| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
೬. ದುಕ್ಖವಗ್ಗೋ
6. Dukkhavaggo
೧. ಪರಿವೀಮಂಸನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
1. Parivīmaṃsanasuttavaṇṇanā
೫೧. ಉಪಪರಿಕ್ಖಮಾನೋತಿ ಪವತ್ತಿಪವತ್ತಿಹೇತುಂ, ನಿವತ್ತಿನಿವತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಪರಿತುಲೇನ್ತೋ। ಕುತೋ ಪನೇತನ್ತಿ? ‘‘ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾ’’ತಿ ವಚನತೋ। ನ ಹಿ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಪರಿವೀಮಂಸಂ ವಿನಾ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ಕಸ್ಮಾತಿಆದಿನಾ ಜರಾಮರಣಸ್ಸೇವ ಗಹಣೇ ಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಜಾತಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಪವತ್ತಿ ದುಕ್ಖಭಾವಿನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಸ್ಮಾ ಜರಾಮರಣೇ ಗಹಿತೇ ಸತಿ ಜಾತಿಪಿ ಗಹಿತಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸಾ ಅಭಾವೇ ಜರಾಮರಣಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋ। ಏಸ ನಯೋ ಭವಾದೀಸುಪಿ। ಏವಂ ಯಾವ ಜಾತಿಧಮ್ಮೋ ಜರಾಮರಣೇ ಗಹಿತೇ ಗಹಿತೋವ ಹೋತಿ, ಜರಾಮರಣಪದೇಸೇನ ತಬ್ಬಿಕಾರವನ್ತೋ ಸಬ್ಬೇ ತೇಭೂಮಕಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಗಹಿತಾತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಜರಾಮರಣಗ್ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಗಹಿತೇ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ’’ತಿ। ಅನೇಕವಿಧನ್ತಿ ಬಹುವಿಧಂ ಬಹುಕೋಟ್ಠಾಸಂ। ‘‘ಅನೇಕ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ । ಅನೇಕನ್ತಿ ಬಹುಲವಚನಂ। ವಿಧನ್ತಿ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಪಾಲಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ವಿಪರೀತಕೋಟ್ಠಾಸಂ। ನಾನಪ್ಪಕಾರಕನ್ತಿ ತತೋ ಏವ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ। ನ್ಹತ್ವಾ ಠಿತಂ ಪುರಿಸಂ ವಿಯಾತಿ ಬಾಲಾನಂ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಸುಭಾಕಾರೇನ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ।
51.Upaparikkhamānoti pavattipavattihetuṃ, nivattinivattihetuñca paritulento. Kuto panetanti? ‘‘Sammā dukkhakkhayā’’ti vacanato. Na hi sabbadukkhaparivīmaṃsaṃ vinā sammā dukkhakkhayo sambhavati. Kasmātiādinā jarāmaraṇasseva gahaṇe kāraṇaṃ pucchati. Jātiādīnampi pavatti dukkhabhāvinīti adhippāyo. Yasmā jarāmaraṇe gahite sati jātipi gahitā hoti, tassā abhāve jarāmaraṇasseva abhāvato. Esa nayo bhavādīsupi. Evaṃ yāva jātidhammo jarāmaraṇe gahite gahitova hoti, jarāmaraṇapadesena tabbikāravanto sabbe tebhūmakā saṅkhārā gahitāti evampi jarāmaraṇaggahaṇena sabbampi vaṭṭadukkhaṃ gahitameva hoti. Tenāha ‘‘tasmiṃ gahite sabbadukkhassa gahitattā’’ti. Anekavidhanti bahuvidhaṃ bahukoṭṭhāsaṃ. ‘‘Aneka’’nti vā pāṭho . Anekanti bahulavacanaṃ. Vidhanti khaṇḍiccapāliccādivasena viparītakoṭṭhāsaṃ. Nānappakārakanti tato eva nānappakāraṃ. Nhatvā ṭhitaṃ purisaṃ viyāti bālānaṃ attabhāvassa subhākārena upaṭṭhānaṃ sandhāyāha.
‘‘ಸಾರುಪ್ಪಭಾವೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕಿಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಾರುಪ್ಪಭಾವೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯ ಪರಿಸುದ್ಧತಾಯಾ’’ತಿ। ನ ಹಿ ತಸ್ಸೇಸಾ ಅಸಙ್ಖತತಾದಿಭಾವೇನ ಸದಿಸಾ। ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಪಟಿಮುಖೋ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಮುಖೋ ಹುತ್ವಾ ಪನ್ನೋ ಅಧಿಗತೋ। ಅನುಗತನ್ತಿ ಅನುಚ್ಛವಿಕಭಾವೇನ ಗತಂ, ಯಥಾ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ತದನುರೂಪಭಾವೇನ ಗತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಸೇನ ಪಜಾನನಾ ವುತ್ತಾ, ‘‘ತಥಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಚ ಹೋತೀ’’ತಿ ನಿಯತವಸೇನ। ‘‘ಅಪರಭಾಗವಸೇನಾ’’ತಿ ಅಪರೇ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಯಥಾ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಜರಾಮರಣಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಪದವೀಮಂಸನಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣವಸೇನ। ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ನಯಿದಂ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಸಙ್ಖಾರಗ್ಗಹಣಂ, ಅಥ ಖೋ ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಸ್ಸ ನಿರೋಧತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ದೇಸನಾ ಕಥಿತಾ’’ತಿ।
‘‘Sāruppabhāvenā’’ti vuttaṃ, kiṃ sabbathā sāruppabhāvenāti āha ‘‘nikkilesatāya parisuddhatāyā’’ti. Na hi tassesā asaṅkhatatādibhāvena sadisā. Paṭipannoti paṭimukho abhisaṅkhāramukho hutvā panno adhigato. Anugatanti anucchavikabhāvena gataṃ, yathā ca nibbānassa adhigamo hoti, evaṃ tadanurūpabhāvena gataṃ. Ettha ca pāḷiyaṃ ‘‘pajānātī’’ti pubbabhāgavasena pajānanā vuttā, ‘‘tathā paṭipanno ca hotī’’ti niyatavasena. ‘‘Aparabhāgavasenā’’ti apare. Keci pana ‘‘yathā paṭipannassa jarāmaraṇaṃ nirujjhati, tathā paṭipanno’’ti vadanti. Padavīmaṃsanā pubbabhāgavasena veditabbā, na maggakkhaṇavasena. Saṅkhāranirodhāyāti ettha nayidaṃ avijjāpaccayasaṅkhāraggahaṇaṃ, atha kho saṅkhatasaṅkhāraggahaṇanti āha ‘‘saṅkhāradukkhassa nirodhatthāyā’’ti. Tenāha ‘‘ettāvatā yāva arahattā desanā kathitā’’ti.
