| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
៦. ទុក្ខវគ្គោ
6. Dukkhavaggo
១. បរិវីមំសនសុត្តវណ្ណនា
1. Parivīmaṃsanasuttavaṇṇanā
៥១. ឧបបរិក្ខមានោតិ បវត្តិបវត្តិហេតុំ, និវត្តិនិវត្តិហេតុញ្ច បរិតុលេន្តោ។ កុតោ បនេតន្តិ? ‘‘សម្មា ទុក្ខក្ខយា’’តិ វចនតោ។ ន ហិ សព្ពទុក្ខបរិវីមំសំ វិនា សម្មា ទុក្ខក្ខយោ សម្ភវតិ។ កស្មាតិអាទិនា ជរាមរណស្សេវ គហណេ ការណំ បុច្ឆតិ។ ជាតិអាទីនម្បិ បវត្តិ ទុក្ខភាវិនីតិ អធិប្បាយោ។ យស្មា ជរាមរណេ គហិតេ សតិ ជាតិបិ គហិតា ហោតិ, តស្សា អភាវេ ជរាមរណស្សេវ អភាវតោ។ ឯស នយោ ភវាទីសុបិ។ ឯវំ យាវ ជាតិធម្មោ ជរាមរណេ គហិតេ គហិតោវ ហោតិ, ជរាមរណបទេសេន តព្ពិការវន្តោ សព្ពេ តេភូមកា សង្ខារា គហិតាតិ ឯវម្បិ ជរាមរណគ្គហណេន សព្ពម្បិ វដ្ដទុក្ខំ គហិតមេវ ហោតិ។ តេនាហ ‘‘តស្មិំ គហិតេ សព្ពទុក្ខស្ស គហិតត្តា’’តិ។ អនេកវិធន្តិ ពហុវិធំ ពហុកោដ្ឋាសំ។ ‘‘អនេក’’ន្តិ វា បាឋោ ។ អនេកន្តិ ពហុលវចនំ។ វិធន្តិ ខណ្ឌិច្ចបាលិច្ចាទិវសេន វិបរីតកោដ្ឋាសំ។ នានប្បការកន្តិ តតោ ឯវ នានប្បការំ។ ន្ហត្វា ឋិតំ បុរិសំ វិយាតិ ពាលានំ អត្តភាវស្ស សុភាការេន ឧបដ្ឋានំ សន្ធាយាហ។
51.Upaparikkhamānoti pavattipavattihetuṃ, nivattinivattihetuñca paritulento. Kuto panetanti? ‘‘Sammā dukkhakkhayā’’ti vacanato. Na hi sabbadukkhaparivīmaṃsaṃ vinā sammā dukkhakkhayo sambhavati. Kasmātiādinā jarāmaraṇasseva gahaṇe kāraṇaṃ pucchati. Jātiādīnampi pavatti dukkhabhāvinīti adhippāyo. Yasmā jarāmaraṇe gahite sati jātipi gahitā hoti, tassā abhāve jarāmaraṇasseva abhāvato. Esa nayo bhavādīsupi. Evaṃ yāva jātidhammo jarāmaraṇe gahite gahitova hoti, jarāmaraṇapadesena tabbikāravanto sabbe tebhūmakā saṅkhārā gahitāti evampi jarāmaraṇaggahaṇena sabbampi vaṭṭadukkhaṃ gahitameva hoti. Tenāha ‘‘tasmiṃ gahite sabbadukkhassa gahitattā’’ti. Anekavidhanti bahuvidhaṃ bahukoṭṭhāsaṃ. ‘‘Aneka’’nti vā pāṭho . Anekanti bahulavacanaṃ. Vidhanti khaṇḍiccapāliccādivasena viparītakoṭṭhāsaṃ. Nānappakārakanti tato eva nānappakāraṃ. Nhatvā ṭhitaṃ purisaṃ viyāti bālānaṃ attabhāvassa subhākārena upaṭṭhānaṃ sandhāyāha.
‘‘សារុប្បភាវេនា’’តិ វុត្តំ, កិំ សព្ពថា សារុប្បភាវេនាតិ អាហ ‘‘និក្កិលេសតាយ បរិសុទ្ធតាយា’’តិ។ ន ហិ តស្សេសា អសង្ខតតាទិភាវេន សទិសា។ បដិបន្នោតិ បដិមុខោ អភិសង្ខារមុខោ ហុត្វា បន្នោ អធិគតោ។ អនុគតន្តិ អនុច្ឆវិកភាវេន គតំ, យថា ច និព្ពានស្ស អធិគមោ ហោតិ, ឯវំ តទនុរូបភាវេន គតំ។ ឯត្ថ ច បាឡិយំ ‘‘បជានាតី’’តិ បុព្ពភាគវសេន បជាននា វុត្តា, ‘‘តថា បដិបន្នោ ច ហោតី’’តិ និយតវសេន។ ‘‘អបរភាគវសេនា’’តិ អបរេ។ កេចិ បន ‘‘យថា បដិបន្នស្ស ជរាមរណំ និរុជ្ឈតិ, តថា បដិបន្នោ’’តិ វទន្តិ។ បទវីមំសនា បុព្ពភាគវសេន វេទិតព្ពា, ន មគ្គក្ខណវសេន។ សង្ខារនិរោធាយាតិ ឯត្ថ នយិទំ អវិជ្ជាបច្ចយសង្ខារគ្គហណំ, អថ ខោ សង្ខតសង្ខារគ្គហណន្តិ អាហ ‘‘សង្ខារទុក្ខស្ស និរោធត្ថាយា’’តិ។ តេនាហ ‘‘ឯត្តាវតា យាវ អរហត្តា ទេសនា កថិតា’’តិ។
‘‘Sāruppabhāvenā’’ti vuttaṃ, kiṃ sabbathā sāruppabhāvenāti āha ‘‘nikkilesatāya parisuddhatāyā’’ti. Na hi tassesā asaṅkhatatādibhāvena sadisā. Paṭipannoti paṭimukho abhisaṅkhāramukho hutvā panno adhigato. Anugatanti anucchavikabhāvena gataṃ, yathā ca nibbānassa adhigamo hoti, evaṃ tadanurūpabhāvena gataṃ. Ettha ca pāḷiyaṃ ‘‘pajānātī’’ti pubbabhāgavasena pajānanā vuttā, ‘‘tathā paṭipanno ca hotī’’ti niyatavasena. ‘‘Aparabhāgavasenā’’ti apare. Keci pana ‘‘yathā paṭipannassa jarāmaraṇaṃ nirujjhati, tathā paṭipanno’’ti vadanti. Padavīmaṃsanā pubbabhāgavasena veditabbā, na maggakkhaṇavasena. Saṅkhāranirodhāyāti ettha nayidaṃ avijjāpaccayasaṅkhāraggahaṇaṃ, atha kho saṅkhatasaṅkhāraggahaṇanti āha ‘‘saṅkhāradukkhassa nirodhatthāyā’’ti. Tenāha ‘‘ettāvatā yāva arahattā desanā kathitā’’ti.
