| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
७. सेखियकण्डं
7. Sekhiyakaṇḍaṃ
१. परिमण्डलवग्गवण्णना
1. Parimaṇḍalavaggavaṇṇanā
५७६. सेखियेसु यस्मा वत्तक्खन्धके (चूळव॰ ३५६ आदयो) वुत्तवत्तानिपि सिक्खितब्बत्ता सेखियानेव, तस्मा पाराजिकादीसु वियेत्थ पाळियं परिच्छेदो न कतो। चारित्तनयदस्सनत्थञ्च ‘‘यो पन भिक्खु ओलम्बेन्तो निवासेय्य, दुक्कट’’न्ति अवत्वा ‘‘सिक्खा करणीया’’ति सब्बत्थ पाळि आरोपिता। पदभाजने पन ‘‘आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति वुत्तत्ता सब्बत्थ अनादरियकरणे दुक्कटं वेदितब्बं।
576. Sekhiyesu yasmā vattakkhandhake (cūḷava. 356 ādayo) vuttavattānipi sikkhitabbattā sekhiyāneva, tasmā pārājikādīsu viyettha pāḷiyaṃ paricchedo na kato. Cārittanayadassanatthañca ‘‘yo pana bhikkhu olambento nivāseyya, dukkaṭa’’nti avatvā ‘‘sikkhā karaṇīyā’’ti sabbattha pāḷi āropitā. Padabhājane pana ‘‘āpatti dukkaṭassā’’ti vuttattā sabbattha anādariyakaraṇe dukkaṭaṃ veditabbaṃ.
अट्ठङ्गुलमत्तन्ति मत्त-सद्देन ततो किञ्चि अधिकं, ऊनम्पि सङ्गण्हाति। तेनेव निसिन्नस्स चतुरङ्गुलमत्तम्पि वुत्तं। न हि निसिन्नस्स चतुरङ्गुलप्पमाणं, ठितस्स अट्ठङ्गुलमेवाति सक्का नियमेतुं ऊनाधिकत्तसम्भवतो। तस्मा यथा सारुप्पं होति एवं अट्ठङ्गुलानुसारेन निवासनञ्ञेव अधिप्पेतन्ति गहेतब्बं। तेनेव वक्खति ‘‘यो पन भिक्खु सुक्खजङ्घो वा’’तिआदि। कुरुन्दियं ‘‘अजानन्तस्स अनापत्ती’’ति आदरं कत्वा उग्गण्हन्तस्सापि अजाननं सन्धाय वुत्तं। तेनापि निरन्तरं निवासनपारुपनवत्तं सिक्खितब्बं, असिक्खितो अनादरियमेव। परिमण्डलग्गहणेन उक्खिपित्वा निवासनम्पि पटिक्खित्तन्ति आह ‘‘उक्खिपित्वा वा ओतारेत्वा वा’’ति।
Aṭṭhaṅgulamattanti matta-saddena tato kiñci adhikaṃ, ūnampi saṅgaṇhāti. Teneva nisinnassa caturaṅgulamattampi vuttaṃ. Na hi nisinnassa caturaṅgulappamāṇaṃ, ṭhitassa aṭṭhaṅgulamevāti sakkā niyametuṃ ūnādhikattasambhavato. Tasmā yathā sāruppaṃ hoti evaṃ aṭṭhaṅgulānusārena nivāsanaññeva adhippetanti gahetabbaṃ. Teneva vakkhati ‘‘yo pana bhikkhu sukkhajaṅgho vā’’tiādi. Kurundiyaṃ ‘‘ajānantassa anāpattī’’ti ādaraṃ katvā uggaṇhantassāpi ajānanaṃ sandhāya vuttaṃ. Tenāpi nirantaraṃ nivāsanapārupanavattaṃ sikkhitabbaṃ, asikkhito anādariyameva. Parimaṇḍalaggahaṇena ukkhipitvā nivāsanampi paṭikkhittanti āha ‘‘ukkhipitvā vā otāretvā vā’’ti.
