्ति चीवरेसु फालितट्ठानस्स थिरभावत्थं सतपदिसदिसम्पि सिब्बितुं वट्टतीति अम्हाकं खन्ति। पाळि-सद्देन, कण्णिक-सद्देन च कप्प-सद्दलोपेन वा उपचारेन वा पाळिकप्पादयोव गहिता। पाळि च कण्णिका च पाळिकण्णिकायो, ता आदि यस्स अञ्ञस्स तादिसस्साति विग्गहो। तत्थ नीलावळिआदिसण्ठानाय बिन्दुपन्तिया यथा सोभति, तथा कयिरमानो पाळिकप्पो। तथेव बिन्दुसमूहे कत्थचि दस्सेत्वा कयिरमानो कण्णिककप्पो।
262. Cīvare ante vāpi paṭṭamukhe vāpi veṇipi vā saṅkhalikāpi vā aññaṃ sūcivikāraṃ vā pāḷikaṇṇikaādikaṃ kappabinduvikārampi vā na ca kappatīti sambandho. Anteti cīvarapariyante, anuvāteti vuttaṃ hoti. Paṭṭamukheti paṭṭakoṭiyaṃ, dvinnaṃ paṭṭānaṃ saṅghaṭitaṭṭhānaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Veṇīti varakasīsākārena sibbanaṃ. Saṅkhalikāti biḷālabandhanākārena sibbanaṃ. Aññaṃ sūcivikāraṃ vāti cīvaramaṇḍanatthāya kayiramānaṃ aññaṃ yaṃ kiñci sūcikammavikāraṃ vā. Ṭīkāyaṃ pana ‘‘satapadisadisaṃ aññaṃ vā sūcivikāraṃ na kappatī’’ti sāmaññena vuttaṃ. ‘‘Cīvaramaṇḍanatthāya nānāsuttakehi satapadisadisaṃ sibbantā āgantukapaṭṭaṃ ṭhapenti, aññampi yaṃ kiñci sūcikammavikāraṃ karonti, sabbaṃ na vaṭṭatī’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttattā pana nānāvaṇṇehi vā hotu, ekavaṇṇena vā hotu, cīvaramaṇḍanatthāya saṃsibbantānaṃ sūcikammavikāraṃ sandhāya vuttanti cīvaresu phālitaṭṭhānassa thirabhāvatthaṃ satapadisadisampi sibbituṃ vaṭṭatīti amhākaṃ khanti. Pāḷi-saddena, kaṇṇika-saddena ca kappa-saddalopena vā upacārena vā pāḷikappādayova gahitā. Pāḷi ca kaṇṇikā ca pāḷikaṇṇikāyo, tā ādi yassa aññassa tādisassāti viggaho. Tattha nīlāvaḷiādisaṇṭhānāya bindupantiyā yathā sobhati, tathā kayiramāno pāḷikappo. Tatheva bindusamūhe katthaci dassetvā kayiramāno kaṇṇikakappo.
२६३. गण्ठिपासकपट्टाति गण्ठिनो च पासकस्स च पतिट्ठानट्ठाने ठपेतब्बा पट्टा। वट्टतीति एत्थ ‘‘गण्ठिपासका’’ति कत्वा ‘‘चतुकोणाव वट्टन्ती’’ति अत्थतो वचनं विपल्लासेत्वा योजेतब्बं। अग्घियन्ति चेतियसण्ठानेन सिब्बनं। मूले च अग्गे च एकसदिसं कत्वा मुग्गराकारेन सिब्बनं मुग्गरो। विकारन्ति विकारो, लिङ्गविपल्लासेन वुत्तं। एत्थाति गण्ठिपासकपट्टेसु।
263.Gaṇṭhipāsakapaṭṭāti gaṇṭhino ca pāsakassa ca patiṭṭhānaṭṭhāne ṭhapetabbā paṭṭā. Vaṭṭatīti ettha ‘‘gaṇṭhipāsakā’’ti katvā ‘‘catukoṇāva vaṭṭantī’’ti atthato vacanaṃ vipallāsetvā yojetabbaṃ. Agghiyanti cetiyasaṇṭhānena sibbanaṃ. Mūle ca agge ca ekasadisaṃ katvā muggarākārena sibbanaṃ muggaro. Vikāranti vikāro, liṅgavipallāsena vuttaṃ. Etthāti gaṇṭhipāsakapaṭṭesu.
