| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
१०. परिणतसिक्खापदवण्णना
10. Pariṇatasikkhāpadavaṇṇanā
६५७. देथावुसो अम्हाकन्ति एत्थ अकतविञ्ञत्ति होति न होतीति? होति, यदि एवं अञ्ञातकविञ्ञत्तिसिक्खापदस्स च इमस्स च किं नानाकरणन्ति? तं अञ्ञातकअप्पवारितेयेव विञ्ञापेन्तस्स, इदं ञातकपवारितेपि, तं अनच्छिन्नचीवरस्सेव, इदं तस्सपि, तं चीवरंयेव विञ्ञापेन्तस्स, इदं अचीवरम्पि। एवं सन्ते इदं तं अन्तोकत्वा ठितं होति, तस्मा द्विन्नम्पि अङ्गसम्पत्तिया सति केन भवितब्बन्ति? इमिना भवितब्बं इमस्स निप्पदेसतोति एके। द्वीहिपि भवितब्बं उभिन्नम्पि अङ्गसिद्धितोति एके। इमानि तस्स अङ्गानि विकप्पनुपगचीवरता, समयाभावो, अञ्ञातकविञ्ञत्ति, ताय च पटिलाभोति चत्तारि। इमस्स पन सङ्घे परिणतभावो, ञत्वा अत्तनो परिणामनं, पटिलाभोति तीणि। एत्थ पठमो वादो अयुत्तो कत्वापि ओकासं अट्ठकथायं, परिवारे च अविचारितत्ता। यदि एवं तत्थ अङ्गेसु ‘‘अनञ्ञपरिणतता’’ति वत्तब्बन्ति चे? न वत्तब्बं, अत्थतो सिद्धत्ता। परिणतसिक्खापदद्वयसिद्धितो, परिणतसञ्ञितो, आपत्तिसम्भवतो च ‘‘मय्हम्पि देथा’’ति वदति, ‘‘वट्टती’’ति अनुद्दिट्ठं, ‘‘अम्हाकम्पि अत्थी’’ति वुत्तत्ता वट्टति। ‘‘सङ्घस्स परिणतं…पे॰… आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति एत्थ ‘‘पुग्गलस्सा’’ति न वुत्तं, यतो सुद्धपाचित्तियवसेन आगतत्ता। ‘‘अञ्ञचेतियस्सा’’ति न वुत्तं सङ्घस्स अचेतियत्ता, तस्मायेव ‘‘चेतियस्स परिणतं…पे॰… आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति एत्थापि ‘‘अञ्ञसङ्घस्स अञ्ञपुग्गलस्सा’’ति न वुत्तं। ‘‘यतो तथा इध च ‘पुग्गलस्स परिणतं…पे॰… आपत्ति दुक्कटस्सा’ति एत्थ च ‘अत्तनोपी’ति किञ्चापि न वुत्तं, तथापि सम्भवती’’ति वदन्ति। तं पन इध अत्तनो परिणामनाधिकारत्ता इमस्स सिक्खापदस्स न वुत्तन्ति एके। ततुत्तरिसिक्खापदे ‘‘अञ्ञस्सत्थाया’’ति (पारा॰ अट्ठ॰ २.५२६) पदं वियाति एके। तं न, एत्थ पुग्गलपरिणामनसिक्खापदे अवुत्तत्ता। धम्मसिरित्थेरो पनाह –
657.Dethāvusoamhākanti ettha akataviññatti hoti na hotīti? Hoti, yadi evaṃ aññātakaviññattisikkhāpadassa ca imassa ca kiṃ nānākaraṇanti? Taṃ aññātakaappavāriteyeva viññāpentassa, idaṃ ñātakapavāritepi, taṃ anacchinnacīvarasseva, idaṃ tassapi, taṃ cīvaraṃyeva viññāpentassa, idaṃ acīvarampi. Evaṃ sante idaṃ taṃ antokatvā ṭhitaṃ hoti, tasmā dvinnampi aṅgasampattiyā sati kena bhavitabbanti? Iminā bhavitabbaṃ imassa nippadesatoti eke. Dvīhipi bhavitabbaṃ ubhinnampi aṅgasiddhitoti eke. Imāni tassa aṅgāni vikappanupagacīvaratā, samayābhāvo, aññātakaviññatti, tāya ca paṭilābhoti cattāri. Imassa pana saṅghe pariṇatabhāvo, ñatvā attano pariṇāmanaṃ, paṭilābhoti tīṇi. Ettha paṭhamo vādo ayutto katvāpi okāsaṃ aṭṭhakathāyaṃ, parivāre ca avicāritattā. Yadi evaṃ tattha aṅgesu ‘‘anaññapariṇatatā’’ti vattabbanti ce? Na vattabbaṃ, atthato siddhattā. Pariṇatasikkhāpadadvayasiddhito, pariṇatasaññito, āpattisambhavato