‘‘ಪಚ್ಚತ್ತಂಯೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅರಹತ್ತಫಲಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ, ‘‘ಸೋ ಸುಖಞ್ಚ ವೇದನಂ ವೇದಯತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸತತವಿಹಾರಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ದೇಸನಾ ಸಬ್ಬಥಾವ ವಟ್ಟದೇಸನಾತೋ ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ। ಅವಿಜ್ಜಾಗತೋತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ, ತೇನ ಏವಮಾದಿಕಂ ಇದಂ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಕಥನಂ ಪುನ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಪುಗ್ಗಲಸದ್ದೋ ಇತರಾಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಕತೀನಂ ವಾಚಕೋತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಗಹಣೇ ಪಠಮಪಕತಿಮೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ ಅವೋಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರಿಸೋಯೇವ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ। ಉಭಯೇನಾತಿ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲಗ್ಗಹಣೇನ। ಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾಯ ಕಥಾ ದೇಸನಾ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾ। ಪರಮತ್ಥಸ್ಸ ಕಥಾ ದೇಸನಾ ಪರಮತ್ಥಕಥಾ। ತತ್ಥಾತಿ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಕಥಾಸು, ನ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥೇಸು। ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಂ ಪವತ್ತಾ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ರಿದಂ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಾನಂ ಲಕ್ಖಣಂ – ಯಸ್ಮಿಂ ಭಿನ್ನೇ ಬುದ್ಧಿಯಾ ವಾ ಅವಯವವಿನಿಬ್ಭೋಗೇ ಕತೇ ನ ತಂಸಮಞ್ಞಾ, ಸಾ ಘಟಪಟಾದಿಪ್ಪಭೇದಾ ಸಮ್ಮುತಿ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಪರಮತ್ಥೋ। ನ ಹಿ ಕಕ್ಖಳಫುಸನಾದಿಸಭಾವೇ ಅಯಂ ನಯೋ ಲಬ್ಭತಿ। ತತ್ಥ ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಂ ಸಮೂಹಸನ್ತಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಸತ್ತೋ’’ತಿಆದಿ ವೋಹಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸತ್ತೋ ನರೋ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾ ನಾಮಾ’’ತಿ । ಯಸ್ಮಾ ರೂಪಾದಯೋ ಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮಾ ‘‘ಖನ್ಧಾ ಧಾತುಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ನ ವೋಹಾರಮತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಖನ್ಧಾ…ಪೇ॰… ಪರಮತ್ಥಕಥಾ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನನು ಖನ್ಧಕಥಾಪಿ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾವ, ಸಮ್ಮುತಿ ಹಿ ಸಙ್ಕೇತೋ ಖನ್ಧಟ್ಠೋ ರಾಸಟ್ಠೋ ವಾ ಕೋಟ್ಠಾಸಟ್ಠೋ ವಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಅಯಂ ಪನ ಖನ್ಧಸಮಞ್ಞಾ ಫಸ್ಸಾದೀಸು ತಜ್ಜಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ವಿಯ ಪರಮತ್ಥಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾ ತಸ್ಸ ಆಸನ್ನತರಾ ಪುಗ್ಗಲಸಮಞ್ಞಾದಯೋ ವಿಯ ನ ದೂರೇತಿ ಪರಮತ್ಥಸಙ್ಗಹತಾ ವುತ್ತಾ। ಖನ್ಧಸೀಸೇನ ವಾ ತದುಪಾದಾನಾ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾ ಏವ ಗಹಿತಾ। ನನು ಚ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಮುತಿಮುಖೇನೇವ ದೇಸನಂ ಆರೋಹನ್ತಿ, ನ ಸಮ್ಮುಖೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ದೇಸನಾ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾವ ಸಿಯಾತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ ದೇಸೇತಬ್ಬಧಮ್ಮವಿಭಾಗೇನ ದೇಸನಾವಿಭಾಗಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ನ ಚ ಸದ್ದೋ ಕೇನಚಿ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತೇನ ವಿನಾ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಮತ್ಥಂ ಕಥೇನ್ತಾಪಿ ಸಮ್ಮುತಿಂ ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾವ ಕಥೇನ್ತೀ’’ತಿ। ಸಚ್ಚಮೇವ ಅವಿಪರೀತಮೇವ ಕಥೇನ್ತಿ।
