| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
੬. ਦੁਕ੍ਖવਗ੍ਗੋ
6. Dukkhavaggo
੧. ਪਰਿવੀਮਂਸਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
1. Parivīmaṃsanasuttavaṇṇanā
੫੧. ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਮਾਨੋਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਪવਤ੍ਤਿਹੇਤੁਂ, ਨਿવਤ੍ਤਿਨਿવਤ੍ਤਿਹੇਤੁਞ੍ਚ ਪਰਿਤੁਲੇਨ੍ਤੋ। ਕੁਤੋ ਪਨੇਤਨ੍ਤਿ? ‘‘ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾ’’ਤਿ વਚਨਤੋ। ਨ ਹਿ ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਪਰਿવੀਮਂਸਂ વਿਨਾ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਕਸ੍ਮਾਤਿਆਦਿਨਾ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸੇવ ਗਹਣੇ ਕਾਰਣਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਜਾਤਿਆਦੀਨਮ੍ਪਿ ਪવਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਭਾવਿਨੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਜਰਾਮਰਣੇ ਗਹਿਤੇ ਸਤਿ ਜਾਤਿਪਿ ਗਹਿਤਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸਾ ਅਭਾવੇ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸੇવ ਅਭਾવਤੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਭવਾਦੀਸੁਪਿ। ਏવਂ ਯਾવ ਜਾਤਿਧਮ੍ਮੋ ਜਰਾਮਰਣੇ ਗਹਿਤੇ ਗਹਿਤੋવ ਹੋਤਿ, ਜਰਾਮਰਣਪਦੇਸੇਨ ਤਬ੍ਬਿਕਾਰવਨ੍ਤੋ ਸਬ੍ਬੇ ਤੇਭੂਮਕਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਗਹਿਤਾਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਜਰਾਮਰਣਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਂ ਗਹਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਗਹਿਤੇ ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਅਨੇਕવਿਧਨ੍ਤਿ ਬਹੁવਿਧਂ ਬਹੁਕੋਟ੍ਠਾਸਂ। ‘‘ਅਨੇਕ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਪਾਠੋ । ਅਨੇਕਨ੍ਤਿ ਬਹੁਲવਚਨਂ। વਿਧਨ੍ਤਿ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਪਾਲਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ વਿਪਰੀਤਕੋਟ੍ਠਾਸਂ। ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਕਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਏવ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਂ। ਨ੍ਹਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਪੁਰਿਸਂ વਿਯਾਤਿ ਬਾਲਾਨਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਸੁਭਾਕਾਰੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ।
51.Upaparikkhamānoti pavattipavattihetuṃ, nivattinivattihetuñca paritulento. Kuto panetanti? ‘‘Sammā dukkhakkhayā’’ti vacanato. Na hi sabbadukkhaparivīmaṃsaṃ vinā sammā dukkhakkhayo sambhavati. Kasmātiādinā jarāmaraṇasseva gahaṇe kāraṇaṃ pucchati. Jātiādīnampi pavatti dukkhabhāvinīti adhippāyo. Yasmā jarāmaraṇe gahite sati jātipi gahitā hoti, tassā abhāve jarāmaraṇasseva abhāvato. Esa nayo bhavādīsupi. Evaṃ yāva jātidhammo jarāmaraṇe gahite gahitova hoti, jarāmaraṇapadesena tabbikāravanto sabbe tebhūmakā saṅkhārā gahitāti evampi jarāmaraṇaggahaṇena sabbampi vaṭṭadukkhaṃ gahitameva hoti. Tenāha ‘‘tasmiṃ gahite sabbadukkhassa gahitattā’’ti. Anekavidhanti bahuvidhaṃ bahukoṭṭhāsaṃ. ‘‘Aneka’’nti vā pāṭho . Anekanti bahulavacanaṃ. Vidhanti khaṇḍiccapāliccādivasena viparītakoṭṭhāsaṃ. Nānappakārakanti tato eva nānappakāraṃ. Nhatvā ṭhitaṃ purisaṃ viyāti bālānaṃ attabhāvassa subhākārena upaṭṭhānaṃ sandhāyāha.
‘‘ਸਾਰੁਪ੍ਪਭਾવੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਕਿਂ ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਾਰੁਪ੍ਪਭਾવੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਕ੍ਕਿਲੇਸਤਾਯ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਾਯਾ’’ਤਿ। ਨ ਹਿ ਤਸ੍ਸੇਸਾ ਅਸਙ੍ਖਤਤਾਦਿਭਾવੇਨ ਸਦਿਸਾ। ਪਟਿਪਨ੍ਨੋਤਿ ਪਟਿਮੁਖੋ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਮੁਖੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਨ੍ਨੋ ਅਧਿਗਤੋ। ਅਨੁਗਤਨ੍ਤਿ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਭਾવੇਨ ਗਤਂ, ਯਥਾ ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮੋ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਤਦਨੁਰੂਪਭਾવੇਨ ਗਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗવਸੇਨ ਪਜਾਨਨਾ વੁਤ੍ਤਾ, ‘‘ਤਥਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਚ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਨਿਯਤવਸੇਨ। ‘‘ਅਪਰਭਾਗવਸੇਨਾ’’ਤਿ ਅਪਰੇ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਯਥਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਜਰਾਮਰਣਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਥਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਪਦવੀਮਂਸਨਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਨ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣવਸੇਨ। ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨਯਿਦਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਸਙ੍ਖਾਰਗ੍ਗਹਣਂ, ਅਥ ਖੋ ਸਙ੍ਖਤਸਙ੍ਖਾਰਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਯਾવ ਅਰਹਤ੍ਤਾ ਦੇਸਨਾ ਕਥਿਤਾ’’ਤਿ।
‘‘Sāruppabhāvenā’’ti vuttaṃ, kiṃ sabbathā sāruppabhāvenāti āha ‘‘nikkilesatāya parisuddhatāyā’’ti. Na hi tassesā asaṅkhatatādibhāvena sadisā. Paṭipannoti paṭimukho abhisaṅkhāramukho hutvā panno adhigato. Anugatanti anucchavikabhāvena gataṃ, yathā ca nibbānassa adhigamo hoti, evaṃ tadanurūpabhāvena gataṃ. Ettha ca pāḷiyaṃ ‘‘pajānātī’’ti pubbabhāgavasena pajānanā vuttā, ‘‘tathā paṭipanno ca hotī’’ti niyatavasena. ‘‘Aparabhāgavasenā’’ti apare. Keci pana ‘‘yathā paṭipannassa jarāmaraṇaṃ nirujjhati, tathā paṭipanno’’ti vadanti. Padavīmaṃsanā pubbabhāgavasena veditabbā, na maggakkhaṇavasena. Saṅkhāranirodhāyāti ettha nayidaṃ avijjāpaccayasaṅkhāraggahaṇaṃ, atha kho saṅkhatasaṅkhāraggahaṇanti āha ‘‘saṅkhāradukkhassa nirodhatthāyā’’ti. Tenāha ‘‘ettāvatā yāva arahattā desanā kathitā’’ti.
