| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
පසන්‌නාකාරකථා
Pasannākārakathā
පසන්‌නාකාරන්‌ති පසන්‌නෙහි කාතබ්‌බං සක්‌කාරං. සරණං ගච්‌ඡාමීති එත්‌ථ ඉති-සද්‌දො ලුත්‌තනිද්‌දිට්‌ඨොති ආහ ‘‘සරණන්‌ති ගච්‌ඡාමී’’ති. එත්‌ථ හි නායං ගමිසද්‌දො නීසද්‌දාදයො විය ද්‌විකම්‌මකො, තස්‌මා යථා අජං ගාමං නෙතීති වුච්‌චති, එවං ‘‘ගොතමං සරණං ගච්‌ඡාමී’’ති වත්‌තුං න සක්‌කා, ‘‘සරණන්‌ති ගච්‌ඡාමී’’ති පන වත්‌තබ්‌බං, තස්‌මා එත්‌ථ ඉති-සද්‌දො ලුත්‌තනිද්‌දිට්‌ඨොති වෙදිතබ්‌බං. සරණන්‌ති පටිසරණං. තෙනාහ ‘‘පරායණ’’න්‌ති. පරායණභාවො ච අනත්‌ථනිසෙධනෙන අත්‌ථසම්‌පටිපාදනෙන ච හොතීති ආහ ‘‘අඝස්‌ස තාතා හිතස්‌ස ච විධාතා’’ති. අඝස්‌සාති දුක්‌ඛතොති වදන්‌ති, පාපතොති පන අත්‌ථො යුත්‌තො, නිස්‌සක්‌කෙ චෙතං සාමිවචනං. සරණන්‌ති ගමනඤ්‌චෙත්‌ථ තදධිප්‌පායෙන භජනං තථා ජානනං වාති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘ඉති ඉමිනා අධිප්‌පායෙනා’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ ගච්‌ඡාමීතිආදීසු පුරිමස්‌ස පුරිමස්‌ස පච්‌ඡිමං පච්‌ඡිමං අත්‌ථවචනං. භජනං වා සරණාධිප්‌පායෙන උපසඞ්‌කමනං, සෙවනා සන්‌තිකාවචරතා, පයිරුපාසනං වත්‌තප්‌පටිවත්‌තකරණෙන උපට්‌ඨානන්‌ති එවං සබ්‌බථාපි අනඤ්‌ඤසරණතංයෙව දීපෙති. ගච්‌ඡාමීති පදස්‌ස කථං බුජ්‌ඣාමීති අයමත්‌ථො ලබ්‌භතීති ආහ ‘‘යෙසං හී’’තිආදි.
Pasannākāranti pasannehi kātabbaṃ sakkāraṃ. Saraṇaṃ gacchāmīti ettha iti-saddo luttaniddiṭṭhoti āha ‘‘saraṇanti gacchāmī’’ti. Ettha hi nāyaṃ gamisaddo nīsaddādayo viya dvikammako, tasmā yathā ajaṃ gāmaṃ netīti vuccati, evaṃ ‘‘gotamaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti vattuṃ na sakkā, ‘‘saraṇanti gacchāmī’’ti pana vattabbaṃ, tasmā ettha iti-saddo luttaniddiṭṭhoti veditabbaṃ. Saraṇanti paṭisaraṇaṃ. Tenāha ‘‘parāyaṇa’’nti. Parāyaṇabhāvo ca anatthanisedhanena atthasampaṭipādanena ca hotīti āha ‘‘aghassa tātā hitassa ca vidhātā’’ti. Aghassāti dukkhatoti vadanti, pāpatoti pana attho yutto, nissakke cetaṃ sāmivacanaṃ. Saraṇanti gamanañcettha tadadhippāyena bhajanaṃ tathā jānanaṃ vāti dassento ‘‘iti iminā adhippāyenā’’tiādimāha. Tattha gacchāmītiādīsu purimassa purimassa pacchimaṃ pacchimaṃ atthavacanaṃ. Bhajanaṃ vā saraṇādhippāyena upasaṅkamanaṃ, sevanā santikāvacaratā, payirupāsanaṃ vattappaṭivattakaraṇena upaṭṭhānanti evaṃ sabbathāpi anaññasaraṇataṃyeva dīpeti. Gacchāmīti padassa kathaṃ bujjhāmīti ayamattho labbhatīti āha ‘‘yesaṃ hī’’tiādi.