सचित्तकन्ति वत्थुविजाननचित्तेन सचित्तकं। सारत्थदीपनियं पन उपतिस्सत्थेरवादनयेन लोकवज्जत्तं गहेत्वा ‘‘वत्थुविजाननचित्तेन, पण्णत्तिविजाननचित्तेन च सचित्तक’’न्ति (सारत्थ॰ टी॰ सेखियकण्ड ३.५७६) वुत्तं। तत्थ च वत्थुविजाननं विसुं न वत्तब्बं। पण्णत्तिविजाननेन तस्सापि अन्तोगधभावतो इदं वत्थुं एवं वीतिक्कमन्तस्स आपत्तीति विजानन्तो हि पण्णत्तिं विजानातीति वुच्चति। उपतिस्सत्थेरवादे चेत्थ पण्णत्तिं अजानित्वा अपरिमण्डलनिवासनादिवत्थुमेव जानन्तस्स पण्णत्तिवीतिक्कमानादरियाभावा सब्बसेखियेसु अनापत्ति एव अभिमता, तञ्च न युत्तं कोसम्बक्खन्धके (महाव॰ ४५१ आदयो) वच्चकुटियं उदकावसेसं ठपेन्तस्स पण्णत्तिविजाननाभावेपि आपत्तिया वुत्तत्ता। वुत्तञ्हि तत्थ ‘‘तेन खो पन समयेन अञ्ञतरो भिक्खु आपत्तिं आपन्नो होति …पे॰… सो अपरेन समयेन तस्सा आपत्तिया अनापत्तिदिट्ठि होती’’तिआदि (महाव॰ ४५१)। अट्ठकथायञ्चस्स ‘‘त्वं एत्थ आपत्तिभावं न जानासीति, आम न जानामीति। होतु आवुसो, एत्थ आपत्तीति, सचे होति, देसेस्सामीति। सचे पन ते, आवुसो, असञ्चिच्च असतिया कतं, नत्थि आपत्तीति। सो तस्सा आपत्तिया अनापत्तिदिट्ठि अहोसी’’ति (महाव॰ अट्ठ॰ ४५१) वुत्तं, तथा ‘‘अधम्मवादीति उक्खित्तानुवत्तकेसु अञ्ञतरो’’ति (महाव॰ अट्ठ॰ ४५७-४५८) च वुत्तं। खन्धकवत्तानञ्हि सेखियत्ता तत्थ वुत्तो नयो इमेसं, इध वुत्तो च तेसं साधारणोव होतीति। तेनेव ‘‘असञ्चिच्च असतिया कतं, नत्थि आपत्ती’’ति एवं इध वुत्तो आपत्तिनयो तत्थापि दस्सितो। तस्मा फुस्सदेवत्थेरवादे एव ठत्वा वत्थुविजाननचित्तेनेव सब्बसेखियानि सचित्तकानि, न पण्णत्तिविजाननचित्तेन। भिय्योकम्यतायसूपब्यञ्जनपटिच्छादनउज्झानसञ्ञीति द्वे सिक्खापदानि लोकवज्जानि अकुसलचित्तानि, सेसानि पण्णत्तिवज्जानि, तिचित्तानि, तिवेदनानि चाति गहणमेव युत्ततरं दिस्सति। तेनेवेत्थ ‘‘असञ्चिच्चाति पुरतो वा पच्छतो वा ओलम्बेत्वा निवासेस्सामीति एवं असञ्चिच्चा’’तिआदिना वत्थुअजाननवसेनेव अनापत्तिवण्णना कता, न पण्णत्तिविजाननचित्तवसेन।
Sacittakanti vatthuvijānanacittena sacittakaṃ. Sāratthadīpaniyaṃ pana upatissattheravādanayena lokavajjattaṃ gahetvā ‘‘vatthuvijānanacittena, paṇṇattivijānanacittena ca sacittaka’’nti (sārattha. ṭī. sekhiyakaṇḍa 3.576) vuttaṃ. Tattha ca vatthuvijānanaṃ visuṃ na vattabbaṃ. Paṇṇattivijānanena tassāpi antogadhabhāvato idaṃ vatthuṃ evaṃ vītikkamantassa āpattīti vijānanto hi paṇṇattiṃ vijānātīti vuccati. Upatissattheravāde cettha paṇṇattiṃ ajānitvā aparimaṇḍalanivāsanādivatthumeva jānantassa paṇṇattivītikkamānādariyābhāvā sabbasekhiyesu anāpatti eva abhimatā, tañca na yuttaṃ kosambakkhandhake (mahāva. 451 ādayo) vaccakuṭiyaṃ udakāvasesaṃ ṭhapentassa paṇṇattivijānanābhāvepi āpattiyā vuttattā. Vuttañhi tattha ‘‘tena kho pana samayena aññataro bhikkhu āpattiṃ āpanno hoti …pe… so aparena samayena tassā āpattiyā anāpattidiṭṭhi hotī’’tiādi (mahāva. 451). Aṭṭhakathāyañcassa ‘‘tvaṃ ettha āpattibhāvaṃ na jānāsīti, āma na jānāmīti. Hotu āvuso, ettha āpattīti, sace hoti, desessāmīti. Sace pana te, āvuso, asañcicca asatiyā kataṃ, natthi āpattīti. So tassā āpattiyā anāpattidiṭṭhi ahosī’’ti (mahāva. aṭṭha. 451) vuttaṃ, tathā ‘‘adhammavādīti ukkhittānuvattakesu aññataro’’ti (mahāva. aṭṭha. 