| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
५. परिनिब्बानसुत्तवण्णना
5. Parinibbānasuttavaṇṇanā
१८६. पञ्चमे उपवत्तने मल्लानं सालवनेति यथेव हि कदम्बनदीतीरतो राजमातुविहारद्वारेन थूपारामं गन्तब्बं होति, एवं हिरञ्ञवतिकाय नाम नदिया पारिमतीरतो सालवनं उय्यानं। यथा अनुराधपुरस्स थूपारामो, एवं तं कुसिनाराय होति। यथा थूपारामतो दक्खिणद्वारेन नगरं पविसनमग्गो पाचीनमुखो गन्त्वा उत्तरेन निवत्तति, एवं उय्यानतो सालपन्ति पाचीनमुखा गन्त्वा उत्तरेन निवत्ता। तस्मा तं ‘‘उपवत्तन’’न्ति वुच्चति। तस्मिं उपवत्तने मल्लानं सालवने। अन्तरेन यमकसालानन्ति मूलक्खन्धविटपपत्तेहि अञ्ञमञ्ञं संसिब्बित्वा ठितसालानं अन्तरिकाय। अप्पमादेन सम्पादेथाति सतिअविप्पवासेन कत्तब्बकिच्चानि सम्पादयथ। इति भगवा यथा नाम मरणमञ्चे निपन्नो महद्धनो कुटुम्बिको पुत्तानं धनसारं आचिक्खेय्य, एवमेवं परिनिब्बानमञ्चे निपन्नो पञ्चचत्तालीस वस्सानि दिन्नं ओवादं सब्बं एकस्मिं अप्पमादपदेयेव पक्खिपित्वा अभासि। अयं तथागतस्स पच्छिमा वाचाति इदं पन सङ्गीतिकारानं वचनं।
186. Pañcame upavattane mallānaṃ sālavaneti yatheva hi kadambanadītīrato rājamātuvihāradvārena thūpārāmaṃ gantabbaṃ hoti, evaṃ hiraññavatikāya nāma nadiyā pārimatīrato sālavanaṃ uyyānaṃ. Yathā anurādhapurassa thūpārāmo, evaṃ taṃ kusinārāya hoti. Yathā thūpārāmato dakkhiṇadvārena nagaraṃ pavisanamaggo pācīnamukho gantvā uttarena nivattati, evaṃ uyyānato sālapanti pācīnamukhā gantvā uttarena nivattā. Tasmā taṃ ‘‘upavattana’’nti vuccati. Tasmiṃ upavattane mallānaṃ sālavane. Antarenayamakasālānanti mūlakkhandhaviṭapapattehi aññamaññaṃ saṃsibbitvā ṭhitasālānaṃ antarikāya. Appamādena sampādethāti satiavippavāsena kattabbakiccāni sampādayatha. Iti bhagavā yathā nāma maraṇamañce nipanno mahaddhano kuṭumbiko puttānaṃ dhanasāraṃ ācikkheyya, evamevaṃ parinibbānamañce nipanno pañcacattālīsa vassāni dinnaṃ ovādaṃ sabbaṃ ekasmiṃ appamādapadeyeva pakkhipitvā abhāsi. Ayaṃ tathāgatassa pacchimā vācāti idaṃ pana saṅgītikārānaṃ vacanaṃ.
इतो परं यं परिनिब्बानपरिकम्मं कत्वा भगवा परिनिब्बुतो, तं दस्सेतुं, अथ खो भगवा पठमं झानन्तिआदि वुत्तं। तत्थ सञ्ञावेदयितनिरोधं समापन्ने भगवति अस्सासपस्सासानं अप्पवत्तिं दिस्वा, ‘‘परिनिब्बुतो सत्था’’ति सञ्ञाय देवमनुस्सा एकप्पहारेन विरविंसु, आनन्दत्थेरोपि – ‘‘परिनिब्बुतो नु खो, भन्ते, अनुरुद्ध भगवा’’ति थेरं पुच्छि। थेरो ‘‘न खो, आवुसो आनन्द, तथागतो परिनिब्बुतो, अपिच सञ्ञावेदयितनिरोधं समापन्नो’’ति आह। कथं पन सो अञ्ञासि? थेरो किर सत्थारा सद्धिंयेव तं तं समापत्तिं समापज्जन्तो याव नेवसञ्ञानासञ्ञायतनवुट्ठानं, ताव गन्त्वा, ‘‘इदानि भगवा निरोधं समापन्नो, अन्तोनिरोधे च कालंकिरिया नाम नत्थी’’ति अञ्ञासि।
Ito paraṃ yaṃ parinibbānaparikammaṃ katvā bhagavā parinibbuto, taṃ dassetuṃ, atha kho bhagavā paṭhamaṃ jhānantiādi vuttaṃ. Tattha saññāvedayitanirodhaṃ samāpanne bhagavati assāsapassāsānaṃ appavattiṃ disvā, ‘‘parinibbuto satthā’’ti saññāya devamanussā ekappahārena viraviṃsu, ānandattheropi – ‘‘parinibbuto nu kho, bhante, anuruddha bhagavā’’ti theraṃ pucchi. Thero ‘‘na kho, āvuso ānanda, tathāgato parinibbuto, apica saññāvedayitanirodhaṃ samāpanno’’ti āha. Kathaṃ pana so aññāsi? Thero kira satthārā saddhiṃyeva taṃ taṃ samāpattiṃ samāpajjanto yāva nevasaññānāsaññāyatanavuṭṭhānaṃ, tāva gantvā, ‘‘idāni bhagavā nirodhaṃ samāpanno, antonirodhe ca kālaṃkiriyā nāma natthī’’ti aññāsi.