‘‘ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂਯੇવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਂ, ‘‘ਸੋ ਸੁਖਞ੍ਚ વੇਦਨਂ વੇਦਯਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਤਤવਿਹਾਰਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਦੇਸਨਾ ਸਬ੍ਬਥਾવ વਟ੍ਟਦੇਸਨਾਤੋ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯਾ। ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਆਦਿਅਤ੍ਥੋ, ਤੇਨ ਏવਮਾਦਿਕਂ ਇਦਂ વਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟਕਥਨਂ ਪੁਨ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਪੁਗ੍ਗਲਸਦ੍ਦੋ ਇਤਰਾਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਕਤੀਨਂ વਾਚਕੋਤਿ ਤਤੋ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਗਹਣੇ ਪਠਮਪਕਤਿਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪੁਰਿਸਪੁਗ੍ਗਲੋ’’ਤਿ ਅવੋਚਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੁਰਿਸੋਯੇવ ਪੁਗ੍ਗਲੋ’’ਤਿ। ਉਭਯੇਨਾਤਿ ਪੁਰਿਸਪੁਗ੍ਗਲਗ੍ਗਹਣੇਨ। ਸਮ੍ਮੁਤਿਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਾਯ ਕਥਾ ਦੇਸਨਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਾ। ਪਰਮਤ੍ਥਸ੍ਸ ਕਥਾ ਦੇਸਨਾ ਪਰਮਤ੍ਥਕਥਾ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਸਮ੍ਮੁਤਿਪਰਮਤ੍ਥਕਥਾਸੁ, ਨ ਸਮ੍ਮੁਤਿਪਰਮਤ੍ਥੇਸੁ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਰਿਦਂ ਸਮ੍ਮੁਤਿਪਰਮਤ੍ਥਾਨਂ ਲਕ੍ਖਣਂ – ਯਸ੍ਮਿਂ ਭਿਨ੍ਨੇ ਬੁਦ੍ਧਿਯਾ વਾ ਅવਯવવਿਨਿਬ੍ਭੋਗੇ ਕਤੇ ਨ ਤਂਸਮਞ੍ਞਾ, ਸਾ ਘਟਪਟਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿ, ਤਬ੍ਬਿਪਰਿਯਾਯਤੋ ਪਰਮਤ੍ਥੋ। ਨ ਹਿ ਕਕ੍ਖਲ਼ਫੁਸਨਾਦਿਸਭਾવੇ ਅਯਂ ਨਯੋ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਾਦਿਧਮ੍ਮਂ ਸਮੂਹਸਨ੍ਤਾਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ‘‘ਸਤ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿ વੋਹਾਰੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਤ੍ਤੋ ਨਰੋ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿ । ਯਸ੍ਮਾ ਰੂਪਾਦਯੋ ਪਰਮਤ੍ਥਧਮ੍ਮਾ ‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਧਾਤੁਯੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਨ વੋਹਾਰਮਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਖਨ੍ਧਾ…ਪੇ॰… ਪਰਮਤ੍ਥਕਥਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਨੁ ਖਨ੍ਧਕਥਾਪਿ ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਾવ, ਸਮ੍ਮੁਤਿ ਹਿ ਸਙ੍ਕੇਤੋ ਖਨ੍ਧਟ੍ਠੋ ਰਾਸਟ੍ਠੋ વਾ ਕੋਟ੍ਠਾਸਟ੍ਠੋ વਾਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਅਯਂ ਪਨ ਖਨ੍ਧਸਮਞ੍ਞਾ ਫਸ੍ਸਾਦੀਸੁ ਤਜ੍ਜਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ વਿਯ ਪਰਮਤ੍ਥਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਾ ਤਸ੍ਸ ਆਸਨ੍ਨਤਰਾ ਪੁਗ੍ਗਲਸਮਞ੍ਞਾਦਯੋ વਿਯ ਨ ਦੂਰੇਤਿ ਪਰਮਤ੍ਥਸਙ੍ਗਹਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਖਨ੍ਧਸੀਸੇਨ વਾ ਤਦੁਪਾਦਾਨਾ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾ ਏવ ਗਹਿਤਾ। ਨਨੁ ਚ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਮੁਖੇਨੇવ ਦੇਸਨਂ ਆਰੋਹਨ੍ਤਿ, ਨ ਸਮ੍ਮੁਖੇਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਦੇਸਨਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇਸਨਾવ ਸਿਯਾਤਿ? ਨਯਿਦਮੇવਂ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮવਿਭਾਗੇਨ ਦੇਸਨਾવਿਭਾਗਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ, ਨ ਚ ਸਦ੍ਦੋ ਕੇਨਚਿ ਪવਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ વਿਨਾ ਅਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਤੀਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਰਮਤ੍ਥਂ ਕਥੇਨ੍ਤਾਪਿ ਸਮ੍ਮੁਤਿਂ ਅਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾવ ਕਥੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਸਚ੍ਚਮੇવ ਅવਿਪਰੀਤਮੇવ ਕਥੇਨ੍ਤਿ।