‘‘បច្ចត្តំយេវ បរិនិព្ពាយតី’’តិអាទិនា អរហត្តផលបច្ចវេក្ខណំ, ‘‘សោ សុខញ្ច វេទនំ វេទយតី’’តិអាទិនា សតតវិហារញ្ច ទស្សេត្វា ទេសនា សព្ពថាវ វដ្ដទេសនាតោ និវត្តេតព្ពា សិយា។ អវិជ្ជាគតោតិ ឯត្ថ ឥតិ-សទ្ទោ អាទិអត្ថោ, តេន ឯវមាទិកំ ឥទំ វដ្ដវិវដ្ដកថនំ បុន គណ្ហាតិ។ បុគ្គលសទ្ទោ ឥតរាសំ ទ្វិន្នំ បកតីនំ វាចកោតិ តតោ វិសេសេត្វា គហណេ បឋមបកតិមេវ ទស្សេន្តោ ‘‘បុរិសបុគ្គលោ’’តិ អវោចាតិ អាហ ‘‘បុរិសោយេវ បុគ្គលោ’’តិ។ ឧភយេនាតិ បុរិសបុគ្គលគ្គហណេន។ សម្មុតិយា អវិជ្ជមានាយ កថា ទេសនា សម្មុតិកថា។ បរមត្ថស្ស កថា ទេសនា បរមត្ថកថា។ តត្ថាតិ សម្មុតិបរមត្ថកថាសុ, ន សម្មុតិបរមត្ថេសុ។ តេនាហ ‘‘ឯវំ បវត្តា សម្មុតិកថា នាមា’’តិអាទិ។ តត្រិទំ សម្មុតិបរមត្ថានំ លក្ខណំ – យស្មិំ ភិន្នេ ពុទ្ធិយា វា អវយវវិនិព្ភោគេ កតេ ន តំសមញ្ញា, សា ឃដបដាទិប្បភេទា សម្មុតិ, តព្ពិបរិយាយតោ បរមត្ថោ។ ន ហិ កក្ខឡផុសនាទិសភាវេ អយំ នយោ លព្ភតិ។ តត្ថ រូបាទិធម្មំ សមូហសន្តានវសេន បវត្តមានំ ឧបាទាយ ‘‘សត្តោ’’តិអាទិ វោហារោតិ អាហ ‘‘សត្តោ នរោ…បេ.… សម្មុតិកថា នាមា’’តិ ។ យស្មា រូបាទយោ បរមត្ថធម្មា ‘‘ខន្ធា ធាតុយោ’’តិអាទិនា វុច្ចន្តិ, ន វោហារមត្តំ, តស្មា ‘‘ខន្ធា…បេ.… បរមត្ថកថា នាមា’’តិ វុត្តំ។ ននុ ខន្ធកថាបិ សម្មុតិកថាវ, សម្មុតិ ហិ សង្កេតោ ខន្ធដ្ឋោ រាសដ្ឋោ វា កោដ្ឋាសដ្ឋោ វាតិ? សច្ចមេតំ, អយំ បន ខន្ធសមញ្ញា ផស្សាទីសុ តជ្ជាបញ្ញត្តិ វិយ បរមត្ថសន្និស្សយា តស្ស អាសន្នតរា បុគ្គលសមញ្ញាទយោ វិយ ន ទូរេតិ បរមត្ថសង្គហតា វុត្តា។ ខន្ធសីសេន វា តទុបាទានា សភាវធម្មា ឯវ គហិតា។ ននុ ច សព្ពេបិ សភាវធម្មា សម្មុតិមុខេនេវ ទេសនំ អារោហន្តិ, ន សម្មុខេនាតិ សព្ពាបិ ទេសនា សម្មុតិទេសនាវ សិយាតិ? នយិទមេវំ ទេសេតព្ពធម្មវិភាគេន ទេសនាវិភាគស្ស អធិប្បេតត្តា, ន ច សទ្ទោ កេនចិ បវត្តិនិមិត្តេន វិនា អត្ថំ បកាសេតីតិ។ តេនាហ ‘‘បរមត្ថំ កថេន្តាបិ សម្មុតិំ អមុញ្ចិត្វាវ កថេន្តី’’តិ។ សច្ចមេវ អវិបរីតមេវ កថេន្តិ។
‘‘Paccattaṃyeva parinibbāyatī’’tiādinā arahattaphalapaccavekkhaṇaṃ, ‘‘so sukhañca vedanaṃ vedayatī’’tiādinā satatavihārañca dassetvā desanā sabbathāva vaṭṭadesanāto nivattetabbā siyā. Avijjāgatoti ettha iti-saddo ādiattho, tena evamādikaṃ idaṃ vaṭṭavivaṭṭakathanaṃ puna gaṇhāti. Puggalasaddo itarāsaṃ dvinnaṃ pakatīnaṃ vācakoti tato visesetvā gahaṇe paṭhamapakatimeva dassento ‘‘purisapuggalo’’ti avocāti āha ‘‘purisoyeva puggalo’’ti. Ubhayenāti purisapuggalaggahaṇena. Sammutiyā avijjamānāya kathā desanā sammutikathā. Paramatthassa kathā desanā paramatthakathā. Tatthāti sammutiparamatthakathāsu, na