| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
೬. ಪಾಸರಾಸಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
6. Pāsarāsisuttavaṇṇanā
೨೭೨. ಸಾಧುಮಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಾಧು-ಸದ್ದೋ ಆಯಾಚನತ್ಥೋ, ನ ‘‘ಸಾಧಾವುಸೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೬; ಸು॰ ನಿ॰ ೧೮೨) ವಿಯ ಅಭಿನನ್ದನಾದಿಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಆಯಾಚನ್ತಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಲಭೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಕಸ್ಮಾ? ಬುದ್ಧಾ ಹಿ ಗರೂ ಹೋನ್ತಿ, ಪರಮಗರೂ ಉತ್ತಮಂ ಗಾರವಟ್ಠಾನಂ, ನ ಯಥಾ ತಥಾ ಉಪಸಙ್ಕಮನೀಯಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಚಾರಿಕೋ ಸೀಹೋ’’ತಿಆದಿ।
272.Sādhumayanti ettha sādhu-saddo āyācanattho, na ‘‘sādhāvuso’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 182) viya abhinandanādiatthoti āha ‘‘āyācantā’’ti. Tenāha pāḷiyaṃ ‘‘labheyyāmā’’tiādi vuttaṃ. Na sakkonti, kasmā? Buddhā hi garū honti, paramagarū uttamaṃ gāravaṭṭhānaṃ, na yathā tathā upasaṅkamanīyā. Tenāha ‘‘ekacāriko sīho’’tiādi.
‘‘ಪಾಕಟಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಯಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಕಿಮೇವಮಕಾಸೀತಿ? ನ ಸಬ್ಬಕಾಲಮೇವಮಕಾಸಿ। ಯದಾ ಪನ ಅಕಾಸಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಭಗವಾ ಪಠಮಬೋಧಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೇತಿ ಇಮಿನಾ ಪುರಿಸತ್ತಭಾವಂ ಉಲ್ಲಿಙ್ಗೇತಿ। ಧನಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಕತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ಭಗವತೋ ಧರಮಾನಕಾಲೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
‘‘Pākaṭakiriyāyā’’ti saṅkhepena vuttaṃ vivarituṃ ‘‘yaṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Bhagavā sabbakālaṃ kimevamakāsīti? Na sabbakālamevamakāsi. Yadā pana akāsi, taṃ dassetuṃ ‘‘bhagavā paṭhamabodhiya’’ntiādi vuttaṃ. Manussattabhāveti iminā purisattabhāvaṃ ulliṅgeti. Dhanapariccāgo kato nāma natthi bhagavato dharamānakāleti adhippāyo.
ಮಾಲಾಕಚವರನ್ತಿ ಮಿಲಾತಮಾಲಾಕಚವರಂ। ರಜೋಜಲ್ಲಂ ನ ಉಪಲಿಮ್ಪತಿ ಅಚ್ಛತರಛವಿಭಾವತೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಸುಖುಮತ್ತಾ ಛವಿಯಾ ಕಾಯೇ ರಜೋಜಲ್ಲಂ ನ ಲಿಮ್ಪತೀ’’ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ನಹಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉತುಗ್ಗಹಣತ್ಥ’’ನ್ತಿ।
Mālākacavaranti milātamālākacavaraṃ. Rajojallaṃ na upalimpati acchatarachavibhāvato. Vuttañhetaṃ ‘‘sukhumattā chaviyā kāye rajojallaṃ na limpatī’’ti. Yadi evaṃ kasmā bhagavā nahāyatīti āha ‘‘utuggahaṇattha’’nti.
ವಿಹಾರೋತಿ ಜೇತವನವಿಹಾರೋ। ವೀಸತಿಉಸಭಂ ಗಾವುತಸ್ಸ ಚತುತ್ಥೋ ಭಾಗೋತಿ ವದನ್ತಿ। ಕದಾಚೀತಿ ಕಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ। ಅಚಲಮೇವಾತಿ ಅಪರಿವತ್ತಮೇವ ಅನಞ್ಞಭಾವತೋ, ಮಞ್ಚಾನಂ ಪನ ಅಪ್ಪಮಹನ್ತತಾಹಿ ಪಾದಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಹಾನಿವಡ್ಢಿಯೋ ಹೋನ್ತಿಯೇವ।
Vihāroti jetavanavihāro. Vīsatiusabhaṃ gāvutassa catuttho bhāgoti vadanti. Kadācīti kasmiñci buddhuppāde. Acalamevāti aparivattameva anaññabhāvato, mañcānaṃ pana appamahantatāhi pādānaṃ patiṭṭhitaṭṭhānassa hānivaḍḍhiyo hontiyeva.
ಯನ್ತನಾಳಿಕಾಹಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಸುವಣ್ಣರಸಧಾರಾಹಿ। ನ್ಹಾನವತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ನಾಮ ಏವಂ ನ್ಹಾಯಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ನಹಾನಚಾರಿತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ। ಯಸ್ಮಾ ಭಗವತೋ ಸರೀರಂ ಸುಧನ್ತಚಾಮೀಕರಸಮಾನವಣ್ಣಂ ಸುಪರಿಸೋಧಿತಪವಾಳರುಚಿರಕರಚರಣಾವರಂ ಸುವಿಸುದ್ಧನೀಲರತನಾವಳಿಸದಿಸಕೇಸತನುರುಹಂ, ತಸ್ಮಾ ತಹಂ ತಹಂ ವಿನಿಸ್ಸತಜಾತಿಹಿಙ್ಗುಲಕರಸೂಪಸೋಭಿತಂ ಉಪರಿ ಮಹಗ್ಘರತನಾವಳಿಸಞ್ಛಾದಿತಂ ಜಙ್ಗಮಮಿವ ಕನಕಗಿರಿಸಿಖರಂ ವಿರೋಚಿತ್ಥ। ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸರೀರತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಛಬ್ಬಣ್ಣರಸ್ಮಿಯೋ ಸಮನ್ತತೋ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣೇ ಪದೇಸೇ ಆಧಾವನ್ತೀ ವಿಧಾವನ್ತೀ ರತನಾವಳಿರತನದಾಮ-ರತನಚುಣ್ಣ-ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಂ ವಿಯ, ಪಸಾರಿತರತನಚಿತ್ತಕಞ್ಚನಪಟ್ಟಮಿವ, ಆಸಿಞ್ಚಮಾನಲಾಖಾರಸಧಾರಾ-ಚಿತಮಿವ , ಉಕ್ಕಾಸತನಿಪಾತಸಮಾಕುಲಮಿವ, ನಿರನ್ತರಂ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣ-ಕಣಿಕಾರ-ಕಿಙ್ಕಿಣಿಕ-ಪುಪ್ಫಮಿವ, ವಾಯುವೇಗಸಮುದ್ಧತ-ಚಿನಪಿಟ್ಠಚುಣ್ಣ-ರಞ್ಜಿತಮಿವ, ಇನ್ದಧನು-ವಿಜ್ಜುಲತಾ-ವಿತಾನಸನ್ಥತಮಿವ, ಗಗನತಲಂ ತಂ ಠಾನಂ ಪವನಞ್ಚ ಸಮ್ಮಾ ಫರನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಣ್ಣಭೂಮಿ ನಾಮೇಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಅತ್ಥನ್ತಿ ಉಪಮೇಯ್ಯತ್ಥಂ। ಉಪಮಾಯೋತಿ ‘‘ಈದಿಸೋ ಚ ಹೋತೀ’’ತಿ ಯಥಾರಹಂ ತದನುಚ್ಛವಿಕಾ ಉಪಮಾ। ಕಾರಣಾನೀತಿ ಉಪಮುಪಮೇಯ್ಯಸಮ್ಬನ್ಧವಿಭಾವನಾನಿ ಕಾರಣಾನಿ। ಪೂರೇತ್ವಾತಿ ವಣ್ಣನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ। ಥಾಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಅತಿತ್ಥೇ ಪಕ್ಖನ್ದೋ’’ತಿ ಅವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ।
Yantanāḷikāhi paripuṇṇasuvaṇṇarasadhārāhi. Nhānavattanti ‘‘pabbajitena nāma evaṃ nhāyitabba’’nti nahānacārittaṃ dassetvā. Yasmā bhagavato sarīraṃ sudhantacāmīkarasamānavaṇṇaṃ suparisodhitapavāḷarucirakaracaraṇāvaraṃ suvisuddhanīlaratanāvaḷisadisakesatanuruhaṃ, tasmā tahaṃ tahaṃ vinissatajātihiṅgulakarasūpasobhitaṃ upari mahaggharatanāvaḷisañchāditaṃ jaṅgamamiva kanakagirisikharaṃ virocittha. Tasmiñca samaye dasabalassa sarīrato nikkhamitvā chabbaṇṇarasmiyo samantato asītihatthappamāṇe padese ādhāvantī vidhāvantī ratanāvaḷiratanadāma-ratanacuṇṇa-vippakiṇṇaṃ viya, pasāritaratanacittakañcanapaṭṭamiva, āsiñcamānalākhārasadhārā-citamiva , ukkāsatanipātasamākulamiva, nirantaraṃ vippakiṇṇa-kaṇikāra-kiṅkiṇika-pupphamiva, vāyuvegasamuddhata-cinapiṭṭhacuṇṇa-rañjitamiva, indadhanu-vijjulatā-vitānasanthatamiva, gaganatalaṃ taṃ ṭhānaṃ pavanañca sammā pharanti. Tena vuttaṃ ‘‘vaṇṇabhūmi nāmesā’’tiādi. Atthanti upameyyatthaṃ. Upamāyoti ‘‘īdiso ca hotī’’ti yathārahaṃ tadanucchavikā upamā. Kāraṇānīti upamupameyyasambandhavibhāvanāni kāraṇāni. Pūretvāti vaṇṇanaṃ paripuṇṇaṃ katvā. Thāmo veditabbo ‘‘atitthe pakkhando’’ti avattabbattā.
೨೭೩. ಕಣ್ಣಿಕಾತಿ ಸರೀರಗತಬಿನ್ದುಕತಾನಿ ಮಣ್ಡಲಾನಿ। ಪರಿಕ್ಖಾರಭಣ್ಡನ್ತಿ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಸಙ್ಘಾಟಿಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಕಿಂ ಪನಾಯಂ ನಯೋ ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಸರೀರೇ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ, ವತ್ತದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪನೇತಂ ಕತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಗಮನವಸೇನ ಕಾಯಸ್ಸಾಭಿನೀಹರಣಂ ಗಮನಾಭಿಹಾರೋ। ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಾವತ್ತನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಕೋಪನಂ।
273.Kaṇṇikāti sarīragatabindukatāni maṇḍalāni. Parikkhārabhaṇḍanti uttarāsaṅgaṃ saṅghāṭiñca sandhāya vadati. Kiṃ panāyaṃ nayo buddhānampi sarīre hotīti? Na hoti, vattadassanatthaṃ panetaṃ katanti dassetuṃ ‘‘buddhānaṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Gamanavasena kāyassābhinīharaṇaṃ gamanābhihāro. Yathādhippāyāvattanaṃ adhippāyakopanaṃ.
