| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī |
९. परिवत्तनहारविभङ्गविभावना
9. Parivattanahāravibhaṅgavibhāvanā
३५. येन येन संवण्णाविसेसभूतेन विभत्तिहारविभङ्गेन सुत्ते वुत्ता धम्मादयो विभत्ता, सो संवण्णाविसेसभूतो विभङ्गो परिपुण्णो, ‘‘कतमो परिवत्तनहारविभङ्गो’’ति पुच्छितब्बत्ता ‘‘तत्थ कतमो परिवत्तनो हारो’’तिआदि वुत्तं। तत्थ तत्थाति तेसु निद्दिट्ठेसु सोळससु देसनाहारादीसु कतमो संवण्णनाविसेसो परिवत्तनो हारो परिवत्तनहारविभङ्गो नामाति पुच्छति। ‘‘कुसलाकुसले धम्मे’’तिआदिनिद्देसस्स इदानि मया वुच्चमानो ‘‘सम्मादिट्ठिस्स पुरिसपुग्गलस्सा’’तिआदिको वित्थारसंवण्णनाविसेसो परिवत्तनो हारो परिवत्तनहारविभङ्गो नामाति अत्थो गहेतब्बो।
35. Yena yena saṃvaṇṇāvisesabhūtena vibhattihāravibhaṅgena sutte vuttā dhammādayo vibhattā, so saṃvaṇṇāvisesabhūto vibhaṅgo paripuṇṇo, ‘‘katamo parivattanahāravibhaṅgo’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo parivattano hāro’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu katamo saṃvaṇṇanāviseso parivattano hāro parivattanahāravibhaṅgo nāmāti pucchati. ‘‘Kusalākusale dhamme’’tiādiniddesassa idāni mayā vuccamāno ‘‘sammādiṭṭhissa purisapuggalassā’’tiādiko vitthārasaṃvaṇṇanāviseso parivattano hāro parivattanahāravibhaṅgo nāmāti attho gahetabbo.
‘‘संवण्णियमाने सुत्ते निद्दिट्ठस्स कतमस्स भावितब्बस्स कुसलस्स कतमो पटिपक्खो, कथं परिवत्तेतब्बो’’ति पुच्छितब्बत्ता इमस्स भावितब्बस्स कुसलस्स अयं पटिपक्खो, एवं पहातब्बभाववसेन परिवत्तेतब्बोति दस्सेन्तो ‘‘सम्मादिट्ठिस्स पुरिसपुग्गलस्सा’’तिआदिमाह। अट्ठकथायं पन –
‘‘Saṃvaṇṇiyamāne sutte niddiṭṭhassa katamassa bhāvitabbassa kusalassa katamo paṭipakkho, kathaṃ parivattetabbo’’ti pucchitabbattā imassa bhāvitabbassa kusalassa ayaṃ paṭipakkho, evaṃ pahātabbabhāvavasena parivattetabboti dassento ‘‘sammādiṭṭhissa purisapuggalassā’’tiādimāha. Aṭṭhakathāyaṃ pana –
‘‘तत्थ यस्मा संवण्णियमाने सुत्ते यथानिद्दिट्ठानं कुसलाकुसलधम्मानं पटिपक्खभूते अकुसलकुसलधम्मे पहातब्बभावादिवसेन निद्धारणं पटिपक्खतो परिवत्तनं, तस्मा ‘सम्मादिट्ठिस्स पुरिसपुग्गलस्स मिच्छादिट्ठि निज्जिण्णा भवती’तिआदि आरद्ध’’न्ति (नेत्ति॰ अट्ठ॰ ३५) –