२६४. कोणसुत्ताति नपुंसकनिद्देसो, गण्ठिपासकपट्टानं कोणेहि नीहटसुत्तकोटियो। पीळकाति तानियेव निवत्तेत्वा पीळकाकारेन कतानि। दुविञ्ञेय्यावाति तेसं अन्तेसु एकवारं गण्ठिकरणेन वा पुन निवत्तेत्वा सिब्बनेन वा दुविञ्ञेय्या एव। गन्धं तेलं वाति गन्धं वा तेलं वा। कञ्चिकपिट्ठखलिकआदीनिपि वट्टन्ति।
264.Koṇasuttāti napuṃsakaniddeso, gaṇṭhipāsakapaṭṭānaṃ koṇehi nīhaṭasuttakoṭiyo. Pīḷakāti tāniyeva nivattetvā pīḷakākārena katāni. Duviññeyyāvāti tesaṃ antesu ekavāraṃ gaṇṭhikaraṇena vā puna nivattetvā sibbanena vā duviññeyyā eva. Gandhaṃ telaṃ vāti gandhaṃ vā telaṃ vā. Kañcikapiṭṭhakhalikaādīnipi vaṭṭanti.
२६५. मणिनाति मसारगल्लादिपासाणेन। न च घट्टेय्याति नेव घट्टेय्य। अञ्ञेन वाति मुग्गरमुसलादिना। अंसबद्धककायबन्धनानि पन तथा कातुं वट्टति। दोणियं कत्वा न च घंसेय्याति पक्करजनाकिरणदोणियं ठपेत्वा भूमियं जण्णुकानि निहन्त्वा इतो चितो च आविज्झित्वा नेव घंसेय्याति अत्थो।
265.Maṇināti masāragallādipāsāṇena. Na ca ghaṭṭeyyāti neva ghaṭṭeyya. Aññena vāti muggaramusalādinā. Aṃsabaddhakakāyabandhanāni pana tathā kātuṃ vaṭṭati. Doṇiyaṃ katvā na ca ghaṃseyyāti pakkarajanākiraṇadoṇiyaṃ ṭhapetvā bhūmiyaṃ jaṇṇukāni nihantvā ito cito ca āvijjhitvā neva ghaṃseyyāti attho.
२६६-७. कण्णकोणकसुत्तानीति चीवररजनकाले लग्गनत्थाय अनुवाते चतूसु कोणेसु च पासकं कत्वा बन्धितानि सुत्तानि, यानि ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, कण्णसुत्तक’’न्ति (महाव॰ ३४४) एवं अनुञ्ञातानि। कण्णसङ्खाता कोणा कण्णकोणका, तेसु सुत्तानि। गण्ठिकपासकपट्टेसु पन कण्णकोणकसुत्तानं दुविञ्ञेय्यानमेव कप्पियता हेट्ठा वुत्ताति चीवरे रत्तेयेव तेसं छिन्दितब्बता नत्थि, कण्णकोणकसुत्तानं छिन्दितब्बताय वुत्तत्ता अनुवातेहि निक्खमितसुत्तानिपि छिन्दितब्बानीति वेदितब्बं। धम्मकरणे छत्तवट्टियं लेखं ठपेत्वा लेखा न वट्टतीति योजना। छत्तवट्टियन्ति छत्तस्स मुखवट्टियं। लेखाति उपरि वा हेट्ठा वा कुच्छियं वा अञ्ञा लेखा। कुञ्चिकाय च पिप्फले च मणिका च पीळका च न वट्टन्तीति सम्बन्धो। मणिकाति एका वट्टमणि। पीळकाति सासपमत्तिका मुत्तराजिसदिसा बहुवट्टलेखा। दण्डम्हीति पिप्फलदण्डके।
