| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
५. परिनिब्बानसुत्तवण्णना
5. Parinibbānasuttavaṇṇanā
१८६. एवं तं कुसिनाराय होतीति यथा अनुरोधपुरस्स थूपारामो दक्खिणपच्छिमदिसायं, एवं तं उय्यानं कुसिनाराय दक्खिणपच्छिमदिसायं होति। तस्माति यस्मा नगरं पविसितुकामा उय्यानतो उपेच्च वत्तन्ति गच्छन्ति एतेनाति उपवत्तनन्ति वुच्चति, तस्मा। तन्ति सालपन्तिभावेन ठितं सालवनं। अन्तरेनाति वेमज्झे। अप्पमज्जनं अप्पमादो, सो पन अत्थतो ञाणूपसंहिता सति। यस्मा तत्थ सतिया ब्यापारो सातिसयो, तस्मा ‘‘सतिअविप्पवासेना’’ति वुत्तं। अप्पमादपदेयेव पक्खिपित्वा अभासि अत्थतो तस्स सकलस्स बुद्धवचनस्स सङ्गण्हनतो।
186.Evaṃ taṃ kusinārāya hotīti yathā anurodhapurassa thūpārāmo dakkhiṇapacchimadisāyaṃ, evaṃ taṃ uyyānaṃ kusinārāya dakkhiṇapacchimadisāyaṃ hoti. Tasmāti yasmā nagaraṃ pavisitukāmā uyyānato upecca vattanti gacchanti etenāti upavattananti vuccati, tasmā. Tanti sālapantibhāvena ṭhitaṃ sālavanaṃ. Antarenāti vemajjhe. Appamajjanaṃ appamādo, so pana atthato ñāṇūpasaṃhitā sati. Yasmā tattha satiyā byāpāro sātisayo, tasmā ‘‘satiavippavāsenā’’ti vuttaṃ. Appamādapadeyeva pakkhipitvā abhāsi atthato tassa sakalassa buddhavacanassa saṅgaṇhanato.
झानादीसु चित्ते च परमुक्कंसगतवसीभावताय ‘‘एत्तके काले एत्तका समापत्तियो समापज्जित्वा परिनिब्बायिस्सामी’’ति कालपरिच्छेदं कत्वा समापत्तिसमापज्जनं परिनिब्बानपरिकम्मन्ति अधिप्पेतं। थेरोति अनुरुद्धत्थेरो।
Jhānādīsu citte ca paramukkaṃsagatavasībhāvatāya ‘‘ettake kāle ettakā samāpattiyo samāpajjitvā parinibbāyissāmī’’ti kālaparicchedaṃ katvā samāpattisamāpajjanaṃ parinibbānaparikammanti adhippetaṃ. Theroti anuruddhatthero.
अयम्पि चाति यथावुत्तपञ्चसट्ठिया झानानं समापन्नकथापि सङ्खेपकथा एव। कस्मा? यस्मा भगवा तदा देवसिकं वळञ्जनसमापत्तियो सब्बापि अपरिहापेत्वा समापज्जि एवाति दस्सेन्तो ‘‘निब्बानपुरं पविसन्तो’’तिआदिमाह। चतुवीसति…पे॰… पविसित्वाति एत्थ केचि ताव आहु ‘‘भगवा देवसिकं द्वादसकोटिसतसहस्सक्खत्तुं महाकरुणासमापत्तिं समापज्जति, द्वादसकोटिसतसहस्सक्खत्तुमेव फलसमापत्तिं समापज्जति, तस्मा तदापि चतुवीसतिकोटिसतसहस्ससङ्खा समापत्तियो समापज्जति। वुत्तञ्हेतं भगवता ‘तथागतं, भिक्खवे, अरहन्तं सम्मासम्बुद्धं द्वे वितक्का बहुलं समुदाचरन्ति खेमो च वितक्को पविवेको च वितक्को’ति (इतिवु॰ ३८)। खेमो हि वितक्को भगवतो महाकरुणासमापत्तिं पूरेत्वा ठितो, पविवेकवितक्को अरहत्तफलसमापत्तिं। बुद्धानं हि भवङ्गपरिवासो लहुको मत्थकप्पत्तो समापत्तीसु वसीभावो, तस्मा समापज्जनवुट्ठानानि कतिपयचित्तक्खणेहेव इज्झन्ति। पञ्च रूपावचरसमापत्तियो चतस्सो अरूपसमापत्तियो अप्पमञ्ञासमापत्तिया सद्धिं निरोधसमापत्ति अरहत्तफलसमापत्ति चाति द्वादसेता समापत्तियो भगवा पच्चेकं दिवसे दिवसे कोटिसतसहस्सक्खत्तुं पुरेभत्तं समापज्जति, तथा पच्छाभत्तन्ति एवं चतुवीसतिकोटिसतसहस्ससङ्खा देवसिकं वळञ्जनककसिणसमापत्तियो’’ति।