ಅಞ್ಞತರಾಯ ಪಾರಮಿಯಾತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಾರಮಿಯಾ। ವೀರಿಯಪಾರಮಿಯಾತಿ ಅಪರೇ। ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಸ್ಸಾತಿ ಮಹನ್ತಸ್ಸ ಚರಿಮಭವೇ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಸ್ಸ। ತಞ್ಹಿ ಮಹನ್ತಂ ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧಂ ಮಹನ್ತಞ್ಚ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟಂ ಮಹನ್ತಞ್ಚ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಿರಿಂ ಪಜಹಿತ್ವಾ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಮಾರಕಸ್ಸ ಚ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾಪರಿಮೇಯ್ಯಭೇದಸ್ಸ ಮಹತೋ ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಮಹನೀಯತಾಯ ಚ ಮಹನ್ತಂ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
Aññatarāya pāramiyāti nekkhammapāramiyā. Vīriyapāramiyāti apare. Mahābhinikkhamanassāti mahantassa carimabhave abhinikkhamanassa. Tañhi mahantaṃ bhogakkhandhaṃ mahantañca ñātiparivaṭṭaṃ mahantañca cakkavattisiriṃ pajahitvā sadevakassa lokassa samārakassa ca acinteyyāparimeyyabhedassa mahato atthāya hitāya sukhāya pavattattā mahanīyatāya ca mahantaṃ abhinikkhamananti vuccati.
ಪುರಿಮೋತಿ ‘‘ಕತಮಾಯ ನು ಕಥಾಯ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ ಭವಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಅತ್ಥೋ। ಕಾ ಚ ಪನ ವೋತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯತಿರೇಕೇ। ತೇನ ಯಥಾಪುಚ್ಛಿತಾಯ ಕಥಾಯ ವಕ್ಖಮಾನಂ ವಿಪ್ಪಕತಭಾವಂ ಜೋತೇತಿ। ಪನ-ಸದ್ದೋ ವಚನಾಲಙ್ಕಾರೇ। ಯಾಯ ಹಿ ಕಥಾಯ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ, ಸಾ ಏವ ಅನ್ತರಾಕಥಾಭೂತಾ ವಿಪ್ಪಕತಾ ವಿಸೇಸೇನ ಪುನ ಪುಚ್ಛೀಯತಿ। ಅಞ್ಞಾತಿ ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಮಾಹ। ಅಞ್ಞತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಭೂಮನ್ತರಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ) ಸಮಯನ್ತರ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ಅನ್ತರಾತಿ ವಾ ವೇಮಜ್ಝೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಸಕಥಾವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತಾತಿ ‘‘ಕಿಂ ಸೀಲಂ ನಾಮ, ಕಥಞ್ಚ ಪೂರೇತಬ್ಬಂ, ಕಾನಿ ಚಸ್ಸ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾದಿನಿಸ್ಸಿತಾ ಸೀಲಾದಿನಿಸ್ಸಿತಾ ಚ ಕಥಾ। ಅರಿಯೋತಿ ನಿದ್ದೋಸೋ। ಅಥ ವಾ ಅತ್ಥಕಾಮೇಹಿ ಅರಣೀಯೋತಿ ಅರಿಯೋ, ಅರಿಯಾನಂ ಅಯನ್ತಿ ವಾ ಅರಿಯೋತಿ। ಭಾವನಾಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ತುಣ್ಹೀ ಭವನ್ತಿ, ನ ಏಕಚ್ಚಬಾಹಿರಕಪಬ್ಬಜಿತಾ ವಿಯ ಮೂಗಬ್ಬತಸಮಾದಾನೇನ। ದುತಿಯಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಅರಿಯೋ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ ವಚೀಸಙ್ಖಾರಪಹಾನತೋ। ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪಾರಿಹಾರಿಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ। ಝಾನನ್ತಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ।
Purimoti ‘‘katamāya nu kathāya sannisinnā bhavathā’’ti evaṃ vuttaattho. Kā ca pana voti ettha ca-saddo byatireke. Tena yathāpucchitāya kathāya vakkhamānaṃ vippakatabhāvaṃ joteti. Pana-saddo vacanālaṅkāre. Yāya hi kathāya te bhikkhū sannisinnā, sā eva antarākathābhūtā vippakatā visesena puna pucchīyati. Aññāti antarā-saddassa atthamāha. Aññattho hi ayaṃ antarā-saddo ‘‘bhūmantaraṃ (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā) samayantara’’ntiādīsu viya, antarāti vā vemajjheti attho. Dasakathāvatthunissitāti ‘‘kiṃ sīlaṃ nāma, kathañca pūretabbaṃ, kāni cassa saṃkilesavodānānī’’tiādinā appicchādinissitā sīlādinissitā ca kathā. Ariyoti niddoso. Atha vā atthakāmehi araṇīyoti ariyo, ariyānaṃ ayanti vā ariyoti. Bhāvanāmanasikāravasena tuṇhī bhavanti, na ekaccabāhirakapabbajitā viya mūgabbatasamādānena. Dutiyajjhānampi ariyo tuṇhībhāvo vacīsaṅkhārapahānato. Mūlakammaṭṭhānanti pārihāriya kammaṭṭhānampi. Jhānanti dutiyajjhānaṃ.
೨೭೪. ‘‘ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವಯ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೭೩; ಉದಾ॰ ೧೨, ೨೮, ೨೯) ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಉಪರಿದೇಸನಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದ್ವೇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪರಿಯೇಸನಾತಿ ಕೋ ಅನುಸನ್ಧೀ’’ತಿ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಅಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪರಿಯೇಸನಾತಿ ಯಾ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಪಟಿಬದ್ಧಾ ಧಮ್ಮೀ ಕಥಾ, ಸಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯೇಸನಾ ಧಮ್ಮವಿಚಾರಣಾ ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಾ ನಾಮ। ಅಪಾಯಮಗ್ಗನ್ತಿ ಅನತ್ಥಾವಹಂ ಮಗ್ಗಂ। ಉದ್ದೇಸಾನುಕ್ಕಮಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಉದ್ದೇಸಾನುಪುಬ್ಬಿಂ ಲಙ್ಘಿತ್ವಾ। ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಅಮೋಸಧಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಪಕತಿಪರಿಯಾಯೋ। ಜಾಯನಸಭಾವೋತಿ ಜಾಯನಪಕತಿಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
274. ‘‘Sannipatitānaṃ vo, bhikkhave, dvaya’’nti (ma. ni. 1.273; udā. 12, 28, 29) aṭṭhuppattivasena desanā pavattāti tassā uparidesanāya sambandhaṃ dassetuṃ ‘‘dvemā, bhikkhave, pariyesanāti ko anusandhī’’ti anusandhiṃ pucchati. Ayaṃ tumhākaṃ pariyesanāti yā mahābhinikkhamanapaṭibaddhā dhammī kathā, sā tumhākaṃ dhammapariyesanā dhammavicāraṇā ariyapariyesanā nāma. Apāyamagganti anatthāvahaṃ maggaṃ. Uddesānukkamaṃ bhinditvāti uddesānupubbiṃ laṅghitvā. Dhamma-saddo ‘‘amosadhammaṃ nibbāna’’ntiādīsu viya pakatipariyāyo. Jāyanasabhāvoti jāyanapakatikoti attho. Sesapadesupi eseva nayo.
ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಯಥಾ ‘‘ಪುತ್ತಭರಿಯ’’ನ್ತಿ ದ್ವನ್ದಸಮಾಸವಸೇನ ಏಕತ್ತಂ, ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ‘‘ದಾಸಿದಾಸ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸಬ್ಬಪದೇಸು। ಪರತೋ ವಿಕಾರಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬದಾ ಜಾತರೂಪಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಜಾತರೂಪಂ, ಸುವಣ್ಣಂ। ಧವಲಸಭಾವತಾಯ ರಞ್ಜೀಯತೀತಿ ರಜತಂ, ರೂಪಿಯಂ। ಇಧ ಪನ ಸುವಣ್ಣಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗಾರಹಂ ರಜತಂತೇವ ಗಹಿತಂ। ಉಪಧೀಯತಿ ಏತ್ಥ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಉಪಧಯೋ। ಚುತೀಸಙ್ಖಾತಂ ಮರಣನ್ತಿ ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಖನ್ಧನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತಂ ಮರಣಮಾಹ। ಖಣಿಕನಿರೋಧೋ ಪನ ಖಣೇ ಖಣೇ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸತ್ತಾನಂ ವಿಯಾ’’ತಿ। ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸತೀತಿ ದೂಸವಿಸೇನ ವಿಯ ಅತ್ತಾನಂ ದೂಸಿಸ್ಸತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಜಾತರೂಪಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ ಅಯೋ ಲೋಹ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩)। ಮಲಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಯೇಹಿ ಸಹಯೋಗತೋ ಮಲಿನಂ ಹೋತಿ, ತೇಸಂ ಮಲಿನಭಾವಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಸೇನ ಮಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ। ಜೀರಣತೋ ಜರಾಧಮ್ಮವಾರೇ ಜಾತರೂಪಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಯೇ ಪನ ಜಾತಿಧಮ್ಮವಾರೇಪಿ ಜಾತರೂಪಂ ನ ಪಠನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಇತರೇಸಂ ವಿಯ ಜೀರಣಧಮ್ಮವಾರೇ ಸರೂಪತೋ ಅನಾಗತಮ್ಪಿ ಉಪಧಿಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪರಿಗ್ಗಹೇ ಠಿತಾನಂ ಪನ ವಸೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಅಪಾಕಟಾನಮ್ಪಿ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಾನಂ ವಸೇನ ಯೋಜನಾ ಲಬ್ಭತೇವ। ಜಾತರೂಪಸೀಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಸ್ಸ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಪುತ್ತಭರಿಯಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ವಿಯ ಮಿತ್ತಾಮಚ್ಚಾದಿಗ್ಗಹಣಂ।
Sabbatthāti yathā ‘‘puttabhariya’’nti dvandasamāsavasena ekattaṃ, esa nayo sabbattha ‘‘dāsidāsa’’ntiādīsu sabbapadesu. Parato vikāraṃ anāpajjitvā sabbadā jātarūpameva hotīti jātarūpaṃ, suvaṇṇaṃ. Dhavalasabhāvatāya rañjīyatīti rajataṃ, rūpiyaṃ. Idha pana suvaṇṇaṃ ṭhapetvā yaṃ kiñci upabhogaparibhogārahaṃ rajataṃteva gahitaṃ. Upadhīyati ettha dukkhanti upadhayo. Cutīsaṅkhātaṃ maraṇanti ekabhavapariyāpannaṃ khandhanirodhasaṅkhātaṃ maraṇamāha. Khaṇikanirodho pana khaṇe khaṇe. Tenāha ‘‘sattānaṃ viyā’’ti. Saṃkilissatīti dūsavisena viya attānaṃ dūsissati. Tenāha bhagavā – ‘‘pañcime, bhikkhave, jātarūpassa upakkilesā ayo loha’’ntiādi (a. ni. 5.23). Malaṃ gahetvāti yehi sahayogato malinaṃ hoti, tesaṃ malinabhāvapaccayānaṃ vasena malaṃ gahetvā. Jīraṇato jarādhammavāre jātarūpaṃ gahitanti yojanā. Ye pana jātidhammavārepi jātarūpaṃ na paṭhanti, tesaṃ itaresaṃ viya jīraṇadhammavāre sarūpato anāgatampi upadhiggahaṇena gahitamevāti daṭṭhabbaṃ. Pariggahe ṭhitānaṃ pana vasena vuccamāne apākaṭānampi jātijarāmaraṇānaṃ vasena yojanā labbhateva. Jātarūpasīsena cettha sabbassapi anindriyabaddhassa gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, puttabhariyādiggahaṇena viya mittāmaccādiggahaṇaṃ.
