| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
६. दुक्खवग्गो
6. Dukkhavaggo
१. परिवीमंसनसुत्तवण्णना
1. Parivīmaṃsanasuttavaṇṇanā
५१. दुक्खवग्गस्स पठमे परिवीमंसमानोति उपपरिक्खमानो। जरामरणन्ति कस्मा जरामरणं एकमेव ‘‘अनेकविधं नानप्पकारक’’न्ति वत्वा गहितन्ति चे? तस्मिं गहिते सब्बदुक्खस्स गहितत्ता। यथा हि चूळाय गहिते पुरिसे सो पुरिसो गहितोव होति, एवं जरामरणे गहिते सब्बदुक्खं गहितमेव होति। तस्मा ‘‘यं खो इदं अनेकविधं नानप्पकारकं दुक्खं लोके उप्पज्जती’’ति न्हत्वा ठितं पुरिसं विय सब्बदुक्खं दस्सेत्वा तं चूळाय गण्हन्तो विय जरामरणं गण्हि।
51. Dukkhavaggassa paṭhame parivīmaṃsamānoti upaparikkhamāno. Jarāmaraṇanti kasmā jarāmaraṇaṃ ekameva ‘‘anekavidhaṃ nānappakāraka’’nti vatvā gahitanti ce? Tasmiṃ gahite sabbadukkhassa gahitattā. Yathā hi cūḷāya gahite purise so puriso gahitova hoti, evaṃ jarāmaraṇe gahite sabbadukkhaṃ gahitameva hoti. Tasmā ‘‘yaṃ kho idaṃ anekavidhaṃ nānappakārakaṃ dukkhaṃ loke uppajjatī’’ti nhatvā ṭhitaṃ purisaṃ viya sabbadukkhaṃ dassetvā taṃ cūḷāya gaṇhanto viya jarāmaraṇaṃ gaṇhi.
जरामरणनिरोधसारुप्पगामिनीति जरामरणनिरोधस्स सारुप्पभावेन निक्किलेसताय परिसुद्धताय सदिसाव हुत्वा गामिनीति अत्थो। तथा पटिपन्नो च होतीति यथा तं पटिपन्नोति वुच्चति, एवं पटिपन्नो होति। अनुधम्मचारीति निब्बानधम्मं अनुगतं पटिपत्तिधम्मं चरति, पूरेतीति अत्थो। दुक्खक्खयाय पटिपन्नोति सीलं आदिं कत्वा जरामरणदुक्खस्स निरोधत्थाय पटिपन्नो। सङ्खारनिरोधायाति सङ्खारदुक्खस्स निरोधत्थाय। एत्तावता याव अरहत्ता देसना कथिता।
Jarāmaraṇanirodhasāruppagāminīti jarāmaraṇanirodhassa sāruppabhāvena nikkilesatāya parisuddhatāya sadisāva hutvā gāminīti attho. Tathā paṭipanno ca hotīti yathā taṃ paṭipannoti vuccati, evaṃ paṭipanno hoti. Anudhammacārīti nibbānadhammaṃ anugataṃ paṭipattidhammaṃ carati, pūretīti attho. Dukkhakkhayāya paṭipannoti sīlaṃ ādiṃ katvā jarāmaraṇadukkhassa nirodhatthāya paṭipanno. Saṅkhāranirodhāyāti saṅkhāradukkhassa nirodhatthāya. Ettāvatā yāva arahattā desanā kathitā.