sammutiparamatthesu. Tenāha ‘‘evaṃ pavattā sammutikathā nāmā’’tiādi. Tatridaṃ sammutiparamatthānaṃ lakkhaṇaṃ – yasmiṃ bhinne buddhiyā vā avayavavinibbhoge kate na taṃsamaññā, sā ghaṭapaṭādippabhedā sammuti, tabbipariyāyato paramattho. Na hi kakkhaḷaphusanādisabhāve ayaṃ nayo labbhati. Tattha rūpādidhammaṃ samūhasantānavasena pavattamānaṃ upādāya ‘‘satto’’tiādi vohāroti āha ‘‘satto naro…pe… sammutikathā nāmā’’ti . Yasmā rūpādayo paramatthadhammā ‘‘khandhā dhātuyo’’tiādinā vuccanti, na vohāramattaṃ, tasmā ‘‘khandhā…pe… paramatthakathā nāmā’’ti vuttaṃ. Nanu khandhakathāpi sammutikathāva, sammuti hi saṅketo khandhaṭṭho rāsaṭṭho vā koṭṭhāsaṭṭho vāti? Saccametaṃ, ayaṃ pana khandhasamaññā phassādīsu tajjāpaññatti viya paramatthasannissayā tassa āsannatarā puggalasamaññādayo viya na dūreti paramatthasaṅgahatā vuttā. Khandhasīsena vā tadupādānā sabhāvadhammā eva gahitā. Nanu ca sabbepi sabhāvadhammā sammutimukheneva desanaṃ ārohanti, na sammukhenāti sabbāpi desanā sammutidesanāva siyāti? Nayidamevaṃ desetabbadhammavibhāgena desanāvibhāgassa adhippetattā, na ca saddo kenaci pavattinimittena vinā atthaṃ pakāsetīti. Tenāha ‘‘paramatthaṃ kathentāpi sammutiṃ amuñcitvāva kathentī’’ti. Saccameva aviparītameva kathenti.
សម្មុតីតិ សមញ្ញា។ បរមោ ឧត្តមោ អត្ថោតិ បរមត្ថោ, ធម្មានំ យថាភូតសភាវោ។ តំ បរមត្ថំ, សម្មុតិ បន លោកស្ស សង្កេតមត្តសិទ្ធា។ យទិ ឯវំ កថំ សម្មុតិកថាយ សច្ចតាតិ អាហ ‘‘លោកសម្មុតិការណ’’ន្តិ លោកសមញ្ញំ និស្សាយ បវត្តនតោ។ លោកសមញ្ញាយ ហិ អភិនិវេសនំ វិនា បញ្ញាបនា ឯកច្ចស្ស សុតស្ស សាវនា វិយ, ន មុសា អនតិក្កមិតព្ពតោ តស្សា។ តេនាហ ភគវា ‘‘ជនបទនិរុត្តិំ នាភិនិវេសេយ្យ, សមញ្ញំ នាតិធាវេយ្យា’’តិ។ ធម្មានំ សភាវធម្មានំ។ ភូតលក្ខណំ ភាវស្ស លក្ខណំ ទីបេន្តីតិ កត្វា។
Sammutīti samaññā. Paramo uttamo atthoti paramattho, dhammānaṃ yathābhūtasabhāvo. Taṃ paramatthaṃ, sammuti pana lokassa saṅketamattasiddhā. Yadi evaṃ kathaṃ sammutikathāya saccatāti āha ‘‘lokasammutikāraṇa’’nti lokasamaññaṃ nissāya pavattanato. Lokasamaññāya hi abhinivesanaṃ vinā paññāpanā ekaccassa sutassa sāvanā viya, na musā anatikkamitabbato tassā. Tenāha bhagavā ‘‘janapadaniruttiṃ nābhiniveseyya, samaññaṃ nātidhāveyyā’’ti. Dhammānaṃ sabhāvadhammānaṃ. Bhūtalakkhaṇaṃ bhāvassa lakkhaṇaṃ dīpentīti katvā.
