| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
७. सेखियकण्डं
7. Sekhiyakaṇḍaṃ
१. परिमण्डलवग्ग-अत्थयोजना
1. Parimaṇḍalavagga-atthayojanā
सिक्खितसिक्खेन तीसु सिक्खासु चतूहि मग्गेहि सिक्खितसिक्खेन तादिना अट्ठहि लोकधम्मेहि अकम्पियट्ठेन तादिना, इट्ठानिट्ठेसु वा अविकारट्ठेन तादिना भगवता यानि सिक्खापदानि ‘‘सेखियानी’’ति भासितानि, दानि तेसम्पि सिक्खापदानं अयम्पि वण्णनाक्कमो भवतीति योजना।
Sikkhitasikkhena tīsu sikkhāsu catūhi maggehi sikkhitasikkhena tādinā aṭṭhahi lokadhammehi akampiyaṭṭhena tādinā, iṭṭhāniṭṭhesu vā avikāraṭṭhena tādinā bhagavatā yāni sikkhāpadāni ‘‘sekhiyānī’’ti bhāsitāni, dāni tesampi sikkhāpadānaṃ ayampi vaṇṇanākkamo bhavatīti yojanā.
५७६. तत्थाति सेखियसिक्खापदेसु, अत्थो एवं वेदितब्बोति योजना। ‘‘समन्ततो’’तिइमिना परित्यूपसग्गस्सत्थं दस्सेति। ‘‘नाभिमण्डलं जाणुमण्डल’’न्ति एत्थ उद्धंसद्दो च अधोसद्दो च अज्झाहरितब्बोति आह ‘‘उद्ध’’न्तिआदि। अट्ठङ्गुलमत्तन्ति भावनपुंसकं, निवासेतब्बन्ति सम्बन्धो। ततोति अट्ठङ्गुलमत्ततो। यथा पटिच्छन्नं होति, एवं निवासेन्तस्साति योजना। तत्रिदं पमाणन्ति तस्स निवासनस्स इदं पमाणं। तादिसस्साति दीघतो मुट्ठिपञ्चकस्स तिरियं अड्ढतेय्यहत्थस्स निवासनस्स। जाणुमण्डलं पटिच्छादनत्थं वट्टतीति योजना। तत्थाति चीवरेसु। न तिट्ठतीति विरळत्ता न तिट्ठति। तिट्ठतीति घनत्ता तिट्ठति।
576.Tatthāti sekhiyasikkhāpadesu, attho evaṃ veditabboti yojanā. ‘‘Samantato’’tiiminā parityūpasaggassatthaṃ dasseti. ‘‘Nābhimaṇḍalaṃ jāṇumaṇḍala’’nti ettha uddhaṃsaddo ca adhosaddo ca ajjhāharitabboti āha ‘‘uddha’’ntiādi. Aṭṭhaṅgulamattanti bhāvanapuṃsakaṃ, nivāsetabbanti sambandho. Tatoti aṭṭhaṅgulamattato. Yathā paṭicchannaṃ hoti, evaṃ nivāsentassāti yojanā. Tatridaṃ pamāṇanti tassa nivāsanassa idaṃ pamāṇaṃ. Tādisassāti dīghato muṭṭhipañcakassa tiriyaṃ aḍḍhateyyahatthassa nivāsanassa. Jāṇumaṇḍalaṃ paṭicchādanatthaṃ vaṭṭatīti yojanā. Tatthāti cīvaresu. Na tiṭṭhatīti viraḷattā na tiṭṭhati. Tiṭṭhatīti ghanattā tiṭṭhati.
निवासेन्तस्स चातिएत्थ चसद्दो अवधारणत्थो, निवासेन्तस्सेवाति अत्थो। केवलं एवं निवासेन्तस्सेव दुक्कटं न होति, अथ खो तथा निवासेन्तस्सापि दुक्कटमेवाति योजना। ये पन निवासनदोसाति सम्बन्धो। अञ्ञेति पुरतो च पच्छतो च ओलम्बेत्वा निवसनतो अञ्ञे । ते सब्बेति सब्बे ते निवासनदोसा। एत्थाति इमस्मिं विभङ्गे। तत्थेवाति खन्धकेयेव।
Nivāsentassa cātiettha casaddo avadhāraṇattho, nivāsentassevāti attho. Kevalaṃ evaṃ nivāsentasseva dukkaṭaṃ na hoti, atha kho tathā nivāsentassāpi dukkaṭamevāti yojanā. Ye pana nivāsanadosāti sambandho. Aññeti purato ca pacchato ca olambetvā nivasanato aññe . Te sabbeti sabbe te nivāsanadosā. Etthāti imasmiṃ vibhaṅge. Tatthevāti khandhakeyeva.
