| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย (อฎฺฐกถา) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
๕. ปริสวคฺควณฺณนา
5. Parisavaggavaṇṇanā
๔๓. ปญฺจมสฺส ปฐเม อุตฺตานาติ ปากฎา อปฺปฎิจฺฉนฺนาฯ คมฺภีราติ คุฬฺหา ปฎิจฺฉนฺนาฯ อุทฺธตาติ อุทฺธเจฺจน สมนฺนาคตาฯ อุนฺนฬาติ อุคฺคตนฬา, อุฎฺฐิตตุจฺฉมานาติ วุตฺตํ โหติฯ จปลาติ ปตฺตจีวรมณฺฑนาทินา จาปเลฺลน ยุตฺตาฯ มุขราติ มุขขรา ขรวจนาฯ วิกิณฺณวาจาติ อสํยตวจนา ทิวสมฺปิ นิรตฺถกวจนปลาปิโนฯ มุฎฺฐสฺสตีติ วิสฺสฎฺฐสติโนฯ อสมฺปชานาติ นิปฺปญฺญาฯ อสมาหิตาติ จิเตฺตกคฺคตามตฺตสฺสาปิ อลาภิโนฯ ปากตินฺทฺริยาติ ปกติยา ฐิเตหิ วิวเฎหิ อรกฺขิเตหิ อินฺทฺริเยหิ สมนฺนาคตาฯ สุกฺกปโกฺข วุตฺตวิปลฺลาเสน เวทิตโพฺพฯ
43. Pañcamassa paṭhame uttānāti pākaṭā appaṭicchannā. Gambhīrāti guḷhā paṭicchannā. Uddhatāti uddhaccena samannāgatā. Unnaḷāti uggatanaḷā, uṭṭhitatucchamānāti vuttaṃ hoti. Capalāti pattacīvaramaṇḍanādinā cāpallena yuttā. Mukharāti mukhakharā kharavacanā. Vikiṇṇavācāti asaṃyatavacanā divasampi niratthakavacanapalāpino. Muṭṭhassatīti vissaṭṭhasatino. Asampajānāti nippaññā. Asamāhitāti cittekaggatāmattassāpi alābhino. Pākatindriyāti pakatiyā ṭhitehi vivaṭehi arakkhitehi indriyehi samannāgatā. Sukkapakkho vuttavipallāsena veditabbo.
๔๔. ทุติเย ภณฺฑนชาตาติ ภณฺฑนํ วุจฺจติ กลหสฺส ปุพฺพภาโค, ตํ เตสํ ชาตนฺติ ภณฺฑนชาตาฯ ตถา ‘‘มยํ ตุเมฺห ทณฺฑาเปสฺสาม พนฺธาเปสฺสามา’’ติอาทิวจนปฺปวตฺติยา สญฺชาตกลหาฯ อยํ ตาว คิหีสุ นโยฯ ปพฺพชิตา ปน อาปตฺติวีติกฺกมวาจํ วทนฺตา กลหชาตา นามฯ วิวาทาปนฺนาติ วิรุทฺธวาทํ อาปนฺนาฯ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตาติ คุณานํ ฉินฺทนเฎฺฐน ทุพฺภาสิตา วาจา มุขสตฺติโยติ วุจฺจนฺติ, ตาหิ วิตุทนฺตา วิชฺฌนฺตาฯ สมคฺคาติ เอกกมฺมํ เอกุเทฺทโส สมสิกฺขตาติ เอเตสํ กรเณน สมคฺคตาย สหิตาฯ ปิยจกฺขูหีติ เมตฺตาจกฺขูหิฯ
44. Dutiye bhaṇḍanajātāti bhaṇḍanaṃ vuccati kalahassa pubbabhāgo, taṃ tesaṃ jātanti bhaṇḍanajātā. Tathā ‘‘mayaṃ tumhe daṇḍāpessāma bandhāpessāmā’’tiādivacanappavattiyā sañjātakalahā. Ayaṃ tāva gihīsu nayo. Pabbajitā pana āpattivītikkamavācaṃ vadantā kalahajātā nāma. Vivādāpannāti viruddhavādaṃ āpannā. Mukhasattīhi vitudantāti guṇānaṃ chindanaṭṭhena dubbhāsitā vācā mukhasattiyoti vuccanti, tāhi vitudantā vijjhantā. Samaggāti ekakammaṃ ekuddeso samasikkhatāti etesaṃ karaṇena samaggatāya sahitā. Piyacakkhūhīti mettācakkhūhi.