ca ‘‘mayhampi dethā’’ti vadati, ‘‘vaṭṭatī’’ti anuddiṭṭhaṃ, ‘‘amhākampi atthī’’ti vuttattā vaṭṭati. ‘‘Saṅghassa pariṇataṃ…pe… āpatti dukkaṭassā’’ti ettha ‘‘puggalassā’’ti na vuttaṃ, yato suddhapācittiyavasena āgatattā. ‘‘Aññacetiyassā’’ti na vuttaṃ saṅghassa acetiyattā, tasmāyeva ‘‘cetiyassa pariṇataṃ…pe… āpatti dukkaṭassā’’ti etthāpi ‘‘aññasaṅghassa aññapuggalassā’’ti na vuttaṃ. ‘‘Yato tathā idha ca ‘puggalassa pariṇataṃ…pe… āpatti dukkaṭassā’ti ettha ca ‘attanopī’ti kiñcāpi na vuttaṃ, tathāpi sambhavatī’’ti vadanti. Taṃ pana idha attano pariṇāmanādhikārattā imassa sikkhāpadassa na vuttanti eke. Tatuttarisikkhāpade ‘‘aññassatthāyā’’ti (pārā. aṭṭha. 2.526) padaṃ viyāti eke. Taṃ na, ettha puggalapariṇāmanasikkhāpade avuttattā. Dhammasiritthero panāha –
‘‘अत्तनो अञ्ञतो लाभं, सङ्घस्सञ्ञस्स वा नतं।
‘‘Attano aññato lābhaṃ, saṅghassaññassa vā nataṃ;
परिणामेय्य निस्सग्गि, पाचित्तियम्पि दुक्कट’’न्ति॥
Pariṇāmeyya nissaggi, pācittiyampi dukkaṭa’’nti.
तस्सत्थो – सङ्घस्स परिणतं अत्तनो परिणामेय्य निस्सग्गियं। तदेव अञ्ञतो परिणामेय्य पाचित्तियं। अञ्ञस्स परिणतं अत्तनो वा परस्स वा परिणामेय्य दुक्कटन्ति, तस्मा अञ्ञातकविञ्ञत्तिआदीसु वुत्तापत्तिसम्भवतो इध परिणतद्वये ‘‘अत्तनो’’ति पदं न वुत्तं। तस्मिञ्हि वुत्ते दुक्कटमत्तप्पसङ्गो सिया, अवुत्ते पनेतेसु वुत्तापत्तीनं यथागममञ्ञतरा च इध अवुत्तसिद्धि दुक्कटञ्चाति द्वे आपत्तियो एकतो होन्तीति विनयधरानं अनवसेसञाणस्स ओकासो कतो होतीति।
Tassattho – saṅghassa pariṇataṃ attano pariṇāmeyya nissaggiyaṃ. Tadeva aññato pariṇāmeyya pācittiyaṃ. Aññassa pariṇataṃ attano vā parassa vā pariṇāmeyya dukkaṭanti, tasmā aññātakaviññattiādīsu vuttāpattisambhavato idha pariṇatadvaye ‘‘attano’’ti padaṃ na vuttaṃ. Tasmiñhi vutte dukkaṭamattappasaṅgo siyā, avutte panetesu vuttāpattīnaṃ yathāgamamaññatarā ca idha avuttasiddhi dukkaṭañcāti dve āpattiyo ekato hontīti vinayadharānaṃ anavasesañāṇassa okāso kato hotīti.
इति तिंसककण्डं सारमण्डं,
Iti tiṃsakakaṇḍaṃ sāramaṇḍaṃ,
अलमेतं विनयस्स सारमण्डे।
Alametaṃ vinayassa sāramaṇḍe;
इध निट्ठितसब्बसारमण्डं,
Idha niṭṭhitasabbasāramaṇḍaṃ,
विनयवसेन पुनाति सारमण्डन्ति॥
Vinayavasena punāti sāramaṇḍanti.
परिणतसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Pariṇatasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
निट्ठितो पत्तवग्गो ततियो।
Niṭṭhito pattavaggo tatiyo.
निस्सग्गियवण्णना निट्ठिता।
Nissaggiyavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १०. परिणतसिक्खापदं • 10. Pariṇatasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १०. परिणतसिक्खापदवण्णना • 10. Pariṇatasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १०. परिणतसिक्खापदवण्णना • 10. Pariṇatasikkhāpadavaṇṇanā
