| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
៥. បរិសវគ្គវណ្ណនា
5. Parisavaggavaṇṇanā
៤៣. បញ្ចមស្ស បឋមេ ឧទ្ធច្ចេន សមន្នាគតាតិ អកប្បិយេ កប្បិយសញ្ញិតាយ, កប្បិយេ អកប្បិយសញ្ញិតាយ, អវជ្ជេ វជ្ជសញ្ញិតាយ, វជ្ជេ អវជ្ជសញ្ញិតាយ ឧទ្ធច្ចប្បកតិកា។ យេ ហិ វិនយេ អបកតញ្ញុនោ សំកិលេសវោទានិយេសុ ធម្មេសុ ន កុសលា សកិញ្ចនការិនោ វិប្បដិសារពហុលា, តេសំ អនុប្បន្នញ្ច ឧទ្ធច្ចំ ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នញ្ច ភិយ្យោភាវំ វេបុល្លំ អាបជ្ជតិ។ សារាភាវេន តុច្ឆត្តា នឡោ វិយាតិ នឡោ, មានោតិ អាហ ‘‘ឧន្នឡាតិ ឧគ្គតនឡា’’តិ។ តេនាហ ‘‘ឧដ្ឋិតតុច្ឆមានា’’តិ។ មានោ ហិ សេយ្យស្ស សេយ្យោតិ សទិសោតិ ច បវត្តិយា វិសេសតោ តុច្ឆោ។ ចាបល្លេនាតិ ចបលភាវេន, តណ្ហាលោលុប្បេនាតិ អត្ថោ។ មុខខរាតិ មុខេន ផរុសា, ផរុសវាទិនោតិ អត្ថោ។
43. Pañcamassa paṭhame uddhaccena samannāgatāti akappiye kappiyasaññitāya, kappiye akappiyasaññitāya, avajje vajjasaññitāya, vajje avajjasaññitāya uddhaccappakatikā. Ye hi vinaye apakataññuno saṃkilesavodāniyesu dhammesu na kusalā sakiñcanakārino vippaṭisārabahulā, tesaṃ anuppannañca uddhaccaṃ uppajjati, uppannañca bhiyyobhāvaṃ vepullaṃ āpajjati. Sārābhāvena tucchattā naḷo viyāti naḷo, mānoti āha ‘‘unnaḷāti uggatanaḷā’’ti. Tenāha ‘‘uṭṭhitatucchamānā’’ti. Māno hi seyyassa seyyoti sadisoti ca pavattiyā visesato tuccho. Cāpallenāti capalabhāvena, taṇhāloluppenāti attho. Mukhakharāti mukhena pharusā, pharusavādinoti attho.
វិកិណ្ណវាចាតិ វិស្សដវចនា សម្ផប្បលាបិតាយ អបរិយន្តវចនា។ តេនាហ ‘‘អសំយតវចនា’’តិអាទិ។ វិស្សដ្ឋសតិនោតិ សតិវិរហិតា។ បច្ចយវេកល្លេន វិជ្ជមានាយបិ សតិយា សតិកិច្ចំ កាតុំ អសមត្ថតាយ ឯវំ វុត្តា។ ន សម្បជានន្តីតិ អសម្បជានា, តំយោគនិវត្តិយំ ចាយំ អការោ ‘‘អហេតុកា ធម្មា (ធ. ស. ទុកមាតិកា ២), អភិក្ខុកោ អាវាសោ’’តិអាទីសុ (ចូឡវ. ៧៦) វិយាតិ អាហ ‘‘និប្បញ្ញា’’តិ, បញ្ញារហិតាតិ អត្ថោ។ បាឡិយំ វិព្ភន្តចិត្តាតិ ឧព្ភន្តចិត្តា។ សមាធិវិរហេន លទ្ធោកាសេន ឧទ្ធច្ចេន តេសំ សមាធិវិរហានំ ចិត្តំ នានារម្មណេសុ បរិព្ភមតិ វនមក្កដោ វិយ វនសាខាសុ។ បាកតិន្ទ្រិយាតិ សំវរាភាវេន គិហិកាលេ វិយ វិវដឥន្ទ្រិយា។ តេនាហ ‘‘បកតិយា ឋិតេហី’’តិអាទិ។ វិវដេហីតិ អសំវុតេហិ។
Vikiṇṇavācāti vissaṭavacanā samphappalāpitāya apariyantavacanā. Tenāha ‘‘asaṃyatavacanā’’tiādi. Vissaṭṭhasatinoti sativirahitā. Paccayavekallena vijjamānāyapi satiyā satikiccaṃ kātuṃ asamatthatāya evaṃ vuttā. Na sampajānantīti asampajānā, taṃyoganivattiyaṃ cāyaṃ akāro ‘‘ahetukā dhammā (dha. sa. dukamātikā 2), abhikkhuko āvāso’’tiādīsu (cūḷava. 76) viyāti āha ‘‘nippaññā’’ti, paññārahitāti attho. Pāḷiyaṃ vibbhantacittāti ubbhantacittā. Samādhivirahena laddhokāsena uddhaccena tesaṃ samādhivirahānaṃ cittaṃ nānārammaṇesu paribbhamati vanamakkaṭo viya vanasākhāsu. Pākatindriyāti saṃvarābhāvena gihikāle viya vivaṭaindriyā. Tenāha ‘‘pakatiyā ṭhitehī’’tiādi. Vivaṭehīti asaṃvutehi.
