| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
२. पारिवासिकक्खन्धकं
2. Pārivāsikakkhandhakaṃ
१. पारिवासिकवत्तकथा
1. Pārivāsikavattakathā
७५. पारिवासिकक्खन्धके पारिवासिकाति पदस्स परिवासं परिवसन्तीति पारिवासिकाति दस्सेन्तो आह ‘‘परिवासं परिवसन्ता’’ति। तत्थाति ‘‘परिवासं परिवसन्ता’’ति तद्धितवाक्ये। तेसूति चतुब्बिधेसु परिवासेसु। तित्थियपरिवासोति तित्थियानं परिवासो, तित्थियानं वा दातब्बो परिवासो, तित्थियेहि वा परिवसितब्बो परिवासो तित्थियपरिवासो। अप्पटिच्छन्नपरिवासोति अप्पटिच्छन्नो परिवासो अप्पटिच्छन्नपरिवासो। तत्थाति अप्पटिच्छन्नपरिवासे। यन्ति वचनं। अयं पनाति अयं पटिच्छन्नपरिवासो पन। इधाति पारिवासिकक्खन्धके। सेसाति अप्पटिच्छन्नपरिवासतो सेसा। तयोति अप्पटिच्छन्नपरिवासादयो तयो, दातब्बाति सम्बन्धो। कस्स दातब्बाति आह ‘‘येना’’तिआदि। आपन्ना चेवाति आपज्जितब्बा चेव। तेसूति तिविधेसु परिवासेसु। एते पनाति तयो पन। इधाति पारिवासिकक्खन्धके। तस्माति यस्मा इध अधिप्पेता, तस्मा। एतेसूति तिविधेसु परिवासेसु।
75. Pārivāsikakkhandhake pārivāsikāti padassa parivāsaṃ parivasantīti pārivāsikāti dassento āha ‘‘parivāsaṃ parivasantā’’ti. Tatthāti ‘‘parivāsaṃ parivasantā’’ti taddhitavākye. Tesūti catubbidhesu parivāsesu. Titthiyaparivāsoti titthiyānaṃ parivāso, titthiyānaṃ vā dātabbo parivāso, titthiyehi vā parivasitabbo parivāso titthiyaparivāso. Appaṭicchannaparivāsoti appaṭicchanno parivāso appaṭicchannaparivāso. Tatthāti appaṭicchannaparivāse. Yanti vacanaṃ. Ayaṃ panāti ayaṃ paṭicchannaparivāso pana. Idhāti pārivāsikakkhandhake. Sesāti appaṭicchannaparivāsato sesā. Tayoti appaṭicchannaparivāsādayo tayo, dātabbāti sambandho. Kassa dātabbāti āha ‘‘yenā’’tiādi. Āpannā cevāti āpajjitabbā ceva. Tesūti tividhesu parivāsesu. Ete panāti tayo pana. Idhāti pārivāsikakkhandhake. Tasmāti yasmā idha adhippetā, tasmā. Etesūti tividhesu parivāsesu.
पकतत्तानं भिक्खूनन्ति एत्थ अधिप्पेतपकतत्ते दस्सेन्तो आह ‘‘ठपेत्वा’’तिआदि। मूलायपटिकस्सनारहादीनम्पीति एत्थ आदिसद्देन मानत्तारहमानत्तचारिकअब्भानारहादयो सङ्गण्हाति। पिसद्देन पकतिपकतत्तं अपेक्खति। तेति पकतत्ता। यं अभिवादनादिं करोन्तीति योजना। सादियन्तीति एत्थ सादियनं नाम सम्पटिच्छनन्ति आह ‘‘सम्पटिच्छन्ती’’ति। तत्थाति अभिवादनादीसु, निद्धारणे चेतं भुम्मवचनं। सामीचिकम्मन्ति एतं आभिसमाचारिकस्स अधिवचनन्ति योजना। अभिवादनादीनीति अभिवादनपच्चुट्ठानअञ्जलिकम्मानि। बीजनवातदानादिनोति बीजनिया पहरितेन पवत्तस्स वातस्स दानादिनो। आसनाभिहारन्ति एत्थ अभिहरणं अभिहारो, आसनस्स अभिहारो आसनाभिहारोति वचनत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘आसनस्स अभिहरण’’न्ति। पञ्ञापनम्पि अभिहरित्वा पञ्ञापितत्ता अभिहारोयेव नामाति आह ‘‘पञ्ञापनमेव वा’’ति। ‘‘पादधोवनउदक’’न्ति इमिना पादस्स धोवनं उदकं पादोदकन्ति वचनत्थं दस्सेति। ‘‘पादट्ठपनक’’न्ति इमिना पादस्स ठपनकं पीठं पादपीठन्ति वचनत्थं दस्सेति। ‘‘पादघंसनं वा’’ति इमिना पादस्स घंसनं कथलिकं पादकथलिकन्ति वचनत्थं दस्सेति। सद्धिविहारिकानम्पि अभिवादनादिन्ति सम्बन्धो। पिसद्देन अञ्ञेसं सादियन्तस्स का नाम कथाति दस्सेति। तेति सद्धिविहारिका। सद्धापब्बजिताति सद्धाय पब्बजिता। कुलपुत्ताति जातिकुलपुत्ता, आचारकुलपुत्ता च। करोन्ति, आपुच्छन्तियेवाति सम्बन्धो। वारितम्पि असादियनं नामाति आह ‘‘वारितकालतो पट्ठाय अनापत्ती’’ति। मिथु यथावुड्ढन्ति एत्थ मिथुसद्दो अञ्ञमञ्ञपरियायो, यथासद्दो यंसद्दपरियायो, विच्छत्थो चाति आह ‘‘अञ्ञमञ्ञं यो यो वुड्ढो’’ति। अञ्ञमञ्ञञ्हि मिथति सङ्गमं करोतीति मिथूति वुच्चति। तेन तेनाति भिक्खुना, ‘‘सादितु’’न्ति पदे भावकत्ता। सादितुं अनुजानामीति सम्बन्धो।