‘‘Paccattaṃyeva parinibbāyatī’’tiādinā arahattaphalapaccavekkhaṇaṃ, ‘‘so sukhañca vedanaṃ vedayatī’’tiādinā satatavihārañca dassetvā desanā sabbathāva vaṭṭadesanāto nivattetabbā siyā. Avijjāgatoti ettha iti-saddo ādiattho, tena evamādikaṃ idaṃ vaṭṭavivaṭṭakathanaṃ puna gaṇhāti. Puggalasaddo itarāsaṃ dvinnaṃ pakatīnaṃ vācakoti tato visesetvā gahaṇe paṭhamapakatimeva dassento ‘‘purisapuggalo’’ti avocāti āha ‘‘purisoyeva puggalo’’ti. Ubhayenāti purisapuggalaggahaṇena. Sammutiyā avijjamānāya kathā desanā sammutikathā. Paramatthassa kathā desanā paramatthakathā. Tatthāti sammutiparamatthakathāsu, na sammutiparamatthesu. Tenāha ‘‘evaṃ pavattā sammutikathā nāmā’’tiādi. Tatridaṃ sammutiparamatthānaṃ lakkhaṇaṃ – yasmiṃ bhinne buddhiyā vā avayavavinibbhoge kate na taṃsamaññā, sā ghaṭapaṭādippabhedā sammuti, tabbipariyāyato paramattho. Na hi kakkhaḷaphusanādisabhāve ayaṃ nayo labbhati. Tattha rūpādidhammaṃ samūhasantānavasena pavattamānaṃ upādāya ‘‘satto’’tiādi vohāroti āha ‘‘satto naro…pe… sammutikathā nāmā’’ti . Yasmā rūpādayo paramatthadhammā ‘‘khandhā dhātuyo’’tiādinā vuccanti, na vohāramattaṃ, tasmā ‘‘khandhā…pe… paramatthakathā nāmā’’ti vuttaṃ. Nanu khandhakathāpi sammutikathāva, sammuti hi saṅketo khandhaṭṭho rāsaṭṭho vā koṭṭhāsaṭṭho vāti? Saccametaṃ, ayaṃ pana khandhasamaññā phassādīsu tajjāpaññatti viya paramatthasannissayā tassa āsannatarā puggalasamaññādayo viya na dūreti paramatthasaṅgahatā vuttā. Khandhasīsena vā tadupādānā sabhāvadhammā eva gahitā. Nanu ca sabbepi sabhāvadhammā sammutimukheneva desanaṃ ārohanti, na sammukhenāti sabbāpi desanā sammutidesanāva siyāti? Nayidamevaṃ desetabbadhammavibhāgena desanāvibhāgassa adhippetattā, na ca saddo kenaci pavattinimittena vinā atthaṃ pakāsetīti. Tenāha ‘‘paramatthaṃ kathentāpi sammutiṃ amuñcitvāva kathentī’’ti. Saccameva aviparītameva kathenti.
ਸਮ੍ਮੁਤੀਤਿ ਸਮਞ੍ਞਾ। ਪਰਮੋ ਉਤ੍ਤਮੋ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਪਰਮਤ੍ਥੋ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਯਥਾਭੂਤਸਭਾવੋ। ਤਂ ਪਰਮਤ੍ਥਂ, ਸਮ੍ਮੁਤਿ ਪਨ ਲੋਕਸ੍ਸ ਸਙ੍ਕੇਤਮਤ੍ਤਸਿਦ੍ਧਾ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਥਂ ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਾਯ ਸਚ੍ਚਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਲੋਕਸਮ੍ਮੁਤਿਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਲੋਕਸਮਞ੍ਞਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ। ਲੋਕਸਮਞ੍ਞਾਯ ਹਿ ਅਭਿਨਿવੇਸਨਂ વਿਨਾ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾ ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਸੁਤਸ੍ਸ ਸਾવਨਾ વਿਯ, ਨ ਮੁਸਾ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਤੋ ਤਸ੍ਸਾ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਜਨਪਦਨਿਰੁਤ੍ਤਿਂ ਨਾਭਿਨਿવੇਸੇਯ੍ਯ, ਸਮਞ੍ਞਂ ਨਾਤਿਧਾવੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਭੂਤਲਕ੍ਖਣਂ ਭਾવਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ।
Sammutīti samaññā. Paramo uttamo atthoti paramattho, dhammānaṃ yathābhūtasabhāvo. Taṃ paramatthaṃ, sammuti pana lokassa saṅketamattasiddhā. Yadi evaṃ kathaṃ sammutikathāya saccatāti āha ‘‘lokasammutikāraṇa’’nti lokasamaññaṃ nissāya pavattanato. Lokasamaññāya hi abhinivesanaṃ vinā paññāpanā ekaccassa sutassa sāvanā viya, na musā anatikkamitabbato tassā. Tenāha bhagavā ‘‘janapadaniruttiṃ nābhiniveseyya, samaññaṃ nātidhāveyyā’’ti. Dhammānaṃ sabhāvadhammānaṃ. Bhūtalakkhaṇaṃ bhāvassa lakkhaṇaṃ dīpentīti katvā.