अथ खो भगवा सञ्ञावेदयितनिरोधसमापत्तितो वुट्ठहित्वा नेवसञ्ञानासञ्ञायतनं समापज्जि…पे॰… ततियज्झाना वुट्ठहित्वा चतुत्थं झानं समापज्जीति एत्थ पन भगवा चतुवीसतिया ठानेसु पठमं झानं समापज्जि, तेरससु ठानेसु दुतियं झानं… तथा ततियं… पन्नरससु ठानेसु चतुत्थं झानं समापज्जि। कथं? दससु असुभेसु द्वत्तिंसाकारे अट्ठसु कसिणेसु मेत्ताकरुणामुदितेसु आनापाने परिच्छेदाकासेति इमेसु ताव चतुवीसतिया ठानेसु पठमं झानं समापज्जि। ठपेत्वा पन द्वत्तिंसाकारञ्च दस च असुभानि सेसेसु तेरससु दुतियं झानं… तेसुयेव ततियं झानं समापज्जि। अट्ठसु पन कसिणेसु उपेक्खाब्रह्मविहारे आनापाने परिच्छेदाकासे चतूसु अरूपेसूति इमेसु पन्नरससु ठानेसु चतुत्थं झानं समापज्जि। अयम्पि च सङ्खेपकथाव। निब्बानपुरं पविसन्तो पन भगवा धम्मस्सामि सब्बापि चतुवीसतिकोटिसतसहस्ससङ्खा समापत्तियो पविसित्वा विदेसं गच्छन्तो ञातिजनं आलिङ्गेत्वा विय सब्बसमापत्तिसुखं अनुभवित्वा पविट्ठो।
Atha kho bhagavā saññāvedayitanirodhasamāpattito vuṭṭhahitvā nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpajji…pe… tatiyajjhānā vuṭṭhahitvā catutthaṃ jhānaṃ samāpajjīti ettha pana bhagavā catuvīsatiyā ṭhānesu paṭhamaṃ jhānaṃ samāpajji, terasasu ṭhānesu dutiyaṃ jhānaṃ… tathā tatiyaṃ… pannarasasu ṭhānesu catutthaṃ jhānaṃ samāpajji. Kathaṃ? Dasasu asubhesu dvattiṃsākāre aṭṭhasu kasiṇesu mettākaruṇāmuditesu ānāpāne paricchedākāseti imesu tāva catuvīsatiyā ṭhānesu paṭhamaṃ jhānaṃ samāpajji. Ṭhapetvā pana dvattiṃsākārañca dasa ca asubhāni sesesu terasasu dutiyaṃ jhānaṃ… tesuyeva tatiyaṃ jhānaṃ samāpajji. Aṭṭhasu pana kasiṇesu upekkhābrahmavihāre ānāpāne paricchedākāse catūsu arūpesūti imesu pannarasasu ṭhānesu catutthaṃ jhānaṃ samāpajji. Ayampi ca saṅkhepakathāva. Nibbānapuraṃ pavisanto pana bhagavā dhammassāmi sabbāpi catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhā samāpattiyo pavisitvā videsaṃ gacchanto ñātijanaṃ āliṅgetvā viya sabbasamāpattisukhaṃ anubhavitvā paviṭṭho.