Pakatattānaṃ bhikkhūnanti ettha adhippetapakatatte dassento āha ‘‘ṭhapetvā’’tiādi. Mūlāyapaṭikassanārahādīnampīti ettha ādisaddena mānattārahamānattacārikaabbhānārahādayo saṅgaṇhāti. Pisaddena pakatipakatattaṃ apekkhati. Teti pakatattā. Yaṃ abhivādanādiṃ karontīti yojanā. Sādiyantīti ettha sādiyanaṃ nāma sampaṭicchananti āha ‘‘sampaṭicchantī’’ti. Tatthāti abhivādanādīsu, niddhāraṇe cetaṃ bhummavacanaṃ. Sāmīcikammanti etaṃ ābhisamācārikassa adhivacananti yojanā. Abhivādanādīnīti abhivādanapaccuṭṭhānaañjalikammāni. Bījanavātadānādinoti bījaniyā paharitena pavattassa vātassa dānādino. Āsanābhihāranti ettha abhiharaṇaṃ abhihāro, āsanassa abhihāro āsanābhihāroti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘āsanassa abhiharaṇa’’nti. Paññāpanampi abhiharitvā paññāpitattā abhihāroyeva nāmāti āha ‘‘paññāpanameva vā’’ti. ‘‘Pādadhovanaudaka’’nti iminā pādassa dhovanaṃ udakaṃ pādodakanti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Pādaṭṭhapanaka’’nti iminā pādassa ṭhapanakaṃ pīṭhaṃ pādapīṭhanti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Pādaghaṃsanaṃ vā’’ti iminā pādassa ghaṃsanaṃ kathalikaṃ pādakathalikanti vacanatthaṃ dasseti. Saddhivihārikānampi abhivādanādinti sambandho. Pisaddena aññesaṃ sādiyantassa kā nāma kathāti dasseti. Teti saddhivihārikā. Saddhāpabbajitāti saddhāya pabbajitā. Kulaputtāti jātikulaputtā, ācārakulaputtā ca. Karonti, āpucchantiyevāti sambandho. Vāritampi asādiyanaṃ nāmāti āha ‘‘vāritakālato paṭṭhāya anāpattī’’ti. Mithu yathāvuḍḍhanti ettha mithusaddo aññamaññapariyāyo, yathāsaddo yaṃsaddapariyāyo, vicchattho cāti āha ‘‘aññamaññaṃ yo yo vuḍḍho’’ti. Aññamaññañhi mithati saṅgamaṃ karotīti mithūti vuccati. Tena tenāti bhikkhunā, ‘‘sāditu’’nti pade bhāvakattā. Sādituṃ anujānāmīti sambandho.
‘‘वुड्ढपटिपाटिया’’ति इमिना वुड्ढानं पटिपाटि यथावुड्ढन्ति चतुत्थीअब्ययीभावं दस्सेति। पुरिमपदे पन पठमाअब्ययीभावो। पाळियाति पन्तिया। तत्थेवाति सङ्घनवकट्ठाने एव। पवारणायपीति पिसद्देन न केवलं उपोसथेयेव, अथ खो पवारणायपीति दस्सेति। सङ्घेन भाजियमानन्ति सम्बन्धो।
‘‘Vuḍḍhapaṭipāṭiyā’’ti iminā vuḍḍhānaṃ paṭipāṭi yathāvuḍḍhanti catutthīabyayībhāvaṃ dasseti. Purimapade pana paṭhamāabyayībhāvo. Pāḷiyāti pantiyā. Tatthevāti saṅghanavakaṭṭhāne eva. Pavāraṇāyapīti pisaddena na kevalaṃ uposatheyeva, atha kho pavāraṇāyapīti dasseti. Saṅghena bhājiyamānanti sambandho.
ओणोजनन्ति अवनुदते ओणोजनं। अवपुब्बो नुदधातु नकारस्स णकारं, दकारस्स च जकारं कत्वा ओणोजनन्ति वुच्चति। नुदधातु अपनयनत्थो, तेन वुत्तं ‘‘विस्सज्जनं वुच्चती’’ति। उद्देसभत्तादीनीतिआदिसद्देन सलाकभत्तादीनि सङ्गण्हाति। अस्साति पारिवासिकस्स। तानीति द्वे तीणि उद्देसभत्तादीनि। हेट्ठाति अत्तनो हेट्ठा। गाहेथाति नवकतरे भिक्खू गाहापेथ। भत्तपच्चासाति भत्तमेव पच्चासा भत्तपच्चासा, पच्चासाभत्तन्ति अत्थो। ‘‘विस्सज्जेतब्बानी’’ति इमिना अवनुदितब्बन्ति ओणोजनन्ति अत्थं दस्सेति। एवन्ति गहेत्वा विस्सज्जमानेति योजना। तानीति उद्देसभत्तादीनि। यदि पन न गण्हातीति सचे सङ्घतो वस्सग्गेन न गण्हाति। न विस्सज्जेतीति सचे अञ्ञस्स न विस्सज्जेति। ओदिस्साति उद्दिसित्वा। तस्साति पारिवासिकस्स। हीति यस्मा। सङ्घनवकट्ठाने निसिन्नस्स तस्साति योजना। भत्तग्गेति भत्तस्स गहणट्ठाने। सोति पारिवासिको, मा किलमित्थाति सम्बन्धो। इदन्ति ओणोजनं। अस्साति पारिवासिकस्स, अनुञ्ञातन्ति सम्बन्धो।
Oṇojananti avanudate oṇojanaṃ. Avapubbo nudadhātu nakārassa ṇakāraṃ, dakārassa ca jakāraṃ katvā oṇojananti vuccati. Nudadhātu apanayanattho, tena vuttaṃ ‘‘vissajjanaṃ vuccatī’’ti. Uddesabhattādīnītiādisaddena salākabhattādīni saṅgaṇhāti. Assāti pārivāsikassa. Tānīti dve tīṇi uddesabhattādīni. Heṭṭhāti attano heṭṭhā. Gāhethāti navakatare bhikkhū gāhāpetha. Bhattapaccāsāti bhattameva paccāsā bhattapaccāsā, paccāsābhattanti attho. ‘‘Vissajjetabbānī’’ti iminā avanuditabbanti oṇojananti atthaṃ dasseti. Evanti gahetvā vissajjamāneti yojanā. Tānīti uddesabhattādīni. Yadi pana na gaṇhātīti sace saṅghato vassaggena na gaṇhāti. Na vissajjetīti sace aññassa na vissajjeti. Odissāti uddisitvā. Tassāti pārivāsikassa. Hīti yasmā. Saṅghanavakaṭṭhāne nisinnassa tassāti yojanā. Bhattaggeti bhattassa gahaṇaṭṭhāne. Soti pārivāsiko, mā kilamitthāti sambandho. Idanti oṇojanaṃ. Assāti pārivāsikassa, anuññātanti sambandho.