‘‘Paccattaṃyeva parinibbāyatī’’tiādinā arahattaphalapaccavekkhaṇaṃ, ‘‘so sukhañca vedanaṃ vedayatī’’tiādinā satatavihārañca dassetvā desanā sabbathāva vaṭṭadesanāto nivattetabbā siyā. Avijjāgatoti ettha iti-saddo ādiattho, tena evamādikaṃ idaṃ vaṭṭavivaṭṭakathanaṃ puna gaṇhāti. Puggalasaddo itarāsaṃ dvinnaṃ pakatīnaṃ vācakoti tato visesetvā gahaṇe paṭhamapakatimeva dassento ‘‘purisapuggalo’’ti avocāti āha ‘‘purisoyeva puggalo’’ti. Ubhayenāti purisapuggalaggahaṇena. Sammutiyā avijjamānāya kathā desanā sammutikathā. Paramatthassa kathā desanā paramatthakathā. Tatthāti sammutiparamatthakathāsu, na sammutiparamatthesu. Tenāha ‘‘evaṃ pavattā sammutikathā nāmā’’tiādi. Tatridaṃ sammutiparamatthānaṃ lakkhaṇaṃ – yasmiṃ bhinne buddhiyā vā avayavavinibbhoge kate na taṃsamaññā, sā ghaṭapaṭādippabhedā sammuti, tabbipariyāyato paramattho. Na hi kakkhaḷaphusanādisabhāve ayaṃ nayo labbhati. Tattha rūpādidhammaṃ samūhasantānavasena pavattamānaṃ upādāya ‘‘satto’’tiādi vohāroti āha ‘‘satto naro…pe… sammutikathā nāmā’’ti . Yasmā rūpādayo paramatthadhammā ‘‘khandhā dhātuyo’’tiādinā vuccanti, na vohāramattaṃ, tasmā ‘‘khandhā…pe… paramatthakathā nāmā’’ti vuttaṃ. Nanu khandhakathāpi sammutikathāva, sammuti hi saṅketo khandhaṭṭho rāsaṭṭho vā koṭṭhāsaṭṭho vāti? Saccametaṃ, ayaṃ pana khandhasamaññā phassādīsu tajjāpaññatti viya paramatthasannissayā tassa āsannatarā puggalasamaññādayo viya na dūreti paramatthasaṅgahatā vuttā. Khandhasīsena vā tadupādānā sabhāvadhammā eva gahitā. Nanu ca sabbepi sabhāvadhammā sammutimukheneva desanaṃ ārohanti, na sammukhenāti sabbāpi desanā sammutidesanāva siyāti? Nayidamevaṃ desetabbadhammavibhāgena desanāvibhāgassa adhippetattā, na ca saddo kenaci pavattinimittena vinā atthaṃ pakāsetīti. Tenāha ‘‘paramatthaṃ kathentāpi sammutiṃ amuñcitvāva kathentī’’ti. Saccameva aviparītameva kathenti.
ಸಮ್ಮುತೀತಿ ಸಮಞ್ಞಾ। ಪರಮೋ ಉತ್ತಮೋ ಅತ್ಥೋತಿ ಪರಮತ್ಥೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಭೂತಸಭಾವೋ। ತಂ ಪರಮತ್ಥಂ, ಸಮ್ಮುತಿ ಪನ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಙ್ಕೇತಮತ್ತಸಿದ್ಧಾ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾಯ ಸಚ್ಚತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತನತೋ। ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾಯ ಹಿ ಅಭಿನಿವೇಸನಂ ವಿನಾ ಪಞ್ಞಾಪನಾ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಸುತಸ್ಸ ಸಾವನಾ ವಿಯ, ನ ಮುಸಾ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬತೋ ತಸ್ಸಾ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಜನಪದನಿರುತ್ತಿಂ ನಾಭಿನಿವೇಸೇಯ್ಯ, ಸಮಞ್ಞಂ ನಾತಿಧಾವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾನಂ। ಭೂತಲಕ್ಖಣಂ ಭಾವಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ ದೀಪೇನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ।
Sammutīti samaññā. Paramo uttamo atthoti paramattho, dhammānaṃ yathābhūtasabhāvo. Taṃ paramatthaṃ, sammuti pana lokassa saṅketamattasiddhā. Yadi evaṃ kathaṃ sammutikathāya saccatāti āha ‘‘lokasammutikāraṇa’’nti lokasamaññaṃ nissāya pavattanato. Lokasamaññāya hi abhinivesanaṃ vinā paññāpanā ekaccassa sutassa sāvanā viya, na musā anatikkamitabbato tassā. Tenāha bhagavā ‘‘janapadaniruttiṃ nābhiniveseyya, samaññaṃ nātidhāveyyā’’ti. Dhammānaṃ sabhāvadhammānaṃ. Bhūtalakkhaṇaṃ bhāvassa lakkhaṇaṃ dīpentīti katvā.