៤៤. ទុតិយេ ភណ្ឌនំ វុច្ចតិ កលហស្ស បុព្ពភាគោតិ កលហស្ស ហេតុភូតា បរិភាសា តំសទិសី ច អនិដ្ឋកិរិយា ភណ្ឌនំ នាម។ កលហជាតាតិ ហត្ថបរាមាសាទិវសេន មត្ថកប្បត្តោ កលហោ ជាតោ ឯតេសន្តិ កលហជាតាតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ វិរុទ្ធវាទន្តិ ‘‘អយំ ធម្មោ, នាយំ ធម្មោ’’តិអាទិនា វិរុទ្ធវាទភូតំ វិវាទំ។ មុខសន្និស្សិតតាយ វាចា ឥធ ‘‘មុខ’’ន្តិ អធិប្បេតាតិ អាហ ‘‘ទុព្ភាសិតា វាចា មុខសត្តិយោតិ វុច្ចន្តី’’តិ។ ចតុព្ពិធម្បិ សង្ឃកម្មំ សីមាបរិច្ឆិន្នេហិ បកតត្តេហិ ភិក្ខូហិ ឯកតោ កត្តព្ពត្តា ឯកកម្មំ នាម។ បញ្ចវិធោបិ បាតិមោក្ខុទ្ទេសោ ឯកតោ ឧទ្ទិសិតព្ពត្តា ឯកុទ្ទេសោ នាម។ បញ្ញត្តំ បន សិក្ខាបទំ សព្ពេហិបិ លជ្ជីបុគ្គលេហិ សមំ សិក្ខិតព្ពភាវតោ សមសិក្ខតា នាម ។ បាឡិយំ ខីរោទកីភូតាតិ យថា ខីរញ្ច ឧទកញ្ច អញ្ញមញ្ញំ សំសន្ទតិ, វិសុំ ន ហោតិ, ឯកត្តំ វិយ ឧបេតិ។ សតិបិ ហិ ឧភយេសំ កលាបានំ បរមត្ថតោ ភេទេ បចុរជនេហិ បន ទុវិញ្ញេយ្យនានត្តំ ខីរោទកំ សមោទិតំ អច្ចន្តមេវ សំសដ្ឋំ វិយ ហុត្វា តិដ្ឋតិ, ឯវំ សាមគ្គិវសេន ឯកត្តូបគតចិត្តុប្បាទា វិយាតិ ខីរោទកីភូតាតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ មេត្តាចក្ខូហីតិ មេត្តាចិត្តំ បច្ចុបដ្ឋបេត្វា ឱលោកនចក្ខូហិ។ តានិ ហិ បិយភាវទីបនតោ ‘‘បិយចក្ខូនី’’តិ វុច្ចន្តិ។
44. Dutiye bhaṇḍanaṃ vuccati kalahassa pubbabhāgoti kalahassa hetubhūtā paribhāsā taṃsadisī ca aniṭṭhakiriyā bhaṇḍanaṃ nāma. Kalahajātāti hatthaparāmāsādivasena matthakappatto kalaho jāto etesanti kalahajātāti evamettha attho daṭṭhabbo. Viruddhavādanti ‘‘ayaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo’’tiādinā viruddhavādabhūtaṃ vivādaṃ. Mukhasannissitatāya vācā idha ‘‘mukha’’nti adhippetāti āha ‘‘dubbhāsitā vācā mukhasattiyoti vuccantī’’ti. Catubbidhampi saṅghakammaṃ sīmāparicchinnehi pakatattehi bhikkhūhi ekato kattabbattā ekakammaṃ nāma. Pañcavidhopi pātimokkhuddeso ekato uddisitabbattā ekuddeso nāma. Paññattaṃ pana sikkhāpadaṃ sabbehipi lajjīpuggalehi samaṃ sikkhitabbabhāvato samasikkhatā nāma . Pāḷiyaṃ khīrodakībhūtāti yathā khīrañca udakañca aññamaññaṃ saṃsandati, visuṃ na hoti, ekattaṃ viya upeti. Satipi hi ubhayesaṃ kalāpānaṃ paramatthato bhede pacurajanehi pana duviññeyyanānattaṃ khīrodakaṃ samoditaṃ accantameva saṃsaṭṭhaṃ viya hutvā tiṭṭhati, evaṃ sāmaggivasena ekattūpagatacittuppādā viyāti khīrodakībhūtāti evamettha attho daṭṭhabbo. Mettācakkhūhīti mettācittaṃ paccupaṭṭhapetvā olokanacakkhūhi. Tāni hi piyabhāvadīpanato ‘‘piyacakkhūnī’’ti vuccanti.