आगतागतेहि भिक्खूहीति सम्बन्धो। चतुस्सालभत्तन्ति चतुमुखा साला चतुस्साला भोजनसाला, तत्थ पटिपाटिया दिन्नं भत्तं चतुस्सालभत्तं। एतन्ति चतुस्सालभत्तं। पाळियाति भिक्खूनं पाळिया। ओसक्कित्वाति हेट्ठा सक्कित्वा। हत्थपासेति भत्तदायकस्स हत्थपासे। सेनोति कुललो। ‘‘आरामिकसमणुद्देसेही’’ति पदं ‘‘आहरापेतु’’न्ति पदे कारितकम्मं। सयमेवाति पारिवासिकेन अनाणत्तो हुत्वा सयमेव। महापेळभत्तेपीति महतियं पेळायं पक्खिपित्वा दिन्ने भत्तेपि। यत्थ पनाति परिविसट्ठाने पन।
Āgatāgatehi bhikkhūhīti sambandho. Catussālabhattanti catumukhā sālā catussālā bhojanasālā, tattha paṭipāṭiyā dinnaṃ bhattaṃ catussālabhattaṃ. Etanti catussālabhattaṃ. Pāḷiyāti bhikkhūnaṃ pāḷiyā. Osakkitvāti heṭṭhā sakkitvā. Hatthapāseti bhattadāyakassa hatthapāse. Senoti kulalo. ‘‘Ārāmikasamaṇuddesehī’’ti padaṃ ‘‘āharāpetu’’nti pade kāritakammaṃ. Sayamevāti pārivāsikena anāṇatto hutvā sayameva. Mahāpeḷabhattepīti mahatiyaṃ peḷāyaṃ pakkhipitvā dinne bhattepi. Yattha panāti parivisaṭṭhāne pana.
७६. तत्रायं सम्मावत्तनाति एत्थ तसद्दस्स अनियमनिद्देसभावं दस्सेन्तो आह ‘‘इदानि या अयं सम्मावत्तना वुत्ता’’ति। सम्मा वत्तितब्बं एतायाति सम्मावत्तना। तत्थाति सम्मावत्तनायं। न उपसम्पादेतब्बन्ति एत्थ आचरियेन हुत्वा कम्मवाचासावनम्पि उपसम्पादनमेवाति आह ‘‘आचरियेन हुत्वापि कम्मवाचा न सावेतब्बा’’ति। अञ्ञस्मिं असतीति अत्तना अञ्ञस्मिं कम्मवाचावाचके असति। न निस्सयो दातब्बोति एत्थ आगन्तुकानमेव निस्सयो न दातब्बो, न दिन्ननिस्सयानम्पीति दस्सेन्तो आह ‘‘आगन्तुकानं निस्सयो न दातब्बो’’तिआदि, येहिपि भिक्खूहि गहितोति सम्बन्धो।
76. Tatrāyaṃ sammāvattanāti ettha tasaddassa aniyamaniddesabhāvaṃ dassento āha ‘‘idāni yā ayaṃ sammāvattanā vuttā’’ti. Sammā vattitabbaṃ etāyāti sammāvattanā. Tatthāti sammāvattanāyaṃ. Na upasampādetabbanti ettha ācariyena hutvā kammavācāsāvanampi upasampādanamevāti āha ‘‘ācariyena hutvāpi kammavācā na sāvetabbā’’ti. Aññasmiṃ asatīti attanā aññasmiṃ kammavācāvācake asati. Na nissayo dātabboti ettha āgantukānameva nissayo na dātabbo, na dinnanissayānampīti dassento āha ‘‘āgantukānaṃ nissayo na dātabbo’’tiādi, yehipi bhikkhūhi gahitoti sambandho.
अञ्ञो सामणेरोति पकतत्तकाले उपज्झं दत्वा गहितसामणेरेहि अञ्ञो सामणेरो। आधिपच्चट्ठानभूताति सब्बसम्मुतीनं अधिपतिभावस्स ठानभूता। पटिबलस्साति भिक्खुनियो ओवदितुं पटिबलस्स। इमिना लद्धसम्मुतिकेन आणत्तो अलद्धसम्मुतिकोपि गरुधम्मेहि वा अञ्ञेहि वा भिक्खुनियो ओवदितुं लभतीति दस्सेति। आगता भिक्खुनियो वत्तब्बाति सम्बन्धो। वोति तुम्हाकं। सोति भिक्खु। वोति तुम्हाकं, दस्सतीति सम्बन्धो।
Aññosāmaṇeroti pakatattakāle upajjhaṃ datvā gahitasāmaṇerehi añño sāmaṇero. Ādhipaccaṭṭhānabhūtāti sabbasammutīnaṃ adhipatibhāvassa ṭhānabhūtā. Paṭibalassāti bhikkhuniyo ovadituṃ paṭibalassa. Iminā laddhasammutikena āṇatto aladdhasammutikopi garudhammehi vā aññehi vā bhikkhuniyo ovadituṃ labhatīti dasseti. Āgatā bhikkhuniyo vattabbāti sambandho. Voti tumhākaṃ. Soti bhikkhu. Voti tumhākaṃ, dassatīti sambandho.