๔๕. ตติเย อคฺควตีติ อุตฺตมปุคฺคลวตี, อคฺคาย วา อุตฺตมาย ปฎิปตฺติยา สมนฺนาคตาฯ ตโต วิปรีตา อนคฺควตีฯ พาหุลิกาติ จีวราทิพาหุลฺลาย ปฎิปนฺนาฯ สาสนํ สิถิลํ คณฺหนฺตีติ สาถลิกาฯ โอกฺกมเน ปุพฺพงฺคมาติ เอตฺถ โอกฺกมนํ วุจฺจติ อวคมนเฎฺฐน ปญฺจ นีวรณานิ, เตน ปญฺจนีวรณปูรเณ ปุพฺพงฺคมาติ วุตฺตํ โหติฯ ปวิเวเกติ อุปธิวิเวเก นิพฺพาเนฯ นิกฺขิตฺตธุราติ ติวิเธปิ วิเวเก โอโรปิตธุราฯ น วีริยํ อารภนฺตีติ ทุวิธมฺปิ วีริยํ น กโรนฺติฯ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยาติ ปุเพฺพ อปฺปตฺตสฺส ฌานวิปสฺสนามคฺคผลวิเสสสฺส ปตฺติอตฺถายฯ อิตรํ ปททฺวยํ ตเสฺสว เววจนํฯ ปจฺฉิมา ชนตาติ สทฺธิวิหาริกอเนฺตวาสิกชโน ฯ ทิฎฺฐานุคติํ อาปชฺชตีติ อาจริยุปชฺฌาเยหิ กตํ อนุกโรโนฺต ทิฎฺฐสฺส เตสํ อาจารสฺส อนุคติํ อาปชฺชติ นามฯ เสสํ วุตฺตปฎิปกฺขนเยน เวทิตพฺพํฯ
45. Tatiye aggavatīti uttamapuggalavatī, aggāya vā uttamāya paṭipattiyā samannāgatā. Tato viparītā anaggavatī. Bāhulikāti cīvarādibāhullāya paṭipannā. Sāsanaṃ sithilaṃ gaṇhantīti sāthalikā. Okkamane pubbaṅgamāti ettha okkamanaṃ vuccati avagamanaṭṭhena pañca nīvaraṇāni, tena pañcanīvaraṇapūraṇe pubbaṅgamāti vuttaṃ hoti. Paviveketi upadhiviveke nibbāne. Nikkhittadhurāti tividhepi viveke oropitadhurā. Na vīriyaṃ ārabhantīti duvidhampi vīriyaṃ na karonti. Appattassa pattiyāti pubbe appattassa jhānavipassanāmaggaphalavisesassa pattiatthāya. Itaraṃ padadvayaṃ tasseva vevacanaṃ. Pacchimā janatāti saddhivihārikaantevāsikajano . Diṭṭhānugatiṃ āpajjatīti ācariyupajjhāyehi kataṃ anukaronto diṭṭhassa tesaṃ ācārassa anugatiṃ āpajjati nāma. Sesaṃ vuttapaṭipakkhanayena veditabbaṃ.
๔๖. จตุเตฺถ อริยาติ อริยสาวกปริสาฯ อนริยาติ ปุถุชฺชนปริสาฯ ‘‘อิทํ ทุกฺข’’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺตีติ ฐเปตฺวา ตณฺหํ เตภูมกา ปญฺจกฺขนฺธา ทุกฺขสจฺจํ นาม, เอตฺตกเมว ทุกฺขํ, อิโต อุทฺธํ ทุกฺขํ นตฺถีติ ยถาสภาวโต นปฺปชานนฺติฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ เสสปเทสุ ปน ตสฺส ทุกฺขสฺส สมุฎฺฐาปิกา ปุริมตณฺหา สมุทโย นาม, ตสฺสาเยว ตณฺหาย, ทฺวินฺนมฺปิ วา เตสํ สจฺจานํ อจฺจนฺตกฺขโย อสมุปฺปตฺติ ทุกฺขนิโรโธ นาม, อฎฺฐงฺคิโก อริยมโคฺค ทุกฺขนิโรธคามินี ปฎิปทา นามาติ เอวํ อิมสฺมิํ สุเตฺต จตูหิ สเจฺจหิ จตฺตาโร มคฺคา จ จตฺตาริ จ ผลานิ กถิตานิฯ
46. Catutthe ariyāti ariyasāvakaparisā. Anariyāti puthujjanaparisā. ‘‘Idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ nappajānantīti ṭhapetvā taṇhaṃ tebhūmakā pañcakkhandhā dukkhasaccaṃ nāma, ettakameva dukkhaṃ, ito uddhaṃ dukkhaṃ natthīti yathāsabhāvato nappajānanti. Esa nayo sabbattha. Sesapadesu pana tassa dukkhassa samuṭṭhāpikā purimataṇhā samudayo nāma, tassāyeva taṇhāya, dvinnampi vā tesaṃ saccānaṃ accantakkhayo asamuppatti dukkhanirodho nāma, aṭṭhaṅgiko ariyamaggo dukkhanirodhagāminī paṭipadā nāmāti evaṃ imasmiṃ sutte catūhi saccehi cattāro maggā ca cattāri ca phalāni kathitāni.