ਤੇਰਸਚੇਤਨਾਭੇਦਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਚੇਤਨਾਪਞ੍ਚਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਚੇਤਨਾਭੇਦਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਪੁਨਨਤੋ ਪੁਜ੍ਜਭવਫਲਸ੍ਸ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਤੋ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਂ। ਕਮ੍ਮਪੁਞ੍ਞੇਨਾਤਿ ਕਮ੍ਮਭੂਤੇਨ। વਿਪਾਕਪੁਞ੍ਞੇਨਾਤਿ વਿਪਾਕਸਙ੍ਖਾਤੇਨ। ਪੁਞ੍ਞਫਲਮ੍ਪਿ ਹਿ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ ‘‘ਪੁਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ‘‘ਏવਮਿਦਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਪવਡ੍ਢਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ। ‘‘ਅਪੁਞ੍ਞੂਪਗਂ ਹੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ‘‘ਪੁਞ੍ਞੂਪਗਂ ਹੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ ਨ ਉਦ੍ਧਤਂ। ਅਪੁਞ੍ਞਫਲਂ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ ‘‘ਅਪੁਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਙ੍ਖਾਰਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋਯ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਗਹਿਤੋ, ‘‘ਪੁਞ੍ਞੂਪਗਂ ਹੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਗਹਿਤੇ ਨਾਮਰੂਪਾਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਗਹਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦ੍વਾਦਸਪਦਿਕੋ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰੋ ਗਹਿਤੋવ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।
Terasacetanābhedanti aṭṭhakāmāvacarakusalacetanāpañcarūpāvacarakusalacetanābhedaṃ. Attano santānassa punanato pujjabhavaphalassa abhisaṅkharaṇato puññābhisaṅkhāraṃ. Kammapuññenāti kammabhūtena. Vipākapuññenāti vipākasaṅkhātena. Puññaphalampi hi uttarapadalopena ‘‘puñña’’nti vuccati ‘‘evamidaṃ puññaṃ pavaḍḍhatī’’tiādīsu viya. ‘‘Apuññūpagaṃ hoti viññāṇa’’nti idaṃ ‘‘puññūpagaṃ hoti viññāṇa’’nti ettha vuttanayamevāti na uddhataṃ. Apuññaphalaṃ uttarapadalopena ‘‘apuñña’’nti vuccati. Saṅkhāranti saṅkhārassa gahitattā ‘‘avijjāgatoya’’nti iminā saṅkhārassa paccayo gahito, ‘‘puññūpagaṃ hoti viññāṇa’’ntiādinā paccayuppannaṃ viññāṇaṃ. Tasmiñca gahite nāmarūpādi sabbaṃ gahitameva hoti. Tenāha ‘‘dvādasapadiko paccayākāro gahitova hotī’’ti.
વਿਜ੍ਜਾਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨ। ਤਸ੍ਸਾ ਹਿ ਉਪ੍ਪਾਦਾ ਸਬ੍ਬਸੋ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪਹੀਨਾ ਹੋਤਿ। ਪਠਮਮੇવਾਤਿ ਇਦਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਹਾਨવਿਜ੍ਜੁਪ੍ਪਾਦਾਨਂ ਸਮਾਨਕਾਲਤਾਦਸ੍ਸਨਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਥਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਦੀਪੁਜ੍ਜਲੇਨਾਤਿ ਪਦੀਪੁਜ੍ਜਲਨਹੇਤੁਨਾ ਸਹੇવ। વਿਜ੍ਜੁਪ੍ਪਾਦਾਤਿ વਿਜ੍ਜੁਪ੍ਪਾਦਹੇਤੁ, ਏવਂ ਸਤੀਪਿ ਸਮਕਾਲਤ੍ਤੇਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਨ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ‘‘ਏਤਂ ਮਮਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਨ ਤਣ੍ਹਾਯਤਿ ਨ ਭਾਯਤਿ ਤਣ੍ਹਾવੁਤ੍ਤਿਨੋ ਅਭਾવਾ, ਤਤੋ ਏવ ਭਯવਤ੍ਥੁਨੋ ਚ ਅਭਾવਾ।
Vijjāti arahattamaggañāṇaṃ ukkaṭṭhaniddesena. Tassā hi uppādā sabbaso avijjā pahīnā hoti. Paṭhamamevāti idaṃ avijjāpahānavijjuppādānaṃ samānakālatādassanaṃ. Tenāha ‘‘yathā panā’’tiādi. Padīpujjalenāti padīpujjalanahetunā saheva. Vijjuppādāti vijjuppādahetu, evaṃ satīpi samakālatteti adhippāyo. Na gaṇhātīti ‘‘etaṃ mamā’’tiādinā na gaṇhāti. Na taṇhāyati na bhāyati taṇhāvuttino abhāvā, tato eva bhayavatthuno ca abhāvā.
ਗਿਲਿਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾਤਿ ਗਿਲਿਤ੍વਾ વਿਯ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅવਿਸਯਂ વਿਯ ਕਰਣੇਨ ਪਰਿਨਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ। ਸਾਮਿਸਸੁਖਸ੍ਸ ਅਨੇਕਦੁਕ੍ਖਾਨੁਬਨ੍ਧਭਾવਤੋ, ਸੁਖਾਭਿਨਨ੍ਦਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਹੇਤੁਭਾવਤੋ ਚ ਸੁਖਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨ੍ਤੋਯੇવ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਨਾਮ ਅਗ੍ਗਿਸਨ੍ਤਾਪਸੁਖਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਧੂਮਦੁਕ੍ਖਾਨੁਞ੍ਞਾਤੋ વਿਯ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਤ੍વਾ ਸੁਖਂ ਪਤ੍ਥਨਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦੁਬ੍ਬਲਗਹਣਿਕਾਦਯੋ ਨਿਦਸ੍ਸਨਭਾવੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇ ਹਿ ਯਾવ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯਾਪਿ ਅਭੁਤ੍વਾ ਸਾਯਮਾਸਾਦੀਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਜਿਘਚ੍ਛਾਦਿਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਭੁਞ੍ਜਨਾਦੀਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਸੁਖਸ੍ਸ વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਤੋ ਸੁਖਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਨਾਮਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਕੇਚਿ ਪਨ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ વਿਪਰਿਣਾਮਸੁਖਤੋ ਤਂ ਸੁਖਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਨ, ਨ ਹਿ ਤਾਦਿਸਂ ਸੁਖਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕੋਚਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਦਿਟ੍ਠੋ, ਦੁਕ੍ਖਹੇਤੁਂ ਪਨ ਸਾਮਿਸਂ ਸੁਖਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਦਿਟ੍ਠੋ। ਦੁਕ੍ਖਹੇਤੁਂ ਸਾਮਿਸਂ ਸੁਖਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਨਾਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤੋવਾਯਮਤ੍ਥੋ। ਕਾਯੋਤਿ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਕਾਯੋ, ਸੋ ਪਰਿਯਨ੍ਤੋ ਅવਸਾਨਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਕਾਯਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਾવ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਕਾਯੋ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਾવ ਪવਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਜੀવਿਤਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Gilitvā pariniṭṭhāpetvāti gilitvā viya aññassa avisayaṃ viya karaṇena pariniṭṭhāpetvā. Sāmisasukhassa anekadukkhānubandhabhāvato, sukhābhinandassa dukkhahetubhāvato ca sukhaṃ abhinandantoyeva dukkhaṃ abhinandati nāma aggisantāpasukhaṃ icchanto dhūmadukkhānuññāto viya. Dukkhaṃ patvā sukhaṃ patthanatoti ettha dubbalagahaṇikādayo nidassanabhāvena veditabbā. Te hi yāva sāyanhasamayāpi abhutvā sāyamāsādīni karonto jighacchādiṃ uppādetvā bhuñjanādīni karonti. Sukhassa vipariṇāmadukkhato sukhaṃ abhinandanto dukkhaṃ abhinandati nāmāti yojanā. Keci pana dukkhassa abhāvato vipariṇāmasukhato taṃ sukhaṃ abhinandanto dukkhaṃ abhinandatīti vadanti. Taṃ na, na hi tādisaṃ sukhanimittaṃ koci dukkhaṃ abhinandanto diṭṭho, dukkhahetuṃ pana sāmisaṃ sukhaṃ abhinandanto diṭṭho. Dukkhahetuṃ sāmisaṃ sukhaṃ abhinandanto atthato dukkhaṃ abhinandati nāmāti vuttovāyamattho. Kāyoti pañcadvārakāyo, so pariyanto avasānaṃ etassāti kāyapariyantikaṃ. Tenāha ‘‘yāva pañcadvārakāyo pavattati, tāva pavatta’’nti. Jīvitapariyantikanti etthāpi eseva nayo.
ਪਚ੍ਛਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਠਮਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਮਨੋਦ੍વਾਰਿਕવੇਦਨਾਤੋ ਪਚ੍ਛਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਤਤੋ ਪਠਮਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਤੋ ਏવ ਸਿਦ੍ਧਮਤ੍ਥਂ ਸਰੂਪੇਨੇવ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਮਨੋਦ੍વਾਰਿਕવੇਦਨਾ ਪਠਮਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ વੁਤ੍ਤਂ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਸਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਯਾવ ਤੇਤ੍ਤਿਂਸવਸ੍ਸਾਪਿ ਪਠਮવਯੋ। ਪਣ੍ਣਾਸવਸ੍ਸਕਾਲੇਤਿ ਪਠਮવਯਤੋ ਯਾવ ਪਞ੍ਞਾਸવਸ੍ਸਕਾਲਾ, ਤਾવ ਠਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ વੁਡ੍ਢਿਹਾਨਿਯੋ ਅਨੁਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਰੂਪੇਨੇવ ਠਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਮਨ੍ਦਾਤਿ ਮੁਦੁਕਾ ਅਤਿਖਿਣਾ। ਤਦਾਤਿ ਅਸੀਤਿਨવੁਤਿવਸ੍ਸਕਾਲੇ। ਤਥਾ ਚਿਰਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੇਪਿ। ਭਗ੍ਗਾ ਨਿਤ੍ਤੇਜਾ ਭਗ੍ਗવਿਭਗ੍ਗਾ ਦੁਬ੍ਬਲਾ। ਹਦਯਕੋਟਿਂਯੇવਾਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦਿવਤ੍ਥੂਸੁ ਅવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਖੀਣਤ੍ਤਾ ਕੋਟਿਭੂਤਂ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਂਯੇવ। ਯਾવ ਏਸਾ વੇਦਨਾ વਤ੍ਤਤਿ।
Pacchā uppajjitvā paṭhamaṃ nirujjhatīti ekasmiṃ attabhāve manodvārikavedanāto pacchā uppajjitvā tato paṭhamaṃ nirujjhati, tato eva siddhamatthaṃ sarūpeneva dassetuṃ ‘‘manodvārikavedanā paṭhamaṃ uppajjitvā pacchā nirujjhatī’’ti vuttaṃ. Idāni tameva saṅkhepena vuttaṃ vivarituṃ ‘‘sā hī’’tiādimāha. Yāva tettiṃsavassāpi paṭhamavayo. Paṇṇāsavassakāleti paṭhamavayato yāva paññāsavassakālā, tāva ṭhitā hotīti vuḍḍhihāniyo anupagantvā sarūpeneva ṭhitā hoti. Mandāti mudukā atikhiṇā. Tadāti asītinavutivassakāle. Tathā ciraparivitakkepi. Bhaggā nittejā bhaggavibhaggā dubbalā. Hadayakoṭiṃyevāti cakkhādivatthūsu avattetvā tesaṃ khīṇattā koṭibhūtaṃ hadayavatthuṃyeva. Yāva esā vedanā vattati.