सुक्कविस्सट्ठियाति सुक्कविस्सट्ठिआपत्तिकारणा। कायसंसग्गादिगरुकापत्ति नापज्जितब्बाति योजना। आपत्तिक्खन्धवसेन आपत्तिवत्थूनं पापिट्ठभावञ्च पापिट्ठतरभावञ्च वित्थारेन्तो आह ‘‘सत्तसु ही’’तिआदि। पापिट्ठतराति दुब्भासितापत्तितो दुक्कटापत्ति पापिट्ठतरा। तासन्ति सत्तन्नं आपत्तीनं। पुरिमनयेनेवाति पुरिमानं आपत्तीनं नयेनेव। भेदोति वत्थूनं विसेसो। एवं आपत्तिक्खन्धवसेन आपत्तिवत्थूनं पापिट्ठपापिट्ठतरभावं दस्सेत्वा इदानि सिक्खापदवसेन तेसं तं दस्सेन्तो आह ‘‘पण्णत्तिवज्जसिक्खापदे पना’’तिआदि। उभयम्पीति वत्थुआपत्तिसङ्खातं उभयम्पि।
Sukkavissaṭṭhiyāti sukkavissaṭṭhiāpattikāraṇā. Kāyasaṃsaggādigarukāpatti nāpajjitabbāti yojanā. Āpattikkhandhavasena āpattivatthūnaṃ pāpiṭṭhabhāvañca pāpiṭṭhatarabhāvañca vitthārento āha ‘‘sattasu hī’’tiādi. Pāpiṭṭhatarāti dubbhāsitāpattito dukkaṭāpatti pāpiṭṭhatarā. Tāsanti sattannaṃ āpattīnaṃ. Purimanayenevāti purimānaṃ āpattīnaṃ nayeneva. Bhedoti vatthūnaṃ viseso. Evaṃ āpattikkhandhavasena āpattivatthūnaṃ pāpiṭṭhapāpiṭṭhatarabhāvaṃ dassetvā idāni sikkhāpadavasena tesaṃ taṃ dassento āha ‘‘paṇṇattivajjasikkhāpade panā’’tiādi. Ubhayampīti vatthuāpattisaṅkhātaṃ ubhayampi.
कम्मन्ति एत्थ कारणभूतस्स कम्मस्स नामं कारियभूतायं कम्मवाचायं उपचारवसेन कारियभूता कम्मवाचा कम्मन्ति वुच्चतीति आह ‘‘परिवासकम्मवाचा वुच्चती’’ति। कम्मस्मिं सति, कम्मेन वा वचितब्बाति कम्मवाचाति वचनत्थो कातब्बो। कसिकम्मन्ति कसिसङ्खातं कम्मं। गोरक्खकम्मन्ति गोरक्खसङ्खातं कम्मं। ‘‘कम्मं कत’’न्ति इमिना कम्मं करोन्तीति कम्मिकाति वचनत्थं दस्सेति। तेति कम्मिका भिक्खू, न गरहितब्बाति सम्बन्धो।
Kammanti ettha kāraṇabhūtassa kammassa nāmaṃ kāriyabhūtāyaṃ kammavācāyaṃ upacāravasena kāriyabhūtā kammavācā kammanti vuccatīti āha ‘‘parivāsakammavācā vuccatī’’ti. Kammasmiṃ sati, kammena vā vacitabbāti kammavācāti vacanattho kātabbo. Kasikammanti kasisaṅkhātaṃ kammaṃ. Gorakkhakammanti gorakkhasaṅkhātaṃ kammaṃ. ‘‘Kammaṃ kata’’nti iminā kammaṃ karontīti kammikāti vacanatthaṃ dasseti. Teti kammikā bhikkhū, na garahitabbāti sambandho.
वचितब्बं अनेन दोसेनाति वचनीयं, संविज्जति वचनीयं अस्साति सवचनीयं, तं न कातब्बन्ति अत्थो। तमेवत्थं वित्थारेन्तो आह ‘‘पलिबोधत्थाय ही’’तिआदि। याव न तं अधिकरणं वूपसन्तं होति, ताव इमम्हा आवासा एकपदम्पि मा पक्कामीति योजना। तेति तुय्हं।
Vacitabbaṃ anena dosenāti vacanīyaṃ, saṃvijjati vacanīyaṃ assāti savacanīyaṃ, taṃ na kātabbanti attho. Tamevatthaṃ vitthārento āha ‘‘palibodhatthāya hī’’tiādi. Yāva na taṃ adhikaraṇaṃ vūpasantaṃ hoti, tāva imamhā āvāsā ekapadampi mā pakkāmīti yojanā. Teti tuyhaṃ.
अनुवादोति एत्थ अनुसासनवसेन अञ्ञे वदतीति अनुवादोति वुत्ते जेट्ठकट्ठानन्ति आह ‘‘विहारे जेट्ठकट्ठानं न कातब्ब’’न्ति। जेट्ठकट्ठानं सरूपेन दस्सेन्तो आह ‘‘पातिमोक्खुद्देसकेन वा’’तिआदि। मेति मय्हं। तन्ति तवं। न चोदेतब्बोति एत्थ केन न चोदेतब्बोति आह ‘‘वत्थुना वा आपत्तिया वा’’ति। न सारेतब्बोति न सरापेतब्बो। न भिक्खूहि सम्पयोजेतब्बन्ति एत्थ भिक्खूहि अत्तना कलहवसेन न सम्पयोजेतब्बन्ति दस्सेन्तो आह ‘‘अञ्ञमञ्ञं योजेत्वा कलहो न कारेतब्बो’’ति।
Anuvādoti ettha anusāsanavasena aññe vadatīti anuvādoti vutte jeṭṭhakaṭṭhānanti āha ‘‘vihāre jeṭṭhakaṭṭhānaṃ na kātabba’’nti. Jeṭṭhakaṭṭhānaṃ sarūpena dassento āha ‘‘pātimokkhuddesakena vā’’tiādi. Meti mayhaṃ. Tanti tavaṃ. Na codetabboti ettha kena na codetabboti āha ‘‘vatthunā vā āpattiyā vā’’ti. Na sāretabboti na sarāpetabbo. Na bhikkhūhisampayojetabbanti ettha bhikkhūhi attanā kalahavasena na sampayojetabbanti dassento āha ‘‘aññamaññaṃ yojetvā kalaho na kāretabbo’’ti.