៤៥. តតិយេ អគ្គវតីតិ ឯត្ថ អគ្គ-សទ្ទោ ឧត្តមបរិយាយោ, តេន វិសិដ្ឋស្ស បុគ្គលស្ស, វិសិដ្ឋាយ វា បដិបត្តិយា គហណំ ឥធាធិប្បេតន្តិ អាហ ‘‘អគ្គវតីតិ ឧត្តមបុគ្គលវតី’’តិអាទិ។ អវិគតតណ្ហតាយ តំ តំ បរិក្ខារជាតំ ពហុំ លន្តិ អាទិយន្តីតិ ពហុលា, ពហុលា ឯវ ពាហុលិកា យថា ‘‘វេនយិកោ’’តិ (អ. និ. ៨.១១; បារា. ៨; ម. និ. ១.២៤៦)។ តេ បន យស្មា បច្ចយពហុភាវាយ យុត្តប្បយុត្តា នាម ហោន្តិ, តស្មា អាហ ‘‘ចីវរាទិពាហុល្លាយ បដិបន្នា’’តិ។ សិក្ខាយ អាទរគារវាភាវតោ សិថិលំ អទឡ្ហំ គណ្ហន្តីតិ សាថលិកាតិ វុត្តំ។ សិថិលន្តិ ច ភាវនបុំសកនិទ្ទេសោ, សិថិលសទ្ទេន វា សមានត្ថស្ស សាថលសទ្ទស្ស វសេន សាថលិកាតិ បទសិទ្ធិ វេទិតព្ពា។ អវគមនដ្ឋេនាតិ អធោគមនដ្ឋេន, ឱរម្ភាគិយភាវេនាតិ អត្ថោ។ ឧបធិវិវេកេតិ សព្ពូបធិបដិនិស្សគ្គតាយ ឧបធិវិវិត្តេ។ ឱរោបិតធុរាតិ ឧជ្ឈិតុស្សាហា។ ទុវិធម្បិ វីរិយន្តិ កាយិកំ ចេតសិកញ្ច វីរិយំ។
45. Tatiye aggavatīti ettha agga-saddo uttamapariyāyo, tena visiṭṭhassa puggalassa, visiṭṭhāya vā paṭipattiyā gahaṇaṃ idhādhippetanti āha ‘‘aggavatīti uttamapuggalavatī’’tiādi. Avigatataṇhatāya taṃ taṃ parikkhārajātaṃ bahuṃ lanti ādiyantīti bahulā, bahulā eva bāhulikā yathā ‘‘venayiko’’ti (a. ni. 8.11; pārā. 8; ma. ni. 1.246). Te pana yasmā paccayabahubhāvāya yuttappayuttā nāma honti, tasmā āha ‘‘cīvarādibāhullāya paṭipannā’’ti. Sikkhāya ādaragāravābhāvato sithilaṃ adaḷhaṃ gaṇhantīti sāthalikāti vuttaṃ. Sithilanti ca bhāvanapuṃsakaniddeso, sithilasaddena vā samānatthassa sāthalasaddassa vasena sāthalikāti padasiddhi veditabbā. Avagamanaṭṭhenāti adhogamanaṭṭhena, orambhāgiyabhāvenāti attho. Upadhiviveketi sabbūpadhipaṭinissaggatāya upadhivivitte. Oropitadhurāti ujjhitussāhā. Duvidhampi vīriyanti kāyikaṃ cetasikañca vīriyaṃ.
