| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
४. परिसासुत्तवण्णना
4. Parisāsuttavaṇṇanā
९६. चतुत्थे पच्चयबाहुल्लिकाति चीवरादिबाहुल्लाय पटिपन्ना। अवीततण्हताय हि तं तं परिक्खारजातं बहुं लन्ति आदियन्तीति बहुला, ते एव बाहुलिका यथा ‘‘वेनयिको’’ति (म॰ नि॰ १.२४६; अ॰ नि॰ ८.११; पारा॰ ८)। ते पच्चयबाहुल्लाय युत्तप्पयुत्ता होन्तीति चीवरादिबाहुल्लाय पटिपन्ना नाम होन्ति। सिक्खाय अगारवभावतो सिथिलं अगाळ्हं गण्हन्तीति साथलिका। सिथिलन्ति च भावनपुंसकनिद्देसो। सिथिलसद्देन समानत्थस्स सथलसद्दस्स वसेन साथलिकाति पदसिद्धि वेदितब्बा। अवगमनट्ठेनाति अधोगमनट्ठेन, ओरम्भागियभावेनाति अत्थो। निक्खित्तधुराति ओरोपितधुरा उज्जितुस्साहा। उपधिविवेको निब्बानं। दुविधम्पि वीरियन्ति कायिकं चेतसिकञ्च वीरियं।
96. Catutthe paccayabāhullikāti cīvarādibāhullāya paṭipannā. Avītataṇhatāya hi taṃ taṃ parikkhārajātaṃ bahuṃ lanti ādiyantīti bahulā, te eva bāhulikā yathā ‘‘venayiko’’ti (ma. ni. 1.246; a. ni. 8.11; pārā. 8). Te paccayabāhullāya yuttappayuttā hontīti cīvarādibāhullāya paṭipannā nāma honti. Sikkhāya agāravabhāvato sithilaṃ agāḷhaṃ gaṇhantīti sāthalikā. Sithilanti ca bhāvanapuṃsakaniddeso. Sithilasaddena samānatthassa sathalasaddassa vasena sāthalikāti padasiddhi veditabbā. Avagamanaṭṭhenāti adhogamanaṭṭhena, orambhāgiyabhāvenāti attho. Nikkhittadhurāti oropitadhurā ujjitussāhā. Upadhiviveko nibbānaṃ. Duvidhampi vīriyanti kāyikaṃ cetasikañca vīriyaṃ.
भण्डनं जातं एतेसन्ति भण्डनजाता। विसेसनस्स परनिपातवसेन चेतं वुत्तं। अट्ठकथायं पन विसेसनस्स पुब्बनिपातवसेनेव अत्थं दस्सेन्तो ‘‘जातभण्डना’’ति आह। कलहो जातो एतेसन्ति कलहजाताति एत्थापि एसेव नयो। कलहस्स पुब्बभागोति कलहस्स हेतुभूता पटिभागा तंसदिसी च अनिट्ठकिरिया। हत्थपरामासादिवसेनाति कुज्झित्वा अञ्ञमञ्ञस्स हत्थे गहेत्वा पलपनअच्छिन्दनादिवसेन। ‘‘अयं धम्मो, नायं धम्मो’’तिआदिना विरुद्धवादभूतं विवादं आपन्नाति विवादपन्ना। तेनाह ‘‘विरुद्धवादं आपन्ना’’ति। मुखसन्निस्सितताय वाचा इध ‘‘मुख’’न्ति अधिप्पेताति आह ‘‘फरुसा वाचा मुखसत्तियो’’ति।
Bhaṇḍanaṃ jātaṃ etesanti bhaṇḍanajātā. Visesanassa paranipātavasena cetaṃ vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana visesanassa pubbanipātavaseneva atthaṃ dassento ‘‘jātabhaṇḍanā’’ti āha. Kalaho jāto etesanti kalahajātāti etthāpi eseva nayo. Kalahassa pubbabhāgoti kalahassa hetubhūtā paṭibhāgā taṃsadisī ca aniṭṭhakiriyā. Hatthaparāmāsādivasenāti kujjhitvā aññamaññassa hatthe gahetvā palapanaacchindanādivasena. ‘‘Ayaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo’’tiādinā viruddhavādabhūtaṃ vivādaṃ āpannāti vivādapannā. Tenāha ‘‘viruddhavādaṃ āpannā’’ti. Mukhasannissitatāya vācā idha ‘‘mukha’’nti adhippetāti āha ‘‘pharusā vācā mukhasattiyo’’ti.