ತೇರಸಚೇತನಾಭೇದನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಚೇತನಾಪಞ್ಚರೂಪಾವಚರಕುಸಲಚೇತನಾಭೇದಂ। ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಪುನನತೋ ಪುಜ್ಜಭವಫಲಸ್ಸ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣತೋ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ। ಕಮ್ಮಪುಞ್ಞೇನಾತಿ ಕಮ್ಮಭೂತೇನ। ವಿಪಾಕಪುಞ್ಞೇನಾತಿ ವಿಪಾಕಸಙ್ಖಾತೇನ। ಪುಞ್ಞಫಲಮ್ಪಿ ಹಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ‘‘ಪುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಏವಮಿದಂ ಪುಞ್ಞಂ ಪವಡ್ಢತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ‘‘ಅಪುಞ್ಞೂಪಗಂ ಹೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ಪುಞ್ಞೂಪಗಂ ಹೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ ನ ಉದ್ಧತಂ। ಅಪುಞ್ಞಫಲಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ‘‘ಅಪುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಗತೋಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಗಹಿತೋ, ‘‘ಪುಞ್ಞೂಪಗಂ ಹೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ। ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಗಹಿತೇ ನಾಮರೂಪಾದಿ ಸಬ್ಬಂ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ದ್ವಾದಸಪದಿಕೋ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ ಗಹಿತೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ।
Terasacetanābhedanti aṭṭhakāmāvacarakusalacetanāpañcarūpāvacarakusalacetanābhedaṃ. Attano santānassa punanato pujjabhavaphalassa abhisaṅkharaṇato puññābhisaṅkhāraṃ. Kammapuññenāti kammabhūtena. Vipākapuññenāti vipākasaṅkhātena. Puññaphalampi hi uttarapadalopena ‘‘puñña’’nti vuccati ‘‘evamidaṃ puññaṃ pavaḍḍhatī’’tiādīsu viya. ‘‘Apuññūpagaṃ hoti viññāṇa’’nti idaṃ ‘‘puññūpagaṃ hoti viññāṇa’’nti ettha vuttanayamevāti na uddhataṃ. Apuññaphalaṃ uttarapadalopena ‘‘apuñña’’nti vuccati. Saṅkhāranti saṅkhārassa gahitattā ‘‘avijjāgatoya’’nti iminā saṅkhārassa paccayo gahito, ‘‘puññūpagaṃ hoti viññāṇa’’ntiādinā paccayuppannaṃ viññāṇaṃ. Tasmiñca gahite nāmarūpādi sabbaṃ gahitameva hoti. Tenāha ‘‘dvādasapadiko paccayākāro gahitova hotī’’ti.
ವಿಜ್ಜಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ। ತಸ್ಸಾ ಹಿ ಉಪ್ಪಾದಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಅವಿಜ್ಜಾ ಪಹೀನಾ ಹೋತಿ। ಪಠಮಮೇವಾತಿ ಇದಂ ಅವಿಜ್ಜಾಪಹಾನವಿಜ್ಜುಪ್ಪಾದಾನಂ ಸಮಾನಕಾಲತಾದಸ್ಸನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಪದೀಪುಜ್ಜಲೇನಾತಿ ಪದೀಪುಜ್ಜಲನಹೇತುನಾ ಸಹೇವ। ವಿಜ್ಜುಪ್ಪಾದಾತಿ ವಿಜ್ಜುಪ್ಪಾದಹೇತು, ಏವಂ ಸತೀಪಿ ಸಮಕಾಲತ್ತೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ‘‘ಏತಂ ಮಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ। ನ ತಣ್ಹಾಯತಿ ನ ಭಾಯತಿ ತಣ್ಹಾವುತ್ತಿನೋ ಅಭಾವಾ, ತತೋ ಏವ ಭಯವತ್ಥುನೋ ಚ ಅಭಾವಾ।
Vijjāti arahattamaggañāṇaṃ ukkaṭṭhaniddesena. Tassā hi uppādā sabbaso avijjā pahīnā hoti. Paṭhamamevāti idaṃ avijjāpahānavijjuppādānaṃ samānakālatādassanaṃ. Tenāha ‘‘yathā panā’’tiādi. Padīpujjalenāti padīpujjalanahetunā saheva. Vijjuppādāti vijjuppādahetu, evaṃ satīpi samakālatteti adhippāyo. Na gaṇhātīti ‘‘etaṃ mamā’’tiādinā na gaṇhāti. Na taṇhāyati na bhāyati taṇhāvuttino abhāvā, tato eva bhayavatthuno ca abhāvā.
ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾತಿ ಗಿಲಿತ್ವಾ ವಿಯ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅವಿಸಯಂ ವಿಯ ಕರಣೇನ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ। ಸಾಮಿಸಸುಖಸ್ಸ ಅನೇಕದುಕ್ಖಾನುಬನ್ಧಭಾವತೋ, ಸುಖಾಭಿನನ್ದಸ್ಸ ದುಕ್ಖಹೇತುಭಾವತೋ ಚ ಸುಖಂ ಅಭಿನನ್ದನ್ತೋಯೇವ ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿನನ್ದತಿ ನಾಮ ಅಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪಸುಖಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಧೂಮದುಕ್ಖಾನುಞ್ಞಾತೋ ವಿಯ। ದುಕ್ಖಂ ಪತ್ವಾ ಸುಖಂ ಪತ್ಥನತೋತಿ ಏತ್ಥ ದುಬ್ಬಲಗಹಣಿಕಾದಯೋ ನಿದಸ್ಸನಭಾವೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇ ಹಿ ಯಾವ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಾಪಿ ಅಭುತ್ವಾ ಸಾಯಮಾಸಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಜಿಘಚ್ಛಾದಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಿ। ಸುಖಸ್ಸ ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖತೋ ಸುಖಂ ಅಭಿನನ್ದನ್ತೋ ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿನನ್ದತಿ ನಾಮಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಕೇಚಿ ಪನ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ವಿಪರಿಣಾಮಸುಖತೋ ತಂ ಸುಖಂ ಅಭಿನನ್ದನ್ತೋ ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ತಂ ನ, ನ ಹಿ ತಾದಿಸಂ ಸುಖನಿಮಿತ್ತಂ ಕೋಚಿ ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿನನ್ದನ್ತೋ ದಿಟ್ಠೋ, ದುಕ್ಖಹೇತುಂ ಪನ ಸಾಮಿಸಂ ಸುಖಂ ಅಭಿನನ್ದನ್ತೋ ದಿಟ್ಠೋ। ದುಕ್ಖಹೇತುಂ ಸಾಮಿಸಂ ಸುಖಂ ಅಭಿನನ್ದನ್ತೋ ಅತ್ಥತೋ ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿನನ್ದತಿ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋ। ಕಾಯೋತಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಕಾಯೋ, ಸೋ ಪರಿಯನ್ತೋ ಅವಸಾನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕಾಯಪರಿಯನ್ತಿಕಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಾವ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಕಾಯೋ ಪವತ್ತತಿ, ತಾವ ಪವತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಜೀವಿತಪರಿಯನ್ತಿಕನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Gilitvā pariniṭṭhāpetvāti gilitvā viya aññassa avisayaṃ viya karaṇena pariniṭṭhāpetvā. Sāmisasukhassa anekadukkhānubandhabhāvato, sukhābhinandassa dukkhahetubhāvato ca sukhaṃ abhinandantoyeva dukkhaṃ abhinandati nāma aggisantāpasukhaṃ icchanto dhūmadukkhānuññāto viya. Dukkhaṃ patvā sukhaṃ patthanatoti ettha dubbalagahaṇikādayo nidassanabhāvena veditabbā. Te hi yāva sāyanhasamayāpi abhutvā sāyamāsādīni karonto jighacchādiṃ uppādetvā bhuñjanādīni karonti. Sukhassa vipariṇāmadukkhato sukhaṃ abhinandanto dukkhaṃ abhinandati nāmāti yojanā. Keci pana dukkhassa abhāvato vipariṇāmasukhato taṃ sukhaṃ abhinandanto dukkhaṃ abhinandatīti vadanti. Taṃ na, na hi tādisaṃ sukhanimittaṃ koci dukkhaṃ abhinandanto diṭṭho, dukkhahetuṃ pana sāmisaṃ sukhaṃ abhinandanto diṭṭho. Dukkhahetuṃ sāmisaṃ sukhaṃ abhinandanto atthato dukkhaṃ abhinandati nāmāti vuttovāyamattho. Kāyoti pañcadvārakāyo, so pariyanto avasānaṃ etassāti kāyapariyantikaṃ. Tenāha ‘‘yāva pañcadvārakāyo pavattati, tāva pavatta’’nti. Jīvitapariyantikanti etthāpi eseva nayo.
ಪಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಠಮಂ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಮನೋದ್ವಾರಿಕವೇದನಾತೋ ಪಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ಪಠಮಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತತೋ ಏವ ಸಿದ್ಧಮತ್ಥಂ ಸರೂಪೇನೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮನೋದ್ವಾರಿಕವೇದನಾ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಸಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯಾವ ತೇತ್ತಿಂಸವಸ್ಸಾಪಿ ಪಠಮವಯೋ। ಪಣ್ಣಾಸವಸ್ಸಕಾಲೇತಿ ಪಠಮವಯತೋ ಯಾವ ಪಞ್ಞಾಸವಸ್ಸಕಾಲಾ, ತಾವ ಠಿತಾ ಹೋತೀತಿ ವುಡ್ಢಿಹಾನಿಯೋ ಅನುಪಗನ್ತ್ವಾ ಸರೂಪೇನೇವ ಠಿತಾ ಹೋತಿ। ಮನ್ದಾತಿ ಮುದುಕಾ ಅತಿಖಿಣಾ। ತದಾತಿ ಅಸೀತಿನವುತಿವಸ್ಸಕಾಲೇ। ತಥಾ ಚಿರಪರಿವಿತಕ್ಕೇಪಿ। ಭಗ್ಗಾ ನಿತ್ತೇಜಾ ಭಗ್ಗವಿಭಗ್ಗಾ ದುಬ್ಬಲಾ। ಹದಯಕೋಟಿಂಯೇವಾತಿ ಚಕ್ಖಾದಿವತ್ಥೂಸು ಅವತ್ತೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಖೀಣತ್ತಾ ಕೋಟಿಭೂತಂ ಹದಯವತ್ಥುಂಯೇವ। ಯಾವ ಏಸಾ ವೇದನಾ ವತ್ತತಿ।
Pacchā uppajjitvā paṭhamaṃ nirujjhatīti ekasmiṃ attabhāve manodvārikavedanāto pacchā uppajjitvā tato paṭhamaṃ nirujjhati, tato eva siddhamatthaṃ sarūpeneva dassetuṃ ‘‘manodvārikavedanā paṭhamaṃ uppajjitvā pacchā nirujjhatī’’ti vuttaṃ. Idāni tameva saṅkhepena vuttaṃ vivarituṃ ‘‘sā hī’’tiādimāha. Yāva tettiṃsavassāpi paṭhamavayo. Paṇṇāsavassakāleti paṭhamavayato yāva paññāsavassakālā, tāva ṭhitā hotīti vuḍḍhihāniyo anupagantvā sarūpeneva ṭhitā hoti. Mandāti mudukā atikhiṇā. Tadāti asītinavutivassakāle. Tathā ciraparivitakkepi. Bhaggā nittejā bhaggavibhaggā dubbalā. Hadayakoṭiṃyevāti cakkhādivatthūsu avattetvā tesaṃ khīṇattā koṭibhūtaṃ hadayavatthuṃyeva. Yāva esā vedanā vattati.