‘‘Tattha yasmā saṃvaṇṇiyamāne sutte yathāniddiṭṭhānaṃ kusalākusaladhammānaṃ paṭipakkhabhūte akusalakusaladhamme pahātabbabhāvādivasena niddhāraṇaṃ paṭipakkhato parivattanaṃ, tasmā ‘sammādiṭṭhissa purisapuggalassa micchādiṭṭhi nijjiṇṇā bhavatī’tiādi āraddha’’nti (netti. aṭṭha. 35) –
वुत्तं। पहायकस्स हि धम्मस्स पहातब्बभाववसेन निद्धारणं, पहातब्बस्स च धम्मस्स पहायकभाववसेन निद्धारणं पटिपक्खतो परिवत्तनं नाम होति। तत्थ सम्मादिट्ठिस्साति सम्मा सुन्दरा पसत्था दिट्ठि यस्स पुग्गलस्साति सम्मादिट्ठि। पुग्गलपदट्ठाना हि अयं देसना। तेन वुत्तं ‘‘पुरिसपुग्गलस्सा’’ति। सा पन सम्मादिट्ठि कम्मकम्मफलादिसद्दहनवसेन वा अनिच्चादिविपस्सनावसेन वा मग्गसम्मादस्सनवसेन वा पवत्ता निरवसेसाव गहिता। ‘‘याय भाविताय सम्मादिट्ठिया पहातब्बा मिच्छादिट्ठि निज्जिण्णा भवति, यदि केवला मिच्छादिट्ठियेव निज्जिण्णा भवति, एवं सति तदवसेसा अकुसला धम्मा अजिण्णा
Vuttaṃ. Pahāyakassa hi dhammassa pahātabbabhāvavasena niddhāraṇaṃ, pahātabbassa ca dhammassa pahāyakabhāvavasena niddhāraṇaṃ paṭipakkhato parivattanaṃ nāma hoti. Tattha sammādiṭṭhissāti sammā sundarā pasatthā diṭṭhi yassa puggalassāti sammādiṭṭhi. Puggalapadaṭṭhānā hi ayaṃ desanā. Tena vuttaṃ ‘‘purisapuggalassā’’ti. Sā pana sammādiṭṭhi kammakammaphalādisaddahanavasena vā aniccādivipassanāvasena vā maggasammādassanavasena vā pavattā niravasesāva gahitā. ‘‘Yāya bhāvitāya sammādiṭṭhiyā pahātabbā micchādiṭṭhi nijjiṇṇā bhavati, yadi kevalā micchādiṭṭhiyeva nijjiṇṇā bhavati, evaṃ sati tadavasesā akusalā dhammā ajiṇṇā
भवेय्यु’’न्ति वत्तब्बत्ता ‘‘ये चस्स मिच्छादिट्ठिपच्चया’’तिआदि वुत्तं। मिच्छादिट्ठिपच्चया अनेके पापका अकुसलायेव धम्मा च उप्पज्जेय्युं उप्पज्जनारहा भवेय्युं, ते च अकुसला धम्मा अस्स सम्मादिट्ठिसम्पन्नस्स पुरिसपुग्गलस्स निज्जिण्णा पहातब्बारहा अनुप्पज्जनसभावा होन्ति। तेनाह भगवा – ‘‘उपादाननिरोधा भवनिरोधो’’ति (उदा॰ २; महाव॰ १)।
Bhaveyyu’’nti vattabbattā ‘‘ye cassa micchādiṭṭhipaccayā’’tiādi vuttaṃ. Micchādiṭṭhipaccayā aneke pāpakā akusalāyeva dhammā ca uppajjeyyuṃ uppajjanārahā bhaveyyuṃ, te ca akusalā dhammā assa sammādiṭṭhisampannassa purisapuggalassa nijjiṇṇā pahātabbārahā anuppajjanasabhāvā honti. Tenāha bhagavā – ‘‘upādānanirodhā bhavanirodho’’ti (udā. 2; mahāva. 1).