೨೭೫. ಅರಿಯೇಹಿ ಪರಿಯೇಸನಾ, ಅರಿಯಾನಂ ಪರಿಯೇಸನಾತಿ ವಾ ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಾತಿ ಸಮಾಸದ್ವಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿನಾ।
275. Ariyehi pariyesanā, ariyānaṃ pariyesanāti vā ariyapariyesanāti samāsadvayaṃ dasseti ‘‘ayaṃ, bhikkhave’’tiādinā.
೨೭೬. ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಯಂ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಸ್ಸ ಮೂಲಭಾವೇಸುಆದೀನವದಸ್ಸನಂ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತತ್ಥ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಕಥಾಯ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ, ಸಾ ಚ ನೇಸಂ ಅನ್ತರಾಕಥಾ ವಿಪ್ಪಕತಾ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಕಥಂ ಕಥೇತುಂ ಆರಭಿ। ಅಹಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇತಿ ವಿಸೇಸವಚನಂ ಅಪರಿಪಕ್ಕಞಾಣೇನ ಸಯಂ ಚರಿಮಭವೇ ತೀಸು ಪಾಸಾದೇಸು ತಿವಿಧನಾಟಕಪರಿವಾರಸ್ಸ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಸದಿಸಾಯ ಮಹಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಭವನಂ, ಅಭಿನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಧಾನಪದಹನವಸೇನ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಅನರಿಯಪರಿಯೇಸನಂ ಪರಿಯೇಸಿನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾಪೀತಿ ಯಥಾಸಕಂ ಗಿಹಿಭೋಗಂ ಅನುಯುತ್ತಾ ತಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೇ ಠಿತಾ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪವತ್ತನದೇಸನಾಯ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ॰ ೧೩; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೩೦) ತಮ್ಪಿ ಪಹಾಯ ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಂ ಪರಿಯೇಸಿಂಸೂತಿ।
276.Mūlato paṭṭhāyāti yaṃ mahābhinikkhamanassa mūlabhāvesuādīnavadassanaṃ, tato paṭṭhāya. Yasmā te bhikkhū tattha mahābhinikkhamanakathāya sannisinnā, sā ca nesaṃ antarākathā vippakatā, tasmā bhagavā tesaṃ mūlato paṭṭhāya mahābhinikkhamanakathaṃ kathetuṃ ārabhi. Ahampi pubbeti visesavacanaṃ aparipakkañāṇena sayaṃ carimabhave tīsu pāsādesu tividhanāṭakaparivārassa dibbasampattisadisāya mahāsampattiyā anubhavanaṃ, abhinikkhamitvā padhānapadahanavasena attakilamathānuyogañca sandhāyāha. Anariyapariyesanaṃ pariyesinti etthāpi eseva nayo. Pañcavaggiyāpīti yathāsakaṃ gihibhogaṃ anuyuttā taṃ pahāya pabbajitvā attakilamathānuyoge ṭhitā satthu dhammacakkapavattanadesanāya (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 13; paṭi. ma. 2.30) tampi pahāya ariyapariyesanaṃ pariyesiṃsūti.
೨೭೭. ಕಾಮಂ ದಹರ-ಸದ್ದೋ ‘‘ದಹರಂ ಕುಮಾರಂ ಮನ್ದಂ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೯೬) ಏತ್ಥ ಬಾಲದಾರಕೇ ಆಗತೋ, ‘‘ಭದ್ರೇನ ಯೋಬ್ಬನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ ಪನ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ಯುವಾವತ್ಥಾ ಇಧ ದಹರ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ತರುಣೋವ ಸಮಾನೋ’’ತಿ। ಪಠಮವಯೇನ ಏಕೂನತಿಂಸವಯತ್ತಾ। ಜಾತಿಯಾ ಹಿ ಯಾವ ತೇತ್ತಿಂಸವಯಾ ಪಠಮವಯೋ। ಅನಾದರತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ಯಥಾ ‘‘ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ರುದನ್ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜೀ’’ತಿ। ಕಾಮಂ ಅಸ್ಸುಮುಚ್ಚನಂ ರೋದನಂ, ತಂ ಅಸ್ಸುಮುಖಾನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಕಾಸಿತಂ, ತಂ ಪನ ವತ್ವಾ ‘‘ರುದನ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಬಲವಸೋಕಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಆರೋದನವತ್ಥುಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕನ್ದಿತ್ವಾ ರೋದಮಾನಾನ’’ನ್ತಿ। ಕಿಂ ಕುಸಲನ್ತಿ ಗವೇಸಮಾನೋತಿ ಕಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಅವಜ್ಜರಹಿತಂ ಏಕನ್ತ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಪರಿಯೇಸಮಾನೋ। ವರಪದನ್ತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಿಕೇಹಿ ಏಕನ್ತೇನ ವರಣೀಯಟ್ಠೇನ ವರಂ, ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಪದಂ। ತುಙ್ಗಸರೀರತಾಯ ದೀಘೋ, ಪಿಙ್ಗಲಚಕ್ಖುತಾಯ ಪಿಙ್ಗಲೋತಿ ದೀಘಪಿಙ್ಗಲೋ। ಧಮ್ಮೋತಿ ವಿನಯೋ, ಸಮಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುತ್ವಾವ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿನ್ತಿ ತೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಸವನಮತ್ತೇನೇವ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿಂ ವಾಚುಗ್ಗತಂ ಅಕಾಸಿಂ।
277. Kāmaṃ dahara-saddo ‘‘daharaṃ kumāraṃ mandaṃ uttānaseyyaka’’nti (ma. ni. 1.496) ettha bāladārake āgato, ‘‘bhadrena yobbanena samannāgato’’ti pana vakkhamānattā yuvāvatthā idha dahara-saddena vuttāti āha ‘‘taruṇova samāno’’ti. Paṭhamavayena ekūnatiṃsavayattā. Jātiyā hi yāva tettiṃsavayā paṭhamavayo. Anādaratthe sāmivacanaṃ yathā ‘‘devadattassa rudantassa pabbajī’’ti. Kāmaṃ assumuccanaṃ rodanaṃ, taṃ assumukhānanti iminā pakāsitaṃ, taṃ pana vatvā ‘‘rudantāna’’nti vacanaṃ balavasokasamuṭṭhānaṃ ārodanavatthuṃ pakāsetīti āha ‘‘kanditvā rodamānāna’’nti. Kiṃ kusalanti gavesamānoti kinti sabbaso avajjarahitaṃ ekanta niyyānikaṃ pariyesamāno. Varapadanti vaṭṭadukkhanissaraṇatthikehi ekantena varaṇīyaṭṭhena varaṃ, pajjitabbaṭṭhena padaṃ. Tuṅgasarīratāya dīgho, piṅgalacakkhutāya piṅgaloti dīghapiṅgalo. Dhammoti vinayo, samayoti attho. Sutvāva uggaṇhinti tena vuccamānassa savanamatteneva uggaṇhiṃ vācuggataṃ akāsiṃ.
ಪಟಿಲಪನಮತ್ತಕೇನಾತಿ ಪುನ ಲಪನಮತ್ತಕೇನ। ಜಾನಾತೀತಿ ಞಾಣೋ, ಞಾಣೋತಿ ವಾದೋ ಞಾಣವಾದೋ, ತಂ ಞಾಣವಾದಂ। ‘‘ವದಾಮೀ’’ತಿ ಆಗತತ್ತಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ಉತ್ತಮಪುರಿಸವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬಹೂತಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬಹೂ ಮಮ ತಥಾಭಾವಂ ಜಾನನ್ತಾ ‘‘ಅಯಂ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ, ‘‘ಅಕಮ್ಪನೀಯತಾಯ ಥಿರೋ’’ತಿ ವಾ ಏವಂ ವದನ್ತಿ। ಲಾಭೀತಿ ಅಞ್ಞಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉದ್ದಿಸನೇನ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ‘‘ಅಯಂ ಅತ್ತನಾ ಗತಮಗ್ಗಂ ಪವೇದೇತಿ, ನ ಅನುಸ್ಸುತಿಕೋ’’ತಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ। ಏತದಹೋಸೀತಿ ಏತಂ ‘‘ನ ಖೋ ಆಳಾರೋ ಕಾಲಾಮೋ’’ತಿಆದಿ ಮನಸಿ ಅಹೋಸಿ, ಚಿನ್ತೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Paṭilapanamattakenāti puna lapanamattakena. Jānātīti ñāṇo, ñāṇoti vādo ñāṇavādo, taṃ ñāṇavādaṃ. ‘‘Vadāmī’’ti āgatattā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘jānāmī’’ti uttamapurisavasena attho vutto. Aññepi bahūti aññepi bahū mama tathābhāvaṃ jānantā ‘‘ayaṃ imaṃ dhammaṃ jānātī’’ti, ‘‘akampanīyatāya thiro’’ti vā evaṃ vadanti. Lābhīti aññāsīti dhammassa uddisanena mahāpaññatāya ‘‘ayaṃ attanā gatamaggaṃ pavedeti, na anussutiko’’ti aññāsi. Assāti bodhisattassa. Etadahosīti etaṃ ‘‘na kho āḷāro kālāmo’’tiādi manasi ahosi, cintesīti attho.