අධිගතමග්‌ගෙ සච්‌ඡිකතනිරොධෙති පදද්‌වයෙනපි ඵලට්‌ඨා එව දස්‌සිතා, න මග්‌ගට්‌ඨාති තෙ දස්‌සෙන්‌තො ‘‘යථානුසිට්‌ඨං පටිපජ්‌ජමානෙ චා’’ති ආහ. නනු ච කල්‍යාණපුථුජ්‌ජනොපි යථානුසිට්‌ඨං පටිපජ්‌ජතීති වුච්‌චතීති? කිඤ්‌චාපි වුච්‌චති, නිප්‌පරියායෙන පන මග්‌ගට්‌ඨා එව තථා වත්‌තබ්‌බා, න ඉතරෙ නියාමොක්‌කමනාභාවතො. තථා හි තෙ එව ‘‘අපායෙසු අපතමානෙ ධාරෙතී’’ති වුත්‌තා. සම්‌මත්‌තනියාමොක්‌කමනෙන හි අපායවිනිමුත්‌තසම්‌භවො. අක්‌ඛායතීති එත්‌ථ ඉති-සද්‌දො ආදිඅත්‌ථො, පකාරත්‌ථො වා. තෙන ‘‘යාවතා, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මා සඞ්‌ඛතා වා අසඞ්‌ඛතා වා, විරාගො තෙසං අග්‌ගමක්‌ඛායතී’’ති (ඉතිවු. 90; අ. නි. 4.34) සුත්‌තපදං සඞ්‌ගණ්‌හාති, ‘‘විත්‌ථාරො’’ති වා ඉමිනා. එත්‌ථ ච අරියමග්‌ගො නිය්‍යානිකතාය, නිබ්‌බානං තස්‌ස තදත්‌ථසිද්‌ධිහෙතුතායාති උභයමෙව නිප්‌පරියායෙන ධම්‌මොති වුත්‌තො. නිබ්‌බානඤ්‌හි ආරම්‌මණපච්‌චයභූතං ලභිත්‌වා අරියමග්‌ගස්‌ස තදත්‌ථසිද්‌ධි, තථාපි අරියඵලානං ‘‘යස්‌මා තාය සද්‌ධාය අවූපසන්‌තායා’’තිආදිවචනතො මග්‌ගෙන සමුච්‌ඡින්‌නානං කිලෙසානං පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිප්‌පහානකිච්‌චතාය නිය්‍යානානුගුණතාය නිය්‍යානපරියොසානතාය ච. පරියත්‌තිධම්‌මස්‌ස පන නිය්‍යානධම්‌මසමධිගමහෙතුතායාති ඉමිනා පරියායෙන වුත්‌තනයෙන ධම්‌මභාවො ලබ්‌භති එව, ස්‌වායමත්‌ථො පාඨාරුළ්‌හො එවාති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘න කෙවල’’න්‌තිආදිමාහ.
Adhigatamagge sacchikatanirodheti padadvayenapi phalaṭṭhā eva dassitā, na maggaṭṭhāti te dassento ‘‘yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne cā’’ti āha. Nanu ca kalyāṇaputhujjanopi yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjatīti vuccatīti? Kiñcāpi vuccati, nippariyāyena pana maggaṭṭhā eva tathā vattabbā, na itare niyāmokkamanābhāvato. Tathā hi te eva ‘‘apāyesu apatamāne dhāretī’’ti vuttā. Sammattaniyāmokkamanena hi apāyavinimuttasambhavo. Akkhāyatīti ettha iti-saddo ādiattho, pakārattho vā. Tena ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (itivu. 90; a. ni. 4.34) suttapadaṃ saṅgaṇhāti, ‘‘vitthāro’’ti vā iminā. Ettha ca ariyamaggo niyyānikatāya, nibbānaṃ tassa tadatthasiddhihetutāyāti ubhayameva nippariyāyena dhammoti vutto. Nibbānañhi ārammaṇapaccayabhūtaṃ labhitvā ariyamaggassa tadatthasiddhi, tathāpi ariyaphalānaṃ ‘‘yasmā tāya saddhāya avūpasantāyā’’tiādivacanato maggena samucchinnānaṃ kilesānaṃ paṭippassaddhippahānakiccatāya niyyānānuguṇatāya niyyānapariyosānatāya ca. Pariyattidhammassa pana niyyānadhammasamadhigamahetutāyāti iminā pariyāyena vuttanayena dhammabhāvo labbhati eva, svāyamattho pāṭhāruḷho evāti dassento ‘‘na kevala’’ntiādimāha.