๔๗. ปญฺจเม ปริสากสโฎติ กสฎปริสา กจวรปริสา ปลาปปริสาติ อโตฺถฯ ปริสามโณฺฑติ ปสนฺนปริสา สารปริสาติ อโตฺถฯ ฉนฺทาคติํ คจฺฉนฺตีติ ฉเนฺทน อคติํ คจฺฉนฺติ, อกตฺตพฺพํ กโรนฺตีติ อโตฺถฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ อิมานิ ปน จตฺตาริ อคติคมนานิ ภณฺฑภาชนีเย จ วินิจฺฉยฎฺฐาเน จ ลพฺภนฺติฯ ตตฺถ ภณฺฑภาชนีเย ตาว อตฺตโน ภารภูตานํ ภิกฺขูนํ อมนาเป ภณฺฑเก ปเตฺต ตํ ปริวเตฺตตฺวา มนาปํ เทโนฺต ฉนฺทาคติํ คจฺฉติ นามฯ อตฺตโน ปน อภารภูตานํ มนาเป ภณฺฑเก ปเตฺต ตํ ปริวเตฺตตฺวา อมนาปํ เทโนฺต โทสาคติํ คจฺฉติ นามฯ ภณฺฑกภาชนียวตฺถุญฺจ ฐิติกญฺจ อชานโนฺต โมหาคติํ คจฺฉติ นามฯ มุขรานํ วา ราชาทินิสฺสิตานํ วา ‘‘อิเม เม อมนาเป ภณฺฑเก ทิเนฺน อนตฺถมฺปิ กเรยฺยุ’’นฺติ ภเยน ปริวเตฺตตฺวา มนาปํ เทโนฺต ภยาคติํ คจฺฉติ นามฯ โย ปน เอวํ น คจฺฉติ, สเพฺพสํ ตุลาภูโต ปมาณภูโต มชฺฌโตฺต หุตฺวา ยํ ยสฺส ปาปุณาติ, ตเญฺญว ตสฺส เทติ, อยํ จตุพฺพิธมฺปิ อคติคมนํ น คจฺฉติ นามฯ วินิจฺฉยฎฺฐาเน ปน อตฺตโน ภารภูตสฺส ครุกาปตฺติํ ลหุกาปตฺตีติ กตฺวา กเถโนฺต ฉนฺทาคติํ คจฺฉติ นามฯ อิตรสฺส ลหุกาปตฺติํ ครุกาปตฺตีติ กตฺวา กเถโนฺต โทสาคติํ คจฺฉติ นามฯ อาปตฺติวุฎฺฐานํ ปน สมุจฺจยกฺขนฺธกญฺจ อชานโนฺต โมหาคติํ คจฺฉติ นามฯ มุขรสฺส วา ราชปูชิตสฺส วา ‘‘อยํ เม ครุกํ กตฺวา อาปตฺติํ กเถนฺตสฺส อนตฺถมฺปิ กเรยฺยา’’ติ ครุกเมว ลหุกาติ กตฺวา กเถโนฺต ภยาคติํ คจฺฉติ นามฯ โย ปน สเพฺพสํ ยถาภูตเมว กเถติ, อยํ จตุพฺพิธมฺปิ อคติคมนํ น คจฺฉติ นามฯ
47. Pañcame parisākasaṭoti kasaṭaparisā kacavaraparisā palāpaparisāti attho. Parisāmaṇḍoti pasannaparisā sāraparisāti attho. Chandāgatiṃ gacchantīti chandena agatiṃ gacchanti, akattabbaṃ karontīti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Imāni pana cattāri agatigamanāni bhaṇḍabhājanīye ca vinicchayaṭṭhāne ca labbhanti. Tattha bhaṇḍabhājanīye tāva attano bhārabhūtānaṃ bhikkhūnaṃ amanāpe bhaṇḍake patte taṃ parivattetvā manāpaṃ dento chandāgatiṃ gacchati nāma. Attano pana abhārabhūtānaṃ manāpe bhaṇḍake patte taṃ parivattetvā amanāpaṃ dento dosāgatiṃ gacchati nāma. Bhaṇḍakabhājanīyavatthuñca ṭhitikañca ajānanto