Ayampi cāti yathāvuttapañcasaṭṭhiyā jhānānaṃ samāpannakathāpi saṅkhepakathā eva. Kasmā? Yasmā bhagavā tadā devasikaṃ vaḷañjanasamāpattiyo sabbāpi aparihāpetvā samāpajji evāti dassento ‘‘nibbānapuraṃ pavisanto’’tiādimāha. Catuvīsati…pe… pavisitvāti ettha keci tāva āhu ‘‘bhagavā devasikaṃ dvādasakoṭisatasahassakkhattuṃ mahākaruṇāsamāpattiṃ samāpajjati, dvādasakoṭisatasahassakkhattumeva phalasamāpattiṃ samāpajjati, tasmā tadāpi catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhā samāpattiyo samāpajjati. Vuttañhetaṃ bhagavatā ‘tathāgataṃ, bhikkhave, arahantaṃ sammāsambuddhaṃ dve vitakkā bahulaṃ samudācaranti khemo ca vitakko paviveko ca vitakko’ti (itivu. 38). Khemo hi vitakko bhagavato mahākaruṇāsamāpattiṃ pūretvā ṭhito, pavivekavitakko arahattaphalasamāpattiṃ. Buddhānaṃ hi bhavaṅgaparivāso lahuko matthakappatto samāpattīsu vasībhāvo, tasmā samāpajjanavuṭṭhānāni katipayacittakkhaṇeheva ijjhanti. Pañca rūpāvacarasamāpattiyo catasso arūpasamāpattiyo appamaññāsamāpattiyā saddhiṃ nirodhasamāpatti arahattaphalasamāpatti cāti dvādasetā samāpattiyo bhagavā paccekaṃ divase divase koṭisatasahassakkhattuṃ purebhattaṃ samāpajjati, tathā pacchābhattanti evaṃ catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhā devasikaṃ vaḷañjanakakasiṇasamāpattiyo’’ti.
अपरे पनाहु ‘‘यं तं भगवता अभिसम्बोधिदिवसे पच्छिमयामे पटिच्चसमुप्पादङ्गमुखेन पटिलोमनयेन जरामरणतो पट्ठाय ञाणं ओतारेत्वा अनुपदधम्मविपस्सनं आरभन्तेन यथा नाम पुरिसो सुविदुग्गं महागहनं महावनं छिन्दन्तो अन्तरन्तरा निसानसिलायं फरसुं निसितं करोति, एवमेवं निसानसिलासदिसियो समापत्तियो अन्तरन्तरा समापज्जित्वा ञाणस्स तिक्खविसदभावं सम्पादेतुं अनुलोमपटिलोमतो पच्चेकं पटिच्चसमुप्पादङ्गेसु लक्खकोटिसमापत्तिसमापज्जनवसेन सम्मसनञाणं पवत्तेति, तदनुसारेन भगवा बुद्धभूतोपि अनुलोमपटिलोमतो पटिच्चसमुप्पादङ्गमुखेन विपस्सनावसेन दिवसे दिवसे लक्खकोटिफलसमापत्तियो समापज्जति, तं सन्धाय वुत्तं, ‘चतुवीसतिकोटिसतसहस्ससङ्खा समापत्तियो पविसित्वा’’’ति।
Apare panāhu ‘‘yaṃ taṃ bhagavatā abhisambodhidivase pacchimayāme paṭiccasamuppādaṅgamukhena paṭilomanayena jarāmaraṇato paṭṭhāya ñāṇaṃ otāretvā anupadadhammavipassanaṃ ārabhantena yathā nāma puriso suviduggaṃ mahāgahanaṃ mahāvanaṃ chindanto antarantarā nisānasilāyaṃ pharasuṃ nisitaṃ karoti, evamevaṃ nisānasilāsadisiyo samāpattiyo antarantarā samāpajjitvā ñāṇassa tikkhavisadabhāvaṃ sampādetuṃ anulomapaṭilomato paccekaṃ paṭiccasamuppādaṅgesu lakkhakoṭisamāpattisamāpajjanavasena sammasanañāṇaṃ pavatteti, tadanusārena bhagavā buddhabhūtopi anulomapaṭilomato paṭiccasamuppādaṅgamukhena vipassanāvasena divase divase lakkhakoṭiphalasamāpattiyo samāpajjati, taṃ sandhāya vuttaṃ, ‘catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhā samāpattiyo pavisitvā’’’ti.