៤៦. ចតុត្ថេ ឥទំ ទុក្ខន្តិ ទុក្ខស្ស អរិយសច្ចស្ស បច្ចក្ខតោ អគ្គហិតភាវទស្សនត្ថំ វុត្តំ។ ឯត្តកមេវ ទុក្ខន្តិ តស្ស បរិច្ឆិជ្ជ អគ្គហិតភាវទស្សនត្ថំ។ ឥតោ ឧទ្ធំ ទុក្ខំ នត្ថីតិ អនវសេសេត្វា អគ្គហិតភាវទស្សនត្ថំ។ យថាសភាវតោ នប្បជានន្តីតិ សរសលក្ខណប្បដិវេធេន អសម្មោហតោ នប្បដិវិជ្ឈន្តិ។ អសម្មោហបដិវេធោ ច យថា តស្មិំ ញាណេ បវត្តេ បច្ចា ទុក្ខស្ស រូបាទិបរិច្ឆេទេ សម្មោហោ ន ហោតិ, តថា បវត្តិ។ អច្ចន្តក្ខយោតិ អច្ចន្តក្ខយនិមិត្តំ និព្ពានំ។ អសមុប្បត្តីតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ យំ និព្ពានំ មគ្គស្ស អារម្មណបច្ចយដ្ឋេន ការណភូតំ អាគម្ម តទុភយម្បិ និរុជ្ឈតិ, តំ តេសំ អសមុប្បត្តិ និព្ពានំ ទុក្ខនិរោធោតិ វុច្ចតិ។
46. Catutthe idaṃ dukkhanti dukkhassa ariyasaccassa paccakkhato aggahitabhāvadassanatthaṃ vuttaṃ. Ettakameva dukkhanti tassa paricchijja aggahitabhāvadassanatthaṃ. Ito uddhaṃ dukkhaṃ natthīti anavasesetvā aggahitabhāvadassanatthaṃ. Yathāsabhāvato nappajānantīti sarasalakkhaṇappaṭivedhena asammohato nappaṭivijjhanti. Asammohapaṭivedho ca yathā tasmiṃ ñāṇe pavatte paccā dukkhassa rūpādiparicchede sammoho na hoti, tathā pavatti. Accantakkhayoti accantakkhayanimittaṃ nibbānaṃ. Asamuppattīti etthāpi eseva nayo. Yaṃ nibbānaṃ maggassa ārammaṇapaccayaṭṭhena kāraṇabhūtaṃ āgamma tadubhayampi nirujjhati, taṃ tesaṃ asamuppatti nibbānaṃ dukkhanirodhoti vuccati.
៤៧. បញ្ចមេ វិសេសនស្ស បរនិបាតេន ‘‘បរិសាកសដោ’’តិ វុត្តន្តិ អាហ ‘‘កសដបរិសា’’តិអាទិ។ ‘‘កសដបរិសា’’តិ ហិ វត្តព្ពេ ‘‘បរិសាកសដោ’’តិ វុត្តំ។ បរិសាមណ្ឌោតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ សេសមេត្ថ ឧត្តានមេវ។
47. Pañcame visesanassa paranipātena ‘‘parisākasaṭo’’ti vuttanti āha ‘‘kasaṭaparisā’’tiādi. ‘‘Kasaṭaparisā’’ti hi vattabbe ‘‘parisākasaṭo’’ti vuttaṃ. Parisāmaṇḍoti etthāpi eseva nayo. Sesamettha uttānameva.
៤៨. ឆដ្ឋេ គម្ភីរាតិ អគាធា ទុក្ខោគាឡ្ហា។ បាឡិវសេនាតិ ឥមិនា យោ ធម្មបដិសម្ភិទាយ វិសយោ គម្ភីរភាវោ, តមាហ។ ធម្មប្បដិវេធស្ស ហិ ទុក្ករភាវតោ ធម្មស្ស បាឡិយា ទុក្ខោគាឡ្ហតាយ គម្ភីរភាវោ។ ‘‘បាឡិវសេន គម្ភីរា’’តិ វត្វា ‘‘សល្លសុត្តសទិសា’’តិ វុត្តំ តស្ស ‘‘អនិមិត្តមនញ្ញាត’’ន្តិអាទិនា (សុ. និ. ៥៧៩) បាឡិវសេន គម្ភីរតាយ លព្ភនតោ។ តថា ហិ តត្ថ តា គាថា ទុវិញ្ញេយ្យរូបា តិដ្ឋន្តិ។ ទុវិញ្ញេយ្យញ្ហិ ញាណេន ទុក្ខោគាឡ្ហន្តិ កត្វា ‘‘គម្ភីរ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ បុព្ពាបរម្បេត្ថ កាសញ្ចិ គាថានំ ទុវិញ្ញេយ្យតាយ ទុក្ខោគាឡ្ហមេវ, តស្មា តំ ‘‘បាឡិវសេន គម្ភីរា’’តិ វុត្តំ។ ឥមិនាវ នយេន ‘‘អត្ថវសេន គម្ភីរា’’តិ ឯត្ថាបិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ មហាវេទល្លសុត្តស្ស (ម. និ. ១.៤៤៩ អាទយោ) អត្ថវសេន គម្ភីរតា សុវិញ្ញេយ្យាវ។ លោកំ ឧត្តរតីតិ លោកុត្តរោ, នវវិធោ អប្បមាណធម្មោ។ សោ អត្ថភូតោ ឯតេសំ អត្ថីតិ លោកុត្តរា។ តេនាហ ‘‘លោកុត្តរអត្ថទីបកា’’តិ។
48. Chaṭṭhe gambhīrāti agādhā dukkhogāḷhā. Pāḷivasenāti iminā yo dhammapaṭisambhidāya visayo gambhīrabhāvo, tamāha. Dhammappaṭivedhassa hi dukkarabhāvato dhammassa pāḷiyā dukkhogāḷhatāya gambhīrabhāvo. ‘‘Pāḷivasena gambhīrā’’ti vatvā ‘‘sallasuttasadisā’’ti vuttaṃ tassa ‘‘animittamanaññāta’’ntiādinā (su. ni. 579) pāḷivasena gambhīratāya labbhanato. Tathā hi tattha tā gāthā duviññeyyarūpā tiṭṭhanti. Duviññeyyañhi ñāṇena dukkhogāḷhanti katvā ‘‘gambhīra’’nti vuccati. Pubbāparampettha kāsañci gāthānaṃ duviññeyyatāya dukkhogāḷhameva, tasmā taṃ ‘‘pāḷivasena gambhīrā’’ti vuttaṃ. Imināva nayena ‘‘atthavasena gambhīrā’’ti etthāpi attho veditabbo. Mahāvedallasuttassa (ma. ni. 1.449 ādayo) atthavasena gambhīratā suviññeyyāva. Lokaṃ uttaratīti lokuttaro, navavidho appamāṇadhammo. So atthabhūto etesaṃ atthīti lokuttarā. Tenāha ‘‘lokuttaraatthadīpakā’’ti.