चतुत्थज्झाना वुट्ठहित्वा समनन्तरा भगवा परिनिब्बायीति एत्थ च झानसमनन्तरं पच्चवेक्खणसमनन्तरन्ति, द्वे समनन्तरानि। चतुत्थज्झाना वुट्ठाय भवङ्गं ओतिण्णस्स तत्थेव परिनिब्बानं झानसमनन्तरं नाम, चतुत्थज्झाना वुट्ठहित्वा पुन झानङ्गानि पच्चवेक्खित्वा भवङ्गं ओतिण्णस्स तत्थेव परिनिब्बानं पच्चवेक्खणसमनन्तरं नाम। इमानि द्वेपि समनन्तरानेव। भगवा पन झानं समापज्जित्वा झाना वुट्ठाय झानङ्गानि पच्चवेक्खित्वा भवङ्गचित्तेन अब्याकतेन दुक्खसच्चेन परिनिब्बायि। ये हि केचि बुद्धा वा पच्चेकबुद्धा वा अरियसावका वा अन्तमसो कुन्थकिपिल्लिकं उपादाय सब्बे भवङ्गचित्तेनेव अब्याकतेन दुक्खसच्चेन कालं करोन्ति।
Catutthajjhānā vuṭṭhahitvā samanantarā bhagavā parinibbāyīti ettha ca jhānasamanantaraṃ paccavekkhaṇasamanantaranti, dve samanantarāni. Catutthajjhānā vuṭṭhāya bhavaṅgaṃ otiṇṇassa tattheva parinibbānaṃ jhānasamanantaraṃ nāma, catutthajjhānā vuṭṭhahitvā puna jhānaṅgāni paccavekkhitvā bhavaṅgaṃ otiṇṇassa tattheva parinibbānaṃ paccavekkhaṇasamanantaraṃ nāma. Imāni dvepi samanantarāneva. Bhagavā pana jhānaṃ samāpajjitvā jhānā vuṭṭhāya jhānaṅgāni paccavekkhitvā bhavaṅgacittena abyākatena dukkhasaccena parinibbāyi. Ye hi keci buddhā vā paccekabuddhā vā ariyasāvakā vā antamaso kunthakipillikaṃ upādāya sabbe bhavaṅgacitteneva abyākatena dukkhasaccena kālaṃ karonti.
भूताति सत्ता। अप्पटिपुग्गलोति पटिभागपुग्गलविरहितो। बलप्पत्तोति दसविधं ञाणबलं पत्तो। उप्पादवयधम्मिनोति उप्पादवयसभावा। तेसं वूपसमोति तेसं सङ्खारानं वूपसमो। सुखोति असङ्खतं निब्बानमेव सुखन्ति अत्थो। तदासीति ‘‘सह परिनिब्बाना महाभूमिचालो अहोसी’’ति एवं महापरिनिब्बाने (दी॰ नि॰ २.२२०) वुत्तं भूमिचालं सन्धायाह। सो हि लोमहंसनको च भिंसनको च आसि। सब्बाकारवरूपेतेति सब्बाकारवरगुणूपेते। नाहु अस्सासपस्सासोति न जातो अस्सासपस्सासो। अनेजोति तण्हासङ्खाताय एजाय अभावेन अनेजो। सन्तिमारब्भाति अनुपादिसेसं निब्बानं आरब्भ पटिच्च सन्धाय। चक्खुमाति पञ्चहि चक्खूहि चक्खुमा। परिनिब्बुतोति खन्धपरिनिब्बानेन परिनिब्बुतो। असल्लीनेनाति अनल्लीनेन असङ्कुटितेन सुविकसितेनेव चित्तेन। वेदनं अज्झवासयीति वेदनं अधिवासेसि, न वेदनानुवत्ती हुत्वा इतो चितो सम्परिवत्ति। विमोक्खोति केनचि धम्मेन अनावरणविमोक्खो सब्बसो अपञ्ञत्तिभावूपगमो पज्जोतनिब्बानसदिसो जातोति। पञ्चमं।
Bhūtāti sattā. Appaṭipuggaloti paṭibhāgapuggalavirahito. Balappattoti dasavidhaṃ ñāṇabalaṃ patto. Uppādavayadhamminoti uppādavayasabhāvā. Tesaṃ vūpasamoti tesaṃ saṅkhārānaṃ vūpasamo. Sukhoti asaṅkhataṃ nibbānameva sukhanti attho. Tadāsīti ‘‘saha parinibbānā mahābhūmicālo ahosī’’ti evaṃ mahāparinibbāne (dī. ni. 2.220) vuttaṃ bhūmicālaṃ sandhāyāha. So hi lomahaṃsanako ca bhiṃsanako ca āsi. Sabbākāravarūpeteti sabbākāravaraguṇūpete. Nāhu assāsapassāsoti na jāto assāsapassāso. Anejoti taṇhāsaṅkhātāya ejāya abhāvena anejo. Santimārabbhāti anupādisesaṃ nibbānaṃ ārabbha paṭicca sandhāya. Cakkhumāti pañcahi cakkhūhi cakkhumā. Parinibbutoti khandhaparinibbānena parinibbuto. Asallīnenāti anallīnena asaṅkuṭitena suvikasiteneva cittena. Vedanaṃ ajjhavāsayīti vedanaṃ adhivāsesi, na vedanānuvattī hutvā ito cito samparivatti. Vimokkhoti kenaci dhammena anāvaraṇavimokkho sabbaso apaññattibhāvūpagamo pajjotanibbānasadiso jātoti. Pañcamaṃ.
दुतियो वग्गो।
Dutiyo vaggo.
इति सारत्थप्पकासिनिया
Iti sāratthappakāsiniyā
संयुत्तनिकाय-अट्ठकथाय
Saṃyuttanikāya-aṭṭhakathāya
ब्रह्मसंयुत्तवण्णना निट्ठिता।
Brahmasaṃyuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ५. परिनिब्बानसुत्तं • 5. Parinibbānasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ५. परिनिब्बानसुत्तवण्णना • 5. Parinibbānasuttavaṇṇanā