‘‘यदि सम्मादिट्ठिस्स पुरिसपुग्गलस्स मिच्छादिट्ठि, तप्पच्चया अकुसलधम्मायेव निज्जिण्णा भवन्ति, एवं सति सम्मादिट्ठिपच्चया कुसला धम्मा न सम्भवेय्यु’’न्ति वत्तब्बत्ता ‘‘सम्मादिट्ठिपच्चया चा’’तिआदि वुत्तं। अस्स सम्मादिट्ठिसम्पन्नस्स पुरिसपुग्गलस्स उप्पज्जनारहा सम्मादिट्ठिपच्चया अनेके कुसला समथविपस्सना वा बोधिपक्खिया वा धम्मा सम्भवन्ति, उप्पन्ना च ते धम्मा अस्स सम्मादिट्ठिसम्पन्नस्स पुरिसपुग्गलस्स सन्ताने पुनप्पुनं पवत्तनवसेन भावनापारिपूरिं गच्छन्ति।
‘‘Yadi sammādiṭṭhissa purisapuggalassa micchādiṭṭhi, tappaccayā akusaladhammāyeva nijjiṇṇā bhavanti, evaṃ sati sammādiṭṭhipaccayā kusalā dhammā na sambhaveyyu’’nti vattabbattā ‘‘sammādiṭṭhipaccayā cā’’tiādi vuttaṃ. Assa sammādiṭṭhisampannassa purisapuggalassa uppajjanārahā sammādiṭṭhipaccayā aneke kusalā samathavipassanā vā bodhipakkhiyā vā dhammā sambhavanti, uppannā ca te dhammā assa sammādiṭṭhisampannassa purisapuggalassa santāne punappunaṃ pavattanavasena bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.
सम्मादिट्ठिया पटिपक्खानं मिच्छादिट्ठिया, तप्पच्चयानं अकुसलानं धम्मानं परिवत्तनभावो आचरियेन विभत्तो, अम्हेहि च ञातो, ‘‘सम्मासङ्कप्पस्स धम्मस्स पटिपक्खो धम्मो कथं परिवत्तेतब्बो’’ति वत्तब्बत्ता ‘‘सम्मासङ्कप्पस्स पुरिसपुग्गलस्सा’’तिआदि वुत्तं। योजनत्थ आदयो वुत्तनयानुसारेन वेदितब्बा। सम्मा सुन्दरा पसत्था वाचा यस्स पुग्गलस्साति सम्मावाचो, तस्स सम्मावाचस्स। ‘‘पुरिसपुग्गलस्सा’’तिआदीनं अत्थोपि वुत्तनयेन वेदितब्बो। अयं पन विसेसत्थोसम्मा अविपरीततो विमुत्तिञाणदस्सनं यस्स पुग्गलस्साति सम्माविमुत्तिञाणदस्सनो, तस्स सम्माविमुत्तिञाणदस्सनस्स पच्चवेक्खणञाणदस्सनसम्पन्नस्स पुरिसपुग्गलस्स ‘‘अविमुत्ताव समाना विमुत्ता मय’’न्ति मिच्छाभिनिवेसवसेन पवत्तं मिच्छाविमुत्तिञाणदस्सनं निज्जिण्णं विगतं भवति। ‘‘ये चस्सा’’तिआदीनं अनुसन्ध्यादिको वुत्तनयानुसारेन वेदितब्बो।
Sammādiṭṭhiyā paṭipakkhānaṃ micchādiṭṭhiyā, tappaccayānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ parivattanabhāvo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘sammāsaṅkappassa dhammassa paṭipakkho dhammo kathaṃ parivattetabbo’’ti vattabbattā ‘‘sammāsaṅkappassa purisapuggalassā’’tiādi vuttaṃ. Yojanattha ādayo vuttanayānusārena veditabbā. Sammā sundarā pasatthā vācā yassa puggalassāti sammāvāco, tassa sammāvācassa. ‘‘Purisapuggalassā’’tiādīnaṃ atthopi vuttanayena veditabbo. Ayaṃ pana visesatthosammā aviparītato vimuttiñāṇadassanaṃ yassa puggalassāti sammāvimuttiñāṇadassano, tassa sammāvimuttiñāṇadassanassa paccavekkhaṇañāṇadassanasampannassa purisapuggalassa ‘‘avimuttāva samānā vimuttā maya’’nti micchābhinivesavasena pavattaṃ micchāvimuttiñāṇadassanaṃ nijjiṇṇaṃ vigataṃ bhavati. ‘‘Ye cassā’’tiādīnaṃ anusandhyādiko vuttanayānusārena veditabbo.