សត្តសុញ្ញំ ធម្មមត្តមេវាតិ សត្តេន អត្តនា សុញ្ញំ កេវលំ ធម្មមត្តមេវ។ ឧគ្គហេតព្ពំ បរិយាបុណិតព្ពន្តិ លិង្គវចនវិបល្លាសេន វុត្តន្តិ អាហ ‘‘ឧគ្គហេតព្ពេ ច បរិយាបុណិតព្ពេ ចា’’តិ។ កវិនោ កម្មំ កវិតា។ យំ បនស្ស កម្មំ, តំ តេន កតន្តិ វុច្ចតីតិ អាហ ‘‘កវិតាតិ កវីហិ កតា’’តិ។ ឥតរន្តិ កាវេយ្យាតិ បទំ, កាព្យន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ កាព្យន្តិ ច កវិនា វុត្តន្តិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘តស្សេវ វេវចន’’ន្តិ។ វិចិត្រអក្ខរាតិ វិចិត្តាការក្ខរា វិញ្ញាបនីយា។ សាសនតោ ពហិភូតាតិ ន សាសនាវចរា។ តេសំ សាវកេហីតិ ពុទ្ធានំ សាវកាតិ អបញ្ញាតានំ យេសំ កេសញ្ចិ សាវកេហិ។ ន ចេវ អញ្ញមញ្ញំ បដិបុច្ឆន្តីតិ យេ វាចេន្តិ, យេ ច សុណន្តិ, តេ អញ្ញមញ្ញំ អត្ថាទិំ នប្បដិបុច្ឆន្តិ, កេវលំ វាចនសវនមត្តេនេវ បរិតុដ្ឋា ហោន្តិ។ ចារិកំ ន វិចរន្តីតិ អសុកស្មិំ ឋានេ អត្ថាទិំ ជានន្តា អត្ថីតិ បុច្ឆនត្ថាយ ចារិកំ ន គច្ឆន្តិ តាទិសស្ស បុគ្គលស្ស អភាវតោ តស្ស ច បុព្ពាបរវិរោធតោ។ កថំ រោបេតព្ពន្តិ កេន បការេន និក្ខិបិតព្ពំ។ អត្ថោ នាម សភាវតោ អនុសន្ធិតោ សម្ពន្ធតោ បុព្ពាបរតោ អាទិបរិយោសានតោ ច ញាតោ សម្មាញាតោ ហោតីតិ អាហ ‘‘កោ អត្ថោ’’តិអាទិ។ អនុត្តានីកតន្តិ អក្ខរសន្និវេសាទិនា អនុត្តានីកតំ។ កង្ខាយាតិ សំសយស្ស។
Sattasuññaṃ dhammamattamevāti sattena attanā suññaṃ kevalaṃ dhammamattameva. Uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbanti liṅgavacanavipallāsena vuttanti āha ‘‘uggahetabbe ca pariyāpuṇitabbe cā’’ti. Kavino kammaṃ kavitā. Yaṃ panassa kammaṃ, taṃ tena katanti vuccatīti āha ‘‘kavitāti kavīhi katā’’ti. Itaranti kāveyyāti padaṃ, kābyanti vuttaṃ hoti. Kābyanti ca kavinā vuttanti attho. Tenāha ‘‘tasseva vevacana’’nti. Vicitraakkharāti vicittākārakkharā viññāpanīyā. Sāsanato bahibhūtāti na sāsanāvacarā. Tesaṃ sāvakehīti buddhānaṃ sāvakāti apaññātānaṃ yesaṃ kesañci sāvakehi. Na ceva aññamaññaṃ paṭipucchantīti ye vācenti, ye ca suṇanti, te aññamaññaṃ atthādiṃ nappaṭipucchanti, kevalaṃ vācanasavanamatteneva parituṭṭhā honti. Cārikaṃ na vicarantīti asukasmiṃ ṭhāne atthādiṃ jānantā atthīti pucchanatthāya cārikaṃ na gacchanti tādisassa puggalassa abhāvato tassa ca pubbāparavirodhato. Kathaṃ ropetabbanti kena pakārena nikkhipitabbaṃ. Attho nāma sabhāvato anusandhito sambandhato pubbāparato ādipariyosānato ca ñāto sammāñāto hotīti āha ‘‘ko attho’’tiādi. Anuttānīkatanti akkharasannivesādinā anuttānīkataṃ. Kaṅkhāyāti saṃsayassa.