इमानि द्वेपि समनन्तरानेव पच्चवेक्खणायपि येभुय्येन नानन्तरियकताय झानपक्खिकभावतो। यस्मा सब्बपच्छिमं भवङ्गचित्तं ततो ततो चवनतो ‘‘चुती’’ति वुच्चति , तस्मा न केवलं अयमेव भगवा, अथ खो सब्बेपि सत्ता भवङ्गचित्तेनेव चवन्तीति दस्सेतुं ‘‘ये हि केची’’तिआदि वुत्तं। दुक्खसच्चेनाति दुक्खसच्चपरियापन्नेन चुतिचित्तेन कालं कालकिरियं करोन्ति पापुणन्ति, कालगमनतो वा करोन्ति पेच्चाति।
Imāni dvepi samanantarāneva paccavekkhaṇāyapi yebhuyyena nānantariyakatāya jhānapakkhikabhāvato. Yasmā sabbapacchimaṃ bhavaṅgacittaṃ tato tato cavanato ‘‘cutī’’ti vuccati , tasmā na kevalaṃ ayameva bhagavā, atha kho sabbepi sattā bhavaṅgacitteneva cavantīti dassetuṃ ‘‘ye hi kecī’’tiādi vuttaṃ. Dukkhasaccenāti dukkhasaccapariyāpannena cuticittena kālaṃ kālakiriyaṃ karonti pāpuṇanti, kālagamanato vā karonti peccāti.
पटिभागपुग्गलविरहितो सीलादिगुणेहि असदिसताय सदिसपुग्गलरहितो। सङ्खारा वूपसम्मन्ति एत्थाति वूपसमोति एवं सङ्खातं ञातं कथितं निब्बानमेव सुखन्ति। लोमहंसनकोति लोमानं हट्ठभावापादनो। भिंसनकोति अवीतरागानं भयजनको आसि अहोसि। सब्बाकारवरगुणूपेतेति सब्बेहि आकारवरेहि उत्तमकारणेहि सीलादिगुणेहि समन्नागते। असङ्कुटितेनाति अकुटितेन विप्फारिकाभावतो। सुविकसितेनेवाति पीतिसोमनस्सयोगतो सुट्ठु विकसितेन। वेदनं अधिवासेसि सभावसमुदयादितो सुट्ठु पञ्ञातत्ता। अनावरणविमोक्खो सब्बसो निब्बिदभावो। तेनाह ‘‘अपञ्ञत्तिभावूपगमो’’ति। पज्जोतनिब्बानसदिसोति पदीपस्स निब्बानसदिसो तत्थ विलीयित्वा अवट्ठानाभावतो।
Paṭibhāgapuggalavirahito sīlādiguṇehi asadisatāya sadisapuggalarahito. Saṅkhārā vūpasammanti etthāti vūpasamoti evaṃ saṅkhātaṃ ñātaṃ kathitaṃ nibbānameva sukhanti. Lomahaṃsanakoti lomānaṃ haṭṭhabhāvāpādano. Bhiṃsanakoti avītarāgānaṃ bhayajanako āsi ahosi. Sabbākāravaraguṇūpeteti sabbehi ākāravarehi uttamakāraṇehi sīlādiguṇehi samannāgate. Asaṅkuṭitenāti akuṭitena vipphārikābhāvato. Suvikasitenevāti pītisomanassayogato suṭṭhu vikasitena. Vedanaṃ adhivāsesi sabhāvasamudayādito suṭṭhu paññātattā. Anāvaraṇavimokkho sabbaso nibbidabhāvo. Tenāha ‘‘apaññattibhāvūpagamo’’ti. Pajjotanibbānasadisoti padīpassa nibbānasadiso tattha vilīyitvā avaṭṭhānābhāvato.
परिनिब्बानसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Parinibbānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
दुतियवग्गवण्णना निट्ठिता।
Dutiyavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
सारत्थप्पकासिनिया संयुत्तनिकाय-अट्ठकथाय
Sāratthappakāsiniyā saṃyuttanikāya-aṭṭhakathāya
ब्रह्मसंयुत्तवण्णनाय लीनत्थप्पकासना समत्ता।
Brahmasaṃyuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ५. परिनिब्बानसुत्तं • 5. Parinibbānasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ५. परिनिब्बानसुत्तवण्णना • 5. Parinibbānasuttavaṇṇanā