457-458) ca vuttaṃ. Khandhakavattānañhi sekhiyattā tattha vutto nayo imesaṃ, idha vutto ca tesaṃ sādhāraṇova hotīti. Teneva ‘‘asañcicca asatiyā kataṃ, natthi āpattī’’ti evaṃ idha vutto āpattinayo tatthāpi dassito. Tasmā phussadevattheravāde eva ṭhatvā vatthuvijānanacitteneva sabbasekhiyāni sacittakāni, na paṇṇattivijānanacittena. Bhiyyokamyatāyasūpabyañjanapaṭicchādanaujjhānasaññīti dve sikkhāpadāni lokavajjāni akusalacittāni, sesāni paṇṇattivajjāni, ticittāni, tivedanāni cāti gahaṇameva yuttataraṃ dissati. Tenevettha ‘‘asañciccāti purato vā pacchato vā olambetvā nivāsessāmīti evaṃ asañciccā’’tiādinā vatthuajānanavaseneva anāpattivaṇṇanā katā, na paṇṇattivijānanacittavasena.
अपिच ‘‘यस्स सचित्तकपक्खे चित्तं अकुसलमेव होति, तं लोकवज्ज’’न्ति (कङ्खा॰ अट्ठ॰ पठमपाराजिकवण्णना) इमिना लक्खणवचनेनापि चेतं सिज्झति। वत्थुविजाननचित्तवसेनेव हेत्थ ‘‘सचित्तकपक्खे’’ति वुत्तं। इतरथा पण्णत्तिविजाननचित्तवसेन सब्बसिक्खापदानम्पि सचित्तकपक्खे चित्तस्स अकुसलत्तनियमेन लोकवज्जत्तप्पसङ्गतो पण्णत्तिवज्जमेव न सिया, इदञ्च वचनं निरत्थकं सिया इमिना वचनेन निवत्तेतब्बस्स सिक्खापदस्स अभावा। न च सेखियेसु वत्थुविजाननचित्तेन सचित्तकपक्खे चित्तं पाणातिपातादीसु विय अकुसलमेवाति नियमो अत्थि, येनेत्थ लोकवज्जता पसज्जेय्य, ‘‘अनादरियं पटिच्चा’’ति चेतं पाळिवचनं वत्थुं जानित्वा तीहि चित्तेहि वीतिक्कममेव अनादरियं कत्वा वुत्तं, न पण्णत्तिं जानित्वा अकुसलचित्तेनेव वीतिक्कमन्ति गहेतब्बं। अञ्ञथा खन्धकपाळिया, अट्ठकथायञ्च पुब्बापरञ्च विरुज्झनतोति अम्हाकं खन्ति। यथा वा न विरुज्झति, तथा एत्थ अधिप्पायो गवेसितब्बो। अनादरियं, अनापत्तिकारणाभावो , अपरिमण्डलनिवासनन्ति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। यथा चेत्थ, एवं सब्बत्थ। केवलं तत्थ तत्थ वुत्तपटिपक्खकरणवसेन ततियङ्गयोजनमेव विसेसो।
Apica ‘‘yassa sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, taṃ lokavajja’’nti (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā) iminā lakkhaṇavacanenāpi cetaṃ sijjhati. Vatthuvijānanacittavaseneva hettha ‘‘sacittakapakkhe’’ti vuttaṃ. Itarathā paṇṇattivijānanacittavasena sabbasikkhāpadānampi sacittakapakkhe cittassa akusalattaniyamena lokavajjattappasaṅgato paṇṇattivajjameva na siyā, idañca vacanaṃ niratthakaṃ siyā iminā vacanena nivattetabbassa sikkhāpadassa abhāvā. Na ca sekhiyesu vatthuvijānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ pāṇātipātādīsu viya akusalamevāti niyamo atthi, yenettha lokavajjatā pasajjeyya, ‘‘anādariyaṃ paṭiccā’’ti cetaṃ pāḷivacanaṃ vatthuṃ jānitvā tīhi cittehi vītikkamameva anādariyaṃ katvā vuttaṃ, na paṇṇattiṃ jānitvā akusalacitteneva vītikkamanti gahetabbaṃ. Aññathā khandhakapāḷiyā, aṭṭhakathāyañca pubbāparañca virujjhanatoti amhākaṃ khanti. Yathā vā na virujjhati, tathā ettha adhippāyo gavesitabbo. Anādariyaṃ, anāpattikāraṇābhāvo , aparimaṇḍalanivāsananti imānettha tīṇi aṅgāni. Yathā cettha, evaṃ sabbattha. Kevalaṃ tattha tattha vuttapaṭipakkhakaraṇavasena tatiyaṅgayojanameva viseso.