266-7.Kaṇṇakoṇakasuttānīti cīvararajanakāle lagganatthāya anuvāte catūsu koṇesu ca pāsakaṃ katvā bandhitāni suttāni, yāni ‘‘anujānāmi, bhikkhave, kaṇṇasuttaka’’nti (mahāva. 344) evaṃ anuññātāni. Kaṇṇasaṅkhātā koṇā kaṇṇakoṇakā, tesu suttāni. Gaṇṭhikapāsakapaṭṭesu pana kaṇṇakoṇakasuttānaṃ duviññeyyānameva kappiyatā heṭṭhā vuttāti cīvare ratteyeva tesaṃ chinditabbatā natthi, kaṇṇakoṇakasuttānaṃ chinditabbatāya vuttattā anuvātehi nikkhamitasuttānipi chinditabbānīti veditabbaṃ. Dhammakaraṇe chattavaṭṭiyaṃ lekhaṃ ṭhapetvā lekhā na vaṭṭatīti yojanā. Chattavaṭṭiyanti chattassa mukhavaṭṭiyaṃ. Lekhāti upari vā heṭṭhā vā kucchiyaṃ vā aññā lekhā. Kuñcikāya ca pipphale ca maṇikā ca pīḷakā ca na vaṭṭantīti sambandho. Maṇikāti ekā vaṭṭamaṇi. Pīḷakāti sāsapamattikā muttarājisadisā bahuvaṭṭalekhā. Daṇḍamhīti pipphaladaṇḍake.
२६८-९. अरणियं मालादि च पत्तमण्डले भित्तिकम्मञ्च न वट्टतीति सम्बन्धितब्बं। अरणियन्ति उत्तरारणि अधरारणि अरणिधनुकञ्च सामञ्ञेन गहितं। पत्तमण्डलेति तिपुसीसादिमये पत्तमण्डले। एत्थ पन मकरदण्डकं वट्टति। हेट्ठाति कत्तरयट्ठिया हेट्ठा। उद्धन्ति तस्सायेव उपरि।
268-9. Araṇiyaṃ mālādi ca pattamaṇḍale bhittikammañca na vaṭṭatīti sambandhitabbaṃ. Araṇiyanti uttarāraṇi adharāraṇi araṇidhanukañca sāmaññena gahitaṃ. Pattamaṇḍaleti tipusīsādimaye pattamaṇḍale. Ettha pana makaradaṇḍakaṃ vaṭṭati. Heṭṭhāti kattarayaṭṭhiyā heṭṭhā. Uddhanti tassāyeva upari.
२७०-३. सम्मुञ्जनिम्हीति सम्मुञ्जनिया लिङ्गविपल्लासो। अवारितन्ति इत्थिरूपं पन वारितं। सोवण्णमयम्पीति सुवण्णमयम्पि। विसाणनाळि नाम विसाणमया नाळि। एत्थ पन अवुत्तानिपि यानि कानिचि आरकण्डकदन्तकट्ठछेदनपानीयघटपानीयउळुङ्कचुण्णभाजनादीनि वुत्तानं अनुलोमानीति वेदितब्बानि। यो पनेत्थ विनयञ्ञू तादिसं परिक्खारं दिस्वा छिन्देय्य वा छिन्दापेय्य वा, अनुपवज्जो सोति वेदितब्बन्ति।
270-3.Sammuñjanimhīti sammuñjaniyā liṅgavipallāso. Avāritanti itthirūpaṃ pana vāritaṃ. Sovaṇṇamayampīti suvaṇṇamayampi. Visāṇanāḷi nāma visāṇamayā nāḷi. Ettha pana avuttānipi yāni kānici ārakaṇḍakadantakaṭṭhachedanapānīyaghaṭapānīyauḷuṅkacuṇṇabhājanādīni vuttānaṃ anulomānīti veditabbāni. Yo panettha vinayaññū tādisaṃ parikkhāraṃ disvā chindeyya vā chindāpeyya vā, anupavajjo soti veditabbanti.
परिक्खारनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Parikkhāraniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