३६. ‘‘सम्मादिट्ठिस्सातिआदिना सम्मादिट्ठिआदीनं कुसलानं पटिपक्खा मिच्छादिट्ठादिकायेव अकुसला पहातब्बभावेन परिवत्तेतब्बा’’ति पुच्छितब्बत्ता पाणातिपातावेरमणिआदीनं कुसलानं पटिपक्खा पाणातिपातादिकापि अकुसला पहातब्बभावेन परिवत्तेतब्बाति दस्सेतुं ‘‘यस्स वा पाणातिपाता पटिविरतस्सा’’तिआदि वुत्तं। अट्ठकथायं पन ‘‘एवं सम्मादिट्ठिआदिमुखेन मिच्छादिट्ठिआदिं दस्सेत्वा पुन पाणातिपातअदिन्नादानकामेसुमिच्छाचारादितो वेरमणियादीहि पाणातिपातादीनं परिवत्तनं दस्सेतुं ‘यस्सा’तिआदि आरद्ध’’न्ति (नेत्ति॰ अट्ठ॰ ३६) वुत्तं। तदङ्गादिवसेनपहीनो होति। कालवादिस्साति वदितब्बकाले वदितब्बं वदति सीलेनाति कालवादी, तस्स।
36. ‘‘Sammādiṭṭhissātiādinā sammādiṭṭhiādīnaṃ kusalānaṃ paṭipakkhā micchādiṭṭhādikāyeva akusalā pahātabbabhāvena parivattetabbā’’ti pucchitabbattā pāṇātipātāveramaṇiādīnaṃ kusalānaṃ paṭipakkhā pāṇātipātādikāpi akusalā pahātabbabhāvena parivattetabbāti dassetuṃ ‘‘yassa vā pāṇātipātā paṭiviratassā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘evaṃ sammādiṭṭhiādimukhena micchādiṭṭhiādiṃ dassetvā puna pāṇātipātaadinnādānakāmesumicchācārādito veramaṇiyādīhi pāṇātipātādīnaṃ parivattanaṃ dassetuṃ ‘yassā’tiādi āraddha’’nti (netti. aṭṭha. 36) vuttaṃ. Tadaṅgādivasenapahīno hoti. Kālavādissāti vaditabbakāle vaditabbaṃ vadati sīlenāti kālavādī, tassa.
‘‘यथावुत्तप्पकारेनेव परिवत्तेतब्बा’’ति पुच्छितब्बत्ता अञ्ञेन पकारेनपि परिवत्तेतब्बाति दस्सेतुं ‘‘ये च खो केची’’तिआदि वुत्तं। अट्ठकथायं पन ‘‘ये च खो केचीतिआदिना सम्मादिट्ठिआदिमुखेनेव मिच्छादिट्ठिआदीहि एव परिवत्तनं पकारन्तरेन दस्सेती’’ति (नेत्ति॰ अट्ठ॰ ३६) वुत्तं। तत्थ केचि मिच्छादिट्ठिकमिच्छासङ्कप्पादिकायेव पुग्गला परेसं अरियानं अरियं अट्ठङ्गिकं मग्गं गरहन्ति। सन्दिट्ठिका सन्दिट्ठे नियुत्ता, सहधम्मिका सह धम्मेन कारणेन ये वत्तन्ति सहधम्मिका। गारय्हा गरहितब्बाकारे युत्ता । वादा च अनुवादा च वादानुवादा, ते भवन्तो सम्मादिट्ठिञ्च धम्मं गरहन्ति। तेन गरहणेन। पुज्जा पूजितब्बा च न भवन्ति, पासंसा पसंसितब्बा च न भवन्ति। एवन्तिआदीसु सम्मासङ्कप्पं