इदानि अरहत्तफलपच्चवेक्खणं सततविहारञ्च दस्सेत्वा देसना निवत्तेतब्बा सिया, तथा अकत्वा अविज्जागतोति इदं कस्मा गण्हातीति? खीणासवस्स समतिक्कन्तवट्टदुक्खदस्सनत्थं । अपिच पुन वट्टं आरभित्वा विवट्टे कथियमाने बुज्झनकसत्तो चेत्थ अत्थि, तस्स अज्झासयवसेनापि इदं गण्हातीति वेदितब्बो। तत्थ अविज्जागतोति अविज्जाय गतो उपगतो समन्नागतो। पुरिसपुग्गलोति पुरिसोयेव पुग्गलो। उभयेनापि सम्मुतिकथं कथेति। बुद्धानञ्हि सम्मुतिकथा परमत्थकथाति द्वे कथा होन्ति। तत्थ ‘‘सत्तो नरो पुरिसो पुग्गलो तिस्सो नागो’’ति एवं पवत्ता सम्मुतिकथा नाम। ‘‘खन्धा धातुयो आयतनानी’’ति एवं पवत्ता परमत्थकथा नाम। परमत्थं कथेन्तापि सम्मुतिं अमुञ्चित्वा कथेन्ति। ते सम्मुतिं कथेन्तापि परमत्थं कथेन्तापि सच्चमेव कथेन्ति। तेनेव वुत्तं –
Idāni arahattaphalapaccavekkhaṇaṃ satatavihārañca dassetvā desanā nivattetabbā siyā, tathā akatvā avijjāgatoti idaṃ kasmā gaṇhātīti? Khīṇāsavassa samatikkantavaṭṭadukkhadassanatthaṃ . Apica puna vaṭṭaṃ ārabhitvā vivaṭṭe kathiyamāne bujjhanakasatto cettha atthi, tassa ajjhāsayavasenāpi idaṃ gaṇhātīti veditabbo. Tattha avijjāgatoti avijjāya gato upagato samannāgato. Purisapuggaloti purisoyeva puggalo. Ubhayenāpi sammutikathaṃ katheti. Buddhānañhi sammutikathā paramatthakathāti dve kathā honti. Tattha ‘‘satto naro puriso puggalo tisso nāgo’’ti evaṃ pavattā sammutikathā nāma. ‘‘Khandhā dhātuyo āyatanānī’’ti evaṃ pavattā paramatthakathā nāma. Paramatthaṃ kathentāpi sammutiṃ amuñcitvā kathenti. Te sammutiṃ kathentāpi paramatthaṃ kathentāpi saccameva kathenti. Teneva vuttaṃ –
‘‘दुवे सच्चानि अक्खासि, सम्बुद्धो वदतं वरो।
‘‘Duve saccāni akkhāsi, sambuddho vadataṃ varo;
सम्मुतिं परमत्थञ्च, ततियं नूपलब्भति।
Sammutiṃ paramatthañca, tatiyaṃ nūpalabbhati;
सङ्केतवचनं सच्चं, लोकसम्मुतिकारणं।
Saṅketavacanaṃ saccaṃ, lokasammutikāraṇaṃ;
परमत्थवचनं सच्चं, धम्मानं भूतलक्खण’’न्ति॥
Paramatthavacanaṃ saccaṃ, dhammānaṃ bhūtalakkhaṇa’’nti.
पुञ्ञं चे सङ्खारन्ति तेरसचेतनाभेदं पुञ्ञाभिसङ्खारं। अभिसङ्खरोतीति करोति। पुञ्ञूपगं होति विञ्ञाणन्ति कम्मविञ्ञाणं कम्मपुञ्ञेन उपगतं सम्पयुत्तं होति, विपाकविञ्ञाणं विपाकपुञ्ञेन। अपुञ्ञं चे सङ्खारन्ति द्वादसचेतनाभेदं अपुञ्ञाभिसङ्खारं अभिसङ्खरोति। आनेञ्जं चे सङ्खारन्ति चतुचेतनाभेदं आनेञ्जाभिसङ्खारं। आनेञ्जूपगं होति विञ्ञाणन्ति कम्मानेञ्जेन कम्मविञ्ञाणं, विपाकानेञ्जेन विपाकविञ्ञाणं उपगतं होति। एत्थ च तिविधस्स कम्माभिसङ्खारस्स गहितत्ता द्वादसपदिको पच्चयाकारो गहितोव होति। एत्तावता वट्टं दस्सितं।
Puññaṃce saṅkhāranti terasacetanābhedaṃ puññābhisaṅkhāraṃ. Abhisaṅkharotīti karoti. Puññūpagaṃ hoti viññāṇanti kammaviññāṇaṃ kammapuññena upagataṃ sampayuttaṃ hoti, vipākaviññāṇaṃ vipākapuññena. Apuññaṃ ce saṅkhāranti dvādasacetanābhedaṃ apuññābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti. Āneñjaṃ ce saṅkhāranti catucetanābhedaṃ āneñjābhisaṅkhāraṃ. Āneñjūpagaṃ hoti viññāṇanti kammāneñjena kammaviññāṇaṃ, vipākāneñjena vipākaviññāṇaṃ upagataṃ hoti. Ettha ca tividhassa kammābhisaṅkhārassa gahitattā dvādasapadiko paccayākāro gahitova hoti. Ettāvatā vaṭṭaṃ dassitaṃ.