៤៩. សត្តមេ កិលេសេហី អាមសិតព្ពតោ អាមិសំ, ចត្តារោ បច្ចយា។ តទេវ គរុ គរុកាតព្ពំ ឯតេសំ, ន ធម្មោតិ អាមិសគរូ។ តេនាហ ‘‘លោកុត្តរធម្មំ លាមកតោ គហេត្វា ឋិតបរិសា’’តិ។ ឧភតោ ភាគតោ វិមុត្តោតិ ឧភតោភាគវិមុត្តោ។ ទ្វីហិ ភាគេហិ ទ្វេ វារេ វិមុត្តោ។ បញ្ញាយ វិមុត្តោតិ សមថសន្និស្សយេន វិនា អគ្គមគ្គបញ្ញាយ វិមុត្តោ។ តេនាហ ‘‘សុក្ខវិបស្សកខីណាសវោ’’តិ ។ កាយេនាតិ នាមកាយេន។ ឈានផស្សំ ផុសិត្វាតិ អដ្ឋសមាបត្តិសញ្ញិតំ ឈានផស្សំ អធិគមវសេន ផុសិត្វា។ បច្ឆា និរោធំ និព្ពានំ យថា អាលោចិតំ នាមកាយេន សច្ឆិករោតីតិ កាយសក្ខី។ ន តុ វិមុត្តោ ឯកច្ចានំ អាសវានំ អបរិក្ខីណត្តា។ ទិដ្ឋន្តំ បត្តោតិ ទិដ្ឋស្ស អន្តោ អនន្តរោ កាលោ ទិដ្ឋន្តោ, ទស្សនសង្ខាតស្ស សោតាបត្តិមគ្គញាណស្ស អនន្តរំ បត្តោតិ អត្ថោ។ បឋមផលតោ បដ្ឋាយ ហិ យាវ អគ្គមគ្គា ទិដ្ឋិប្បត្តោ។ តេនាហ ‘‘ឥមេ ទ្វេបិ ឆសុ ឋានេសុ លព្ភន្តី’’តិ។
49. Sattame kilesehī āmasitabbato āmisaṃ, cattāro paccayā. Tadeva garu garukātabbaṃ etesaṃ, na dhammoti āmisagarū. Tenāha ‘‘lokuttaradhammaṃ lāmakato gahetvā ṭhitaparisā’’ti. Ubhato bhāgato vimuttoti ubhatobhāgavimutto. Dvīhi bhāgehi dve vāre vimutto. Paññāya vimuttoti samathasannissayena vinā aggamaggapaññāya vimutto. Tenāha ‘‘sukkhavipassakakhīṇāsavo’’ti . Kāyenāti nāmakāyena. Jhānaphassaṃ phusitvāti aṭṭhasamāpattisaññitaṃ jhānaphassaṃ adhigamavasena phusitvā. Pacchā nirodhaṃ nibbānaṃ yathā ālocitaṃ nāmakāyena sacchikarotīti kāyasakkhī. Na tu vimutto ekaccānaṃ āsavānaṃ aparikkhīṇattā. Diṭṭhantaṃ pattoti diṭṭhassa anto anantaro kālo diṭṭhanto, dassanasaṅkhātassa sotāpattimaggañāṇassa anantaraṃ pattoti attho. Paṭhamaphalato paṭṭhāya hi yāva aggamaggā diṭṭhippatto. Tenāha ‘‘ime dvepi chasu ṭhānesu labbhantī’’ti.