वा सम्मावाचादिकं वा विसुं विसुं सम्मासङ्कप्पञ्च ते भवन्तो धम्मं गरहन्ति। तेन हि ये मिच्छासङ्कप्पिका, ते भवन्तो न पुज्जा च पासंसा च…पे॰… सम्माविमुत्तिञ्च ते भवन्तो धम्मं गरहन्ति। तेन हि ये मिच्छादिट्ठिवाचिका, ते भवन्तो न पुज्जा च पासंसा च। सम्माविमुत्तिञाणदस्सनञ्च ते भवन्तो धम्मं गरहन्ति। तेन हि ये मिच्छाविमुत्तिका, ते भवन्तो न पुज्जा च पासंसा च। सम्माविमुत्तिञाणदस्सनञ्च ते भवन्तो धम्मं गरहन्ति। तेन हि ये मिच्छाविमुत्तिञाणदस्सनिका, ते भवन्तो न पुज्जा च पासंसा चाति योजना कातब्बा। ‘‘मिच्छाविमुत्तिञाणदस्सना’’तिपि पाठो अत्थि।
‘‘Yathāvuttappakāreneva parivattetabbā’’ti pucchitabbattā aññena pakārenapi parivattetabbāti dassetuṃ ‘‘ye ca kho kecī’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘ye ca kho kecītiādinā sammādiṭṭhiādimukheneva micchādiṭṭhiādīhi eva parivattanaṃ pakārantarena dassetī’’ti (netti. aṭṭha. 36) vuttaṃ. Tattha keci micchādiṭṭhikamicchāsaṅkappādikāyeva puggalā paresaṃ ariyānaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ garahanti. Sandiṭṭhikā sandiṭṭhe niyuttā, sahadhammikā saha dhammena kāraṇena ye vattanti sahadhammikā. Gārayhā garahitabbākāre yuttā . Vādā ca anuvādā ca vādānuvādā, te bhavanto sammādiṭṭhiñca dhammaṃ garahanti. Tena garahaṇena. Pujjā pūjitabbā ca na bhavanti, pāsaṃsā pasaṃsitabbā ca na bhavanti. Evantiādīsu sammāsaṅkappaṃ vā sammāvācādikaṃ vā visuṃ visuṃ sammāsaṅkappañca te bhavanto dhammaṃ garahanti. Tena hi ye micchāsaṅkappikā, te bhavanto na pujjā ca pāsaṃsā ca…pe… sammāvimuttiñca te bhavanto dhammaṃ garahanti. Tena hi ye micchādiṭṭhivācikā, te bhavanto na pujjā ca pāsaṃsā ca. Sammāvimuttiñāṇadassanañca te bhavanto dhammaṃ garahanti. Tena hi ye micchāvimuttikā, te bhavanto na pujjā ca pāsaṃsā ca. Sammāvimuttiñāṇadassanañca te bhavanto dhammaṃ garahanti. Tena hi ye micchāvimuttiñāṇadassanikā, te bhavanto na pujjā ca pāsaṃsā cāti yojanā kātabbā. ‘‘Micchāvimuttiñāṇadassanā’’tipi pāṭho atthi.