सङ्घत्थेरेन हुत्वाति सङ्घत्थेरेन होन्तेनपीति अत्थो। पुरतो अगन्तब्बे समाने किं पच्छतो गन्तब्बन्ति आह ‘‘द्वादसहत्थ’’न्तिआदि। आसनपरियन्तोति आसनमेव परियन्तो लामकोति आसनपरियन्तो, तदत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘सङ्घनवकासनं वुच्चती’’ति। स्वास्साति सो अस्स। सोति आसनपरियन्तो। अस्साति पारिवासिकस्स। तत्थाति आसनपरियन्ते। अयन्ति पारिवासिको, न लभतीति सम्बन्धो। गहितावसेसाति गहिताहि सेय्याहि अवसेसा। मङ्गुलगूथभरिताति मङ्गुलानं गूथेहि पूरिता। अस्साति पारिवासिकस्स। रजेहि हता नासिता भूमि एत्थाति रजोहतभूमि। जतुकमूसिकभरिताति जतूहि च मूसिकाहि च पूरिता। पण्णसालाति पण्णेहि छादिता साला। अस्साति पारिवासिकस्स। सब्बेपि आवासाति योजना। एतेहीति पकतत्तेहि। तेसूति आवासेसु। यन्ति आवासं। पच्चयन्ति वस्सावासिकलाभं। एकपस्सेति भिक्खूनं पाळियं अट्ठत्वा एकस्मिं पस्से।
Saṅghattherena hutvāti saṅghattherena hontenapīti attho. Purato agantabbe samāne kiṃ pacchato gantabbanti āha ‘‘dvādasahattha’’ntiādi. Āsanapariyantoti āsanameva pariyanto lāmakoti āsanapariyanto, tadatthaṃ dassento āha ‘‘saṅghanavakāsanaṃ vuccatī’’ti. Svāssāti so assa. Soti āsanapariyanto. Assāti pārivāsikassa. Tatthāti āsanapariyante. Ayanti pārivāsiko, na labhatīti sambandho. Gahitāvasesāti gahitāhi seyyāhi avasesā. Maṅgulagūthabharitāti maṅgulānaṃ gūthehi pūritā. Assāti pārivāsikassa. Rajehi hatā nāsitā bhūmi etthāti rajohatabhūmi. Jatukamūsikabharitāti jatūhi ca mūsikāhi ca pūritā. Paṇṇasālāti paṇṇehi chāditā sālā. Assāti pārivāsikassa. Sabbepi āvāsāti yojanā. Etehīti pakatattehi. Tesūti āvāsesu. Yanti āvāsaṃ. Paccayanti vassāvāsikalābhaṃ. Ekapasseti bhikkhūnaṃ pāḷiyaṃ aṭṭhatvā ekasmiṃ passe.
अस्साति पारिवासिकस्स, देन्तीति सम्बन्धो। सो एवाति आसनादिपरियन्तो एव। ञातिपवारितट्ठाने निमन्तितेनाति सम्बन्धो। तत्थाति तं कुलं। संविधायाति संविदहित्वा। अस्साति कुलस्स, भवेय्य वा।
Assāti pārivāsikassa, dentīti sambandho. So evāti āsanādipariyanto eva. Ñātipavāritaṭṭhāne nimantitenāti sambandho. Tatthāti taṃ kulaṃ. Saṃvidhāyāti saṃvidahitvā. Assāti kulassa, bhaveyya vā.
हरायमानेनाति लज्जमानेन। येनापीति पारिवासिकेनपि। समादिन्नन्ति आरञ्ञिकधुतङ्गसमादिन्नं। तथाति यथा आरञ्ञिकङ्गं न समादातब्बं, तथा। पिण्डपातिकधुतङ्गम्पीति पिसद्दो आरञ्ञिकङ्गं अपेक्खति। यो पनाति पारिवासिको पन।
Harāyamānenāti lajjamānena. Yenāpīti pārivāsikenapi. Samādinnanti āraññikadhutaṅgasamādinnaṃ. Tathāti yathā āraññikaṅgaṃ na samādātabbaṃ, tathā. Piṇḍapātikadhutaṅgampīti pisaddo āraññikaṅgaṃ apekkhati. Yo panāti pārivāsiko pana.