ಹೇಟ್ಠಿಮಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ವಿನಾ ಉಪರಿಮಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಸಮ್ಪಾದನಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ಸತ್ತ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಮಂ ಜಾನಾಪೇಸೀ’’ತಿ ಆಹ। ಪಯೋಗಂ ಕರೇಯ್ಯನ್ತಿ ಭಾವನಂ ಅನುಯುಞ್ಜೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಮಾಹಾತಿ ಏವಂ ‘‘ಅಹಂ, ಆವುಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ, ಸತ್ತನ್ನಂ ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಅಧಿಗಮಂ ಪಚ್ಚಞ್ಞಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Heṭṭhimasamāpattīhi vinā uparimasamāpattīnaṃ sampādanassa asambhavato ‘‘satta samāpattiyo maṃ jānāpesī’’ti āha. Payogaṃ kareyyanti bhāvanaṃ anuyuñjeyyanti attho. Evamāhāti evaṃ ‘‘ahaṃ, āvuso’’tiādimāha, sattannaṃ samāpattīnaṃ adhigamaṃ paccaññāsīti attho.
ಅನುಸೂಯಕೋತಿ ಅನಿಸ್ಸುಕೀ। ತೇನ ಮಹಾಪುರಿಸೇ ಪಸಾದಂ ಪವೇದೇಸಿ। ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ತಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಪುರಿಮಜಾತಿಪರಿಚಯೇನ ಞಾಣಸ್ಸ ಚ ಮಹನ್ತತಾಯ ತಾಸಂ ಗತಿ ಚ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯೋ ಚ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ । ತೇನ ‘‘ವಟ್ಟಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಏವೇತಾ’’ತಿ ನಿಚ್ಛಯೋ ಉದಪಾದಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ನಿಬ್ಬಿದಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಏಕಚ್ಚಾನಂ ವಿರಾಗಭಾವನಾಸಮತಿಕ್ಕಮಾವಹೋಪಿ ನೇವ ತೇಸಮ್ಪಿ ಅಚ್ಚನ್ತಾಯ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾವಹೋ, ಸಯಞ್ಚ ವಟ್ಟಪರಿಯಾಪನ್ನೋಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ನೇವ ವಟ್ಟೇ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನತ್ಥಾಯ, ಯದಗ್ಗೇನ ನ ನಿಬ್ಬಿದಾಯ, ತದಗ್ಗೇನ ನ ವಿರಜ್ಜನತ್ಥಾಯ, ರಾಗಾದೀನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ನ ನಿರುಜ್ಝನತ್ಥಾಯ, ನ ಉಪಸಮತ್ಥಾಯ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ನ ಅಭಿಜಾನನತ್ಥಾಯ…ಪೇ॰… ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
Anusūyakoti anissukī. Tena mahāpurise pasādaṃ pavedesi. Bodhisattassa tā samāpattiyo nibbattetvā ṭhitassa purimajātiparicayena ñāṇassa ca mahantatāya tāsaṃ gati ca abhisamparāyo ca upaṭṭhāsi . Tena ‘‘vaṭṭapariyāpannā evetā’’ti nicchayo udapādi. Tenāha ‘‘nāyaṃ dhammo nibbidāyā’’tiādi. Ekaccānaṃ virāgabhāvanāsamatikkamāvahopi neva tesampi accantāya samatikkamāvaho, sayañca vaṭṭapariyāpannoyeva, tasmā neva vaṭṭe nibbindanatthāya, yadaggena na nibbidāya, tadaggena na virajjanatthāya, rāgādīnaṃ pāpadhammānaṃ na nirujjhanatthāya, na upasamatthāya, tasmā taṃ abhiññeyyadhammaṃ na abhijānanatthāya…pe… saṃvattatīti yojanā.
ಯಾವದೇವ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನುಪಪತ್ತಿಯಾತಿ ಸತ್ತಸು ಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಉಕ್ಕಟ್ಠಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವದತಿ। ಉಟ್ಠಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ಅಚುತಿಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯೇಸಿತುಂ ಯುತ್ತತ್ತಾ ತಞ್ಚ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತಜಾತಿಧಮ್ಮಮೇವಾತಿ ಮಹಾಸತ್ತೋ ಪಜಹತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಞ್ಚ ಠಾನಂ ಪಾಪೇತೀ’’ತಿಆದಿ। ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಯದಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗತಿಞ್ಚ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯಞ್ಚ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ಮಕ್ಖಿಕಾವಸೇನಾತಿ ಭೋಜನಸ್ಸ ಮಕ್ಖಿಕಾಮಿಸ್ಸತಾವಸೇನ। ಮನಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ಭುಞ್ಜಿತುನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಮಹನ್ತೇನ ಉಸ್ಸಾಹೇನಾತಿ ಇದಂ ಕತಿಪಾಹಂ ತತ್ಥ ಭಾವನಾನುಯೋಗಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಿಯ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಾದಿಕರಣಂ। ನ ಹಿ ಅನ್ತಿಮಭವಿಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿನಿಬ್ಬತ್ತನೇ ಭಾರಿಯಂ ನಾಮ। ಅನಲಙ್ಕರಿತ್ವಾತಿ ಅನು ಅನು ಅಲಂಕತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ‘‘ಇಮಿನಾ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಯೋಜನ’’ನ್ತಿ ಕತ್ವಾ।
Yāvadeva ākiñcaññāyatanupapattiyāti sattasu samāpattīsu ukkaṭṭhaṃ gahetvā vadati. Uṭṭhāya samuṭṭhāya acutidhammaṃ pariyesituṃ yuttattā tañca anatikkantajātidhammamevāti mahāsatto pajahatīti āha ‘‘yañca ṭhānaṃ pāpetī’’tiādi. Tato paṭṭhāyāti yadā samāpattidhammassa gatiñca abhisamparāyañca abbhaññāsi, tato paṭṭhāya. Makkhikāvasenāti bhojanassa makkhikāmissatāvasena. Manaṃ na uppādeti bhuñjitunti adhippāyo. Mahantena ussāhenāti idaṃ katipāhaṃ tattha bhāvanānuyogamattaṃ sandhāya vuttaṃ, na aññesaṃ viya kasiṇaparikammādikaraṇaṃ. Na hi antimabhavikabodhisattānaṃ samāpattinibbattane bhāriyaṃ nāma. Analaṅkaritvāti anu anu alaṃkatvā punappunaṃ ‘‘iminā na kiñci payojana’’nti katvā.
೨೭೮. ವಾಚಾಯ ಉಗ್ಗಹಿತಮತ್ತೋವಾತಿ ಏತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
278.Vācāya uggahitamattovāti ettha pubbe vuttanayānusārena attho veditabbo.
೨೭೯. ಮಹಾವೇಲಾ ವಿಯ ಮಹಾವೇಲಾ, ವಿಪುಲವಾಲಿಕಪುಞ್ಜತಾಯ ಮಹನ್ತೋ ವೇಲಾತಟೋ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಹಾವಾಲಿಕರಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಉರು ಮರು ಸಿಕತಾ ವಾಲುಕಾ ವಣ್ಣು ವಾಲಿಕಾತಿ ಇಮೇ ಸದ್ದಾ ಸಮಾನತ್ಥಾ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನಂ।
279. Mahāvelā viya mahāvelā, vipulavālikapuñjatāya mahanto velātaṭo viyāti attho. Tenāha ‘‘mahāvālikarāsīti attho’’ti. Uru maru sikatā vālukā vaṇṇu vālikāti ime saddā samānatthā, byañjanameva nānaṃ.
ಸೇನಾ ನಿಗಚ್ಛಿ ನಿವಿಸಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸೇನಾನಿಗಮೋ, ಸೇನಾಯ ನಿವಿಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ। ಸೇನಾನಿಗಾಮೋತಿ ಪನ ಅಯಂ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಪರಕಾಲಿಕಾ। ಗೋಚರಗಾಮನಿದಸ್ಸನಞ್ಚೇತಂ। ಉಪರಿಸುತ್ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಮಹಾಸಚ್ಚಕಸುತ್ತೇ। ಇಧ ಪನ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಾಯ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ।
Senā nigacchi nivisi etthāti senānigamo, senāya niviṭṭhaṭṭhānaṃ. Senānigāmoti pana ayaṃ samaññā aparakālikā. Gocaragāmanidassanañcetaṃ. Uparisuttasminti mahāsaccakasutte. Idha pana bodhipallaṅko adhippeto ariyapariyesanāya vuccamānattā.
೨೮೦. ‘‘ಞಾಣದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ಚ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹಿತಪದದ್ವಯವಿಸಯವಿಸೇಸಸ್ಸ ಅನಾಮಟ್ಠತ್ತಾ ‘‘ಮೇ’’ತಿ ಚ ಗಹಿತತ್ತಾ ಅನವಸೇಸಞೇಯ್ಯಾವಬೋಧನಸಮತ್ಥಮೇವ ಞಾಣವಿಸೇಸಂ ಬೋಧೇತಿ, ನ ಞಾಣಮತ್ತಂ, ನ ದಸ್ಸನಮತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮದಸ್ಸನಸಮತ್ಥಞ್ಚ ಮೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ। ಅಕುಪ್ಪತಾಯಾತಿ ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತತಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಸಙ್ಖೋಭನೀಯತಾಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ರಾಗಾದೀಹಿ ನ ಕುಪ್ಪತೀ’’ತಿ। ಆರಮ್ಮಣಸನ್ತತಾಯಪಿ ತದಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಅತ್ಥಿ ವಿಸೇಸೋ ಯಥಾ ತಂ ‘‘ಆನೇಞ್ಜವಿಹಾರೇ’’ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಕುಪ್ಪಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಚಾ’’ತಿ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಮ್ಪೀತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಯಥಾಧಿಗತೇ ಪಟಿವೇಧಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಏಕೂನವೀಸತಿವಿಧಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಮ್ಪಿ।
280. ‘‘Ñāṇadassana’’nti ca ekajjhaṃ gahitapadadvayavisayavisesassa anāmaṭṭhattā ‘‘me’’ti ca gahitattā anavasesañeyyāvabodhanasamatthameva ñāṇavisesaṃ bodheti, na ñāṇamattaṃ, na dassanamattanti āha ‘‘sabbadhammadassanasamatthañca me sabbaññutaññāṇaṃ udapādī’’ti. Akuppatāyāti vimokkhantatāya sabbaso paṭipakkhadhammehi asaṅkhobhanīyatāya. Tenāha ‘‘rāgādīhina kuppatī’’ti. Ārammaṇasantatāyapi tadārammaṇānaṃ atthi viseso yathā taṃ ‘‘āneñjavihāre’’ti āha ‘‘akuppārammaṇatāya cā’’ti. Paccavekkhaṇañāṇampīti na kevalaṃ sabbaññutaññāṇameva, atha kho yathādhigate paṭivedhasaddhamme ekūnavīsatividhapaccavekkhaṇañāṇampi.