५७७. दुतियादीसु गिहिपारुतन्ति सेतपटपारुतादि। विहारेपीति सङ्घसन्निपातबुद्धुपट्ठानादिकालं सन्धाय वुत्तं।
577. Dutiyādīsu gihipārutanti setapaṭapārutādi. Vihārepīti saṅghasannipātabuddhupaṭṭhānādikālaṃ sandhāya vuttaṃ.
५७८. गण्ठिकं पटिमुञ्चित्वातिआदि पटिच्छादनविधिदस्सनं। गीवं पटिच्छादेत्वातिआदिना वुत्तत्ता सञ्चिच्च गीवं, मणिबन्धनञ्च अप्पटिच्छादेन्तस्स आपत्ति। एत्थापि परिमण्डलसिक्खापदस्स साधारणत्ता जाणुमण्डलतो हेट्ठा चतुरङ्गुलमत्तं ओतारेत्वा अनोलम्बेत्वा परिमण्डलमेव पारुपितब्बं।
578.Gaṇṭhikaṃ paṭimuñcitvātiādi paṭicchādanavidhidassanaṃ. Gīvaṃ paṭicchādetvātiādinā vuttattā sañcicca gīvaṃ, maṇibandhanañca appaṭicchādentassa āpatti. Etthāpi parimaṇḍalasikkhāpadassa sādhāraṇattā jāṇumaṇḍalato heṭṭhā caturaṅgulamattaṃ otāretvā anolambetvā parimaṇḍalameva pārupitabbaṃ.
५७९. विवरित्वा निसीदतोति विहारे विय एकंसपारुपनं सन्धाय वुत्तं। ‘‘वासत्थाय उपगतस्सा’’ति वुत्तत्ता वासाधिप्पायं विना धम्मदेसनपरित्तभणनादिअत्थाय सुचिरम्पि निसीदन्तेन सब्बं अन्तरघरवत्तं पूरेन्तेनेव निसीदितब्बं। निसीदनपटिसंयुत्तेसु एव च सिक्खापदेसु ‘‘वासूपगतस्सा’’ति अनापत्तिया वुत्तत्ता वासत्थाय अन्तरघरं उपगच्छन्तेनापि सुप्पटिच्छन्नतादिसब्बं अकोपेन्तेनेव गन्तब्बं। ‘‘वासूपगतस्सा’’ति हि वुत्तं, न पन उपगच्छमानस्साति। केचि पन ‘‘एकेकस्मिं पठमं गन्त्वा वासपरिग्गहे कते ततो अञ्ञेहि यथासुखं गन्तुं वट्टती’’ति वदन्ति। अपरे पन ‘‘गेहस्सामिकेहि ‘याव तुम्हे निवसिस्सथ, ताव तुम्हाकं इमं गेहं देमी’ति दिन्ने अञ्ञेहि अवासाधिप्पायेहि अन्तरारामे विय यथासुखं गन्तुं, निसीदितुञ्च वट्टती’’ति वदन्ति, तं सब्बं न गहेतब्बं तथावचनाभावा, दानलक्खणाभावा, तावत्तकेन विहारसङ्ख्यानुपगमनतो च। ‘‘याव निसीदिस्सथ, ताव तुम्हाकं इमं गेहं देमी’’ति देन्तोपि हि तावकालिकमेव देति वत्थुपरिच्चागलक्खणत्ता दानस्स।
579.Vivaritvā nisīdatoti vihāre viya ekaṃsapārupanaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Vāsatthāya upagatassā’’ti vuttattā vāsādhippāyaṃ vinā dhammadesanaparittabhaṇanādiatthāya sucirampi nisīdantena sabbaṃ antaragharavattaṃ pūrenteneva nisīditabbaṃ. Nisīdanapaṭisaṃyuttesu eva ca sikkhāpadesu ‘‘vāsūpagatassā’’ti anāpattiyā vuttattā vāsatthāya antaragharaṃ upagacchantenāpi suppaṭicchannatādisabbaṃ akopenteneva gantabbaṃ. ‘‘Vāsūpagatassā’’ti hi vuttaṃ, na pana upagacchamānassāti. Keci pana ‘‘ekekasmiṃ paṭhamaṃ gantvā vāsapariggahe kate tato aññehi yathāsukhaṃ gantuṃ vaṭṭatī’’ti vadanti. Apare pana ‘‘gehassāmikehi ‘yāva tumhe nivasissatha, tāva tumhākaṃ imaṃ gehaṃ demī’ti dinne aññehi avāsādhippāyehi antarārāme viya yathāsukhaṃ gantuṃ, nisīdituñca vaṭṭatī’’ti vadanti, taṃ sabbaṃ na gahetabbaṃ tathāvacanābhāvā, dānalakkhaṇābhāvā, tāvattakena vihārasaṅkhyānupagamanato ca. ‘‘Yāva nisīdissatha, tāva tumhākaṃ imaṃ gehaṃ demī’’ti dentopi hi tāvakālikameva deti vatthupariccāgalakkhaṇattā dānassa.