‘‘अरियमग्गसम्मादिट्ठादीनं गरहवसेनेव मिच्छादिट्ठादयो च परिवत्तेतब्बा, नावसेसानं पसंसावसेना’’ति वत्तब्बत्ता कामादीनं पसंसावसेनपि कामानं पटिपक्खा वेरमणियादयोपि परिवत्तेतब्बाति दस्सेतुं ‘‘ये च खो केचि एवमाहंसू’’तिआदि वुत्तं। तत्थ भुञ्जितब्बा कामा, परिभुञ्जितब्बा कामा, आसेवितब्बा कामा, निसेवितब्बा कामाति एत्थ कामीयन्तेति कामाति कम्मसाधनवसेन वत्थुकामा गहिता, नातिपणीता कामा भुञ्जितब्बा, अतिपणीता कामा परि समन्ततो भुञ्जितब्बा। अतिपणीततरा कामा आ भुसो सेवितब्बा, नियता सेवितब्बा। भावयितब्बा कामा, बहुलीकातब्बा कामाति एत्थ पन कामेन्तीति कामाति कत्तुसाधनवसेन किलेसकामा गहिता, पुनप्पुनं उप्पादनवसेन भावयितब्बा वड्ढापेतब्बा पवत्तेतब्बा किलेसकामा, बहूनं पुनप्पुनं उप्पादनवसेन कातब्बा वड्ढापेतब्बा किलेसकामाति ये च कामवसिका पुथुज्जना केचि एवमाहंसु तेसं कामवसिकानं पुथुज्जनानं केसञ्चि तादिसेहि कामेहि वेरमणी कुसलचेतना पटिपक्खवसेन अधम्मो असेवितब्बो नाम आपज्जेय्याति अधिप्पायो गहेतब्बो।
‘‘Ariyamaggasammādiṭṭhādīnaṃ garahavaseneva micchādiṭṭhādayo ca parivattetabbā, nāvasesānaṃ pasaṃsāvasenā’’ti vattabbattā kāmādīnaṃ pasaṃsāvasenapi kāmānaṃ paṭipakkhā veramaṇiyādayopi parivattetabbāti dassetuṃ ‘‘ye ca kho keci evamāhaṃsū’’tiādi vuttaṃ. Tattha bhuñjitabbā kāmā, paribhuñjitabbā kāmā, āsevitabbā kāmā, nisevitabbā kāmāti ettha kāmīyanteti kāmāti kammasādhanavasena vatthukāmā gahitā, nātipaṇītā kāmā bhuñjitabbā, atipaṇītā kāmā pari samantato bhuñjitabbā. Atipaṇītatarā kāmā ā bhuso sevitabbā, niyatā sevitabbā. Bhāvayitabbā kāmā, bahulīkātabbā kāmāti ettha pana kāmentīti kāmāti kattusādhanavasena kilesakāmā gahitā, punappunaṃ uppādanavasena bhāvayitabbā vaḍḍhāpetabbā pavattetabbā kilesakāmā, bahūnaṃ punappunaṃ uppādanavasena kātabbā vaḍḍhāpetabbā kilesakāmāti ye ca kāmavasikā puthujjanā keci evamāhaṃsu tesaṃ kāmavasikānaṃ puthujjanānaṃ kesañci tādisehi kāmehi veramaṇī kusalacetanā paṭipakkhavasena adhammo asevitabbo nāma āpajjeyyāti adhippāyo gahetabbo.
अन्तद्वयवसेन परिवत्तनं दस्सेतुं ‘‘ये वा पन केची’’तिआदि वुत्तं। अत्तकिलमथानुयोगो धम्मोति निय्यानिकोति ये वा पन पञ्चातपादिपटिपन्नका तत्थिया एवमाहंसु, तेसं पञ्चातपादिपटिपन्नकानं निय्यानिको धम्मो मज्झिमापटिपदासङ्खातो विपस्सनासहितो अरियमग्गो अधम्मो अनिय्यानिको अभावेतब्बो नाम आपज्जेय्याति। सुखदुक्खवसेनपि परिवत्तनं दस्सेतुं ‘‘ये च खो’’तिआदि वुत्तं। ‘‘पापं निज्जरापेस्सामा’’ति अत्तहिंसनादिवसेन पटिपन्नकानं पवत्तो सरीरतापनो दुक्खो धम्मो निय्यानिकोति।
Antadvayavasena parivattanaṃ dassetuṃ ‘‘ye vā pana kecī’’tiādi vuttaṃ. Attakilamathānuyogo dhammoti niyyānikoti ye vā pana pañcātapādipaṭipannakā tatthiyā evamāhaṃsu, tesaṃ pañcātapādipaṭipannakānaṃ niyyāniko dhammo majjhimāpaṭipadāsaṅkhāto vipassanāsahito ariyamaggo adhammo aniyyāniko abhāvetabbo nāma āpajjeyyāti. Sukhadukkhavasenapi parivattanaṃ dassetuṃ ‘‘ye ca kho’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Pāpaṃ nijjarāpessāmā’’ti attahiṃsanādivasena paṭipannakānaṃ pavatto sarīratāpano dukkho dhammo niyyānikoti.