តេរសចេតនាភេទន្តិ អដ្ឋកាមាវចរកុសលចេតនាបញ្ចរូបាវចរកុសលចេតនាភេទំ។ អត្តនោ សន្តានស្ស បុននតោ បុជ្ជភវផលស្ស អភិសង្ខរណតោ បុញ្ញាភិសង្ខារំ។ កម្មបុញ្ញេនាតិ កម្មភូតេន។ វិបាកបុញ្ញេនាតិ វិបាកសង្ខាតេន។ បុញ្ញផលម្បិ ហិ ឧត្តរបទលោបេន ‘‘បុញ្ញ’’ន្តិ វុច្ចតិ ‘‘ឯវមិទំ បុញ្ញំ បវឌ្ឍតី’’តិអាទីសុ វិយ។ ‘‘អបុញ្ញូបគំ ហោតិ វិញ្ញាណ’’ន្តិ ឥទំ ‘‘បុញ្ញូបគំ ហោតិ វិញ្ញាណ’’ន្តិ ឯត្ថ វុត្តនយមេវាតិ ន ឧទ្ធតំ។ អបុញ្ញផលំ ឧត្តរបទលោបេន ‘‘អបុញ្ញ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ សង្ខារន្តិ សង្ខារស្ស គហិតត្តា ‘‘អវិជ្ជាគតោយ’’ន្តិ ឥមិនា សង្ខារស្ស បច្ចយោ គហិតោ, ‘‘បុញ្ញូបគំ ហោតិ វិញ្ញាណ’’ន្តិអាទិនា បច្ចយុប្បន្នំ វិញ្ញាណំ។ តស្មិញ្ច គហិតេ នាមរូបាទិ សព្ពំ គហិតមេវ ហោតិ។ តេនាហ ‘‘ទ្វាទសបទិកោ បច្ចយាការោ គហិតោវ ហោតី’’តិ។
Terasacetanābhedanti aṭṭhakāmāvacarakusalacetanāpañcarūpāvacarakusalacetanābhedaṃ. Attano santānassa punanato pujjabhavaphalassa abhisaṅkharaṇato puññābhisaṅkhāraṃ. Kammapuññenāti kammabhūtena. Vipākapuññenāti vipākasaṅkhātena. Puññaphalampi hi uttarapadalopena ‘‘puñña’’nti vuccati ‘‘evamidaṃ puññaṃ pavaḍḍhatī’’tiādīsu viya. ‘‘Apuññūpagaṃ hoti viññāṇa’’nti idaṃ ‘‘puññūpagaṃ hoti viññāṇa’’nti ettha vuttanayamevāti na uddhataṃ. Apuññaphalaṃ uttarapadalopena ‘‘apuñña’’nti vuccati. Saṅkhāranti saṅkhārassa gahitattā ‘‘avijjāgatoya’’nti iminā saṅkhārassa paccayo gahito, ‘‘puññūpagaṃ hoti viññāṇa’’ntiādinā paccayuppannaṃ viññāṇaṃ. Tasmiñca gahite nāmarūpādi sabbaṃ gahitameva hoti. Tenāha ‘‘dvādasapadiko paccayākāro gahitova hotī’’ti.
វិជ្ជាតិ អរហត្តមគ្គញាណំ ឧក្កដ្ឋនិទ្ទេសេន។ តស្សា ហិ ឧប្បាទា សព្ពសោ អវិជ្ជា បហីនា ហោតិ។ បឋមមេវាតិ ឥទំ អវិជ្ជាបហានវិជ្ជុប្បាទានំ សមានកាលតាទស្សនំ។ តេនាហ ‘‘យថា បនា’’តិអាទិ។ បទីបុជ្ជលេនាតិ បទីបុជ្ជលនហេតុនា សហេវ។ វិជ្ជុប្បាទាតិ វិជ្ជុប្បាទហេតុ, ឯវំ សតីបិ សមកាលត្តេតិ អធិប្បាយោ។ ន គណ្ហាតីតិ ‘‘ឯតំ មមា’’តិអាទិនា ន គណ្ហាតិ។ ន តណ្ហាយតិ ន ភាយតិ តណ្ហាវុត្តិនោ អភាវា, តតោ ឯវ ភយវត្ថុនោ ច អភាវា។
Vijjāti arahattamaggañāṇaṃ ukkaṭṭhaniddesena. Tassā hi uppādā sabbaso avijjā pahīnā hoti. Paṭhamamevāti idaṃ avijjāpahānavijjuppādānaṃ samānakālatādassanaṃ. Tenāha ‘‘yathā panā’’tiādi. Padīpujjalenāti padīpujjalanahetunā saheva. Vijjuppādāti vijjuppādahetu, evaṃ satīpi samakālatteti adhippāyo. Na gaṇhātīti ‘‘etaṃ mamā’’tiādinā na gaṇhāti. Na taṇhāyati na bhāyati taṇhāvuttino abhāvā, tato eva bhayavatthuno ca abhāvā.