इदानि विवट्टं दस्सेन्तो यतो खो, भिक्खवेतिआदिमाह। तत्थ अविज्जाति चतूसु सच्चेसु अञ्ञाणं। विज्जाति अरहत्तमग्गञाणं। एत्थ च पठममेव अविज्जाय पहीनाय विज्जा उप्पज्जति। यथा पन चतुरङ्गेपि तमे रत्तिं पदीपुज्जलेन अन्धकारो पहीयति, एवं विज्जुप्पादा अविज्जाय पहानं वेदितब्बं। न किञ्चि लोके उपादियतीति लोके किञ्चि धम्मं न गण्हाति न परामसति। अनुपादियं न परितस्सतीति अनुपादियन्तो अगण्हन्तो नेव तण्हापरितस्सनाय, न भयपरितस्सनाय परितस्सति, न तण्हायति न भायतीति अत्थो। पच्चत्तञ्ञेवाति सयमेव अत्तनाव परिनिब्बायति, न अञ्ञस्स आनुभावेन।
Idāni vivaṭṭaṃ dassento yato kho, bhikkhavetiādimāha. Tattha avijjāti catūsu saccesu aññāṇaṃ. Vijjāti arahattamaggañāṇaṃ. Ettha ca paṭhamameva avijjāya pahīnāya vijjā uppajjati. Yathā pana caturaṅgepi tame rattiṃ padīpujjalena andhakāro pahīyati, evaṃ vijjuppādā avijjāya pahānaṃ veditabbaṃ. Na kiñci loke upādiyatīti loke kiñci dhammaṃ na gaṇhāti na parāmasati. Anupādiyaṃ na paritassatīti anupādiyanto agaṇhanto neva taṇhāparitassanāya, na bhayaparitassanāya paritassati, na taṇhāyati na bhāyatīti attho. Paccattaññevāti sayameva attanāva parinibbāyati, na aññassa ānubhāvena.
सो सुखं चे वेदनन्ति इदं कस्मा आरभि? खीणासवस्स पच्चवेक्खणञाणं दस्सेत्वा सततविहारं दस्सेतुं आरभि। अनज्झोसिताति तण्हाय गिलित्वा परिनिट्ठपेत्वा अगहिता। अथ दुक्खवेदना कस्मा वुत्ता, किं तम्पि अभिनन्दन्तो अत्थीति? आम अत्थि। सुखं अभिनन्दन्तोयेव हि दुक्खं अभिनन्दति नाम दुक्खं पत्वा सुखं पत्थनतो सुखस्स च विपरिणामदुक्खतोति। कायपरियन्तिकन्ति कायपरिच्छिन्नं, याव पञ्चद्वारकायो पवत्तति, ताव पवत्तं पञ्चद्वारिकवेदनन्ति अत्थो। जीवितपरियन्तिकन्ति जीवितपरिच्छिन्नं । याव जीवितं पवत्तति, ताव पवत्तं मनोद्वारिकवेदनन्ति अत्थो।
Sosukhaṃ ce vedananti idaṃ kasmā ārabhi? Khīṇāsavassa paccavekkhaṇañāṇaṃ dassetvā satatavihāraṃ dassetuṃ ārabhi. Anajjhositāti taṇhāya gilitvā pariniṭṭhapetvā agahitā. Atha dukkhavedanā kasmā vuttā, kiṃ tampi abhinandanto atthīti? Āma atthi. Sukhaṃ abhinandantoyeva hi dukkhaṃ abhinandati nāma dukkhaṃ patvā sukhaṃ patthanato sukhassa ca vipariṇāmadukkhatoti. Kāyapariyantikanti kāyaparicchinnaṃ, yāva pañcadvārakāyo pavattati, tāva pavattaṃ pañcadvārikavedananti attho. Jīvitapariyantikanti jīvitaparicchinnaṃ . Yāva jīvitaṃ pavattati, tāva pavattaṃ manodvārikavedananti attho.