ವಾಪಿಯಾತಿ ಮಹಾತಳಾಕೇನ। ಪಞ್ಚಉದಕಮಗ್ಗಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಉದಕಸ್ಸ ಪವಿಸನನಿಕ್ಖಮನಮಗ್ಗೇಹಿ ಯುತ್ತಂ। ತತೋ ತತೋ ವಿಸ್ಸನ್ದಮಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪುಣ್ಣತ್ತಾ।
Vāpiyāti mahātaḷākena. Pañcaudakamaggasampannanti pañcahi udakassa pavisananikkhamanamaggehi yuttaṃ. Tato tato vissandamānaṃ sabbaso puṇṇattā.
ಪಠಮಂ ದೇವೇ ವಸ್ಸನ್ತೇತಿಆದಿ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಂ। ಇಮಂ ವೇದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಇಮಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಪರಿಯೋಸಾನಪ್ಪತ್ತಂ ಮನೋದ್ವಾರಿಕವೇದನಂ ಸನ್ಧಾಯ।
Paṭhamaṃdeve vassantetiādi upamāsaṃsandanaṃ. Imaṃ vedanaṃ sandhāyāti imaṃ yathāvuttaṃ pariyosānappattaṃ manodvārikavedanaṃ sandhāya.
ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾತಿ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ವಿನಾಸತೋ। ‘‘ಉದ್ಧಂ ಜೀವಿತಪರಿಯಾದಾನಾ’’ತಿ ಪಾಳಿ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಜೀವಿತಪರಿಯಾದಾನಾ ಉದ್ಧನ್ತಿ ಪದುದ್ಧಾರೋ ಕತೋ। ಪರಲೋಕವಸೇನ ಅಗನ್ತ್ವಾ। ವೇದನಾನಂ ಸೀತಿಭಾವೋ ನಾಮ ಸಙ್ಖಾರದರಥಪರಿಳಾಹಭಾವೋ, ಸೋ ಪನಾಯಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪವತ್ತಿ…ಪೇ॰… ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ। ಧಾತುಸರೀರಾನೀತಿ ಅಟ್ಠಿಕಙ್ಕಲಸಙ್ಖಾತಧಾತುಸರೀರಾನಿ। ಸರೀರೇಕದೇಸೇ ಹಿ ಸರೀರಸಮಞ್ಞಾ।
Kāyassa bhedāti attabhāvassa vināsato. ‘‘Uddhaṃ jīvitapariyādānā’’ti pāḷi, aṭṭhakathāyaṃ pana jīvitapariyādānā uddhanti paduddhāro kato. Paralokavasena agantvā. Vedanānaṃ sītibhāvo nāma saṅkhāradarathapariḷāhabhāvo, so panāyaṃ appavattivasenāti āha ‘‘pavatti…pe… bhavissantī’’ti. Dhātusarīrānīti aṭṭhikaṅkalasaṅkhātadhātusarīrāni. Sarīrekadese hi sarīrasamaññā.
ಕುಮ್ಭಕಾರಪಾಕಾತಿ ಕುಮ್ಭಕಾರಪಾಕತೋ। ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚತೀತಿ ಪಾಕೋ, ಪಚನಟ್ಠಾನಂ। ತದೇವ ಪಾಚನವಸೇನ ಆವಸನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಆವಾಸೋ, ತಸ್ಮಾ ಕುಮ್ಭಕಾರಾವಾಸತೋ। ಅವಿಗತವೂಪಸಮಂ ಸಙ್ಖರಿತಂ ಕುಮ್ಭಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಠಪೇನ್ತೋ ಛಾರಿಕಾಯ ಸತಿ ಪಿಧಾನವಸೇನ ಠಪೇತಿ। ತಥಾ ಠಪನಂ ಪನ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಟಿಸಿಸ್ಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ಕುಮ್ಭಸ್ಸ ಪದೇಸಭೂತತಾಯ ಆಬದ್ಧಾ ಅವಯವಾ ‘‘ಕುಮ್ಭಕಪಾಲಾನೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ, ನ ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಾನಿ। ಅವಯವಮುಖೇನ ಹಿ ಸಮುದಾಯೋ ವುತ್ತೋ। ತತ್ಥ ಕಪಾಲಸಮುದಾಯೋ ಹಿ ಘಟೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮುಖವಟ್ಟಿಯಾ ಏಕಬದ್ಧಾನೀ’’ತಿ। ಅವಸಿಸ್ಸೇಯ್ಯುನ್ತಿ ವಣ್ಣವಿಸೇಸಉಣ್ಹಭಾವಾಪಗತಾ ಘಟಕಾರಾನೇವ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯುನ್ತಿ। ಆದಿತ್ತ…ಪೇ॰… ತಯೋ ಭವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ ಏಕಾದಸಹಿ ಅಗ್ಗೀಹಿ ಆದಿತ್ತಭಾವತೋ। ಯಥಾ ಕುಮ್ಭಕಾರೋ ಕುಮ್ಭಕಾರಾವಾಸಂ ಆದಿತ್ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ಏವಂ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೋಪೇಸ ಭವತ್ತಯಂ ರಾಗಾದೀಹಿ ಆದಿತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕುಮ್ಭಕಾರೋ ವಿಯ ಯೋಗಾವಚರೋ’’ತಿ। ನೀಹರಣದಣ್ಡಕೋ ವಿಯ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಭವತ್ತಯಪಾಕತೋ ನೀಹರಣತೋ। ಸಮೋ ಭೂಮಿಭಾಗೋ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾನತಲಂ ಸಬ್ಬವಿಸಮಾ ನಿವತ್ತನತೋ।