೨೮೧. ಪಟಿವಿದ್ಧೋತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೬೪; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.೧೭೨; ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಮಹಾವಗ್ಗ ೩.೭) ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಟಿಮುಖಂ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝನವಸೇನ ಪತ್ತೋ, ಯಥಾಭೂತಂ ಅವಬುದ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ವಿಯ ಮಕಸತುಣ್ಡಸೂಚಿಯಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಮುಪಚಿತಪರಿಪಕ್ಕಞಾಣಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಞಾಣೇನ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉತ್ತಾನಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಮೇತ’’ನ್ತಿ। ಯೋ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠೋ, ಸೋ ಓಗಾಹಿತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಸರೂಪತೋ ಚ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಆಹ ‘‘ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾವ ದುದ್ದಸೋ’’ತಿ। ದುಕ್ಖೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಕಿಚ್ಛೇನ ಕೇನಚಿದೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಯಂ ಪನ ದಟ್ಠುಮೇವ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಸ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಅನು ಅನು ಬುಜ್ಝನೇ ಕಥಾ ಏವ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ದುದ್ದಸತ್ತಾವ ದುರನುಬೋಧೋ’’ತಿ। ದುಕ್ಖೇನ ಅವಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ ಅವಬೋಧಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ – ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕತಮಂ ನು ಖೋ ದುಕ್ಕರತರಂ ವಾ ದುರಭಿಸಮ್ಭವತರಂ ವಾ’’ತಿ ಸುತ್ತಪದಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೧೧೫) ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಸನ್ತಾರಮ್ಮಣತಾಯ ವಾ ಸನ್ತೋ। ನಿಬ್ಬುತಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹತಾಯ ನಿಬ್ಬುತೋ। ಪಧಾನಭಾವಂ ನೀತೋತಿ ವಾ ಪಣೀತೋ। ಅತಿತ್ತಿಕರಟ್ಠೇನ ಅತಪ್ಪಕೋ ಸಾದುರಸಭೋಜನಂ ವಿಯ। ಏತ್ಥ ಚ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಸನ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಸನ್ತಾರಮ್ಮಣಂ, ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ಸನ್ತಂ ಸನ್ತಾರಮ್ಮಣಞ್ಚಾತಿ ಸನ್ತಾರಮ್ಮಣಂ। ಅನುಪಸನ್ತಸಭಾವಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಞ್ಚ ಅಭಾವತೋ ನಿಬ್ಬುತಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹತಾಯ ಸನ್ತಪಣೀತಭಾವೇನೇವ ಚ ಅಸೇಚನಕತಾಯ ಅತಪ್ಪಕತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಲೋಕುತ್ತರಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಉತ್ತಮಞಾಣವಿಸಯತ್ತಾ ನ ತಕ್ಕೇನ ಅವಚರಿತಬ್ಬೋ, ತತೋ ಏವ ನಿಪುಣಞಾಣಗೋಚರತಾಯ ಚ ಸಣ್ಹೋ। ಸುಖುಮಸಭಾವತ್ತಾ ಚ ನಿಪುಣೋ, ಬಾಲಾನಂ ಅವಿಸಯತ್ತಾ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಏವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯೋ। ಆಲೀಯನ್ತಿ ಅಭಿರಮಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಸೇವೀಯನ್ತೀತಿ ಆಲಯಾ, ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ। ಆಲಯನ್ತಿ ಅಲ್ಲೀಯನ್ತೀ ಅಭಿರಮಣವಸೇನ ಸೇವನ್ತೀತಿ ಆಲಯಾ, ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ। ರಮನ್ತೀತಿ ರತಿಂ ವಿನ್ದನ್ತಿ ಕೀಳನ್ತಿ ಲಳನ್ತಿ। ಆಲಯರತಾತಿ ಆಲಯನಿರತಾ।
281.Paṭividdhoti (dī. ni. ṭī. 2.64; saṃ. ni. ṭī. 1.1.172; sārattha. ṭī. mahāvagga 3.7) sayambhuñāṇena ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā paṭimukhaṃ nibbijjhanavasena patto, yathābhūtaṃ avabuddhoti attho. Gambhīroti mahāsamuddo viya makasatuṇḍasūciyā aññatra samupacitaparipakkañāṇasambhārehi aññesaṃ ñāṇena alabbhaneyyapatiṭṭho. Tenāha ‘‘uttānabhāvapaṭikkhepavacanameta’’nti. Yo alabbhaneyyapatiṭṭho, so ogāhitumasakkuṇeyyatāya sarūpato ca passituṃ na sakkāti āha ‘‘gambhīrattāva duddaso’’ti. Dukkhena daṭṭhabboti kicchena kenacideva daṭṭhabbo. Yaṃ pana daṭṭhumeva na sakkā, tassa ogāhetvā anu anu bujjhane kathā eva natthīti āha ‘‘duddasattāva duranubodho’’ti. Dukkhena avabujjhitabbo avabodhassa dukkarabhāvato. Imasmiṃ ṭhāne – ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, katamaṃ nu kho dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā’’ti suttapadaṃ (saṃ. ni. 5.1115) vattabbaṃ. Santārammaṇatāya vā santo. Nibbutasabbapariḷāhatāya nibbuto. Padhānabhāvaṃ nītoti vā paṇīto. Atittikaraṭṭhena atappako sādurasabhojanaṃ viya. Ettha ca nirodhasaccaṃ santaṃ ārammaṇanti santārammaṇaṃ, maggasaccaṃ santaṃ santārammaṇañcāti santārammaṇaṃ. Anupasantasabhāvānaṃ kilesānaṃ saṅkhārānañca abhāvato nibbutasabbapariḷāhatāya santapaṇītabhāveneva ca asecanakatāya atappakatā daṭṭhabbā. Tenāha ‘‘idaṃ dvayaṃ lokuttarameva sandhāya vutta’’nti. Uttamañāṇavisayattā na takkena avacaritabbo, tato eva nipuṇañāṇagocaratāya ca saṇho. Sukhumasabhāvattā ca nipuṇo, bālānaṃ avisayattā paṇḍitehi eva veditabboti paṇḍitavedanīyo. Ālīyanti abhiramitabbaṭṭhena sevīyantīti ālayā, pañca kāmaguṇā. Ālayanti allīyantī abhiramaṇavasena sevantīti ālayā, taṇhāvicaritāni. Ramantīti ratiṃ vindanti kīḷanti laḷanti. Ālayaratāti ālayaniratā.
ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಠಾನ-ಸದ್ದಂ ಸನ್ಧಾಯ। ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಠಾನನ್ತಿ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಏವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ತಿಟ್ಠತಿ ಫಲಂ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯಾತಿ ಠಾನಂ, ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ। ಇಮೇಸಂ ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ, ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋವ। ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ಯಥಾ ‘‘ದೇವೋ ಏವ ದೇವತಾ’’ತಿ, ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಪತಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಉಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ। ತೇನ ಸಮತ್ಥಪಚ್ಚಯಲಕ್ಖಣೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ಪಟಿಚ್ಚ ಸಮುಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಫಲಂ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ। ಪದದ್ವಯೇನಪಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ಏವ ವಿಭಾವಿತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಂ ಏತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಮಹಾಟೀ॰ ೨.೫೭೨-೫೭೩) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Ṭhānaṃ sandhāyāti ṭhāna-saddaṃ sandhāya. Atthato pana ṭhānanti ca paṭiccasamuppādo eva adhippeto. Tiṭṭhati phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, saṅkhārādīnaṃ paccayabhūtā avijjādayo. Imesaṃ saṅkhārādīnaṃ paccayāti idappaccayā, avijjādayova. Idappaccayā eva idappaccayatā yathā ‘‘devo eva devatā’’ti, idappaccayānaṃ vā avijjādīnaṃ attano phalaṃ pati paccayabhāvo uppādanasamatthatā idappaccayatā. Tena samatthapaccayalakkhaṇo paṭiccasamuppādo dassito hoti. Paṭicca samuppajjati phalaṃ etasmāti paṭiccasamuppādo. Padadvayenapi dhammānaṃ paccayaṭṭho eva vibhāvito. Tenāha ‘‘saṅkhārādipaccayānaṃ etaṃ adhivacana’’nti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 2.572-573) vuttanayena veditabbo.
ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋತಿಆದಿ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥಾದಿಸದ್ದಾಭಿಧೇಯ್ಯಂ ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ಥತೋ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ। ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭಾವಹೇತು। ಸಮ್ಮನ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕೂಪಸಮವಸೇನ ಸಮ್ಮನ್ತಿ। ತಥಾ ಸನ್ತಾ ಸವಿಸೇಸಂ ಉಪಸನ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವೂಪಸಮ್ಮನ್ತೀ’’ತಿ। ಏತೇನ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಸಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋ, ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತವಿಸಂಯುತ್ತೇ ಚ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರವೂಪಸಮಪರಿಯಾಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಾತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಸಬ್ಬಾ ತಣ್ಹಾತಿ ಅಟ್ಠಸತಪ್ಪಭೇದಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ತಣ್ಹಾ। ಸಬ್ಬೇ ಕಿಲೇಸರಾಗಾತಿ ಕಾಮರಾಗರೂಪರಾಗಾದಿಭೇದಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಿಲೇಸಭೂತಾ ರಾಗಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ಕಿಲೇಸಾ ಇಧ ‘‘ಕಿಲೇಸರಾಗಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ಲೋಭವಿಸೇಸಾ ಏವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಪರಿಣತಭಾವಾಪಾದನತೋ । ಯಥಾಹ ‘‘ರತ್ತಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಪರಿಣತಂ, ದುಟ್ಠಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಪರಿಣತಂ, ಮೂಳ್ಹಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಪರಿಣತ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೭೧)। ವಿರಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪಲುಜ್ಜನ್ತಿ।
Sabbasaṅkhārasamathotiādi sabbanti sabbasaṅkhārasamathādisaddābhidheyyaṃ sabbaṃ atthato nibbānameva. Idāni tassa nibbānabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘yasmā hī’’tiādi vuttaṃ. Nti nibbānaṃ. Āgammāti paṭicca ariyamaggassa ārammaṇapaccayabhāvahetu. Sammantīti appaṭisandhikūpasamavasena sammanti. Tathā santā savisesaṃ upasantā nāma hontīti āha ‘‘vūpasammantī’’ti. Etena ‘‘sabbe saṅkhārā sammanti etthāti sabbasaṅkhārasamatho, nibbāna’’nti dasseti. Sabbasaṅkhatavisaṃyutte ca nibbāne sabbasaṅkhāravūpasamapariyāyo heṭṭhā vuttanayeneva veditabbo. Sesapadesupi eseva nayo. Paṭinissaṭṭhāti samucchedavasena pariccattā honti. Sabbā taṇhāti aṭṭhasatappabhedā sabbāpi taṇhā. Sabbe kilesarāgāti kāmarāgarūparāgādibhedā sabbepi kilesabhūtā rāgā, sabbepi vā kilesā idha ‘‘kilesarāgā’’ti veditabbā, na lobhavisesā eva cittassa vipariṇatabhāvāpādanato . Yathāha ‘‘rattampi cittaṃ vipariṇataṃ, duṭṭhampi cittaṃ vipariṇataṃ, mūḷhampi cittaṃ vipariṇata’’nti (pārā. 271). Virajjantīti palujjanti.