mohāgatiṃgacchati nāma. Mukharānaṃ vā rājādinissitānaṃ vā ‘‘ime me amanāpe bhaṇḍake dinne anatthampi kareyyu’’nti bhayena parivattetvā manāpaṃ dento bhayāgatiṃ gacchati nāma. Yo pana evaṃ na gacchati, sabbesaṃ tulābhūto pamāṇabhūto majjhatto hutvā yaṃ yassa pāpuṇāti, taññeva tassa deti, ayaṃ catubbidhampi agatigamanaṃ na gacchati nāma. Vinicchayaṭṭhāne pana attano bhārabhūtassa garukāpattiṃ lahukāpattīti katvā kathento chandāgatiṃ gacchati nāma. Itarassa lahukāpattiṃ garukāpattīti katvā kathento dosāgatiṃ gacchati nāma. Āpattivuṭṭhānaṃ pana samuccayakkhandhakañca ajānanto mohāgatiṃ gacchati nāma. Mukharassa vā rājapūjitassa vā ‘‘ayaṃ me garukaṃ katvā āpattiṃ kathentassa anatthampi kareyyā’’ti garukameva lahukāti katvā kathento bhayāgatiṃ gacchati nāma. Yo pana sabbesaṃ yathābhūtameva katheti, ayaṃ catubbidhampi agatigamanaṃ na gacchati nāma.
๔๘. ฉเฎฺฐ โอกฺกาจิตวินีตาติ ทุพฺพินีตาฯ โน ปฎิปุจฺฉาวินีตาติ น ปุจฺฉิตฺวา วินีตาฯ คมฺภีราติ ปาฬิวเสน คมฺภีรา สลฺลสุตฺตสทิสาฯ คมฺภีรตฺถาติ อตฺถวเสน คมฺภีรา มหาเวทลฺลสุตฺตสทิสาฯ โลกุตฺตราติ โลกุตฺตรอตฺถทีปกา ฯ สุญฺญตาปฎิสํยุตฺตาติ สตฺตสุญฺญํ ธมฺมมตฺตเมว ปกาสกา อสงฺขตสํยุตฺตสทิสาฯ น อญฺญา จิตฺตํ อุปฎฺฐเปนฺตีติ วิชานนตฺถาย จิตฺตํ น อุปฎฺฐเปนฺติ, นิทฺทายนฺติ วา อญฺญวิหิตา วา โหนฺติฯ อุคฺคเหตพฺพํ ปริยาปุณิตพฺพนฺติ อุคฺคเหตเพฺพ จ ปริยาปุณิตเพฺพ จฯ กวิตาติ กวีหิ กตาฯ อิตรํ ตเสฺสว เววจนํฯ จิตฺตกฺขราติ วิจิตฺรอกฺขราฯ อิตรํ ตเสฺสว เววจนํฯ พาหิรกาติ สาสนโต พหิภูตาฯ สาวกภาสิตาติ เตสํ เตสํ สาวเกหิ ภาสิตาฯ สุสฺสูสนฺตีติ อกฺขรจิตฺตตาย เจว สรสมฺปตฺติยา จ อตฺตมนา หุตฺวา สุณนฺติฯ น เจว อญฺญมญฺญํ ปฎิปุจฺฉนฺตีติ อญฺญมญฺญํ อตฺถํ วา อนุสนฺธิํ วา ปุพฺพาปรํ วา น ปุจฺฉนฺติฯ น จ ปฎิวิจรนฺตีติ ปุจฺฉนตฺถาย จาริกํ น วิจรนฺติฯ อิทํ กถนฺติ อิทํ พฺยญฺชนํ กถํ โรเปตพฺพํ กินฺติ โรเปตพฺพํ? อิมสฺส โก อโตฺถติ อิมสฺส ภาสิตสฺส โก อโตฺถ, กา อนุสนฺธิ, กิํ ปุพฺพาปรํ? อวิวฎนฺติ ปฎิจฺฉนฺนํฯ น วิวรนฺตีติ น อุคฺฆาเฎนฺติฯ อนุตฺตานีกตนฺติ อปากฎํ กตํฯ น อุตฺตานิํ กโรนฺตีติ ปากฎํ น กโรนฺติฯ กงฺขาฐานิเยสูติ กงฺขาย การณภูเตสุฯ สุกฺกปโกฺข วุตฺตวิปลฺลาเสน เวทิตโพฺพฯ