Kumbhakārapākāti kumbhakārapākato. Ettha paccatīti pāko, pacanaṭṭhānaṃ. Tadeva pācanavasena āvasanti etthāti āvāso, tasmā kumbhakārāvāsato. Avigatavūpasamaṃ saṅkharitaṃ kumbhaṃ uddharitvā ṭhapento chārikāya sati pidhānavasena ṭhapeti. Tathā ṭhapanaṃ pana sandhāya vuttaṃ ‘‘paṭisisseyyā’’ti. Kumbhassa padesabhūtatāya ābaddhā avayavā ‘‘kumbhakapālānī’’ti adhippetāni, na chinnabhinnāni. Avayavamukhena hi samudāyo vutto. Tattha kapālasamudāyo hi ghaṭo. Tenāha ‘‘mukhavaṭṭiyā ekabaddhānī’’ti. Avasisseyyunti vaṇṇavisesauṇhabhāvāpagatā ghaṭakārāneva tiṭṭheyyunti. Āditta…pe… tayo bhavā daṭṭhabbā ekādasahi aggīhi ādittabhāvato. Yathā kumbhakāro kumbhakārāvāsaṃ ādittaṃ paccavekkhati, evaṃ āraddhavipassakopesa bhavattayaṃ rāgādīhi ādittanti āha ‘‘kumbhakāro viya yogāvacaro’’ti. Nīharaṇadaṇḍakoviya arahattamaggañāṇaṃ bhavattayapākato nīharaṇato. Samo bhūmibhāgo viya nibbānatalaṃ sabbavisamā nivattanato.
‘‘ಆದಾನನಿಕ್ಖೇಪನತೋ, ವಯೋವುದ್ಧತ್ಥಙ್ಗಮತೋ, ಆಹಾರಮಯತೋ, ಉತುಮಯತೋ, ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನತೋ, ಕಮ್ಮಜತೋ, ಧಮ್ಮತಾರೂಪತೋ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೭೦೬) ಇಮೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ರೂಪಸತ್ತಕಂ ವಿಪಸ್ಸತಿ ನಾಮ। ‘‘ಕಲಾಪತೋ, ಯಮಕತೋ, ಖಣಿಕತೋ, ಪಟಿಪಾಟಿತೋ, ದಿಟ್ಠಿಉಗ್ಘಾಟನತೋ, ಮಾನಸಮುಗ್ಘಾಟತೋ, ನಿಕನ್ತಿಪರಿಯಾದಾನತೋ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೭೧೭) ಇಮೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಅರೂಪಸತ್ತಕಂ ವಿಪಸ್ಸತಿ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಇಮಂ ರೂಪಸತ್ತಕಂ ಅರೂಪಸತ್ತಕಞ್ಚ ನೀಹರಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ। ಯದಿಪಿ ಅರಹತೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ಸಬ್ಬಭವೇಹಿಪಿ ಉದ್ಧಟೋ, ಯಾವ ಪನ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಾವ ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸುಗತಿಭವೇ ಠಿತೋಯೇವಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಬ್ಭತೀತಿ ‘‘ಚತೂಹಿ ಅಪಾಯೇಹಿ ಅತ್ತಭಾವಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಖೀಣಾಸವೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ತಥಾ ಚ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ವಟ್ಟವೂಪಸಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ। ನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಸಉಪಾದಿಸೇಸಾಯ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ। ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಹೇತುತೋ ಹೇತ್ಥ ಪರಿಳಾಹವೂಪಸಮಸ್ಸ ಉಪಸಮಭಾವೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಉಣ್ಹಕುಮ್ಭನಿಬ್ಬಾನನಿದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಸರೀರಾನೀತಿ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪಕಲಾಪೇ ವದನ್ತಿ। ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ಪನ ವಚನಂ। ಅನುಯೋಗಾರೋಪನತ್ಥನ್ತಿ ಕಾಯಪರಿಯನ್ತಿಕಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಮಾನೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಅಪಿ ನು ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದಿಕಮ್ಮಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಪಞ್ಹಂ ಕಾತುಂ। ಅಥ ವಾ ಅನುಯೋಗಾರೋಪನತ್ಥನ್ತಿ ‘‘ಅಪಿ ನು ಖೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಭಿಕ್ಖು ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ ವಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನುಯೋಗಂ ಆರೋಪೇತುಂ ವುತ್ತಂ, ನ ತಾವ ಯಥಾರದ್ಧದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
‘‘Ādānanikkhepanato, vayovuddhatthaṅgamato, āhāramayato, utumayato, cittasamuṭṭhānato, kammajato, dhammatārūpato’’ti (visuddhi. 2.706) imehi sattahi ākārehi sammasanto rūpasattakaṃ vipassati nāma. ‘‘Kalāpato, yamakato, khaṇikato, paṭipāṭito, diṭṭhiugghāṭanato, mānasamugghāṭato, nikantipariyādānato’’ti (visuddhi. 