គិលិត្វា បរិនិដ្ឋាបេត្វាតិ គិលិត្វា វិយ អញ្ញស្ស អវិសយំ វិយ ករណេន បរិនិដ្ឋាបេត្វា។ សាមិសសុខស្ស អនេកទុក្ខានុពន្ធភាវតោ, សុខាភិនន្ទស្ស ទុក្ខហេតុភាវតោ ច សុខំ អភិនន្ទន្តោយេវ ទុក្ខំ អភិនន្ទតិ នាម អគ្គិសន្តាបសុខំ ឥច្ឆន្តោ ធូមទុក្ខានុញ្ញាតោ វិយ។ ទុក្ខំ បត្វា សុខំ បត្ថនតោតិ ឯត្ថ ទុព្ពលគហណិកាទយោ និទស្សនភាវេន វេទិតព្ពា។ តេ ហិ យាវ សាយន្ហសមយាបិ អភុត្វា សាយមាសាទីនិ ករោន្តោ ជិឃច្ឆាទិំ ឧប្បាទេត្វា ភុញ្ជនាទីនិ ករោន្តិ។ សុខស្ស វិបរិណាមទុក្ខតោ សុខំ អភិនន្ទន្តោ ទុក្ខំ អភិនន្ទតិ នាមាតិ យោជនា។ កេចិ បន ទុក្ខស្ស អភាវតោ វិបរិណាមសុខតោ តំ សុខំ អភិនន្ទន្តោ ទុក្ខំ អភិនន្ទតីតិ វទន្តិ។ តំ ន, ន ហិ តាទិសំ សុខនិមិត្តំ កោចិ ទុក្ខំ អភិនន្ទន្តោ ទិដ្ឋោ, ទុក្ខហេតុំ បន សាមិសំ សុខំ អភិនន្ទន្តោ ទិដ្ឋោ។ ទុក្ខហេតុំ សាមិសំ សុខំ អភិនន្ទន្តោ អត្ថតោ ទុក្ខំ អភិនន្ទតិ នាមាតិ វុត្តោវាយមត្ថោ។ កាយោតិ បញ្ចទ្វារកាយោ, សោ បរិយន្តោ អវសានំ ឯតស្សាតិ កាយបរិយន្តិកំ។ តេនាហ ‘‘យាវ បញ្ចទ្វារកាយោ បវត្តតិ, តាវ បវត្ត’’ន្តិ។ ជីវិតបរិយន្តិកន្តិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។
Gilitvā pariniṭṭhāpetvāti gilitvā viya aññassa avisayaṃ viya karaṇena pariniṭṭhāpetvā. Sāmisasukhassa anekadukkhānubandhabhāvato, sukhābhinandassa dukkhahetubhāvato ca sukhaṃ abhinandantoyeva dukkhaṃ abhinandati nāma aggisantāpasukhaṃ icchanto dhūmadukkhānuññāto viya. Dukkhaṃ patvā sukhaṃ patthanatoti ettha dubbalagahaṇikādayo nidassanabhāvena veditabbā. Te hi yāva sāyanhasamayāpi abhutvā sāyamāsādīni karonto jighacchādiṃ uppādetvā bhuñjanādīni karonti. Sukhassa vipariṇāmadukkhato sukhaṃ abhinandanto dukkhaṃ abhinandati nāmāti yojanā. Keci pana dukkhassa abhāvato vipariṇāmasukhato taṃ sukhaṃ abhinandanto dukkhaṃ abhinandatīti vadanti. Taṃ na, na hi tādisaṃ sukhanimittaṃ koci dukkhaṃ abhinandanto diṭṭho, dukkhahetuṃ pana sāmisaṃ sukhaṃ abhinandanto diṭṭho. Dukkhahetuṃ sāmisaṃ sukhaṃ abhinandanto atthato dukkhaṃ abhinandati nāmāti vuttovāyamattho. Kāyoti pañcadvārakāyo, so pariyanto avasānaṃ etassāti kāyapariyantikaṃ. Tenāha ‘‘yāva pañcadvārakāyo pavattati, tāva pavatta’’nti. Jīvitapariyantikanti etthāpi eseva nayo.
បច្ឆា ឧប្បជ្ជិត្វា បឋមំ និរុជ្ឈតីតិ ឯកស្មិំ អត្តភាវេ មនោទ្វារិកវេទនាតោ បច្ឆា ឧប្បជ្ជិត្វា តតោ បឋមំ និរុជ្ឈតិ, តតោ ឯវ សិទ្ធមត្ថំ សរូបេនេវ ទស្សេតុំ ‘‘មនោទ្វារិកវេទនា បឋមំ ឧប្បជ្ជិត្វា បច្ឆា និរុជ្ឈតី’’តិ វុត្តំ។ ឥទានិ តមេវ សង្ខេបេន វុត្តំ វិវរិតុំ ‘‘សា ហី’’តិអាទិមាហ។ យាវ តេត្តិំសវស្សាបិ បឋមវយោ។ បណ្ណាសវស្សកាលេតិ បឋមវយតោ យាវ បញ្ញាសវស្សកាលា, តាវ ឋិតា ហោតីតិ វុឌ្ឍិហានិយោ អនុបគន្ត្វា សរូបេនេវ ឋិតា ហោតិ។ មន្ទាតិ មុទុកា អតិខិណា។ តទាតិ អសីតិនវុតិវស្សកាលេ។ តថា ចិរបរិវិតក្កេបិ។ ភគ្គា និត្តេជា ភគ្គវិភគ្គា ទុព្ពលា។ ហទយកោដិំយេវាតិ ចក្ខាទិវត្ថូសុ អវត្តេត្វា តេសំ ខីណត្តា កោដិភូតំ ហទយវត្ថុំយេវ។ យាវ ឯសា វេទនា វត្តតិ។
Pacchā uppajjitvā paṭhamaṃ nirujjhatīti ekasmiṃ attabhāve manodvārikavedanāto pacchā uppajjitvā tato paṭhamaṃ nirujjhati, tato eva siddhamatthaṃ sarūpeneva dassetuṃ ‘‘manodvārikavedanā paṭhamaṃ uppajjitvā pacchā nirujjhatī’’ti vuttaṃ. Idāni tameva saṅkhepena vuttaṃ vivarituṃ ‘‘sā hī’’tiādimāha. Yāva tettiṃsavassāpi paṭhamavayo. Paṇṇāsavassakāleti paṭhamavayato yāva paññāsavassakālā, tāva ṭhitā hotīti vuḍḍhihāniyo anupagantvā sarūpeneva ṭhitā hoti. Mandāti mudukā atikhiṇā. Tadāti asītinavutivassakāle. Tathā ciraparivitakkepi. Bhaggā nittejā bhaggavibhaggā dubbalā. Hadayakoṭiṃyevāti cakkhādivatthūsu avattetvā tesaṃ khīṇattā koṭibhūtaṃ hadayavatthuṃyeva. Yāva esā vedanā vattati.