सतिपि उभयेसं कलापानं परमत्थतो भेदे पचुरजनेहि पन दुविञ्ञेय्यनानत्तं खीरोदकसम्मोदितं अच्चन्तमेतं संसट्ठं विय हुत्वा तिट्ठतीति आह ‘‘खीरोदकं विय भूता’’ति। यथा खीरञ्च उदकञ्च अञ्ञमञ्ञं संसन्दति, विसुं न होति, एकत्तं विय उपेति, एवं सामग्गिवसेन एकत्तूपगतचित्तुप्पादाति अत्थो। मेत्तचित्तं पच्चुपट्ठापेत्वा ओलोकनं चक्खूनि विय चक्खूनि नामाति आह ‘‘उपसन्तेहि मेत्तचक्खूही’’ति। पियभावदीपकानि हि चक्खूनि पियचक्खूनि। पमुदितस्स पीति जायतीति पमोदपच्चयबलवपीतिमाह। पञ्चवण्णा पीति उप्पज्जतीति खुद्दिकादिभेदेन पञ्चप्पकारा पीति उप्पज्जति। पीतिमनस्साति ताय पीतिया पीणितमनस्स, पस्सद्धिआवहेहि उळारेहि पीतिवेगेहि तिन्तचित्तस्साति अत्थो। विगतदरथोति किलेसपरिळाहानं दूरीभावेन वूपसन्तदरथो।
Satipi ubhayesaṃ kalāpānaṃ paramatthato bhede pacurajanehi pana duviññeyyanānattaṃ khīrodakasammoditaṃ accantametaṃ saṃsaṭṭhaṃ viya hutvā tiṭṭhatīti āha ‘‘khīrodakaṃ viya bhūtā’’ti. Yathā khīrañca udakañca aññamaññaṃ saṃsandati, visuṃ na hoti, ekattaṃ viya upeti, evaṃ sāmaggivasena ekattūpagatacittuppādāti attho. Mettacittaṃ paccupaṭṭhāpetvā olokanaṃ cakkhūni viya cakkhūni nāmāti āha ‘‘upasantehi mettacakkhūhī’’ti. Piyabhāvadīpakāni hi cakkhūni piyacakkhūni. Pamuditassa pīti jāyatīti pamodapaccayabalavapītimāha. Pañcavaṇṇā pīti uppajjatīti khuddikādibhedena pañcappakārā pīti uppajjati. Pītimanassāti tāya pītiyā pīṇitamanassa, passaddhiāvahehi uḷārehi pītivegehi tintacittassāti attho. Vigatadarathoti kilesapariḷāhānaṃ dūrībhāvena vūpasantadaratho.
केन उदकेन दारितो पब्बतप्पदेसोति कत्वा आह ‘‘कन्दरो नामा’’तिआदि। उदकस्स यथानिन्नं पवत्तिया नदिनिब्बत्तनभावेन ‘‘नदिकुञ्जो’’तिपि वुच्चति। सावट्टा नदियो पदरा। अट्ठ मासेति हेमन्तगिम्हउतुवसेन अट्ठ मासे। खुद्दका उदकवाहिनियो साखा वियाति साखा। खुद्दकसोब्भा कुसुब्भा ओकारस्स उकारं कत्वा। यत्थ उपरि उन्नतप्पदेसतो उदकं आगन्त्वा तिट्ठति चेव सन्दति च, ते कुसुब्भा खुद्दकआवाटा। खुद्दकनदियोति पब्बतपादादितो निक्खन्ता खुद्दका नदियो।
Kena udakena dārito pabbatappadesoti katvā āha ‘‘kandaro nāmā’’tiādi. Udakassa yathāninnaṃ pavattiyā nadinibbattanabhāvena ‘‘nadikuñjo’’tipi vuccati. Sāvaṭṭā nadiyo padarā. Aṭṭha māseti hemantagimhautuvasena aṭṭha māse. Khuddakā udakavāhiniyo sākhā viyāti sākhā. Khuddakasobbhā kusubbhā okārassa ukāraṃ katvā. Yattha upari unnatappadesato udakaṃ āgantvā tiṭṭhati ceva sandati ca, te kusubbhā khuddakaāvāṭā. Khuddakanadiyoti pabbatapādādito nikkhantā khuddakā nadiyo.
परिसासुत्तवण्णना निट्ठिता।
Parisāsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ४. परिसासुत्तं • 4. Parisāsuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ४. परिसासुत्तवण्णना • 4. Parisāsuttavaṇṇanā