असञ्चिच्च निवासेन्तस्स अनापत्तीति सम्बन्धो। एसेव नयो ‘‘असतिया’’ति एत्थापि। अजानन्तस्साति एत्थ अजाननं दुविधं निवासनवत्तस्स अजाननं, आरूळ्होरूळ्हभावस्स अजाननन्ति। तत्थ आरूळ्होरूळ्हभावस्स अजाननं सन्धाय वुत्तं ‘‘अजानन्तस्सा’’ति दस्सेन्तो आह ‘‘अजानन्तस्साति एत्था’’तिआदि। हीति सच्चं। तस्साति निवासनवत्तस्स। अस्साति भिक्खुनो। तं पनाति आपत्तितो अमोक्खनं पन। तस्माति यस्मा युज्जति, तस्मा। योति भिक्खु। कुरुन्दियं वुत्तन्ति सम्बन्धो। सुक्खा जङ्घा इमस्साति सुक्खजङ्घो। महन्तं पिण्डिकमंसं इमस्साति महापिण्डिकमंसो। तस्साति भिक्खुस्स।
Asañcicca nivāsentassa anāpattīti sambandho. Eseva nayo ‘‘asatiyā’’ti etthāpi. Ajānantassāti ettha ajānanaṃ duvidhaṃ nivāsanavattassa ajānanaṃ, ārūḷhorūḷhabhāvassa ajānananti. Tattha ārūḷhorūḷhabhāvassa ajānanaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘ajānantassā’’ti dassento āha ‘‘ajānantassāti etthā’’tiādi. Hīti saccaṃ. Tassāti nivāsanavattassa. Assāti bhikkhuno. Taṃ panāti āpattito amokkhanaṃ pana. Tasmāti yasmā yujjati, tasmā. Yoti bhikkhu. Kurundiyaṃ vuttanti sambandho. Sukkhā jaṅghā imassāti sukkhajaṅgho. Mahantaṃ piṇḍikamaṃsaṃ imassāti mahāpiṇḍikamaṃso. Tassāti bhikkhussa.
वणोति अरु। तञ्हि वणति गत्तविचुण्णनं करोतीति वणोति वुच्चति। वाळमिगा वा चोरा वाति एत्थ वासद्दो अवुत्तसम्पिण्डनत्थो, तेन अञ्ञापि उदकचिक्खल्लादयो आपदा सङ्गय्हन्ति।
Vaṇoti aru. Tañhi vaṇati gattavicuṇṇanaṃ karotīti vaṇoti vuccati. Vāḷamigā vā corā vāti ettha vāsaddo avuttasampiṇḍanattho, tena aññāpi udakacikkhallādayo āpadā saṅgayhanti.
५७७. इधाति इमस्मिं विभङ्गे, सिक्खापदे वा। उभो कण्णेति पुरतो च पच्छतो च निग्गते द्वे कण्णे। अविसेसेनाति ‘‘अन्तरघरे’’ति च ‘‘आरामे’’ति च विसेसं अकत्वा सामञ्ञेन। विहारेपीति सङ्घसन्निपातबुद्धुपट्ठानथेरुपट्ठानादिकालं सन्धाय वुत्तं।
577.Idhāti imasmiṃ vibhaṅge, sikkhāpade vā. Ubho kaṇṇeti purato ca pacchato ca niggate dve kaṇṇe. Avisesenāti ‘‘antaraghare’’ti ca ‘‘ārāme’’ti ca visesaṃ akatvā sāmaññena. Vihārepīti saṅghasannipātabuddhupaṭṭhānatherupaṭṭhānādikālaṃ sandhāya vuttaṃ.
५७८. कायेकदेसे कायसद्दो वत्ततीति आह ‘‘जाणुम्पि उरम्पी’’ति। ‘‘न सीसं पारुतेना’’तिइमिना ‘‘सुप्पटिच्छन्नेना’’तिपदस्स अतिब्यापितदोसं पटिक्खिपति। गण्ठिकन्ति पासो। सो हि गन्थेति बन्धतीति वा, गन्थेति बन्धति एत्थाति वा कत्वा गन्थिकोति वुच्चति। न्थकारस्स वाण्ठकारे कते गण्ठिको, तं गण्ठिकं पटिमुञ्चित्वा। उभो कण्णेति चीवरस्स द्वे कोणे। गलवाटकतोति एत्थ गलोति कण्ठो। सो हि खज्जभोज्जलेय्यपेय्यसङ्खातं चतुब्बिधं असनं गलति पन्नो हुत्वा कुच्छियं पतति इतोति गलोति वुच्चति। आवाटोयेव खुद्दकट्ठेन आवाटको, खुद्दकत्थे को। गले ठितो आवाटको गलवाटको। अकारतो हि आकारस्स लोपो ‘‘पप’’न्तिआदीसु (जा॰ १.१.२) विय। एत्थ हि पआपन्ति पदच्छेदो, अकारतो आकारस्स च लोपो। पवद्धं आपं पपं, महन्तं उदकन्ति अत्थो। सीसं विवरित्वाति सम्बन्धो।
578. Kāyekadese kāyasaddo vattatīti āha ‘‘jāṇumpi urampī’’ti. ‘‘Na sīsaṃ pārutenā’’tiiminā ‘‘suppaṭicchannenā’’tipadassa atibyāpitadosaṃ paṭikkhipati. Gaṇṭhikanti pāso. So hi gantheti bandhatīti vā, gantheti bandhati etthāti vā katvā ganthikoti vuccati. Nthakārassa vāṇṭhakāre kate gaṇṭhiko, taṃ gaṇṭhikaṃ paṭimuñcitvā. Ubho kaṇṇeti cīvarassa dve koṇe. Galavāṭakatoti ettha galoti kaṇṭho. So hi khajjabhojjaleyyapeyyasaṅkhātaṃ catubbidhaṃ asanaṃ galati panno hutvā kucchiyaṃ patati itoti galoti vuccati. Āvāṭoyeva khuddakaṭṭhena āvāṭako, khuddakatthe ko. Gale ṭhito āvāṭako galavāṭako. Akārato hi ākārassa lopo ‘‘papa’’ntiādīsu (jā. 1.1.2) viya. Ettha hi paāpanti padacchedo, akārato ākārassa ca lopo. Pavaddhaṃ āpaṃ papaṃ, mahantaṃ udakanti attho. Sīsaṃ vivaritvāti sambandho.