अनारोचेन्तस्स मेति योजना। अनारोचेन्ते सतीति वा योजना। ‘‘इमिना कारणेना’’ति इमिना तप्पच्चयाति एत्थ पच्चयसद्दो कारणत्थो, निस्सक्कवचनञ्च कारणत्थे होतीति दस्सेति। सो रत्तिच्छेदो एव पच्चयो तप्पच्चयोति वचनत्थो कातब्बो। ‘‘सामणेरेही’’ति पदं ‘‘पचापेत्वा’’ति पदे कारितकम्मं। एत्थापि पकतिया नीहरापेत्वापि विहारे पचापेत्वापि भुञ्जन्तस्स पटिसेधो नत्थि। कस्मा? ‘‘तप्पच्चया’’ति वुत्तत्ता। गामेति महागामे, सब्बकालं अनेकसतेहि भिक्खूहि अविवित्ते गामेति अत्थो। गामकावासन्ति गामोयेव खुद्दकट्ठेन गामको, तस्मिं कारितो आवासो गामकावासो, तं।
Anārocentassa meti yojanā. Anārocente satīti vā yojanā. ‘‘Iminā kāraṇenā’’ti iminā tappaccayāti ettha paccayasaddo kāraṇattho, nissakkavacanañca kāraṇatthe hotīti dasseti. So ratticchedo eva paccayo tappaccayoti vacanattho kātabbo. ‘‘Sāmaṇerehī’’ti padaṃ ‘‘pacāpetvā’’ti pade kāritakammaṃ. Etthāpi pakatiyā nīharāpetvāpi vihāre pacāpetvāpi bhuñjantassa paṭisedho natthi. Kasmā? ‘‘Tappaccayā’’ti vuttattā. Gāmeti mahāgāme, sabbakālaṃ anekasatehi bhikkhūhi avivitte gāmeti attho. Gāmakāvāsanti gāmoyeva khuddakaṭṭhena gāmako, tasmiṃ kārito āvāso gāmakāvāso, taṃ.
गतेन आगन्तुकपारिवासिकेनाति सम्बन्धो। तत्थाति किस्मिञ्चि विहारे, सब्बे भिक्खूति सम्बन्धो। तत्थ तत्थाति तस्मिं तस्मिं ठितट्ठाने। न एकच्चे पस्सति, अपस्सितत्ता नारोचेति, रत्तिच्छेदोव होतीति अधिप्पायो।
Gatena āgantukapārivāsikenāti sambandho. Tatthāti kismiñci vihāre, sabbe bhikkhūti sambandho. Tattha tatthāti tasmiṃ tasmiṃ ṭhitaṭṭhāne. Na ekacce passati, apassitattā nāroceti, ratticchedova hotīti adhippāyo.
एकस्स वा बहूनं वा आगन्तुकानन्ति सम्बन्धो। एत्थाति ‘‘आगन्तुकस्स आरोचेतब्ब’’न्ति पदे। वुत्तनयेनेवाति ‘‘आगन्तुकेन आरोचेतब्ब’’न्ति पदे वुत्तनयेनेव। तं वुत्तनयमाविकरोन्तो आह ‘‘सचे’’तिआदि। तेसम्पीति आगन्तुकानम्पि। तस्साति पारिवासिकस्स। अजानन्तस्सेवाति अनादरे चेतं सामिवचनं। अयञ्च पनाति पारिवासिको च। गतकालेति आगन्तुकानं गतकाले। येपीति आगन्तुकापि। ओक्कमित्वाति ओसरित्वा, पविसित्वाति अत्थो। अयञ्चाति पारिवासिको च, जानातीति सम्बन्धो। नेसन्ति आगन्तुकानं। योपीति आगन्तुकोपि। अस्साति पारिवासिकस्स। अञ्ञातत्ताति आगतभावस्स अजानितत्ता। ‘‘अब्भान’’न्ति पदं ‘‘करोती’’ति पदे कम्मं, ‘‘होती’’ति पदे कत्ता। अधिका रत्तियोति आपत्तिपटिच्छन्नरत्तितो अधिका रत्तियो। अयन्ति पारिवासिकवत्तपटिपदा। अपण्णकपटिपदाति अविरद्धपटिपदा, एकंसपटिपदाति अत्थो।
Ekassa vā bahūnaṃ vā āgantukānanti sambandho. Etthāti ‘‘āgantukassa ārocetabba’’nti pade. Vuttanayenevāti ‘‘āgantukena ārocetabba’’nti pade vuttanayeneva. Taṃ vuttanayamāvikaronto āha ‘‘sace’’tiādi. Tesampīti āgantukānampi. Tassāti pārivāsikassa. Ajānantassevāti anādare cetaṃ sāmivacanaṃ. Ayañca panāti pārivāsiko ca. Gatakāleti āgantukānaṃ gatakāle. Yepīti āgantukāpi. Okkamitvāti osaritvā, pavisitvāti attho. Ayañcāti pārivāsiko ca, jānātīti sambandho. Nesanti āgantukānaṃ. Yopīti āgantukopi. Assāti pārivāsikassa. Aññātattāti āgatabhāvassa ajānitattā. ‘‘Abbhāna’’nti padaṃ ‘‘karotī’’ti pade kammaṃ, ‘‘hotī’’ti pade kattā. Adhikā rattiyoti āpattipaṭicchannarattito adhikā rattiyo. Ayanti pārivāsikavattapaṭipadā. Apaṇṇakapaṭipadāti aviraddhapaṭipadā, ekaṃsapaṭipadāti attho.
गच्छन्तम्पि भिक्खुन्ति सम्बन्धो। सावेतुन्ति सुणापेतुं। विसयाविसयेनाति आरोचेतुं देसादेसेन। करवीकतिस्सत्थेरो आहाति सम्बन्धो।
Gacchantampi bhikkhunti sambandho. Sāvetunti suṇāpetuṃ. Visayāvisayenāti ārocetuṃ desādesena. Karavīkatissatthero āhāti sambandho.
‘‘उपोसथदिवसे’’ति इमिना उपोसथेति एत्थ उपोसथसद्दस्स पातिमोक्खुद्देसादयो अत्थे निवत्तेति। पवारणायपीति पवारणदिवसेपि। गन्तुन्ति भिक्खुस्स ठितट्ठानं गन्तुं। दूतेनापीति एत्थ अनधिप्पेतदूतं पटिक्खिपित्वा अधिप्पेतदूतं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘अनुपसम्पन्नं…पे॰… आरोचापेतब्ब’’न्ति।
‘‘Uposathadivase’’ti iminā uposatheti ettha uposathasaddassa pātimokkhuddesādayo atthe nivatteti. Pavāraṇāyapīti pavāraṇadivasepi. Gantunti bhikkhussa ṭhitaṭṭhānaṃ gantuṃ. Dūtenāpīti ettha anadhippetadūtaṃ paṭikkhipitvā adhippetadūtaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘anupasampannaṃ…pe… ārocāpetabba’’nti.