तत्थ पञ्चद्वारिकवेदना पच्छा उप्पज्जित्वा पठमं निरुज्झति, मनोद्वारिकवेदना पठमं उप्पज्जित्वा पच्छा निरुज्झति। सा हि पटिसन्धिक्खणे वत्थुरूपस्मिंयेव पतिट्ठाति। पञ्चद्वारिका पवत्ते पञ्चद्वारवसेन पवत्तमाना पठमवये वीसतिवस्सकाले रज्जनदुस्सनमुय्हनवसेन अधिमत्ता बलवती होति, पण्णासवस्सकाले ठिता होति, सट्ठिवस्सकालतो पट्ठाय परिहायमाना असीतिनवुतिवस्सकाले मन्दा होति। तदा हि सत्ता ‘‘चिररत्तं एकतो निसीदिम्हा निपज्जिम्हा’’ति वदन्तेपि ‘‘न सञ्जानामा’’ति वदन्ति। अधिमत्तानिपि रूपादिआरम्मणानि ‘‘न पस्साम न सुणाम’’, ‘‘सुगन्धं दुग्गन्धं वा सादुं असादुं वा थद्धं मुदुकन्ति वा न जानामा’’ति वदन्ति। इति नेसं पञ्चद्वारिकवेदना भग्गा होति, मनोद्वारिकाव पवत्तति। सापि अनुपुब्बेन परिहायमाना मरणसमये हदयकोटिंयेव निस्साय पवत्तति। याव पनेसा पवत्तति, ताव सत्तो जीवतीति वुच्चति। यदा नप्पवत्तति, तदा मतो निरुद्धोति वुच्चति।
Tattha pañcadvārikavedanā pacchā uppajjitvā paṭhamaṃ nirujjhati, manodvārikavedanā paṭhamaṃ uppajjitvā pacchā nirujjhati. Sā hi paṭisandhikkhaṇe vatthurūpasmiṃyeva patiṭṭhāti. Pañcadvārikā pavatte pañcadvāravasena pavattamānā paṭhamavaye vīsativassakāle rajjanadussanamuyhanavasena adhimattā balavatī hoti, paṇṇāsavassakāle ṭhitā hoti, saṭṭhivassakālato paṭṭhāya parihāyamānā asītinavutivassakāle mandā hoti. Tadā hi sattā ‘‘cirarattaṃ ekato nisīdimhā nipajjimhā’’ti vadantepi ‘‘na sañjānāmā’’ti vadanti. Adhimattānipi rūpādiārammaṇāni ‘‘na passāma na suṇāma’’, ‘‘sugandhaṃ duggandhaṃ vā sāduṃ asāduṃ vā thaddhaṃ mudukanti vā na jānāmā’’ti vadanti. Iti nesaṃ pañcadvārikavedanā bhaggā hoti, manodvārikāva pavattati. Sāpi anupubbena parihāyamānā maraṇasamaye hadayakoṭiṃyeva nissāya pavattati. Yāva panesā pavattati, tāva satto jīvatīti vuccati. Yadā nappavattati, tadā mato niruddhoti vuccati.
स्वायमत्थो वापिया दीपेतब्बो –
Svāyamattho vāpiyā dīpetabbo –
यथा हि पुरिसो पञ्चउदकमग्गसम्पन्नं वापिं करेय्य, पठमं देवे वुट्ठे पञ्चहि उदकमग्गेहि उदकं पविसित्वा अन्तोवापियं आवाटे पूरेय्य, पुनप्पुनं देवे वस्सन्ते उदकमग्गे पूरेत्वा गावुतड्ढयोजनमत्तं ओत्थरित्वा उदकं तिट्ठेय्य ततो ततो विस्सन्दमानं, अथ निद्धमनतुम्बे विवरित्वा खेत्तेसु कम्मे करियमाने उदकं निक्खमन्तं, सस्सपाककाले (उदकं निक्खमन्तं,) उदकं परिहीनं ‘‘मच्छे गण्हामा’’ति वत्तब्बतं आपज्जेय्य, ततो कतिपाहेन आवाटेसुयेव उदकं सण्ठहेय्य। याव पन तं आवाटेसु होति, ताव ‘‘महावापियं उदकं अत्थी’’ति सङ्खं गच्छति। यदा पन तत्थ छिज्जति, तदा ‘‘वापियं उदकं नत्थी’’ति वुच्चति, एवंसम्पदमिदं वेदितब्बं।
Yathā hi puriso pañcaudakamaggasampannaṃ vāpiṃ kareyya, paṭhamaṃ deve vuṭṭhe pañcahi udakamaggehi udakaṃ pavisitvā antovāpiyaṃ āvāṭe pūreyya, punappunaṃ deve vassante udakamagge pūretvā gāvutaḍḍhayojanamattaṃ ottharitvā udakaṃ tiṭṭheyya tato tato vissandamānaṃ, atha niddhamanatumbe vivaritvā khettesu kamme kariyamāne udakaṃ nikkhamantaṃ, sassapākakāle (udakaṃ nikkhamantaṃ,) udakaṃ parihīnaṃ ‘‘macche gaṇhāmā’’ti vattabbataṃ āpajjeyya, tato katipāhena āvāṭesuyeva udakaṃ saṇṭhaheyya. Yāva pana taṃ āvāṭesu hoti, tāva ‘‘mahāvāpiyaṃ udakaṃ atthī’’ti saṅkhaṃ gacchati. Yadā pana tattha chijjati, tadā ‘‘vāpiyaṃ udakaṃ natthī’’ti vuccati, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ.
पठमं देवे वस्सन्ते पञ्चहि मग्गेहि उदके पविसन्ते आवाटानं पूरणकालो विय हि पठममेव पटिसन्धिक्खणे मनोद्वारिकवेदनाय वत्थुरूपे पतिट्ठितकालो, पुनप्पुनं देवे वस्सन्ते पञ्चन्नं मग्गानं पूरितकालो विय पवत्ते पञ्चद्वारिकवेदनाय पवत्तिकालो, गावुतड्ढयोजनमत्तं अज्झोत्थरणं विय पठमवये वीसतिवस्सकाले रज्जनादिवसेन तस्सा अधिमत्तबलवभावो, याव वापितो उदकं न निग्गच्छति, ताव पूराय वापिया ठितकालो विय पञ्ञासवस्सकाले तस्सा ठितकालो, निद्धमनतुम्बेसु विवटेसु कम्मन्ते करियमाने उदकस्स निक्खमनकालो विय सट्ठिवस्सकालतो पट्ठाय तस्सा परिहानि, उदके भट्ठे उदकमग्गेसु परित्तोदकस्स ठितकालो विय असीतिनवुतिवस्सकाले पञ्चद्वारिकवेदनाय मन्दकालो, आवाटेसुयेव उदकस्स पतिट्ठानकालो विय हदयवत्थुकोटिं निस्साय मनोद्वारिकवेदनाय पवत्तिकालो, आवाटेसु परित्तेपि उदके सति ‘‘वापियं उदकं अत्थी’’ति वत्तब्बकालो विय याव सा पवत्तति, ताव ‘‘सत्तो जीवती’’ति वुच्चति। यथा पन आवाटेसु उदके छिन्ने ‘‘नत्थि वापियं उदक’’न्ति वुच्चति, एवं मनोद्वारिकवेदनाय अप्पवत्तमानाय ‘‘सत्तो मतो’’ति वुच्चति। इमं वेदनं सन्धाय वुत्तं ‘‘जीवितपरियन्तिकं वेदनं वेदियमानो’’ति।