ये च तथापटिपन्नका केचि एवमाहंसु, तेसं तथापटिपन्नकानं अनवज्जपच्चयपरिभोगवसेन पवत्तो सरीरदुक्खूपसमो सुखो धम्मो अधम्मो अप्पवत्तेतब्बो आपज्जेय्याति।
Ye ca tathāpaṭipannakā keci evamāhaṃsu, tesaṃ tathāpaṭipannakānaṃ anavajjapaccayaparibhogavasena pavatto sarīradukkhūpasamo sukho dhammo adhammo appavattetabbo āpajjeyyāti.
अन्तद्वयादिवसेन परिवत्तनं आचरियेन विभत्तं, अम्हेहि च ञातं, ‘‘कथं असुभसञ्ञादिवसेन परिवत्तेतब्बो’’ति पुच्छितब्बत्ता एवं असुभसञ्ञादिवसेन सुभसञ्ञादिका परिवत्तेतब्बाति दस्सेतुं ‘‘यथा वा पना’’तिआदि वुत्तं। अट्ठकथायं पन ‘‘इदानि असुभसञ्ञादिमुखेन सुभसञ्ञादिपरिवत्तनं दस्सेतुं ‘यथा वा पना’तिआदि वुत्त’’न्ति (नेत्ति॰ अट्ठ॰ ३६) वुत्तं। सब्बसङ्खारेसूति तेभूमकसङ्खारेसु। आरद्धविपस्सकस्स हि तेभूमका धम्मा किलेसासुचिपग्घरणकत्ता असुभतो उपट्ठहन्ति।
Antadvayādivasena parivattanaṃ ācariyena vibhattaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kathaṃ asubhasaññādivasena parivattetabbo’’ti pucchitabbattā evaṃ asubhasaññādivasena subhasaññādikā parivattetabbāti dassetuṃ ‘‘yathā vā panā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘idāni asubhasaññādimukhena subhasaññādiparivattanaṃ dassetuṃ ‘yathā vā panā’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 36) vuttaṃ. Sabbasaṅkhāresūti tebhūmakasaṅkhāresu. Āraddhavipassakassa hi tebhūmakā dhammā kilesāsucipaggharaṇakattā asubhato upaṭṭhahanti.
‘‘यदि सरूपतोयेव इमेसं इमे पटिपक्खाति अपरिवत्तेतब्बा सियुं, एवं सति निरवसेसा च पटिपक्खा न सक्का परिवत्तेतुं, कथं सक्का परिवत्तेतु’’न्ति वत्तब्बत्ता परिवत्तनलक्खणं दस्सेन्तो ‘‘यं यं वा पना’’तिआदिमाह। तत्थ कुसलं वा अकुसलं वा यं यं धम्मं परिवत्तेतुकामो आचरियो चित्तेन रोचयति दिट्ठिया उपगच्छति, कुसलस्स वा अकुसलस्स वा तस्स तस्स रुचिकस्स उपगतस्स धम्मस्स यो पटिपक्खो, सो पटिपक्खधम्मो असद्धम्मो अस्स धम्मस्स अनिट्ठतो पच्चनीकतो अज्झापन्नो परिञ्ञातो। इट्ठं वा अनिट्ठं वा यं यं धम्मं परिवत्तेतुकामो आचरियो चित्तेन रोचयति दिट्ठिया उपगच्छति, इट्ठस्स वा अनिट्ठस्स वा तस्स तस्स रुचिकस्स धम्मस्स यो पटिपक्खो, सो पटिपक्खधम्मो अस्स धम्मस्स अनिट्ठतो पच्चनीकधम्मतो अज्झापन्नो परिञ्ञातो भवतीति परिवत्तेतुकामेन इच्छितब्बधम्मानुरूपपटिपक्खवसेन परिवत्तनं कातब्बन्ति परिवत्तने पटिपक्खलक्खणं वुत्तं। तेन अट्ठकथायं वुत्तं – ‘‘पटिपक्खस्स लक्खणं विभावेती’’ति।