48. Chaṭṭhe okkācitavinītāti dubbinītā. No paṭipucchāvinītāti na pucchitvā vinītā. Gambhīrāti pāḷivasena gambhīrā sallasuttasadisā. Gambhīratthāti atthavasena gambhīrā mahāvedallasuttasadisā. Lokuttarāti lokuttaraatthadīpakā . Suññatāpaṭisaṃyuttāti sattasuññaṃ dhammamattameva pakāsakā asaṅkhatasaṃyuttasadisā. Na aññā cittaṃ upaṭṭhapentīti vijānanatthāya cittaṃ na upaṭṭhapenti, niddāyanti vā aññavihitā vā honti. Uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbanti uggahetabbe ca pariyāpuṇitabbe ca. Kavitāti kavīhi katā. Itaraṃ tasseva vevacanaṃ. Cittakkharāti vicitraakkharā. Itaraṃ tasseva vevacanaṃ. Bāhirakāti sāsanato bahibhūtā. Sāvakabhāsitāti tesaṃ tesaṃ sāvakehi bhāsitā. Sussūsantīti akkharacittatāya ceva sarasampattiyā ca attamanā hutvā suṇanti. Na ceva aññamaññaṃ paṭipucchantīti aññamaññaṃ atthaṃ vā anusandhiṃ vā pubbāparaṃ vā na pucchanti. Na ca paṭivicarantīti pucchanatthāya cārikaṃ na vicaranti. Idaṃ kathanti idaṃ byañjanaṃ kathaṃ ropetabbaṃ kinti ropetabbaṃ? Imassa ko atthoti imassa bhāsitassa ko attho, kā anusandhi, kiṃ pubbāparaṃ? Avivaṭanti paṭicchannaṃ. Na vivarantīti na ugghāṭenti. Anuttānīkatanti apākaṭaṃ kataṃ. Na uttāniṃ karontīti pākaṭaṃ na karonti. Kaṅkhāṭhāniyesūti kaṅkhāya kāraṇabhūtesu. Sukkapakkho vuttavipallāsena veditabbo.
๔๙. สตฺตเม อามิสครูติ จตุปจฺจยครุกา โลกุตฺตรธมฺมํ ลามกโต คเหตฺวา ฐิตปริสาฯ สทฺธมฺมครูติ นว โลกุตฺตรธเมฺม ครุเก กตฺวา จตฺตาโร ปจฺจเย ลามกโต คเหตฺวา ฐิตปริสาฯ อุภโตภาควิมุโตฺตติ ทฺวีหิ ภาเคหิ วิมุโตฺตฯ ปญฺญาวิมุโตฺตติ ปญฺญาย วิมุโตฺต สุกฺขวิปสฺสกขีณาสโวฯ กายสกฺขีติ กาเยน ฌานผสฺสํ ผุสิตฺวา ปจฺฉา นิโรธํ นิพฺพานํ สจฺฉิกตฺวา ฐิโตฯ ทิฎฺฐิปฺปโตฺตติ ทิฎฺฐนฺตํ ปโตฺตฯ อิเม เทฺวปิ ฉสุ ฐาเนสุ ลพฺภนฺติฯ สทฺธาวิมุโตฺตติ สทฺทหโนฺต วิมุโตฺตฯ อยมฺปิ ฉสุ ฐาเนสุ ลพฺภติฯ ธมฺมํ อนุสฺสรตีติ ธมฺมานุสารีฯ สทฺธํ อนุสฺสรตีติ สทฺธานุสารีฯ อิเม เทฺวปิ ปฐมมคฺคสมงฺคิโนฯ กลฺยาณธโมฺมติ สุนฺทรธโมฺมฯ ทุสฺสีโล ปาปธโมฺมติ นิสฺสีโล ลามกธโมฺมฯ อิมํ กสฺมา คณฺหนฺติ? สเพฺพสุ หิ เอกสทิเสสุ ชาเตสุ สีลวเนฺตสุ พลวคารวํ น โหติ, เอกเจฺจสุ ปน ทุสฺสีเลสุ สติ สีลวนฺตานํ อุปริ พลวคารวํ โหตีติ มญฺญนฺตา คณฺหนฺติฯ เต เตน ลาภํ ลภนฺตีติ เต ภิกฺขู เอกจฺจานํ วณฺณํ เอกจฺจานํ อวณฺณํ กเถตฺวา จตฺตาโร ปจฺจเย ลภนฺติฯ คถิตาติ ตณฺหาย คนฺถิตาฯ มุจฺฉิตาติ ตณฺหาวเสเนว มุจฺฉิตาฯ อโชฺฌปนฺนาติ อโชฺฌสาย คิลิตฺวา ปรินิฎฺฐเปตฺวา ฐิตาฯ อนาทีนวทสฺสาวิโนติ อปจฺจเวกฺขิตปริโภเค อาทีนวํ อปสฺสนฺตาฯ อนิสฺสรณปญฺญาติ จตูสุ ปจฺจเยสุ ฉนฺทราคอปกฑฺฒนาย นิสฺสรณปญฺญาย วิรหิตา อิทมตฺถํ เอตนฺติ อชานนฺตาฯ ปริภุญฺชนฺตีติ สจฺฉนฺทราคา หุตฺวา ปริภุญฺชนฺติฯ
49. Sattame āmisagarūti catupaccayagarukā lokuttaradhammaṃ lāmakato gahetvā ṭhitaparisā. Saddhammagarūti nava lokuttaradhamme garuke katvā cattāro paccaye lāmakato gahetvā ṭhitaparisā. Ubhatobhāgavimuttoti dvīhi bhāgehi vimutto. Paññāvimuttoti paññāya vimutto sukkhavipassakakhīṇāsavo. Kāyasakkhīti kāyena jhānaphassaṃ phusitvā pacchā nirodhaṃ nibbānaṃ sacchikatvā ṭhito. Diṭṭhippattoti diṭṭhantaṃ patto. Ime dvepi chasu ṭhānesu labbhanti. Saddhāvimuttoti saddahanto vimutto. Ayampi chasu ṭhānesu labbhati. Dhammaṃ anussaratīti dhammānusārī. Saddhaṃ anussaratīti saddhānusārī. Ime dvepi paṭhamamaggasamaṅgino. Kalyāṇadhammoti sundaradhammo. Dussīlo pāpadhammoti nissīlo lāmakadhammo. Imaṃ kasmā gaṇhanti? Sabbesu hi ekasadisesu jātesu sīlavantesu balavagāravaṃ na hoti, ekaccesu pana dussīlesu sati sīlavantānaṃ upari balavagāravaṃ hotīti maññantā gaṇhanti. Te tena lābhaṃ labhantīti te bhikkhū ekaccānaṃ vaṇṇaṃ ekaccānaṃ avaṇṇaṃ kathetvā cattāro paccaye labhanti. Gathitāti taṇhāya ganthitā. Mucchitāti taṇhāvaseneva mucchitā. Ajjhopannāti ajjhosāya gilitvā pariniṭṭhapetvā ṭhitā. Anādīnavadassāvinoti apaccavekkhitaparibhoge ādīnavaṃ apassantā. Anissaraṇapaññāti catūsu paccayesu chandarāgaapakaḍḍhanāya nissaraṇapaññāya virahitā idamatthaṃ etanti ajānantā. Paribhuñjantīti sacchandarāgā hutvā paribhuñjanti.