វាបិយាតិ មហាតឡាកេន។ បញ្ចឧទកមគ្គសម្បន្នន្តិ បញ្ចហិ ឧទកស្ស បវិសននិក្ខមនមគ្គេហិ យុត្តំ។ តតោ តតោ វិស្សន្ទមានំ សព្ពសោ បុណ្ណត្តា។
Vāpiyāti mahātaḷākena. Pañcaudakamaggasampannanti pañcahi udakassa pavisananikkhamanamaggehi yuttaṃ. Tato tato vissandamānaṃ sabbaso puṇṇattā.
បឋមំ ទេវេ វស្សន្តេតិអាទិ ឧបមាសំសន្ទនំ។ ឥមំ វេទនំ សន្ធាយាតិ ឥមំ យថាវុត្តំ បរិយោសានប្បត្តំ មនោទ្វារិកវេទនំ សន្ធាយ។
Paṭhamaṃdeve vassantetiādi upamāsaṃsandanaṃ. Imaṃ vedanaṃ sandhāyāti imaṃ yathāvuttaṃ pariyosānappattaṃ manodvārikavedanaṃ sandhāya.
កាយស្ស ភេទាតិ អត្តភាវស្ស វិនាសតោ។ ‘‘ឧទ្ធំ ជីវិតបរិយាទានា’’តិ បាឡិ, អដ្ឋកថាយំ បន ជីវិតបរិយាទានា ឧទ្ធន្តិ បទុទ្ធារោ កតោ។ បរលោកវសេន អគន្ត្វា។ វេទនានំ សីតិភាវោ នាម សង្ខារទរថបរិឡាហភាវោ, សោ បនាយំ អប្បវត្តិវសេនាតិ អាហ ‘‘បវត្តិ…បេ.… ភវិស្សន្តី’’តិ។ ធាតុសរីរានីតិ អដ្ឋិកង្កលសង្ខាតធាតុសរីរានិ។ សរីរេកទេសេ ហិ សរីរសមញ្ញា។
Kāyassa bhedāti attabhāvassa vināsato. ‘‘Uddhaṃ jīvitapariyādānā’’ti pāḷi, aṭṭhakathāyaṃ pana jīvitapariyādānā uddhanti paduddhāro kato. Paralokavasena agantvā. Vedanānaṃ sītibhāvo nāma saṅkhāradarathapariḷāhabhāvo, so panāyaṃ appavattivasenāti āha ‘‘pavatti…pe… bhavissantī’’ti. Dhātusarīrānīti aṭṭhikaṅkalasaṅkhātadhātusarīrāni. Sarīrekadese hi sarīrasamaññā.
កុម្ភការបាកាតិ កុម្ភការបាកតោ។ ឯត្ថ បច្ចតីតិ បាកោ, បចនដ្ឋានំ។ តទេវ បាចនវសេន អាវសន្តិ ឯត្ថាតិ អាវាសោ, តស្មា កុម្ភការាវាសតោ។ អវិគតវូបសមំ សង្ខរិតំ កុម្ភំ ឧទ្ធរិត្វា ឋបេន្តោ ឆារិកាយ សតិ បិធានវសេន ឋបេតិ។ តថា ឋបនំ បន សន្ធាយ វុត្តំ ‘‘បដិសិស្សេយ្យា’’តិ។ កុម្ភស្ស បទេសភូតតាយ អាពទ្ធា អវយវា ‘‘កុម្ភកបាលានី’’តិ អធិប្បេតានិ, ន ឆិន្នភិន្នានិ។ អវយវមុខេន ហិ សមុទាយោ វុត្តោ។ តត្ថ កបាលសមុទាយោ ហិ ឃដោ។ តេនាហ ‘‘មុខវដ្ដិយា ឯកពទ្ធានី’’តិ។ អវសិស្សេយ្យុន្តិ វណ្ណវិសេសឧណ្ហភាវាបគតា ឃដការានេវ តិដ្ឋេយ្យុន្តិ។ អាទិត្ត…បេ.… តយោ ភវា ទដ្ឋព្ពា ឯកាទសហិ អគ្គីហិ អាទិត្តភាវតោ។ យថា កុម្ភការោ កុម្ភការាវាសំ អាទិត្តំ បច្ចវេក្ខតិ, ឯវំ អារទ្ធវិបស្សកោបេស ភវត្តយំ រាគាទីហិ អាទិត្តន្តិ អាហ ‘‘កុម្ភការោ វិយ យោគាវចរោ’’តិ។ នីហរណទណ្ឌកោ វិយ អរហត្តមគ្គញាណំ ភវត្តយបាកតោ នីហរណតោ។ សមោ ភូមិភាគោ វិយ និព្ពានតលំ សព្ពវិសមា និវត្តនតោ។
Kumbhakārapākāti kumbhakārapākato. Ettha paccatīti pāko, pacanaṭṭhānaṃ. Tadeva pācanavasena āvasanti etthāti āvāso, tasmā kumbhakārāvāsato. Avigatavūpasamaṃ saṅkharitaṃ kumbhaṃ uddharitvā ṭhapento chārikāya sati pidhānavasena ṭhapeti. Tathā ṭhapanaṃ pana sandhāya vuttaṃ ‘‘paṭisisseyyā’’ti. Kumbhassa padesabhūtatāya ābaddhā avayavā ‘‘kumbhakapālānī’’ti adhippetāni, na chinnabhinnāni. Avayavamukhena hi samudāyo vutto. Tattha kapālasamudāyo hi ghaṭo. Tenāha ‘‘mukhavaṭṭiyā ekabaddhānī’’ti. Avasisseyyunti vaṇṇavisesauṇhabhāvāpagatā ghaṭakārāneva tiṭṭheyyunti. Āditta…pe… tayo bhavā daṭṭhabbā ekādasahi aggīhi ādittabhāvato. Yathā kumbhakāro kumbhakārāvāsaṃ ādittaṃ paccavekkhati, evaṃ āraddhavipassakopesa bhavattayaṃ rāgādīhi ādittanti āha ‘‘kumbhakāro viya yogāvacaro’’ti. Nīharaṇadaṇḍakoviya arahattamaggañāṇaṃ bhavattayapākato nīharaṇato. Samo bhūmibhāgo viya nibbānatalaṃ sabbavisamā nivattanato.