५८२. चतुहत्थप्पमाणन्ति वड्ढकीहत्थं सन्धाय वुत्तन्ति वदन्ति।
582.Catuhatthappamāṇanti vaḍḍhakīhatthaṃ sandhāya vuttanti vadanti.
५८४. उक्खित्तचीवरो हुत्वाति कटितो उद्धं कायबन्धनादिदस्सनवसेनेवुक्खिपनं सन्धाय वुत्तं पिण्डाय चरतो पत्तग्गहणादिमत्तस्स अनुञ्ञातत्ता। तेनेव ‘‘निसिन्नकाले पन धमकरण’’न्तिआदि वुत्तं। निसिन्नकाले हि खन्धे लग्गपत्तत्थविकादितो धमकरणं नीहरन्तस्स कटितो उद्धम्पि दिस्सति, तथा अदस्सेत्वा नीहरितब्बन्ति अधिप्पायो। आसने निसीदन्तस्सापि च पारुपितचीवरं किञ्चि उक्खिपित्वा सङ्घाटिं जङ्घपिण्डेहि अनुक्खिपित्वाव निसीदितब्बं। इमस्मिञ्ञेव पन सिक्खापदे ‘‘वासूपगतस्सा’’ति वुत्तत्ता निसीदनपटिसंयुत्तेसु छट्ठअट्ठमेसु अवुत्तत्ता वासूपगतेनापि सुसंवुतेन ओक्खित्तचक्खुनाव निसीदितब्बं। तेनेव मातिकाट्ठकथायम्पि तेसं विसेसं अवत्वा इधेव ‘‘वासूपगतस्स पन अनापत्ती’’ति (कङ्खा॰ अट्ठ॰ उक्खित्तकसिक्खापदवण्णना) वुत्ता।
584.Ukkhittacīvarohutvāti kaṭito uddhaṃ kāyabandhanādidassanavasenevukkhipanaṃ sandhāya vuttaṃ piṇḍāya carato pattaggahaṇādimattassa anuññātattā. Teneva ‘‘nisinnakāle pana dhamakaraṇa’’ntiādi vuttaṃ. Nisinnakāle hi khandhe laggapattatthavikādito dhamakaraṇaṃ nīharantassa kaṭito uddhampi dissati, tathā adassetvā nīharitabbanti adhippāyo. Āsane nisīdantassāpi ca pārupitacīvaraṃ kiñci ukkhipitvā saṅghāṭiṃ jaṅghapiṇḍehi anukkhipitvāva nisīditabbaṃ. Imasmiññeva pana sikkhāpade ‘‘vāsūpagatassā’’ti vuttattā nisīdanapaṭisaṃyuttesu chaṭṭhaaṭṭhamesu avuttattā vāsūpagatenāpi susaṃvutena okkhittacakkhunāva nisīditabbaṃ. Teneva mātikāṭṭhakathāyampi tesaṃ visesaṃ avatvā idheva ‘‘vāsūpagatassa pana anāpattī’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. ukkhittakasikkhāpadavaṇṇanā) vuttā.
परिमण्डलवग्गवण्णना निट्ठिता।
Parimaṇḍalavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. परिमण्डलवग्गो • 1. Parimaṇḍalavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. परिमण्डलवग्गवण्णना • 1. Parimaṇḍalavaggavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १. परिमण्डलवग्गवण्णना • 1. Parimaṇḍalavaggavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / १. परिमण्डलवग्गवण्णना • 1. Parimaṇḍalavaggavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / १. परिमण्डलवग्ग-अत्थयोजना • 1. Parimaṇḍalavagga-atthayojanā