สุกฺกปเกฺข อุภโตภาควิมุโตฺตติอาทีสุ อยํ สตฺตนฺนมฺปิ อริยปุคฺคลานํ สเงฺขปปกาสนา – เอโก ภิกฺขุ ปญฺญาธุเรน อภินิวิโฎฺฐ อฎฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพเตฺตตฺวา โสตาปตฺติมคฺคํ ปาปุณาติฯ โส ตสฺมิํ ขเณ ธมฺมานุสารี นาม โหติ, โสตาปตฺติผลาทีสุ ฉสุ ฐาเนสุ กายสกฺขิ นาม, อรหตฺตผลกฺขเณ อุภโตภาควิมุโตฺต นามฯ สมาปตฺตีหิ วิกฺขมฺภนวิมุตฺติยา มเคฺคน สมุเจฺฉทวิมุตฺติยาติ ทฺวิกฺขตฺตุํ วา ทฺวีหิ วา ภาเคหิ วิมุโตฺตติ อโตฺถฯ อปโร ปญฺญาธุเรน อภินิวิโฎฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพเตฺตตุํ อสโกฺกโนฺต สุกฺขวิปสฺสโกว หุตฺวา โสตาปตฺติมคฺคํ ปาปุณาติฯ โส ตสฺมิํ ขเณ ธมฺมานุสารี นาม โหติ, โสตาปตฺติผลาทีสุ ฉสุ ฐาเนสุ ทิฎฺฐิปฺปโตฺต นาม, อรหตฺตผลกฺขเณ ปญฺญาวิมุโตฺต นามฯ อปโร สทฺธาธุเรน อภินิวิโฎฺฐ อฎฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพเตฺตตฺวา โสตาปตฺติมคฺคํ ปาปุณาติฯ โส ตสฺมิํ ขเณ สทฺธานุสารี นาม โหติ, โสตาปตฺติผลาทีสุ ฉสุ ฐาเนสุ กายสกฺขิ นาม, อรหตฺตผลกฺขเณ อุภโตภาควิมุโตฺต นามฯ อปโร สทฺธาธุเรน อภินิวิโฎฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพเตฺตตุํ อสโกฺกโนฺต สุกฺขวิปสฺสโกว หุตฺวา โสตาปตฺติมคฺคํ ปาปุณาติฯ โส ตสฺมิํ ขเณ สทฺธานุสารี นาม โหติ, โสตาปตฺติผลาทีสุ ฉสุ ฐาเนสุ สทฺธาวิมุโตฺต นาม, อรหตฺตผลกฺขเณ ปญฺญาวิมุโตฺต นามฯ
Sukkapakkhe ubhatobhāgavimuttotiādīsu ayaṃ sattannampi ariyapuggalānaṃ saṅkhepapakāsanā – eko bhikkhu paññādhurena abhiniviṭṭho aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā sotāpattimaggaṃ pāpuṇāti. So tasmiṃ khaṇe dhammānusārī nāma hoti, sotāpattiphalādīsu chasu ṭhānesu kāyasakkhi nāma, arahattaphalakkhaṇe ubhatobhāgavimutto nāma. Samāpattīhi vikkhambhanavimuttiyā maggena samucchedavimuttiyāti dvikkhattuṃ vā dvīhi vā bhāgehi vimuttoti attho. Aparo paññādhurena abhiniviṭṭho samāpattiyo nibbattetuṃ asakkonto sukkhavipassakova hutvā sotāpattimaggaṃ pāpuṇāti. So tasmiṃ khaṇe dhammānusārī nāma hoti, sotāpattiphalādīsu chasu ṭhānesu diṭṭhippatto nāma, arahattaphalakkhaṇe paññāvimutto nāma. Aparo saddhādhurena abhiniviṭṭho aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā sotāpattimaggaṃ pāpuṇāti. So tasmiṃ khaṇe saddhānusārī nāma hoti, sotāpattiphalādīsu chasu ṭhānesu kāyasakkhi nāma, arahattaphalakkhaṇe ubhatobhāgavimutto nāma. Aparo saddhādhurena abhiniviṭṭho samāpattiyo nibbattetuṃ asakkonto sukkhavipassakova hutvā sotāpattimaggaṃ pāpuṇāti. So tasmiṃ khaṇe saddhānusārī nāma hoti, sotāpattiphalādīsu chasu ṭhānesu saddhāvimutto nāma, arahattaphalakkhaṇe paññāvimutto nāma.