વਾਪਿਯਾਤਿ ਮਹਾਤਲ਼ਾਕੇਨ। ਪਞ੍ਚਉਦਕਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਉਦਕਸ੍ਸ ਪવਿਸਨਨਿਕ੍ਖਮਨਮਗ੍ਗੇਹਿ ਯੁਤ੍ਤਂ। ਤਤੋ ਤਤੋ વਿਸ੍ਸਨ੍ਦਮਾਨਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪੁਣ੍ਣਤ੍ਤਾ।
Vāpiyāti mahātaḷākena. Pañcaudakamaggasampannanti pañcahi udakassa pavisananikkhamanamaggehi yuttaṃ. Tato tato vissandamānaṃ sabbaso puṇṇattā.
ਪਠਮਂ ਦੇવੇ વਸ੍ਸਨ੍ਤੇਤਿਆਦਿ ਉਪਮਾਸਂਸਨ੍ਦਨਂ। ਇਮਂ વੇਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਤਿ ਇਮਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯੋਸਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਮਨੋਦ੍વਾਰਿਕવੇਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ।
Paṭhamaṃdeve vassantetiādi upamāsaṃsandanaṃ. Imaṃ vedanaṃ sandhāyāti imaṃ yathāvuttaṃ pariyosānappattaṃ manodvārikavedanaṃ sandhāya.
ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ વਿਨਾਸਤੋ। ‘‘ਉਦ੍ਧਂ ਜੀવਿਤਪਰਿਯਾਦਾਨਾ’’ਤਿ ਪਾਲ਼ਿ, ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਜੀવਿਤਪਰਿਯਾਦਾਨਾ ਉਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਪਦੁਦ੍ਧਾਰੋ ਕਤੋ। ਪਰਲੋਕવਸੇਨ ਅਗਨ੍ਤ੍વਾ। વੇਦਨਾਨਂ ਸੀਤਿਭਾવੋ ਨਾਮ ਸਙ੍ਖਾਰਦਰਥਪਰਿਲ਼ਾਹਭਾવੋ, ਸੋ ਪਨਾਯਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿવਸੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪવਤ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਧਾਤੁਸਰੀਰਾਨੀਤਿ ਅਟ੍ਠਿਕਙ੍ਕਲਸਙ੍ਖਾਤਧਾਤੁਸਰੀਰਾਨਿ। ਸਰੀਰੇਕਦੇਸੇ ਹਿ ਸਰੀਰਸਮਞ੍ਞਾ।
Kāyassa bhedāti attabhāvassa vināsato. ‘‘Uddhaṃ jīvitapariyādānā’’ti pāḷi, aṭṭhakathāyaṃ pana jīvitapariyādānā uddhanti paduddhāro kato. Paralokavasena agantvā. Vedanānaṃ sītibhāvo nāma saṅkhāradarathapariḷāhabhāvo, so panāyaṃ appavattivasenāti āha ‘‘pavatti…pe… bhavissantī’’ti. Dhātusarīrānīti aṭṭhikaṅkalasaṅkhātadhātusarīrāni. Sarīrekadese hi sarīrasamaññā.
ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਪਾਕਾਤਿ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਪਾਕਤੋ। ਏਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚਤੀਤਿ ਪਾਕੋ, ਪਚਨਟ੍ਠਾਨਂ। ਤਦੇવ ਪਾਚਨવਸੇਨ ਆવਸਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਆવਾਸੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਾવਾਸਤੋ। ਅવਿਗਤવੂਪਸਮਂ ਸਙ੍ਖਰਿਤਂ ਕੁਮ੍ਭਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਠਪੇਨ੍ਤੋ ਛਾਰਿਕਾਯ ਸਤਿ ਪਿਧਾਨવਸੇਨ ਠਪੇਤਿ। ਤਥਾ ਠਪਨਂ ਪਨ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਟਿਸਿਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ਕੁਮ੍ਭਸ੍ਸ ਪਦੇਸਭੂਤਤਾਯ ਆਬਦ੍ਧਾ ਅવਯવਾ ‘‘ਕੁਮ੍ਭਕਪਾਲਾਨੀ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਨਿ, ਨ ਛਿਨ੍ਨਭਿਨ੍ਨਾਨਿ। ਅવਯવਮੁਖੇਨ ਹਿ ਸਮੁਦਾਯੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਪਾਲਸਮੁਦਾਯੋ ਹਿ ਘਟੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਮੁਖવਟ੍ਟਿਯਾ ਏਕਬਦ੍ਧਾਨੀ’’ਤਿ। ਅવਸਿਸ੍ਸੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ વਣ੍ਣવਿਸੇਸਉਣ੍ਹਭਾવਾਪਗਤਾ ਘਟਕਾਰਾਨੇવ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ। ਆਦਿਤ੍ਤ…ਪੇ॰… ਤਯੋ ਭવਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਏਕਾਦਸਹਿ ਅਗ੍ਗੀਹਿ ਆਦਿਤ੍ਤਭਾવਤੋ। ਯਥਾ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰੋ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਾવਾਸਂ ਆਦਿਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤਿ, ਏવਂ ਆਰਦ੍ਧવਿਪਸ੍ਸਕੋਪੇਸ ਭવਤ੍ਤਯਂ ਰਾਗਾਦੀਹਿ ਆਦਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਕੁਮ੍ਭਕਾਰੋ વਿਯ ਯੋਗਾવਚਰੋ’’ਤਿ। ਨੀਹਰਣਦਣ੍ਡਕੋ વਿਯ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਭવਤ੍ਤਯਪਾਕਤੋ ਨੀਹਰਣਤੋ। ਸਮੋ ਭੂਮਿਭਾਗੋ વਿਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਤਲਂ ਸਬ੍ਬવਿਸਮਾ ਨਿવਤ੍ਤਨਤੋ।