सुञ्ञविहारोति भिक्खूहि विवित्तविहारो। यत्थाति यस्मिं आवासे। हीति सच्चं, यस्मा वा। तत्थाति सुञ्ञविहारे। दसविधन्तराये सति पन गन्तब्बमेवाति योजना। नानासंवासकेहीति कम्मनानासंवासकलद्धिनानासंवासकेहि।
Suññavihāroti bhikkhūhi vivittavihāro. Yatthāti yasmiṃ āvāse. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Tatthāti suññavihāre. Dasavidhantarāye sati pana gantabbamevāti yojanā. Nānāsaṃvāsakehīti kammanānāsaṃvāsakaladdhinānāsaṃvāsakehi.
८१. आवासादीनं सरूपं दस्सेन्तो आह ‘‘आवासो नामा’’तिआदि। ततियपदेनाति ‘‘आवासे वा अनावासे वा’’ति ततियपदेन। एतेसूति आवासादीसु। छदनतोति छदनकोटितो। अन्तोआवासेति भित्तिपरिच्छिन्ने अन्तोआवासे। अविसेसेनाति ‘‘उक्खित्तको’’ति वा ‘‘पारिवासिको’’ति वा विसेसं अकत्वा सामञ्ञेन। उदकपातेनाति छदनतो उदकं पतति एत्थाति उदकपातो, तेन। पञ्चवण्णच्छदनबद्धट्ठानेसूति पञ्चपमाणेन छदनेन बद्धट्ठानेसु एतेसु आवासेसूति सम्बन्धो। पारिवासिकस्स च उक्खित्तकस्स च पकतत्तेन सद्धिं वारितन्ति योजना। नानूपचारेपीति पिसद्देन एकूपचारे पन का नाम कथाति दस्सेति । एत्थाति एकच्छन्ने आवासादिके, सचे निपज्जतीति सम्बन्धो। तस्मिन्ति सट्ठिवस्सेपि पारिवासिके।
81. Āvāsādīnaṃ sarūpaṃ dassento āha ‘‘āvāso nāmā’’tiādi. Tatiyapadenāti ‘‘āvāse vā anāvāse vā’’ti tatiyapadena. Etesūti āvāsādīsu. Chadanatoti chadanakoṭito. Antoāvāseti bhittiparicchinne antoāvāse. Avisesenāti ‘‘ukkhittako’’ti vā ‘‘pārivāsiko’’ti vā visesaṃ akatvā sāmaññena. Udakapātenāti chadanato udakaṃ patati etthāti udakapāto, tena. Pañcavaṇṇacchadanabaddhaṭṭhānesūti pañcapamāṇena chadanena baddhaṭṭhānesu etesu āvāsesūti sambandho. Pārivāsikassa ca ukkhittakassa ca pakatattena saddhiṃ vāritanti yojanā. Nānūpacārepīti pisaddena ekūpacāre pana kā nāma kathāti dasseti . Etthāti ekacchanne āvāsādike, sace nipajjatīti sambandho. Tasminti saṭṭhivassepi pārivāsike.
वुट्ठातब्बं, निमन्तेतब्बोति एत्थ किं अत्तनो वुड्ढतरं पकतत्तं दिस्वा वुट्ठातब्बं, निमन्तेतब्बोति आह ‘‘तदहुपसम्पन्नम्पी’’तिआदि। ओबुद्धन्ति पलिबुद्धं। एकासनेति एत्थ एकसद्दो समानपरियायोति आह ‘‘समानवस्सिकासने’’ति, समानवस्सिकानं आसनेति अत्थो। छमायं निसिन्नेति एत्थ छमासद्दो भूमिपरियायोति आह ‘‘भूमियं निसिन्ने’’ति। इतरेनाति पारिवासिकेन। सहायेन सद्धिं चङ्कमति वियाति योजना। ‘‘एकस्मिं चङ्कमे’’ति इमिना एकचङ्कमसद्दस्स तुल्याधिकरणसमासवाक्यं दस्सेति।
Vuṭṭhātabbaṃ, nimantetabboti ettha kiṃ attano vuḍḍhataraṃ pakatattaṃ disvā vuṭṭhātabbaṃ, nimantetabboti āha ‘‘tadahupasampannampī’’tiādi. Obuddhanti palibuddhaṃ. Ekāsaneti ettha ekasaddo samānapariyāyoti āha ‘‘samānavassikāsane’’ti, samānavassikānaṃ āsaneti attho. Chamāyaṃ nisinneti ettha chamāsaddo bhūmipariyāyoti āha ‘‘bhūmiyaṃ nisinne’’ti. Itarenāti pārivāsikena. Sahāyena saddhiṃ caṅkamati viyāti yojanā. ‘‘Ekasmiṃ caṅkame’’ti iminā ekacaṅkamasaddassa tulyādhikaraṇasamāsavākyaṃ dasseti.
छमायं चङ्कमन्तन्ति एत्थ भुम्मत्थे उपयोगवचनन्ति आह ‘‘छमायं चङ्कमन्ते’’ति। अयं पनाति वक्खमानो पन। एत्थाति ‘‘छमायं चङ्कमन्ते’’ति पाठे। चङ्कमन्तेति पकतत्ते चङ्कमन्ते। न चङ्कमितब्बन्ति पारिवासिकेन न चङ्कमितब्बं। को पन वादो इट्ठकाचयसम्पन्ने वेदिकापरिक्खित्ते इति अत्थोति योजना। पब्बतन्तरवनन्तरगुम्बन्तरेसूति पब्बतमज्झवनमज्झगुम्बमज्झेसु, पब्बतविवरवनविवरगुम्बविवरेसु वा। उपचारन्ति द्वादसहत्थं उपचारं।
Chamāyaṃ caṅkamantanti ettha bhummatthe upayogavacananti āha ‘‘chamāyaṃ caṅkamante’’ti. Ayaṃ panāti vakkhamāno pana. Etthāti ‘‘chamāyaṃ caṅkamante’’ti pāṭhe. Caṅkamanteti pakatatte caṅkamante. Na caṅkamitabbanti pārivāsikena na caṅkamitabbaṃ. Ko pana vādo iṭṭhakācayasampanne vedikāparikkhitte iti atthoti yojanā. Pabbatantaravanantaragumbantaresūti pabbatamajjhavanamajjhagumbamajjhesu, pabbatavivaravanavivaragumbavivaresu vā. Upacāranti dvādasahatthaṃ upacāraṃ.