Paṭhamaṃ deve vassante pañcahi maggehi udake pavisante āvāṭānaṃ pūraṇakālo viya hi paṭhamameva paṭisandhikkhaṇe manodvārikavedanāya vatthurūpe patiṭṭhitakālo, punappunaṃ deve vassante pañcannaṃ maggānaṃ pūritakālo viya pavatte pañcadvārikavedanāya pavattikālo, gāvutaḍḍhayojanamattaṃ ajjhottharaṇaṃ viya paṭhamavaye vīsativassakāle rajjanādivasena tassā adhimattabalavabhāvo, yāva vāpito udakaṃ na niggacchati, tāva pūrāya vāpiyā ṭhitakālo viya paññāsavassakāle tassā ṭhitakālo, niddhamanatumbesu vivaṭesu kammante kariyamāne udakassa nikkhamanakālo viya saṭṭhivassakālato paṭṭhāya tassā parihāni, udake bhaṭṭhe udakamaggesu parittodakassa ṭhitakālo viya asītinavutivassakāle pañcadvārikavedanāya mandakālo, āvāṭesuyeva udakassa patiṭṭhānakālo viya hadayavatthukoṭiṃ nissāya manodvārikavedanāya pavattikālo, āvāṭesu parittepi udake sati ‘‘vāpiyaṃ udakaṃ atthī’’ti vattabbakālo viya yāva sā pavattati, tāva ‘‘satto jīvatī’’ti vuccati. Yathā pana āvāṭesu udake chinne ‘‘natthi vāpiyaṃ udaka’’nti vuccati, evaṃ manodvārikavedanāya appavattamānāya ‘‘satto mato’’ti vuccati. Imaṃ vedanaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘jīvitapariyantikaṃ vedanaṃ vediyamāno’’ti.
कायस्स भेदाति कायस्स भेदेन। जीवितपरियादाना उद्धन्ति जीवितक्खयतो उद्धं। इधेवाति पटिसन्धिवसेन परतो अगन्त्वा इधेव। सीतीभविस्सन्तीति पवत्तिविप्फन्ददरथरहितानि सीतानि अप्पवत्तनधम्मानि भविस्सन्ति। सरीरानीति धातुसरीरानि। अवसिस्सन्तीति अवसिट्ठानि भविस्सन्ति।
Kāyassa bhedāti kāyassa bhedena. Jīvitapariyādānā uddhanti jīvitakkhayato uddhaṃ. Idhevāti paṭisandhivasena parato agantvā idheva. Sītībhavissantīti pavattivipphandadaratharahitāni sītāni appavattanadhammāni bhavissanti. Sarīrānīti dhātusarīrāni. Avasissantīti avasiṭṭhāni bhavissanti.
कुम्भकारपाकाति कुम्भकारस्स भाजनपचनट्ठानतो। पटिसिस्सेय्याति ठपेय्य। कपल्लानीति सह मुखवट्टिया एकाबद्धानि कुम्भकपल्लानि। अवसिस्सेय्युन्ति तिट्ठेय्युं। एवमेव खोति एत्थ इदं ओपम्मसंसन्दनं – आदित्तकुम्भकारपाको विय हि तयो भवा दट्ठब्बा, कुम्भकारो विय योगावचरो, पाकतो कुम्भकारभाजनानं नीहरणदण्डको विय अरहत्तमग्गञाणं, समो भूमिभागो विय असङ्खतं निब्बानतलं, दण्डकेन उण्हकुम्भं आकड्ढित्वा समे भूमिभागे कुम्भस्स ठपितकालो विय आरद्धविपस्सकस्स रूपसत्तकं अरूपसत्तकं विपस्सन्तस्स कम्मट्ठाने च पगुणे विभूते उपट्ठहमाने तथारूपं उतुसप्पायादिं लभित्वा एकासने निसिन्नस्स विपस्सनं वड्ढेत्वा अग्गफलं अरहत्तं पत्वा चतूहि अपायेहि अत्तभावं उद्धरित्वा फलसमापत्तिवसेन असङ्खते निब्बानतले ठितकालो दट्ठब्बो। खीणासवो पन उण्हकुम्भो विय अरहत्तप्पत्तदिवसेयेव न परिनिब्बाति, सासनप्पवेणिं पन घटयमानो पण्णाससट्ठिवस्सानि ठत्वा चरिमकचित्तप्पत्तिया उपादिण्णकक्खन्धभेदा अनुपादिसेसाय निब्बानधातुया परिनिब्बाति। अथस्स कुम्भस्स विय कपल्लानि अनुपादिण्णकसरीरानेव अवसिस्सन्तीति। सरीरानि अवसिस्सन्तीति पजानातीति इदं पन खीणासवस्स अनुयोगारोपनत्थं वुत्तं।