សទ្ទហន្តោ វិមុត្តោតិ ឯតេន សព្ពថា អវិមុត្តស្ស សទ្ធាមត្តេន វិមុត្តភាវទស្សនេន សទ្ធាវិមុត្តស្ស សេក្ខភាវមេវ វិភាវេតិ។ សទ្ធាវិមុត្តោតិ វា សទ្ធាយ អវិមុត្តោតិ អត្ថោ។ ឆសុ ឋានេសូតិ បឋមផលតោ បដ្ឋាយ ឆសុ ឋានេសុ។ ធម្មំ អនុស្សរតីតិ បឋមមគ្គបញ្ញាសង្ខាតំ ធម្មំ អនុស្សរតិ។ សទ្ធំ អនុស្សរតីតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ ឧភោបិ ហេតេ សោតាបត្តិមគ្គដ្ឋាយេវ។ ឥមំ កស្មា គណ្ហន្តីតិ ឯវំ ឯកន្តបាសំសេសុ អរិយេសុ គយ្ហមានេសុ ឥមំ ឯកន្តនិន្ទិតំ លាមកំ ទុស្សីលំ កស្មា គណ្ហន្តិ។ សព្ពេសុ សព្ពតា សទិសេសុ លព្ភមានោបិ វិសេសោ ន បញ្ញាយតិ, វិសភាគេ បន សតិ ឯវ បញ្ញាយតិ បដភាវេន វិយ ចិត្តបដស្សាតិ អាហ ‘‘ឯកច្ចេសុ បនា’’តិអាទិ។ គន្ថិតាតិ អវពទ្ធា។ មុច្ឆិតាតិ មុច្ឆំ សម្មោហំ អាបន្នា។ ឆន្ទរាគអបកឌ្ឍនាយាតិ ឆន្ទរាគស្ស អបនយនត្ថំ។ និស្សរណបញ្ញាយាតិ តតោ និស្សរណាវហាយ បញ្ញាយ វិរហិតា។
Saddahanto vimuttoti etena sabbathā avimuttassa saddhāmattena vimuttabhāvadassanena saddhāvimuttassa sekkhabhāvameva vibhāveti. Saddhāvimuttoti vā saddhāya avimuttoti attho. Chasu ṭhānesūti paṭhamaphalato paṭṭhāya chasu ṭhānesu. Dhammaṃ anussaratīti paṭhamamaggapaññāsaṅkhātaṃ dhammaṃ anussarati. Saddhaṃ anussaratīti etthāpi eseva nayo. Ubhopi hete sotāpattimaggaṭṭhāyeva. Imaṃ kasmā gaṇhantīti evaṃ ekantapāsaṃsesu ariyesu gayhamānesu imaṃ ekantaninditaṃ lāmakaṃ dussīlaṃ kasmā gaṇhanti. Sabbesu sabbatā sadisesu labbhamānopi viseso na paññāyati, visabhāge pana sati eva paññāyati paṭabhāvena viya cittapaṭassāti āha ‘‘ekaccesu panā’’tiādi. Ganthitāti avabaddhā. Mucchitāti mucchaṃ sammohaṃ āpannā. Chandarāgaapakaḍḍhanāyāti chandarāgassa apanayanatthaṃ. Nissaraṇapaññāyāti tato nissaraṇāvahāya paññāya virahitā.
បញ្ញាធុរេនាតិ វិបស្សនាភិនិវេសេន។ អភិនិវិដ្ឋោតិ វិបស្សនាមគ្គំ ឱតិណ្ណោ។ តស្មិំ ខណេតិ សោតាបត្តិមគ្គក្ខណេ។ ធម្មានុសារី នាម បញ្ញាសង្ខាតេន ធម្មេន អរិយមគ្គសោតស្ស អនុស្សរណតោ។ កាយសក្ខី នាម នាមកាយេន សច្ឆិកាតព្ពស្ស និព្ពានស្ស សច្ឆិករណតោ។ វិក្ខម្ភនសមុច្ឆេទានំ វសេន ទ្វិក្ខត្តុំ។ អរូបជ្ឈានេហិ រូបកាយតោ, អគ្គមគ្គេន សេសកាយតោតិ ទ្វីហិ ភាគេហិ និស្សក្កវចនញ្ចេតំ។ ទិដ្ឋន្តំ បត្តោ, ទិដ្ឋត្តា វា បត្តោតិ ទិដ្ឋិប្បត្តោ។ តត្ថ ទិដ្ឋន្តំ បត្តោតិ ទស្សនសង្ខាតស្ស សោតាបត្តិមគ្គញាណស្ស អនន្តរំ បត្តោតិ អត្ថោ។ ទិដ្ឋត្តាតិ ចតុសច្ចទស្សនសង្ខាតាយ បញ្ញាយ និរោធស្ស ទិដ្ឋត្តា។ ឈានផស្សរហិតាយ សាតិសយាយ បញ្ញាយ ឯវ វិមុត្តោតិ បញ្ញាវិមុត្តោ។ សេសំ វុត្តនយត្តា សុវិញ្ញេយ្យមេវ។
Paññādhurenāti vipassanābhinivesena. Abhiniviṭṭhoti vipassanāmaggaṃ otiṇṇo. Tasmiṃ khaṇeti sotāpattimaggakkhaṇe. Dhammānusārī nāma paññāsaṅkhātena dhammena ariyamaggasotassa anussaraṇato. Kāyasakkhī nāma nāmakāyena sacchikātabbassa nibbānassa sacchikaraṇato. Vikkhambhanasamucchedānaṃ vasena dvikkhattuṃ. Arūpajjhānehi rūpakāyato, aggamaggena sesakāyatoti dvīhi bhāgehi nissakkavacanañcetaṃ. Diṭṭhantaṃ patto, diṭṭhattā vā pattoti diṭṭhippatto. Tattha diṭṭhantaṃ pattoti dassanasaṅkhātassa sotāpattimaggañāṇassa anantaraṃ pattoti attho. Diṭṭhattāti catusaccadassanasaṅkhātāya paññāya nirodhassa diṭṭhattā. Jhānaphassarahitāya sātisayāya paññāya eva vimuttoti paññāvimutto. Sesaṃ vuttanayattā suviññeyyameva.