८२. इतरोति नवको। अस्साति नवकस्स। न वत्तभेदे दुक्कटन्ति अञ्ञातत्ता न वत्तभेदे दुक्कटं। एसेव नयो सब्बत्थ। अपच्छापुरिमन्ति अपच्छा अपुरिमं, एकपहारेनाति अत्थो। समवस्सा द्वे पारिवासिकाति योजना। द्विन्नं पारिवासिकानं एकतो वसनदोसं दस्सेन्तो आह ‘‘सचे हि द्वे’’तिआदि। नेसन्ति द्विन्नं पारिवासिकानं। एत्थाति पारिवासिकादीसु पञ्चसु भिक्खूसु। मूलायपटिकस्सनारहादयो चत्तारोति योजना।
82.Itaroti navako. Assāti navakassa. Na vattabhede dukkaṭanti aññātattā na vattabhede dukkaṭaṃ. Eseva nayo sabbattha. Apacchāpurimanti apacchā apurimaṃ, ekapahārenāti attho. Samavassā dve pārivāsikāti yojanā. Dvinnaṃ pārivāsikānaṃ ekato vasanadosaṃ dassento āha ‘‘sace hi dve’’tiādi. Nesanti dvinnaṃ pārivāsikānaṃ. Etthāti pārivāsikādīsu pañcasu bhikkhūsu. Mūlāyapaṭikassanārahādayo cattāroti yojanā.
परिवासदानादीनीति आदिसद्देन मूलायपटिकस्सनमानत्तदानअब्भानानि सङ्गण्हाति। एतेस्वेवाति परिवासदानादीसु एव। अयन्ति पारिवासिको।
Parivāsadānādīnīti ādisaddena mūlāyapaṭikassanamānattadānaabbhānāni saṅgaṇhāti. Etesvevāti parivāsadānādīsu eva. Ayanti pārivāsiko.
८३. ‘‘अथ खो आयस्मा उपाली’’तिआदिवचनस्स अनुसन्धिं दस्सेन्तो आह ‘‘इमं पना’’तिआदि । रहोगतस्स उपालित्थेरस्साति योजना। अथ वा अनादरे सामिवचनं कत्वा उपालित्थेरस्स रहोगतस्साति योजना कातब्बा। एत्थाति पारिवासिकवत्ते। सोति उपालित्थेरो। अस्साति उपालित्थेरस्स। तत्थाति तीसु रत्तिच्छेदेसु। य्वायन्ति यो अयं, एकतो वासोति सम्बन्धो। सो वासो सहवासो नामाति योजना। विप्पवासोति एत्थ पकतत्तेन विप्पयुत्तो हुत्वा वासोति दस्सेन्तो आह ‘‘एककस्सेव वासो’’ति। आगन्तुकादीनन्ति आदिसद्देन आवासिका गहेतब्बा।
83. ‘‘Atha kho āyasmā upālī’’tiādivacanassa anusandhiṃ dassento āha ‘‘imaṃ panā’’tiādi . Rahogatassa upālittherassāti yojanā. Atha vā anādare sāmivacanaṃ katvā upālittherassa rahogatassāti yojanā kātabbā. Etthāti pārivāsikavatte. Soti upālitthero. Assāti upālittherassa. Tatthāti tīsu ratticchedesu. Yvāyanti yo ayaṃ, ekato vāsoti sambandho. So vāso sahavāso nāmāti yojanā. Vippavāsoti ettha pakatattena vippayutto hutvā vāsoti dassento āha ‘‘ekakasseva vāso’’ti. Āgantukādīnanti ādisaddena āvāsikā gahetabbā.
८४. तत्थ तत्थाति तं तं ठानं। द्वीसु पदेसूति द्वीसु वाक्यसङ्खातेसु पदेसु। एकेनेकेनपीति एकेन एकेन वाक्यपदेनपि। परिवसियित्थाति परिवुत्थो, परिवुत्थो परिवासो एतस्साति परिवुत्थपरिवासो, तस्स। हीति सच्चं। एसाति एसो भिक्खूति सम्बन्धो। सुद्धन्तेति सुद्धकोट्ठासे। दुक्खस्साति वट्टदुक्खस्स। अन्तन्ति अवसानं, विनासं वा।
84.Tattha tatthāti taṃ taṃ ṭhānaṃ. Dvīsu padesūti dvīsu vākyasaṅkhātesu padesu. Ekenekenapīti ekena ekena vākyapadenapi. Parivasiyitthāti parivuttho, parivuttho parivāso etassāti parivutthaparivāso, tassa. Hīti saccaṃ. Esāti eso bhikkhūti sambandho. Suddhanteti suddhakoṭṭhāse. Dukkhassāti vaṭṭadukkhassa. Antanti avasānaṃ, vināsaṃ vā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / चूळवग्गपाळि • Cūḷavaggapāḷi / १. पारिवासिकवत्तं • 1. Pārivāsikavattaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / चूळवग्ग-अट्ठकथा • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / पारिवासिकवत्तकथा • Pārivāsikavattakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / पारिवासिकवत्तकथावण्णना • Pārivāsikavattakathāvaṇṇanā