රාගවිරාගොති මග්‌ගො කථිතොති කාමරාගො භවරාගොති එවමාදිභෙදො සබ්‌බොපි රාගො විරජ්‌ජති පහීයති එතෙනාති රාගවිරාගොති මග්‌ගො කථිතො. අනෙජමසොකන්‌ති ඵලන්‌ති එජාසඞ්‌ඛාතාය තණ්‌හාය අන්‌තොනිජ්‌ඣානලක්‌ඛණස්‌ස සොකස්‌ස ච තදුප්‌පත්‌තියං සබ්‌බසො පරික්‌ඛීණත්‌තා අනෙජමසොකන්‌ති ඵලං කථිතං. අප්‌පටිකූලන්‌ති අවිරොධදීපනතො කෙනචි අවිරුද්‌ධං, ඉට්‌ඨං පණීතන්‌ති වා අත්‌ථො. පගුණරූපෙන පවත්‌තිතත්‌තා, පකට්‌ඨගුණවිභාවනතො වා පගුණං. යථාහ ‘‘විහිංසසඤ්‌ඤී පගුණං නභාසිං, ධම්‌මං පණීතං මනුජෙසු බ්‍රහ්‌මෙ’’ති (ම. නි. 1.283; මහාව. 9). සබ්‌බධම්‌මක්‌ඛන්‌ධා කථිතාති යොජනා. දිට්‌ඨිසීලසඞ්‌ඝාතෙනාති ‘‘යායං දිට්‌ඨි අරියා නිය්‍යානිකා නිය්‍යාති තක්‌කරස්‌ස සම්‌මා දුක්‌ඛක්‌ඛයාය, තථාරූපාය දිට්‌ඨියා දිට්‌ඨිසාමඤ්‌ඤගතො විහරතී’’ති (දී. නි. 3.324, 356; ම. නි. 1.492; 3.54) එවං වුත්‌තාය දිට්‌ඨියා ‘‘යානි තානි සීලානි අඛණ්‌ඩානි අච්‌ඡිද්‌දානි අසබලානි අකම්‌මාසානි භුජිස්‌සානි විඤ්‌ඤුප්‌පසත්‌ථානි අපරාමට්‌ඨානි සමාධිසංවත්‌තනිකානි, තථාරූපෙහි සීලෙහි සීලසාමඤ්‌ඤගතො විහරතී’’ති (දී. නි. 3.324, 356; ම. නි. 1.492; 3.54; අ. නි. 6.12) එවං වුත්‌තානං සීලානඤ්‌ච සංහතභාවෙන, දිට්‌ඨිසීලසාමඤ්‌ඤෙනාති අත්‌ථො. සංහතොති ඝටිතො, සමෙතොති අත්‌ථො. අරියපුග්‌ගලා හි යත්‌ථ කත්‌ථචි දූරෙ ඨිතාපි අත්‌තනො ගුණසාමග්‌ගියා සංහතා එව. අට්‌ඨ ච පුග්‌ගලා ධම්‌මදසා තෙති පුරිසයුගළවසෙන චත්‌තාරොපි පුග්‌ගලවසෙන අට්‌ඨෙව අරියධම්‌මස්‌ස පච්‌චක්‌ඛදස්‌සාවිතාය ධම්‌මදසා. තීණි වත්‌ථූනි සරණන්‌ති ගමනෙන තික්‌ඛත්‌තුං ගමනෙන ච තීණි සරණගමනානි. පටිවෙදෙසීති අත්‌තනො හදයඞ්‌ගතං වාචාය පවෙදෙසි.
Rāgavirāgoti maggo kathitoti kāmarāgo bhavarāgoti evamādibhedo sabbopi rāgo virajjati pahīyati etenāti rāgavirāgoti maggo kathito. Anejamasokanti phalanti ejāsaṅkhātāya taṇhāya antonijjhānalakkhaṇassa sokassa ca taduppattiyaṃ sabbaso parikkhīṇattā anejamasokanti phalaṃ kathitaṃ. Appaṭikūlanti avirodhadīpanato kenaci aviruddhaṃ, iṭṭhaṃ paṇītanti vā attho. Paguṇarūpena pavattitattā, pakaṭṭhaguṇavibhāvanato vā paguṇaṃ. Yathāha ‘‘vihiṃsasaññī paguṇaṃ nabhāsiṃ, dhammaṃ paṇītaṃ manujesu brahme’’ti (ma. ni. 1.283; mahāva. 9). Sabbadhammakkhandhā kathitāti yojanā. Diṭṭhisīlasaṅghātenāti ‘‘yāyaṃ diṭṭhi ariyā niyyānikā niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāya, tathārūpāya diṭṭhiyā diṭṭhisāmaññagato viharatī’’ti (dī. ni. 3.324, 356; ma. ni. 1.492; 3.54) evaṃ vuttāya diṭṭhiyā ‘‘yāni tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni bhujissāni viññuppasatthāni aparāmaṭṭhāni samādhisaṃvattanikāni, tathārūpehi sīlehi sīlasāmaññagato viharatī’’ti (dī. ni. 3.324, 356; ma. ni. 1.492; 3.54; a. ni. 6.12) evaṃ vuttānaṃ sīlānañca saṃhatabhāvena, diṭṭhisīlasāmaññenāti attho. Saṃhatoti ghaṭito, sametoti attho. Ariyapuggalā hi yattha katthaci dūre ṭhitāpi attano guṇasāmaggiyā saṃhatā eva. Aṭṭha ca puggalā dhammadasā teti purisayugaḷavasena cattāropi puggalavasena aṭṭheva ariyadhammassa paccakkhadassāvitāya dhammadasā. Tīṇi vatthūni saraṇanti gamanena tikkhattuṃ gamanena ca tīṇi saraṇagamanāni. Paṭivedesīti attano hadayaṅgataṃ vācāya pavedesi.
පසන්‌නාකාරකථා නිට්‌ඨිතා.
Pasannākārakathā niṭṭhitā.