៥០. អដ្ឋមេ ន សមាតិ វិសមា។ កាយកម្មាទីនំ វិសមត្តា តតោ ឯវ តត្ថ បក្ខលនំ សុលភន្តិ អាហ ‘‘សបក្ខលនដ្ឋេនា’’តិ។ និប្បក្ខលនដ្ឋេនាតិ បក្ខលនាភាវេន។ ឧទ្ធម្មានីតិ ធម្មតោ អបេតានិ។ ឧព្ពិនយានីតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។
50. Aṭṭhame na samāti visamā. Kāyakammādīnaṃ visamattā tato eva tattha pakkhalanaṃ sulabhanti āha ‘‘sapakkhalanaṭṭhenā’’ti. Nippakkhalanaṭṭhenāti pakkhalanābhāvena. Uddhammānīti dhammato apetāni. Ubbinayānīti etthāpi eseva nayo.
៥១. នវមេ អធម្មិកាតិ អធម្មេ និយុត្តា។ តេនាហ ‘‘និទ្ធម្មា’’តិ, ធម្មរហិតាតិ អត្ថោ។
51. Navame adhammikāti adhamme niyuttā. Tenāha ‘‘niddhammā’’ti, dhammarahitāti attho.
៥២. ទសមេ គណ្ហន្តីតិ បវត្តេន្តិ។ ន ចេវ អញ្ញមញ្ញំ សញ្ញាបេន្តីតិ មូលតោ បដ្ឋាយ តំ អធិករណំ យថា វូបសម្មតិ, ឯវំ អញ្ញមញ្ញំ ឥតរីតរេ ន សម្មា ជានាបេន្តិ។ សញ្ញាបនត្ថំ សន្និបាតេ សតិ តត្ថ យុត្តបត្តករណេន សញ្ញត្តិយា ភវិតព្ពំ, តេ បន សញ្ញាបនត្ថំ ន សន្និបតន្តិ។ ន បេក្ខាបេន្តីតិ តំ អធិករណំ មូលតោ បដ្ឋាយ អញ្ញមញ្ញំ ន បេក្ខាបេន្តិ។ អសញ្ញត្តិយេវ អត្តនា គហិតបក្ខស្ស ពលំ ឯតេសន្តិ អសញ្ញត្តិពលា។ ន តថា មន្តេន្តីតិ សន្ទិដ្ឋិបរាមាសិអាធានគ្គាហិទុប្បដិនិស្សគ្គិភាវេន តថា ន មន្តេន្តិ។ តេនាហ ‘‘ថាមសា’’តិអាទិ។ ឧត្តានត្ថោយេវ កណ្ហបក្ខេ វុត្តប្បដិបក្ខេន គហេតព្ពត្តា។
52. Dasame gaṇhantīti pavattenti. Na ceva aññamaññaṃ saññāpentīti mūlato paṭṭhāya taṃ adhikaraṇaṃ yathā vūpasammati, evaṃ aññamaññaṃ itarītare na sammā jānāpenti. Saññāpanatthaṃ sannipāte sati tattha yuttapattakaraṇena saññattiyā bhavitabbaṃ, te pana saññāpanatthaṃ na sannipatanti. Na pekkhāpentīti taṃ adhikaraṇaṃ mūlato paṭṭhāya aññamaññaṃ na pekkhāpenti. Asaññattiyeva attanā gahitapakkhassa balaṃ etesanti asaññattibalā. Na tathā mantentīti sandiṭṭhiparāmāsiādhānaggāhiduppaṭinissaggibhāvena tathā na mantenti. Tenāha ‘‘thāmasā’’tiādi. Uttānatthoyeva kaṇhapakkhe vuttappaṭipakkhena gahetabbattā.
បរិសវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Parisavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
បឋមបណ្ណាសកំ និដ្ឋិតំ។
Paṭhamapaṇṇāsakaṃ niṭṭhitaṃ.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ៥. បរិសវគ្គោ • 5. Parisavaggo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ៥. បរិសវគ្គវណ្ណនា • 5. Parisavaggavaṇṇanā