Kumbhakārapākāti kumbhakārapākato. Ettha paccatīti pāko, pacanaṭṭhānaṃ. Tadeva pācanavasena āvasanti etthāti āvāso, tasmā kumbhakārāvāsato. Avigatavūpasamaṃ saṅkharitaṃ kumbhaṃ uddharitvā ṭhapento chārikāya sati pidhānavasena ṭhapeti. Tathā ṭhapanaṃ pana sandhāya vuttaṃ ‘‘paṭisisseyyā’’ti. Kumbhassa padesabhūtatāya ābaddhā avayavā ‘‘kumbhakapālānī’’ti adhippetāni, na chinnabhinnāni. Avayavamukhena hi samudāyo vutto. Tattha kapālasamudāyo hi ghaṭo. Tenāha ‘‘mukhavaṭṭiyā ekabaddhānī’’ti. Avasisseyyunti vaṇṇavisesauṇhabhāvāpagatā ghaṭakārāneva tiṭṭheyyunti. Āditta…pe… tayo bhavā daṭṭhabbā ekādasahi aggīhi ādittabhāvato. Yathā kumbhakāro kumbhakārāvāsaṃ ādittaṃ paccavekkhati, evaṃ āraddhavipassakopesa bhavattayaṃ rāgādīhi ādittanti āha ‘‘kumbhakāro viya yogāvacaro’’ti. Nīharaṇadaṇḍakoviya arahattamaggañāṇaṃ bhavattayapākato nīharaṇato. Samo bhūmibhāgo viya nibbānatalaṃ sabbavisamā nivattanato.
‘‘ਆਦਾਨਨਿਕ੍ਖੇਪਨਤੋ, વਯੋવੁਦ੍ਧਤ੍ਥਙ੍ਗਮਤੋ, ਆਹਾਰਮਯਤੋ, ਉਤੁਮਯਤੋ, ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤੋ, ਕਮ੍ਮਜਤੋ, ਧਮ੍ਮਤਾਰੂਪਤੋ’’ਤਿ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੭੦੬) ਇਮੇਹਿ ਸਤ੍ਤਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਸਮ੍ਮਸਨ੍ਤੋ ਰੂਪਸਤ੍ਤਕਂ વਿਪਸ੍ਸਤਿ ਨਾਮ। ‘‘ਕਲਾਪਤੋ, ਯਮਕਤੋ, ਖਣਿਕਤੋ, ਪਟਿਪਾਟਿਤੋ, ਦਿਟ੍ਠਿਉਗ੍ਘਾਟਨਤੋ, ਮਾਨਸਮੁਗ੍ਘਾਟਤੋ, ਨਿਕਨ੍ਤਿਪਰਿਯਾਦਾਨਤੋ’’ਤਿ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੭੧੭) ਇਮੇਹਿ ਸਤ੍ਤਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਸਮ੍ਮਸਨ੍ਤੋ ਅਰੂਪਸਤ੍ਤਕਂ વਿਪਸ੍ਸਤਿ ਨਾਮ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਇਮਂ ਰੂਪਸਤ੍ਤਕਂ ਅਰੂਪਸਤ੍ਤਕਞ੍ਚ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਯਦਿਪਿ ਅਰਹਤੋ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ ਸਬ੍ਬਭવੇਹਿਪਿ ਉਦ੍ਧਟੋ, ਯਾવ ਪਨ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਨ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤਾવ ਤਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਸੁਗਤਿਭવੇ ਠਿਤੋਯੇવਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ‘‘ਚਤੂਹਿ ਅਪਾਯੇਹਿ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਖੀਣਾਸવੋ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਥਾ ਚ વਕ੍ਖਤਿ ‘‘ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਸ੍ਸ વਟ੍ਟવੂਪਸਮੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਨ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਤਿ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ, ਸਉਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਪਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯੇવ। ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਹੇਤੁਤੋ ਹੇਤ੍ਥ ਪਰਿਲ਼ਾਹવੂਪਸਮਸ੍ਸ ਉਪਸਮਭਾવੇਨ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ਉਣ੍ਹਕੁਮ੍ਭਨਿਬ੍ਬਾਨਨਿਦਸ੍ਸਨਮ੍ਪਿ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਕਸਰੀਰਾਨੀਤਿ ਉਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਰੂਪਕਲਾਪੇ વਦਨ੍ਤਿ। ਭਿਕ੍ਖવੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਆਦਿਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਂ ਪਨ વਚਨਂ। ਅਨੁਯੋਗਾਰੋਪਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਕਾਯਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਮਾਨੋ ਖੀਣਾਸવੋ ਅਪਿ ਨੁ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਪਞ੍ਹਂ ਕਾਤੁਂ। ਅਥ વਾ ਅਨੁਯੋਗਾਰੋਪਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਪਿ ਨੁ ਖੋ ਖੀਣਾਸવੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਂ વਾ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨੁਯੋਗਂ ਆਰੋਪੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਤਾવ ਯਥਾਰਦ੍ਧਦੇਸਨਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਤੁਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