५७९. वासं उपगतोति वा वासेन उपगतोति वा अत्थं पटिक्खिपन्तो आह ‘‘वासत्थाय उपगतस्सा’’ति।
579. Vāsaṃ upagatoti vā vāsena upagatoti vā atthaṃ paṭikkhipanto āha ‘‘vāsatthāya upagatassā’’ti.
५८०. हत्थपादे अकीळन्तो सुसंवुतो नामाति दस्सेन्तो आह ‘‘हत्थं वा पादं वा अकीळापेन्तो’’ति।
580. Hatthapāde akīḷanto susaṃvuto nāmāti dassento āha ‘‘hatthaṃ vā pādaṃ vā akīḷāpento’’ti.
५८२. ओक्खित्तचक्खूति एत्थ ओसद्दो हेट्ठापरियायोति आह ‘‘हेट्ठा खित्तचक्खू’’ति। ‘‘हुत्वा’’तिइमिना किरियाविसेसनभावं दस्सेति। युगयुत्तकोति युगे युत्तको। दमियित्थाति दन्तो। आभुसो जानाति कारणाकारणन्ति आजानेय्यो। एत्तकन्ति चतुहत्थपमाणं। यो गच्छति, अस्स भिक्खुनो दुक्कटा आपत्ति होतीति योजना। ‘‘परिस्सयभाव’’न्ति च ‘‘परिस्सयाभाव’’न्ति च द्वे पाठा युज्जन्तियेव।
582.Okkhittacakkhūti ettha osaddo heṭṭhāpariyāyoti āha ‘‘heṭṭhā khittacakkhū’’ti. ‘‘Hutvā’’tiiminā kiriyāvisesanabhāvaṃ dasseti. Yugayuttakoti yuge yuttako. Damiyitthāti danto. Ābhuso jānāti kāraṇākāraṇanti ājāneyyo. Ettakanti catuhatthapamāṇaṃ. Yo gacchati, assa bhikkhuno dukkaṭā āpatti hotīti yojanā. ‘‘Parissayabhāva’’nti ca ‘‘parissayābhāva’’nti ca dve pāṭhā yujjantiyeva.
५८४. इत्थम्भूतलक्खणेति इमं पकारं इत्थं चीवरुक्खिपनं, भवति गच्छतीति भूतो, भिक्खु। लक्खीयति अनेनाति लक्खणं, चीवरं। इत्थं भूतो इत्थम्भूतो, तस्स लक्खणं इत्थम्भूतलक्खणं, तस्मिं। करणवचनं दट्ठब्बन्ति योजना। इत्थम्भूतलक्खणं नाम किरियाविसेसनस्स सभावोति आह ‘‘एकतो वा…पे॰… हुत्वाति अत्थो’’ति। अन्तोइन्दखीलतोति गामस्स अन्तोइन्दखीलतोति। पठमो वग्गो।
584.Itthambhūtalakkhaṇeti imaṃ pakāraṃ itthaṃ cīvarukkhipanaṃ, bhavati gacchatīti bhūto, bhikkhu. Lakkhīyati anenāti lakkhaṇaṃ, cīvaraṃ. Itthaṃ bhūto itthambhūto, tassa lakkhaṇaṃ itthambhūtalakkhaṇaṃ, tasmiṃ. Karaṇavacanaṃ daṭṭhabbanti yojanā. Itthambhūtalakkhaṇaṃ nāma kiriyāvisesanassa sabhāvoti āha ‘‘ekato vā…pe… hutvāti attho’’ti. Antoindakhīlatoti gāmassa antoindakhīlatoti. Paṭhamo vaggo.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. परिमण्डलवग्गो • 1. Parimaṇḍalavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. परिमण्डलवग्गवण्णना • 1. Parimaṇḍalavaggavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १. परिमण्डलवग्गवण्णना • 1. Parimaṇḍalavaggavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / १. परिमण्डलवग्गवण्णना • 1. Parimaṇḍalavaggavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / १. परिमण्डलवग्गवण्णना • 1. Parimaṇḍalavaggavaṇṇanā