ಚಿರನಿಸಜ್ಜಾಚಿರಭಾಸನೇಹಿ ಪಿಟ್ಠಿಆಗಿಲಾಯನತಾಲುಗಲಸೋಸಾದಿವಸೇನ ಕಾಯಕಿಲಮಥೋ ಚೇವ ಕಾಯವಿಹೇಸಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಾ ಚ ಖೋ ದೇಸನಾಯ ಅತ್ಥಂ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಾ, ಜಾನನ್ತಾನಂ ಪನ ದೇಸನಾಯ ಕಾಯಪರಿಸ್ಸಮೋಪಿ ಸತ್ಥು ಅಪರಿಸ್ಸಮೋವ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ನ ಚ ಮಂ ಧಮ್ಮಾಧಿಕರಣಂ ವಿಹೇಸೇಸೀ’’ತಿ (ಉದಾ॰ ೧೦)। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯಾ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ದೇಸನಾ ನಾಮ, ಸೋ ಮಮ ಕಿಲಮಥೋ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಉಭಯನ್ತಿ ಚಿತ್ತಕಿಲಮಥೋ ಚೇವ ಚಿತ್ತವಿಹೇಸಾ ಚಾತಿ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ನತ್ಥಿ ಬೋಧಿಮೂಲೇಯೇವ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ।
Ciranisajjācirabhāsanehi piṭṭhiāgilāyanatālugalasosādivasena kāyakilamatho ceva kāyavihesā ca veditabbā. Sā ca kho desanāya atthaṃ ajānantānaṃ vasena vuttā, jānantānaṃ pana desanāya kāyaparissamopi satthu aparissamova. Tenāha bhagavā – ‘‘na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ vihesesī’’ti (udā. 10). Tenevāha ‘‘yā ajānantānaṃ desanā nāma, so mama kilamatho assā’’ti. Ubhayanti cittakilamatho ceva cittavihesā cāti ubhayampetaṃ buddhānaṃ natthi bodhimūleyeva samucchinnattā.
ಅನುಬ್ರೂಹನಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಂ। ಸೋತಿ ‘‘ಅಪಿಸ್ಸೂ’’ತಿ ನಿಪಾತೋ। ಮನ್ತಿ ಪಟಿ-ಸದ್ದಯೋಗೇನ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮಮಾ’’ತಿ। ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಾ ವಾ ಅಚ್ಛರಿಯಾ ಅನಚ್ಛರಿಯಾ। ವುದ್ಧಿಅತ್ಥೋಪಿ ಹಿ ಅ-ಕಾರೋ ಹೋತಿ ಯಥಾ ‘‘ಅಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧.ತಿಕಮಾತಿಕಾ)। ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸಂವಿಭಾಗಕರಣತ್ಥಮೇವ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಧಿಗತಧಮ್ಮರಜ್ಜಸ್ಸ ತತ್ಥ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಪತ್ತಿದೀಪನತಾ, ಗಾಥಾತ್ಥಸ್ಸ ಅಚ್ಛರಿಯತಾ, ತಸ್ಸ ವುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಿ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅತ್ಥದ್ವಾರೇನ ಹಿ ಗಾಥಾನಂ ಅನಚ್ಛರಿಯತಾ। ಗೋಚರಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಹೇಸುಂ। ಉಪಟ್ಠಾನಞ್ಚ ವಿತಕ್ಕೇತಬ್ಬತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿವಿತಕ್ಕಯಿತಬ್ಬತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸೂ’’ತಿ।
Anubrūhanaṃ sampiṇḍanaṃ. Soti ‘‘apissū’’ti nipāto. Manti paṭi-saddayogena sāmiatthe upayogavacananti āha ‘‘mamā’’ti. Vuddhippattā vā acchariyā anacchariyā. Vuddhiatthopi hi a-kāro hoti yathā ‘‘asekkhā dhammā’’ti (dha. sa. 11.tikamātikā). Kappānaṃ satasahassaṃ cattāri ca asaṅkhyeyyāni sadevakassa lokassa dhammasaṃvibhāgakaraṇatthameva pāramiyo pūretvā idāni adhigatadhammarajjassa tattha appossukkatāpattidīpanatā, gāthātthassa acchariyatā, tassa vuddhippatti cāti veditabbaṃ. Atthadvārena hi gāthānaṃ anacchariyatā. Gocarā ahesunti upaṭṭhahesuṃ. Upaṭṭhānañca vitakketabbatāti āha ‘‘parivitakkayitabbataṃ pāpuṇiṃsū’’ti.
ಯದಿ ಸುಖಾಪಟಿಪದಾವ, ಕಥಂ ಕಿಚ್ಛತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾರಮೀಪೂರಣಕಾಲೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಏವಮಾದೀನಿ ದುಪ್ಪರಿಚ್ಚಜಾನಿ ದೇನ್ತಸ್ಸ। ಹ-ಇತಿ ವಾ ‘‘ಬ್ಯತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಏಕಂಸತ್ಥೇತಿ ಕೇಚಿ। ಹ ಬ್ಯತ್ತಂ, ಏಕಂಸೇನ ವಾ ಅಲಂ ನಿಪ್ಪಯೋಜನಂ ಏವಂ ಕಿಚ್ಛೇನ ಅಧಿಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇಸಿತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಹಲನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಅಲ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥಂ ಪದಂ ‘‘ಹಲನ್ತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೬೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.೧೭೨) ವಿಯ। ರಾಗದೋಸಪರಿಫುಟ್ಠೇಹೀತಿ ಫುಟ್ಠವಿಸೇನ ವಿಯ ಸಪ್ಪೇನ ರಾಗೇನ ದೋಸೇನ ಚ ಸಮ್ಫುಟ್ಠೇಹಿ ಅಭಿಭೂತೇಹಿ। ರಾಗದೋಸಾನುಗತೇಹೀತಿ ರಾಗೇನ ಚ ದೋಸೇನ ಚ ಅನುಬನ್ಧೇಹಿ।
Yadi sukhāpaṭipadāva, kathaṃ kicchatāti āha ‘‘pāramīpūraṇakāle panā’’tiādi. Evamādīni duppariccajāni dentassa. Ha-iti vā ‘‘byatta’’nti etasmiṃ atthe nipāto. Ekaṃsattheti keci. Ha byattaṃ, ekaṃsena vā alaṃ nippayojanaṃ evaṃ kicchena adhigatassa dhammassa desitanti yojanā. Halanti vā ‘‘ala’’nti iminā samānatthaṃ padaṃ ‘‘halanti vadāmī’’tiādīsu (dī. ni. ṭī. 2.65; saṃ. ni. ṭī. 1.1.172) viya. Rāgadosapariphuṭṭhehīti phuṭṭhavisena viya sappena rāgena dosena ca samphuṭṭhehi abhibhūtehi. Rāgadosānugatehīti rāgena ca dosena ca anubandhehi.
ಕಾಮರಾಗರತ್ತಾ ಭವರಾಗರತ್ತಾ ಚ ನೀವರಣೇಹಿ ನಿವುತತಾಯ, ದಿಟ್ಠಿರಾಗರತ್ತಾ ವಿಪರೀತಾಭಿನಿವೇಸೇನ। ನ ದಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಧಮ್ಮಂ ನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಏವಂ ಗಾಹಾಪೇತುನ್ತಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಭಾವೇನ ಯಾಥಾವತೋ ಧಮ್ಮಂ ಜಾನಾಪೇತುಂ। ರಾಗದೋಸಪರೇತತಾಪಿ ನೇಸಂ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹಭಾವೇನೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಮೋಖನ್ಧೇನ ಆವುಟಾ’’ತಿ।
Kāmarāgarattā bhavarāgarattā ca nīvaraṇehi nivutatāya, diṭṭhirāgarattā viparītābhinivesena. Na dakkhantīti yāthāvato dhammaṃ na paṭivijjhissanti. Evaṃ gāhāpetunti ‘‘anicca’’ntiādinā sabhāvena yāthāvato dhammaṃ jānāpetuṃ. Rāgadosaparetatāpi nesaṃ sammūḷhabhāvenevāti āha ‘‘tamokhandhena āvuṭā’’ti.