๕๐. อฎฺฐเม วิสมาติ สปกฺขลนเฎฺฐน วิสมาฯ สมาติ นิปกฺขลนเฎฺฐน สมาฯ อธมฺมกมฺมานีติ อุทฺธมฺมานิ กมฺมานิฯ อวินยกมฺมานีติ อุพฺพินยานิ กมฺมานิฯ
50. Aṭṭhame visamāti sapakkhalanaṭṭhena visamā. Samāti nipakkhalanaṭṭhena samā. Adhammakammānīti uddhammāni kammāni. Avinayakammānīti ubbinayāni kammāni.
๕๑. นวเม อธมฺมิกาติ นิทฺธมฺมาฯ ธมฺมิกาติ ธมฺมยุตฺตาฯ
51. Navame adhammikāti niddhammā. Dhammikāti dhammayuttā.
๕๒. ทสเม อธิกรณนฺติ วิวาทาธิกรณาทิจตุพฺพิธํ อธิกรณํฯ อาทิยนฺตีติ คณฺหนฺติฯ สญฺญาเปนฺตีติ ชานาเปนฺติฯ น จ สญฺญตฺติํ อุปคจฺฉนฺตีติ สญฺญาปนตฺถํ น สนฺนิปตนฺติฯ น จ นิชฺฌาเปนฺตีติ น เปกฺขาเปนฺติฯ น จ นิชฺฌตฺติํ อุปคจฺฉนฺตีติ อญฺญมญฺญํ นิชฺฌาปนตฺถาย น สนฺนิปตนฺติฯ อสญฺญตฺติพลาติ อสญฺญตฺติเยว พลํ เอเตสนฺติ อสญฺญตฺติพลา ฯ อปฺปฎินิสฺสคฺคมนฺติโนติ เยสํ หิ เอวํ โหติ – ‘‘สเจ อเมฺหหิ คหิตํ อธิกรณํ ธมฺมิกํ ภวิสฺสติ, คณฺหิสฺสามฯ สเจ อธมฺมิกํ, วิสฺสเชฺชสฺสามา’’ติ, เต ปฎินิสฺสคฺคมนฺติโน นาม โหนฺติฯ อิเม ปน น ตถา มเนฺตนฺตีติ อปฺปฎินิสฺสคฺคมนฺติโนฯ ถามสา ปรามาสา อภินิวิสฺสาติ ทิฎฺฐิถาเมน จ ทิฎฺฐิปรามาเสน จ อภินิวิสิตฺวาฯ อิทเมว สจฺจนฺติ อิทํ อมฺหากํ วจนเมว สจฺจํฯ โมฆมญฺญนฺติ อวเสสานํ วจนํ โมฆํ ตุจฺฉํฯ สุกฺกปโกฺข อุตฺตานโตฺถเยวาติฯ
52. Dasame adhikaraṇanti vivādādhikaraṇādicatubbidhaṃ adhikaraṇaṃ. Ādiyantīti gaṇhanti. Saññāpentīti jānāpenti. Na ca saññattiṃ upagacchantīti saññāpanatthaṃ na sannipatanti. Na ca nijjhāpentīti na pekkhāpenti. Na ca nijjhattiṃ upagacchantīti aññamaññaṃ nijjhāpanatthāya na sannipatanti. Asaññattibalāti asaññattiyeva balaṃ etesanti asaññattibalā . Appaṭinissaggamantinoti yesaṃ hi evaṃ hoti – ‘‘sace amhehi gahitaṃ adhikaraṇaṃ dhammikaṃ bhavissati, gaṇhissāma. Sace adhammikaṃ, vissajjessāmā’’ti, te paṭinissaggamantino nāma honti. Ime pana na tathā mantentīti appaṭinissaggamantino. Thāmasā parāmāsā abhinivissāti diṭṭhithāmena ca diṭṭhiparāmāsena ca abhinivisitvā. Idameva saccanti idaṃ amhākaṃ vacanameva saccaṃ. Moghamaññanti avasesānaṃ vacanaṃ moghaṃ tucchaṃ. Sukkapakkho uttānatthoyevāti.
ปริสวโคฺค ปญฺจโมฯ
Parisavaggo pañcamo.
ปฐมปณฺณาสกํ นิฎฺฐิตํฯ
Paṭhamapaṇṇāsakaṃ niṭṭhitaṃ.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย • Aṅguttaranikāya / ๕. ปริสวโคฺค • 5. Parisavaggo
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / องฺคุตฺตรนิกาย (ฎีกา) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ๕. ปริสวคฺควณฺณนา • 5. Parisavaggavaṇṇanā