2.717) imehi sattahi ākārehi sammasanto arūpasattakaṃ vipassati nāma, tasmā yathāvuttaṃ imaṃ rūpasattakaṃ arūpasattakañca nīharitvā vipassantassa. Yadipi arahato attabhāvo sabbabhavehipi uddhaṭo, yāva pana anupādisesaparinibbānaṃ na pāpuṇāti, tāva tasmimpi sugatibhave ṭhitoyevāti vattabbataṃ labbhatīti ‘‘catūhi apāyehi attabhāvaṃ uddharitvā’’icceva vuttaṃ. Tenāha ‘‘khīṇāsavo panā’’tiādi. Tathā ca vakkhati ‘‘anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbutassa vaṭṭavūpasamo veditabbo’’ti. Na parinibbāti anupādisesāya nibbānadhātuyāti adhippāyo, saupādisesāya pana nibbānadhātuyā parinibbānaṃ arahattappattiyeva. Abhisaṅkhārahetuto hettha pariḷāhavūpasamassa upasamabhāvena adhippetattā uṇhakumbhanibbānanidassanampi na virujjhati. Anupādinnakasarīrānīti utusamuṭṭhānikarūpakalāpe vadanti. Bhikkhaveti ettha iti-saddo ādiattho. Idaṃ pana vacanaṃ. Anuyogāropanatthanti kāyapariyantikaṃ vedanaṃ vedayamāno khīṇāsavo api nu puññābhisaṅkhārādikammaṃ kareyyāti pañhaṃ kātuṃ. Atha vā anuyogāropanatthanti ‘‘api nu kho khīṇāsavo bhikkhu puññābhisaṅkhāraṃ vā abhisaṅkhareyyā’’tiādinā anuyogaṃ āropetuṃ vuttaṃ, na tāva yathāraddhadesanaṃ niṭṭhāpetunti attho.
ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸಿದ್ಧೇ ತಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಸಿಯಾ ಸಮ್ಭವೋ, ನಾಸತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಞ್ಞಾಯೇಥಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಞ್ಞಾಯೇಥಾ’’ತಿ। ಸಬ್ಬಸೋ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಅಸನ್ತೇಸು ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಪಿ ನು ಖೋ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅಪಞ್ಞಾಯಮಾನೇ ಸಬ್ಬಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ। ಥೇರಾನನ್ತಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಆಲಪಿತತ್ಥೇರಾನಂ । ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣಂ ಸಮ್ಪಹಂಸತಿ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸಂಸನ್ದನತೋ। ಅಪ್ಪಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಅಪ್ಪಞ್ಞಾಯನಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಅಸತಿ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಅಪ್ಪಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತನ್ತಿ ಸದ್ದಹನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತಂ। ಅಧಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ನಿಚ್ಛಯಾಕಾರವಿಮೋಕ್ಖಂ ಸದ್ಧಾವಿಮೋಕ್ಖಞ್ಚ। ತೇನಾಹ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸದ್ದಹಥ ಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ। ಸದ್ಧಾಸಹಿತಞ್ಹಿ ನಿಚ್ಛಯಾಕಾರವಿಮೋಕ್ಖಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಅಧಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ। ಅನ್ತೋತಿ ಪರಿಯನ್ತೋ। ಪರಿತೋ ಛಿಜ್ಜತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ।
Paṭisandhiviññāṇe siddhe tasmiṃ bhave uppajjanārahānaṃ viññāṇānaṃ siyā sambhavo, nāsatīti vuttaṃ ‘‘viññāṇaṃ paññāyethāti paṭisandhiviññāṇaṃ paññāyethā’’ti. Sabbaso saṅkhāresu asantesu paṭisandhiviññāṇaṃ api nu kho paññāyeyya. Tasmiñhi apaññāyamāne sabbaṃ viññāṇaṃ na paññāyeyya. Therānanti ‘‘bhikkhave’’ti ālapitattherānaṃ . Pañhabyākaraṇaṃ sampahaṃsati tassa sabbaññutaññāṇena saṃsandanato. Appaññāṇanti appaññāyanaṃ. Ādi-saddena viññāṇe asati nāmarūpassa appaññāṇanti evamādiṃ saṅgaṇhāti. Sanniṭṭhānasaṅkhātanti saddahanākārena pavattasanniṭṭhānasaṅkhātaṃ. Adhimokkhanti nicchayākāravimokkhaṃ saddhāvimokkhañca. Tenāha pāḷiyaṃ ‘‘saddahatha metaṃ, bhikkhave’’ti. Saddhāsahitañhi nicchayākāravimokkhaṃ sandhāyāha ‘‘sanniṭṭhānasaṅkhātaṃ adhimokkha’’nti. Antoti pariyanto. Parito chijjati etthāti paricchedo.
ಪರಿವೀಮಂಸನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Parivīmaṃsanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ • Saṃyuttanikāya / ೧. ಪರಿವೀಮಂಸನಸುತ್ತಂ • 1. Parivīmaṃsanasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ೧. ಪರಿವೀಮಂಸನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 1. Parivīmaṃsanasuttavaṇṇanā