‘‘អាទាននិក្ខេបនតោ, វយោវុទ្ធត្ថង្គមតោ, អាហារមយតោ, ឧតុមយតោ, ចិត្តសមុដ្ឋានតោ, កម្មជតោ, ធម្មតារូបតោ’’តិ (វិសុទ្ធិ. ២.៧០៦) ឥមេហិ សត្តហិ អាការេហិ សម្មសន្តោ រូបសត្តកំ វិបស្សតិ នាម។ ‘‘កលាបតោ, យមកតោ, ខណិកតោ, បដិបាដិតោ, ទិដ្ឋិឧគ្ឃាដនតោ, មានសមុគ្ឃាដតោ, និកន្តិបរិយាទានតោ’’តិ (វិសុទ្ធិ. ២.៧១៧) ឥមេហិ សត្តហិ អាការេហិ សម្មសន្តោ អរូបសត្តកំ វិបស្សតិ នាម, តស្មា យថាវុត្តំ ឥមំ រូបសត្តកំ អរូបសត្តកញ្ច នីហរិត្វា វិបស្សន្តស្ស។ យទិបិ អរហតោ អត្តភាវោ សព្ពភវេហិបិ ឧទ្ធដោ, យាវ បន អនុបាទិសេសបរិនិព្ពានំ ន បាបុណាតិ, តាវ តស្មិម្បិ សុគតិភវេ ឋិតោយេវាតិ វត្តព្ពតំ លព្ភតីតិ ‘‘ចតូហិ អបាយេហិ អត្តភាវំ ឧទ្ធរិត្វា’’ឥច្ចេវ វុត្តំ។ តេនាហ ‘‘ខីណាសវោ បនា’’តិអាទិ។ តថា ច វក្ខតិ ‘‘អនុបាទិសេសាយ និព្ពានធាតុយា បរិនិព្ពុតស្ស វដ្ដវូបសមោ វេទិតព្ពោ’’តិ។ ន បរិនិព្ពាតិ អនុបាទិសេសាយ និព្ពានធាតុយាតិ អធិប្បាយោ, សឧបាទិសេសាយ បន និព្ពានធាតុយា បរិនិព្ពានំ អរហត្តប្បត្តិយេវ។ អភិសង្ខារហេតុតោ ហេត្ថ បរិឡាហវូបសមស្ស ឧបសមភាវេន អធិប្បេតត្តា ឧណ្ហកុម្ភនិព្ពាននិទស្សនម្បិ ន វិរុជ្ឈតិ។ អនុបាទិន្នកសរីរានីតិ ឧតុសមុដ្ឋានិករូបកលាបេ វទន្តិ។ ភិក្ខវេតិ ឯត្ថ ឥតិ-សទ្ទោ អាទិអត្ថោ។ ឥទំ បន វចនំ។ អនុយោគារោបនត្ថន្តិ កាយបរិយន្តិកំ វេទនំ វេទយមានោ ខីណាសវោ អបិ នុ បុញ្ញាភិសង្ខារាទិកម្មំ ករេយ្យាតិ បញ្ហំ កាតុំ។ អថ វា អនុយោគារោបនត្ថន្តិ ‘‘អបិ នុ ខោ ខីណាសវោ ភិក្ខុ បុញ្ញាភិសង្ខារំ វា អភិសង្ខរេយ្យា’’តិអាទិនា អនុយោគំ អារោបេតុំ វុត្តំ, ន តាវ យថារទ្ធទេសនំ និដ្ឋាបេតុន្តិ អត្ថោ។
‘‘Ādānanikkhepanato, vayovuddhatthaṅgamato, āhāramayato, utumayato, cittasamuṭṭhānato, kammajato, dhammatārūpato’’ti (visuddhi. 2.706) imehi sattahi ākārehi sammasanto rūpasattakaṃ vipassati nāma. ‘‘Kalāpato, yamakato, khaṇikato, paṭipāṭito, diṭṭhiugghāṭanato, mānasamugghāṭato, nikantipariyādānato’’ti (visuddhi. 2.717) imehi sattahi ākārehi sammasanto arūpasattakaṃ vipassati nāma, tasmā yathāvuttaṃ imaṃ rūpasattakaṃ arūpasattakañca nīharitvā vipassantassa. Yadipi arahato attabhāvo sabbabhavehipi uddhaṭo, yāva pana anupādisesaparinibbānaṃ na pāpuṇāti, tāva tasmimpi sugatibhave ṭhitoyevāti vattabbataṃ labbhatīti ‘‘catūhi apāyehi attabhāvaṃ uddharitvā’’icceva vuttaṃ. Tenāha ‘‘khīṇāsavo panā’’tiādi. Tathā ca vakkhati ‘‘anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbutassa vaṭṭavūpasamo veditabbo’’ti. Na parinibbāti anupādisesāya nibbānadhātuyāti adhippāyo, saupādisesāya pana nibbānadhātuyā parinibbānaṃ arahattappattiyeva. Abhisaṅkhārahetuto hettha pariḷāhavūpasamassa upasamabhāvena