‘‘Ādānanikkhepanato, vayovuddhatthaṅgamato, āhāramayato, utumayato, cittasamuṭṭhānato, kammajato, dhammatārūpato’’ti (visuddhi. 2.706) imehi sattahi ākārehi sammasanto rūpasattakaṃ vipassati nāma. ‘‘Kalāpato, yamakato, khaṇikato, paṭipāṭito, diṭṭhiugghāṭanato, mānasamugghāṭato, nikantipariyādānato’’ti (visuddhi. 2.717) imehi sattahi ākārehi sammasanto arūpasattakaṃ vipassati nāma, tasmā yathāvuttaṃ imaṃ rūpasattakaṃ arūpasattakañca nīharitvā vipassantassa. Yadipi arahato attabhāvo sabbabhavehipi uddhaṭo, yāva pana anupādisesaparinibbānaṃ na pāpuṇāti, tāva tasmimpi sugatibhave ṭhitoyevāti vattabbataṃ labbhatīti ‘‘catūhi apāyehi attabhāvaṃ uddharitvā’’icceva vuttaṃ. Tenāha ‘‘khīṇāsavo panā’’tiādi. Tathā ca vakkhati ‘‘anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbutassa vaṭṭavūpasamo veditabbo’’ti. Na parinibbāti anupādisesāya nibbānadhātuyāti adhippāyo, saupādisesāya pana nibbānadhātuyā parinibbānaṃ arahattappattiyeva. Abhisaṅkhārahetuto hettha pariḷāhavūpasamassa upasamabhāvena adhippetattā uṇhakumbhanibbānanidassanampi na virujjhati. Anupādinnakasarīrānīti utusamuṭṭhānikarūpakalāpe vadanti. Bhikkhaveti ettha iti-saddo ādiattho. Idaṃ pana vacanaṃ. Anuyogāropanatthanti kāyapariyantikaṃ vedanaṃ vedayamāno khīṇāsavo api nu puññābhisaṅkhārādikammaṃ kareyyāti pañhaṃ kātuṃ. Atha vā anuyogāropanatthanti ‘‘api nu kho khīṇāsavo bhikkhu puññābhisaṅkhāraṃ vā abhisaṅkhareyyā’’tiādinā anuyogaṃ āropetuṃ vuttaṃ, na tāva yathāraddhadesanaṃ niṭṭhāpetunti attho.
ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣੇ ਸਿਦ੍ਧੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਭવੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਰਹਾਨਂ વਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਸਿਯਾ ਸਮ੍ਭવੋ, ਨਾਸਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਞ੍ਞਾਯੇਥਾਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਞ੍ਞਾਯੇਥਾ’’ਤਿ। ਸਬ੍ਬਸੋ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਅਸਨ੍ਤੇਸੁ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਪਿ ਨੁ ਖੋ ਪਞ੍ਞਾਯੇਯ੍ਯ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਅਪਞ੍ਞਾਯਮਾਨੇ ਸਬ੍ਬਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯੇਯ੍ਯ। ਥੇਰਾਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿ ਆਲਪਿਤਤ੍ਥੇਰਾਨਂ । ਪਞ੍ਹਬ੍ਯਾਕਰਣਂ ਸਮ੍ਪਹਂਸਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣੇਨ ਸਂਸਨ੍ਦਨਤੋ। ਅਪ੍ਪਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯਨਂ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਅਸਤਿ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਸਙ੍ਖਾਤਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਦਹਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ। ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਨਿਚ੍ਛਯਾਕਾਰવਿਮੋਕ੍ਖਂ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੋਕ੍ਖਞ੍ਚ। ਤੇਨਾਹ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਸਦ੍ਦਹਥ ਮੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿ। ਸਦ੍ਧਾਸਹਿਤਞ੍ਹਿ ਨਿਚ੍ਛਯਾਕਾਰવਿਮੋਕ੍ਖਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਨ੍ਤੋਤਿ ਪਰਿਯਨ੍ਤੋ। ਪਰਿਤੋ ਛਿਜ੍ਜਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ।
Paṭisandhiviññāṇe siddhe tasmiṃ bhave uppajjanārahānaṃ viññāṇānaṃ siyā sambhavo, nāsatīti vuttaṃ ‘‘viññāṇaṃ paññāyethāti paṭisandhiviññāṇaṃ paññāyethā’’ti. Sabbaso saṅkhāresu asantesu paṭisandhiviññāṇaṃ api nu kho paññāyeyya. Tasmiñhi apaññāyamāne sabbaṃ viññāṇaṃ na paññāyeyya. Therānanti ‘‘bhikkhave’’ti ālapitattherānaṃ . Pañhabyākaraṇaṃ sampahaṃsati tassa sabbaññutaññāṇena saṃsandanato. Appaññāṇanti appaññāyanaṃ. Ādi-saddena viññāṇe asati nāmarūpassa appaññāṇanti evamādiṃ saṅgaṇhāti. Sanniṭṭhānasaṅkhātanti saddahanākārena pavattasanniṭṭhānasaṅkhātaṃ. Adhimokkhanti nicchayākāravimokkhaṃ saddhāvimokkhañca. Tenāha pāḷiyaṃ ‘‘saddahatha metaṃ, bhikkhave’’ti. Saddhāsahitañhi nicchayākāravimokkhaṃ sandhāyāha ‘‘sanniṭṭhānasaṅkhātaṃ adhimokkha’’nti. Antoti pariyanto. Parito chijjati etthāti paricchedo.
ਪਰਿવੀਮਂਸਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Parivīmaṃsanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ • Saṃyuttanikāya / ੧. ਪਰਿવੀਮਂਸਨਸੁਤ੍ਤਂ • 1. Parivīmaṃsanasuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ੧. ਪਰਿવੀਮਂਸਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 1. Parivīmaṃsanasuttavaṇṇanā