Kumbhakārapākāti kumbhakārassa bhājanapacanaṭṭhānato. Paṭisisseyyāti ṭhapeyya. Kapallānīti saha mukhavaṭṭiyā ekābaddhāni kumbhakapallāni. Avasisseyyunti tiṭṭheyyuṃ. Evameva khoti ettha idaṃ opammasaṃsandanaṃ – ādittakumbhakārapāko viya hi tayo bhavā daṭṭhabbā, kumbhakāro viya yogāvacaro, pākato kumbhakārabhājanānaṃ nīharaṇadaṇḍako viya arahattamaggañāṇaṃ, samo bhūmibhāgo viya asaṅkhataṃ nibbānatalaṃ, daṇḍakena uṇhakumbhaṃ ākaḍḍhitvā same bhūmibhāge kumbhassa ṭhapitakālo viya āraddhavipassakassa rūpasattakaṃ arūpasattakaṃ vipassantassa kammaṭṭhāne ca paguṇe vibhūte upaṭṭhahamāne tathārūpaṃ utusappāyādiṃ labhitvā ekāsane nisinnassa vipassanaṃ vaḍḍhetvā aggaphalaṃ arahattaṃ patvā catūhi apāyehi attabhāvaṃ uddharitvā phalasamāpattivasena asaṅkhate nibbānatale ṭhitakālo daṭṭhabbo. Khīṇāsavo pana uṇhakumbho viya arahattappattadivaseyeva na parinibbāti, sāsanappaveṇiṃ pana ghaṭayamāno paṇṇāsasaṭṭhivassāni ṭhatvā carimakacittappattiyā upādiṇṇakakkhandhabhedā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāti. Athassa kumbhassa viya kapallāni anupādiṇṇakasarīrāneva avasissantīti. Sarīrāni avasissantīti pajānātīti idaṃ pana khīṇāsavassa anuyogāropanatthaṃ vuttaṃ.
विञ्ञाणं पञ्ञायेथाति पटिसन्धिविञ्ञाणं पञ्ञायेथ। साधु साधूति थेरानं ब्याकरणं सम्पहंसति। एवमेतन्ति यदेतं तिविधे अभिसङ्खारे असति पटिसन्धिविञ्ञाणस्स अप्पञ्ञाणन्तिआदि, एवमेव एतं। अधिमुच्चथाति सन्निट्ठानसङ्खातं अधिमोक्खं पटिलभथ। एसेवन्तो दुक्खस्साति अयमेव वट्टदुक्खस्स अन्तो अयं परिच्छेदो, यदिदं निब्बानन्ति। पठमं।
Viññāṇaṃ paññāyethāti paṭisandhiviññāṇaṃ paññāyetha. Sādhu sādhūti therānaṃ byākaraṇaṃ sampahaṃsati. Evametanti yadetaṃ tividhe abhisaṅkhāre asati paṭisandhiviññāṇassa appaññāṇantiādi, evameva etaṃ. Adhimuccathāti sanniṭṭhānasaṅkhātaṃ adhimokkhaṃ paṭilabhatha. Esevanto dukkhassāti ayameva vaṭṭadukkhassa anto ayaṃ paricchedo, yadidaṃ nibbānanti. Paṭhamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. परिवीमंसनसुत्तं • 1. Parivīmaṃsanasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १. परिवीमंसनसुत्तवण्णना • 1. Parivīmaṃsanasuttavaṇṇanā