೨೮೨. ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಯಮೇವ ಚೋದನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ। ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಾತವೇಸೇನಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಅಞ್ಞಾತರೂಪೇನ। ತಾಪಸವೇಸೇನಾತಿ ಕೇಚಿ। ಸೋ ಪನ ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮೇನೇವ ವಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ। ತಿವಿಧಂ ಕಾರಣಂ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೋ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರತಾ, ತತ್ಥ ಚ ಸಾತಿಸಯಂ ಗಾರವನ್ತಿ, ತ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। (ತತ್ಥ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ನಾಮ ರಾಗಾದಯೋ ಕಿಲೇಸಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತರಾಯಕರತ್ತಾ। ತೇಸಂ ಬಲವಭಾವತೋ ಚಿರಪರಿಭಾವನಾಯ ಸತ್ತಸನ್ತಾನತೋ ದುಬ್ಬಿಸೋಧಿಯತಾಯ ತೇ ಸತ್ತೇ ಮತ್ತಹತ್ಥಿನೋ ವಿಯ ದುಬ್ಬಲಪುರಿಸಂ ಅಧಿಭವಿತ್ವಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಆಪಾದೇನ್ತಾ ಅನೇಕಸತಯೋಜನಾಯಾಮವಿತ್ಥಾರಂ ಸುನಿಚಿತಂ ಘನಸನ್ನಿವೇಸಂ ಕಣ್ಟಕದುಗ್ಗಮ್ಪಿ ಅಧಿಸೇನ್ತಿ। ದೂರಪ್ಪಭೇದದುಚ್ಛೇಜ್ಜತಾಹಿ ದುಬ್ಬಿಸೋಧಿಯತಂ ಪನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಚ ಅನ್ತೋ ಅಮಟ್ಠತಾಯ ಕಞ್ಜಿಯಪುಣ್ಣಾ ಲಾಬು। ಚಿರಪಾರಿವಾಸಿಕತಾಯ ತಕ್ಕಭರಿತಾ ಚಾಟಿ। ಸ್ನೇಹತಿನ್ತದುಬ್ಬಲಭಾವೇನ ವಸಾಪೀತಪಿಲೋತಿಕಾ। ತೇಲಮಿಸ್ಸಿತತಾಯ ಅಞ್ಜನಮಕ್ಖಿತಹತ್ಥೋ ದುಬ್ಬಿಸೋಧನೀಯಾ ವುತ್ತಾ, ಹೀನೂಪಮಾ ಚೇತಾ ರೂಪಪಬನ್ಧಭಾವತೋ ಅಚಿರಕಾಲಿಕತ್ತಾ ಚ ಮಲೀನತಾಯ, ಕಿಲೇಸಸಂಕಿಲೇಸೋ ಏವ ಪನ ದುಬ್ಬಿಸೋಧನೀಯತರೋ ಅನಾದಿಕಾಲಿಕತ್ತಾ ಅನುಸಯಿತತ್ತಾ ಚ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತಿಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಚ ದುಬ್ಬಿಸೋಧನೀಯತರತಾಯ, ಏವಂ ಗಮ್ಭೀರದುದ್ದಸದುರನುಬೋಧಾನಮ್ಪಿ ವುತ್ತಉಪಮಾ ಹೀನೂಪಮಾವ)।
282. Dhammadesanāya appossukkatāpattiyā kāraṇaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kasmā panā’’tiādinā sayameva codanaṃ samuṭṭhāpeti. Tattha aññātavesenāti imassa bhagavato sāvakabhāvūpagamanena aññātarūpena. Tāpasavesenāti keci. So pana arahattādhigameneva vigaccheyya. Tividhaṃ kāraṇaṃ appossukkatāpattiyā paṭipakkhassa balavabhāvo, dhammassa gambhīratā, tattha ca sātisayaṃ gāravanti, ta dassetuṃ ‘‘tassa hī’’tiādi āraddhaṃ. (Tattha paṭipakkhā nāma rāgādayo kilesā sammāpaṭipattiyā antarāyakarattā. Tesaṃ balavabhāvato ciraparibhāvanāya sattasantānato dubbisodhiyatāya te satte mattahatthino viya dubbalapurisaṃ adhibhavitvā ajjhottharitvā anayabyasanaṃ āpādentā anekasatayojanāyāmavitthāraṃ sunicitaṃ ghanasannivesaṃ kaṇṭakaduggampi adhisenti. Dūrappabhedaducchejjatāhi dubbisodhiyataṃ pana dassetuṃ ‘‘athassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ca anto amaṭṭhatāya kañjiyapuṇṇā lābu. Cirapārivāsikatāya takkabharitā cāṭi. Snehatintadubbalabhāvena vasāpītapilotikā. Telamissitatāya añjanamakkhitahattho dubbisodhanīyā vuttā, hīnūpamā cetā rūpapabandhabhāvato acirakālikattā ca malīnatāya, kilesasaṃkileso eva pana dubbisodhanīyataro anādikālikattā anusayitattā ca. Tenāha ‘‘atisaṃkiliṭṭhā’’ti. Yathā ca dubbisodhanīyataratāya, evaṃ gambhīraduddasaduranubodhānampi vuttaupamā hīnūpamāva).
ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಗಮನೇನ ಗಮ್ಭೀರೋಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಸುಪಾಕಟೋ ಭವೇಯ್ಯ। ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಗಮನಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿಬದ್ಧಂ, ಸಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾಧೀನಾ। ತಂ ಸತ್ಥರಿ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಪಸಾದಾಯತ್ತಂ, ಸೋ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯಾನಂ ಅಜ್ಝೇಸನಹೇತುಕೋತಿ ಪನಾಳಿಕಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಯಾಚನಾನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Paṭipakkhavigamanena gambhīropi dhammo supākaṭo bhaveyya. Paṭipakkhavigamanaṃ pana sammāpaṭipattipaṭibaddhaṃ, sā saddhammassavanādhīnā. Taṃ satthari dhamme ca pasādāyattaṃ, so garuṭṭhāniyānaṃ ajjhesanahetukoti panāḷikāya sattānaṃ dhammasampaṭipattiyā brahmayācanānimittanti taṃ dassento ‘‘apicā’’tiādimāha.
ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಭೂತಂ ಅಪ್ಪಂ ರಾಗಾದಿರಜಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಪ್ಪರಜಂ, ಅಪ್ಪರಜಂ ಅಕ್ಖಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು ಯೇಸಂ ತೇ ತಂಸಭಾವಾತಿ ಕತ್ವಾ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಭಾವಿತೋ ‘‘ಪಞ್ಞಾಮಯೇ’’ತಿಆದಿನಾ। ಅಪ್ಪಂ ರಾಗಾದಿರಜಂ ಯೇಸಂ ತಂಸಭಾವಾ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಸದ್ದತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ದಾನಾದಿದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನಿ ಸರಣಗಮನಪರಹಿತಪರಿಣಾಮನೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ (ದ್ವಾದಸ ಹೋನ್ತೀತಿ) ‘‘ದ್ವಾದಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Upakkilesabhūtaṃ appaṃ rāgādirajaṃ etassāti apparajaṃ, apparajaṃ akkhi paññācakkhu yesaṃ te taṃsabhāvāti katvā apparajakkhajātikāti ayamattho vibhāvito ‘‘paññāmaye’’tiādinā. Appaṃ rāgādirajaṃ yesaṃ taṃsabhāvā apparajakkhajātikāti evampi saddattho sambhavati. Dānādidasapuññakiriyavatthūni saraṇagamanaparahitapariṇāmanehi saddhiṃ (dvādasa hontīti) ‘‘dvādasapuññakiriyavasenā’’ti vuttaṃ.
ರಾಗಾದಿಮಲೇನ ಸಮಲೇಹಿ ಪೂರಣಾದೀಹಿ ಛಹಿ ಸತ್ಥಾರೇಹಿ ಸತ್ಥುಪಟಿಞ್ಞೇಹಿ ಕಬ್ಬರಚನಾವಸೇನ ಚಿನ್ತಾಕವಿಆದಿಭಾವೇ ಠತ್ವಾ ತಕ್ಕಪರಿಯಾಹತಂ ವೀಮಂಸಾನುಚರಿತಂ ಸಯಂಪಟಿಭಾನಂ ಚಿನ್ತಿತೋ। ತೇ ಕಿರ ಬುದ್ಧಕೋಲಾಹಲಾನುಸ್ಸವೇನ ಸಞ್ಜಾತಕುತೂಹಲಂ ಲೋಕಂ ವಞ್ಚೇತ್ವಾ ಕೋಹಞ್ಞೇ ಠತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಧಮ್ಮಂಯೇವ ಧಮ್ಮೋತಿ ದೀಪೇಸುಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ತೇ ಹಿ ಪುರೇತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಪಾಪುರೇತನ್ತಿ ಏತಂ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನನ್ತರಧಾನತೋ ಪಭುತಿ ಪಿಹಿತಂ ನಿಬ್ಬಾನನಗರಸ್ಸ ಮಹಾದ್ವಾರಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಸದ್ಧಮ್ಮದೇಸನಾಹತ್ಥೇನ ಅಪಾಪುರ ವಿವರ।
Rāgādimalena samalehi pūraṇādīhi chahi satthārehi satthupaṭiññehi kabbaracanāvasena cintākaviādibhāve ṭhatvā takkapariyāhataṃ vīmaṃsānucaritaṃ sayaṃpaṭibhānaṃ cintito. Te kira buddhakolāhalānussavena sañjātakutūhalaṃ lokaṃ vañcetvā kohaññe ṭhatvā sabbaññutaṃ paṭijānantā yaṃ kiñci adhammaṃyeva dhammoti dīpesuṃ. Tenāha ‘‘te hi puretaraṃ uppajjitvā’’tiādi. Apāpuretanti etaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānato pabhuti pihitaṃ nibbānanagarassa mahādvāraṃ ariyamaggaṃ saddhammadesanāhatthena apāpura vivara.
ಸೇಲಪಬ್ಬತೋ ಉಚ್ಚೋ ಹೋತಿ ಥಿರೋ ಚ, ನ ಪಂಸುಪಬ್ಬತೋ ಮಿಸ್ಸಕಪಬ್ಬತೋ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸೇಲೇ ಯಥಾ ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನೀ’’ತಿ। ಧಮ್ಮಮಯಂ ಪಾಸಾದನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಮಾಹ। ಸೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಸಾದಾವಹೋ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತಟ್ಠೇನ ಪಾಸಾದಸದಿಸೋ ಚ। ಪಞ್ಞಾಪರಿಯಾಯೋ ವಾ ಇಧ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ। ಸಾ ಹಿ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತಟ್ಠೇನ ‘‘ಪಾಸಾದೋ’’ತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೬) ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ। ತಥಾ ಚಾಹ –
Selapabbato ucco hoti thiro ca, na paṃsupabbato missakapabbato cāti āha ‘‘sele yathā pabbatamuddhanī’’ti. Dhammamayaṃ pāsādanti lokuttaradhammamāha. So hi sabbaso pasādāvaho, sabbadhamme atikkamma abbhuggataṭṭhena pāsādasadiso ca. Paññāpariyāyo vā idha dhamma-saddo. Sā hi abbhuggataṭṭhena ‘‘pāsādo’’ti abhidhamme (dha. sa. aṭṭha. 16) niddiṭṭhā. Tathā cāha –
‘‘ಪಞ್ಞಾಪಾಸಾದಮಾರುಯ್ಹ, ಅಸೋಕೋ ಸೋಕಿನಿಂ ಪಜಂ।
‘‘Paññāpāsādamāruyha, asoko sokiniṃ pajaṃ;
ಪಬ್ಬತಟ್ಠೋವ ಭೂಮಟ್ಠೇ, ಧೀರೋ ಬಾಲೇ ಅವೇಕ್ಖತೀ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೮)।
Pabbataṭṭhova bhūmaṭṭhe, dhīro bāle avekkhatī’’ti. (dha. pa. 28);
ಉಟ್ಠೇಹೀತಿ ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕತಾಸಙ್ಖಾತಸಙ್ಕೋಚಾಪತ್ತಿತೋ ಕಿಲಾಸುಭಾವತೋ ಉಟ್ಠಹ।
Uṭṭhehīti vā dhammadesanāya appossukkatāsaṅkhātasaṅkocāpattito kilāsubhāvato uṭṭhaha.