adhippetattā uṇhakumbhanibbānanidassanampi na virujjhati. Anupādinnakasarīrānīti utusamuṭṭhānikarūpakalāpe vadanti. Bhikkhaveti ettha iti-saddo ādiattho. Idaṃ pana vacanaṃ. Anuyogāropanatthanti kāyapariyantikaṃ vedanaṃ vedayamāno khīṇāsavo api nu puññābhisaṅkhārādikammaṃ kareyyāti pañhaṃ kātuṃ. Atha vā anuyogāropanatthanti ‘‘api nu kho khīṇāsavo bhikkhu puññābhisaṅkhāraṃ vā abhisaṅkhareyyā’’tiādinā anuyogaṃ āropetuṃ vuttaṃ, na tāva yathāraddhadesanaṃ niṭṭhāpetunti attho.
បដិសន្ធិវិញ្ញាណេ សិទ្ធេ តស្មិំ ភវេ ឧប្បជ្ជនារហានំ វិញ្ញាណានំ សិយា សម្ភវោ, នាសតីតិ វុត្តំ ‘‘វិញ្ញាណំ បញ្ញាយេថាតិ បដិសន្ធិវិញ្ញាណំ បញ្ញាយេថា’’តិ។ សព្ពសោ សង្ខារេសុ អសន្តេសុ បដិសន្ធិវិញ្ញាណំ អបិ នុ ខោ បញ្ញាយេយ្យ។ តស្មិញ្ហិ អបញ្ញាយមានេ សព្ពំ វិញ្ញាណំ ន បញ្ញាយេយ្យ។ ថេរានន្តិ ‘‘ភិក្ខវេ’’តិ អាលបិតត្ថេរានំ ។ បញ្ហព្យាករណំ សម្បហំសតិ តស្ស សព្ពញ្ញុតញ្ញាណេន សំសន្ទនតោ។ អប្បញ្ញាណន្តិ អប្បញ្ញាយនំ។ អាទិ-សទ្ទេន វិញ្ញាណេ អសតិ នាមរូបស្ស អប្បញ្ញាណន្តិ ឯវមាទិំ សង្គណ្ហាតិ។ សន្និដ្ឋានសង្ខាតន្តិ សទ្ទហនាការេន បវត្តសន្និដ្ឋានសង្ខាតំ។ អធិមោក្ខន្តិ និច្ឆយាការវិមោក្ខំ សទ្ធាវិមោក្ខញ្ច។ តេនាហ បាឡិយំ ‘‘សទ្ទហថ មេតំ, ភិក្ខវេ’’តិ។ សទ្ធាសហិតញ្ហិ និច្ឆយាការវិមោក្ខំ សន្ធាយាហ ‘‘សន្និដ្ឋានសង្ខាតំ អធិមោក្ខ’’ន្តិ។ អន្តោតិ បរិយន្តោ។ បរិតោ ឆិជ្ជតិ ឯត្ថាតិ បរិច្ឆេទោ។
Paṭisandhiviññāṇe siddhe tasmiṃ bhave uppajjanārahānaṃ viññāṇānaṃ siyā sambhavo, nāsatīti vuttaṃ ‘‘viññāṇaṃ paññāyethāti paṭisandhiviññāṇaṃ paññāyethā’’ti. Sabbaso saṅkhāresu asantesu paṭisandhiviññāṇaṃ api nu kho paññāyeyya. Tasmiñhi apaññāyamāne sabbaṃ viññāṇaṃ na paññāyeyya. Therānanti ‘‘bhikkhave’’ti ālapitattherānaṃ . Pañhabyākaraṇaṃ sampahaṃsati tassa sabbaññutaññāṇena saṃsandanato. Appaññāṇanti appaññāyanaṃ. Ādi-saddena viññāṇe asati nāmarūpassa appaññāṇanti evamādiṃ saṅgaṇhāti. Sanniṭṭhānasaṅkhātanti saddahanākārena pavattasanniṭṭhānasaṅkhātaṃ. Adhimokkhanti nicchayākāravimokkhaṃ saddhāvimokkhañca. Tenāha pāḷiyaṃ ‘‘saddahatha metaṃ, bhikkhave’’ti. Saddhāsahitañhi nicchayākāravimokkhaṃ sandhāyāha ‘‘sanniṭṭhānasaṅkhātaṃ adhimokkha’’nti. Antoti pariyanto. Parito chijjati etthāti paricchedo.
បរិវីមំសនសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Parivīmaṃsanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ១. បរិវីមំសនសុត្តំ • 1. Parivīmaṃsanasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ១. បរិវីមំសនសុត្តវណ្ណនា • 1. Parivīmaṃsanasuttavaṇṇanā