‘‘Yadi sarūpatoyeva imesaṃ ime paṭipakkhāti aparivattetabbā siyuṃ, evaṃ sati niravasesā ca paṭipakkhā na sakkā parivattetuṃ, kathaṃ sakkā parivattetu’’nti vattabbattā parivattanalakkhaṇaṃ dassento ‘‘yaṃ yaṃ vā panā’’tiādimāha. Tattha kusalaṃ vā akusalaṃ vā yaṃ yaṃ dhammaṃ parivattetukāmo ācariyo cittena rocayati diṭṭhiyā upagacchati, kusalassa vā akusalassa vā tassa tassa rucikassa upagatassa dhammassa yo paṭipakkho, so paṭipakkhadhammo asaddhammo assa dhammassa aniṭṭhato paccanīkato ajjhāpanno pariññāto. Iṭṭhaṃ vā aniṭṭhaṃ vā yaṃ yaṃ dhammaṃ parivattetukāmo ācariyo cittena rocayati diṭṭhiyā upagacchati, iṭṭhassa vā aniṭṭhassa vā tassa tassa rucikassa dhammassa yo paṭipakkho, so paṭipakkhadhammo assa dhammassa aniṭṭhato paccanīkadhammato ajjhāpanno pariññāto bhavatīti parivattetukāmena icchitabbadhammānurūpapaṭipakkhavasena parivattanaṃ kātabbanti parivattane paṭipakkhalakkhaṇaṃ vuttaṃ. Tena aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ – ‘‘paṭipakkhassa lakkhaṇaṃ vibhāvetī’’ti.
‘‘एवं वुत्तप्पकारं परिवत्तनं अम्हेहि कथं सद्दहितब्ब’’न्ति वत्तब्बता ‘‘तेनाहा’’तिआदि वुत्तं।
‘‘Evaṃ vuttappakāraṃ parivattanaṃ amhehi kathaṃ saddahitabba’’nti vattabbatā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ.
‘‘एत्तावता परिवत्तो हारो परिपुण्णो, अञ्ञो नियुत्तो नत्थी’’ति वत्तब्बत्ता ‘‘नियुत्तो परिवत्तनो हारो’’ति वुत्तं। यस्मिं सुत्ते कुसलाकुसले निद्दिट्ठे पटिपक्खवसेन नीहरित्वा यथासम्भवं यो यो परिवत्तनो हारो नियुत्तो, तस्मिं सुत्ते निद्दिट्ठे पटिपक्खवसेन नीहरित्वा सो सो परिवत्तनो हारो नियुत्तो निद्धारेत्वा युत्तो योजितोति अत्थो गहेतब्बोति।
‘‘Ettāvatā parivatto hāro paripuṇṇo, añño niyutto natthī’’ti vattabbattā ‘‘niyutto parivattano hāro’’ti vuttaṃ. Yasmiṃ sutte kusalākusale niddiṭṭhe paṭipakkhavasena nīharitvā yathāsambhavaṃ yo yo parivattano hāro niyutto, tasmiṃ sutte niddiṭṭhe paṭipakkhavasena nīharitvā so so parivattano hāro niyutto niddhāretvā yutto yojitoti attho gahetabboti.
इति परिवत्तनहारविभङ्गे सत्तिबलानुरूपा रचिता
Iti parivattanahāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā
विभावना निट्ठिता।
Vibhāvanā niṭṭhitā.
पण्डितेहि पन अट्ठकथाटीकानुसारेन गम्भीरत्थो वित्थारतो विभजित्वा गहेतब्बोति।
Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi / ९. परिवत्तनहारविभङ्गो • 9. Parivattanahāravibhaṅgo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ९. परिवत्तनहारविभङ्गवण्णना • 9. Parivattanahāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिप्पकरण-टीका • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ९. परिवत्तनहारविभङ्गवण्णना • 9. Parivattanahāravibhaṅgavaṇṇanā