೨೮೩. ಗರುಟ್ಠಾನಿಯಂ ಪಯಿರುಪಾಸಿತ್ವಾ ಗರುತರಂ ಪಯೋಜನಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅಭಿಪತ್ಥನಾ ಅಜ್ಝೇಸನಾ, ಸಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಯಾಚನಾವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಜ್ಝೇಸನನ್ತಿ ಯಾಚನ’’ನ್ತಿ। ಪದೇಸವಿಸಯಂ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಅಹುತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಆವೇಣಿಕಭಾವತೋ ಇದಂ ಞಾಣದ್ವಯಂ ‘‘ಬುದ್ಧಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮೇಸಞ್ಹಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖೂತಿ ನಾಮ’’ನ್ತಿ। ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನಂ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ನಾಮಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮದಸ್ಸನಮತ್ತಭಾವತೋ। ಯತೋ ತಾನಿ ಞಾಣಾನಿ ವಿಜ್ಜೂಪಮಭಾವೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಪನ ಞಾಣಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನ ದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ನ ವುಚ್ಚತಿ, ತತೋ ತಂ ವಜಿರೂಪಮಭಾವೇನ ವುತ್ತಂ। ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ‘‘ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ। ಯಸ್ಮಾ ಮನ್ದಕಿಲೇಸಾ ‘‘ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಬಹಲಕಿಲೇಸಾ ‘‘ಮಹಾರಜಕ್ಖಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನಸಮತ್ಥತಾಯ ತಿಕ್ಖಾನಿ ಸೂರಾನಿ ವಿಸದಾನಿ, ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಮುದೂನಿ। ಸದ್ಧಾದಯೋ ಆಕಾರಾತಿ ಸದ್ದಹನಾದಿಪ್ಪಕಾರೇ ವದತಿ। ಸುನ್ದರಾತಿ ಕಲ್ಯಾಣಾ। ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೮೧೪) ಪನ ‘‘ಯೇಸಂ ಆಸಯಾದಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಸುನ್ದರಾ, ತೇ ಸ್ವಾಕಾರಾ, ವಿಪರೀತಾ ದ್ವಾಕಾರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಇಮಾಯ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಂಸನ್ದತಿ ಸಮೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕಾರಣಂ ನಾಮ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ, ಸಚ್ಚಾನಿ ವಾ।
283. Garuṭṭhāniyaṃ payirupāsitvā garutaraṃ payojanaṃ uddissa abhipatthanā ajjhesanā, sāpi atthato yācanāva hotīti āha ‘‘ajjhesananti yācana’’nti. Padesavisayaṃ ñāṇadassanaṃ ahutvā buddhānaṃyeva āveṇikabhāvato idaṃ ñāṇadvayaṃ ‘‘buddhacakkhū’’ti vuccatīti āha ‘‘imesañhi dvinnaṃ ñāṇānaṃ buddhacakkhūti nāma’’nti. Tiṇṇaṃ maggañāṇānanti heṭṭhimānaṃ tiṇṇaṃ maggañāṇānaṃ ‘‘dhammacakkhū’’ti nāmaṃ catusaccadhammadassanamattabhāvato. Yato tāni ñāṇāni vijjūpamabhāvena vuttāni, aggamaggañāṇaṃ pana ñāṇakiccassa sikhāppattiyā na dassanamattaṃ hotīti ‘‘dhammacakkhū’’ti na vuccati, tato taṃ vajirūpamabhāvena vuttaṃ. Vuttanayenāti ‘‘apparajakkhā’’ti ettha vuttanayena. Yasmā mandakilesā ‘‘apparajakkhā’’ti vuttā, tasmā bahalakilesā ‘‘mahārajakkhā’’ti veditabbā. Paṭipakkhavidhamanasamatthatāya tikkhāni sūrāni visadāni, vuttavipariyāyena mudūni. Saddhādayo ākārāti saddahanādippakāre vadati. Sundarāti kalyāṇā. Sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 814) pana ‘‘yesaṃ āsayādayo koṭṭhāsā sundarā, te svākārā, viparītā dvākārā’’ti vuttaṃ, taṃ imāya atthavaṇṇanāya aññadatthu saṃsandati sametīti daṭṭhabbaṃ. Kāraṇaṃ nāma paccayākāro, saccāni vā.
ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಪಾಳೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾದಿಪದಾನಂ ಅತ್ಥವಿಭಾವನೇ ಅಯಂ ತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ವಿಭಾವನೀ ಪಾಳಿ। ಸದ್ಧಾದೀನಂ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚಕಧಮ್ಮಾನಂ ಬಲವಭಾವೋ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ದುಬ್ಬಲಭಾವೇನೇವ ಹೋತಿ, ತೇಸಞ್ಚ ಬಲವಭಾವೋ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ದುಬ್ಬಲಭಾವೇನಾತಿ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚಕಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ಥಿತಾನತ್ಥಿತಾವಸೇನ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಮಹಾರಜಕ್ಖತಾದಯೋ ಪಾಳಿಯಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಖನ್ಧಾದಯೋ ಏವ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋ। ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಭೂತೋ ಲೋಕೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಲೋಕೋ, ಸುಗತಿಸಙ್ಖಾತೋ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ। ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಸಮ್ಭವತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಭವಲೋಕೋ। ಸುಗತಿಸಂವತ್ತನಿಯೋ ಕಮ್ಮಭವೋ। ದುಗ್ಗತಿ ಸಙ್ಖಾತಉಪಪತ್ತಿಭವದುಗ್ಗತಿ ಸಂವತ್ತನಿಯಕಮ್ಮಭವಾ ವಿಪತ್ತಿಭವಲೋಕವಿಪತ್ತಿಸಮ್ಭವಲೋಕಾ।
Ayaṃ panettha pāḷīti ettha apparajakkhādipadānaṃ atthavibhāvane ayaṃ tassatthassa vibhāvanī pāḷi. Saddhādīnaṃ vimuttiparipācakadhammānaṃ balavabhāvo tappaṭipakkhānaṃ pāpadhammānaṃ dubbalabhāveneva hoti, tesañca balavabhāvo saddhādīnaṃ dubbalabhāvenāti vimuttiparipācakadhammānaṃ atthitānatthitāvasena apparajakkhamahārajakkhatādayo pāḷiyaṃ vibhajitvā dassitā. Khandhādayo eva lujjanapalujjanaṭṭhena loko. Sampattibhavabhūto loko sampattibhavaloko, sugatisaṅkhāto upapattibhavo. Sampatti sambhavati etenāti sampattisambhavaloko. Sugatisaṃvattaniyo kammabhavo. Duggati saṅkhātaupapattibhavaduggati saṃvattaniyakammabhavā vipattibhavalokavipattisambhavalokā.
ಪುನ ಏಕಕದುಕಾದಿವಸೇನ ಲೋಕಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕೋ ಲೋಕೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಆಹಾರಾದಯೋ ವಿಯ ಹಿ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋತಿ। ಏತ್ಥ ಏಕೋ ಲೋಕೋ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾತಿ ಯಾಯಂ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಕಥಾಯ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತವುತ್ತಿ, ತಾಯ ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಏಕೋವ ಲೋಕೋ ಏಕವಿಧೋ ಪಕಾರನ್ತರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ದ್ವೇ ಲೋಕಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನಾಮಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಣಂ ತಸ್ಸ ಅಲೋಕಸಭಾವತ್ತಾ। ನನು ಚ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ಮಗ್ಗಫಲಾನಮ್ಪಿ ಲೋಕತಾ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾನಂ ಇಧ ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಅಥ ವಾ ನ ಲುಜ್ಜತಿ ನ ಪಲುಜ್ಜತೀತಿ ಯೋ ಗಹಿತೋ ತಥಾ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಲೋಕೋತಿ ತಂ-ಗಹಣರಹಿತಾನಂ ಲೋಕುತ್ತರಾನಂ ನತ್ಥಿ ಲೋಕತಾ। ಉಪಾದಾನಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಖನ್ಧಾ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ। ದಸಾಯತನಾನೀತಿ ದಸ ರೂಪಾಯತನಾನಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
Puna ekakadukādivasena lokaṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘eko loko’’tiādi vuttaṃ. Āhārādayo viya hi āhāraṭṭhitikā saṅkhārā lujjanapalujjanaṭṭhena lokoti. Ettha eko loko sabbe sattā āhāraṭṭhitikāti yāyaṃ puggalādhiṭṭhānāya kathāya sabbasaṅkhārānaṃ paccayāyattavutti, tāya sabbe saṅkhārā ekova loko ekavidho pakārantarassa abhāvato. Dve lokātiādīsupi iminā nayena attho veditabbo. Nāmaggahaṇena cettha nibbānassa aggahaṇaṃ tassa alokasabhāvattā. Nanu ca āhāraṭṭhitikāti ettha paccayāyattavuttitāya maggaphalānampi lokatā āpajjatīti? Nāpajjati pariññeyyānaṃ dukkhasaccadhammānaṃ idha ‘‘loko’’ti adhippetattā. Atha vā na lujjati na palujjatīti yo gahito tathā na hoti, so lokoti taṃ-gahaṇarahitānaṃ lokuttarānaṃ natthi lokatā. Upādānānaṃ ārammaṇabhūtā khandhā upādānakkhandhā. Dasāyatanānīti dasa rūpāyatanāni. Sesamettha suviññeyyameva.
ವಿವಟ್ಟಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಚ ಸಬ್ಬಂ ತೇಭೂಮಕಕಮ್ಮಂ ಗರಹಿತಬ್ಬಂ ವಜ್ಜಿತಬ್ಬಞ್ಚ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ವಜ್ಜಂ, ಸಬ್ಬೇ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮಾ ವಜ್ಜ’’ನ್ತಿ। ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಮಹಾರಜಕ್ಖಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ದುಕೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ದಸ ದಸ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಅನ್ವಯತೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಚ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರೋಪರಿಯತ್ತಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಕತ್ವಾ ತಥಾ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾದಿಭಬ್ಬಾದಿವಸೇನ ಆವಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ತೇ ಸತ್ತಾ ಪುಞ್ಜಪುಞ್ಜಾವ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ನ ಏಕೇಕಾ।
Vivaṭṭajjhāsayassa adhippetattā tassa ca sabbaṃ tebhūmakakammaṃ garahitabbaṃ vajjitabbañca hutvā upaṭṭhātīti vuttaṃ ‘‘sabbe abhisaṅkhārā vajjaṃ, sabbe bhavagāmikammā vajja’’nti. Apparajakkhamahārajakkhādīsu pañcasu dukesu ekekasmiṃ dasa dasa katvā ‘‘paññāsāya ākārehi imāni pañcindriyāni jānātī’’ti vuttaṃ. Atha vā anvayato byatirekato ca saddhādīnaṃ indriyānaṃ paropariyattaṃ jānātīti katvā tathā vuttaṃ. Ettha ca apparajakkhādibhabbādivasena āvajjentassa bhagavato te sattā puñjapuñjāva hutvā upaṭṭhahanti, na ekekā.
ಉಪ್ಪಲಾನಿ ಏತ್ಥ ಸನ್ತೀತಿ ಉಪ್ಪಲಿನೀ, ಗಚ್ಛೋಪಿ ಜಲಾಸಯೋಪಿ, ಇಧ ಪನ ಜಲಾಸಯೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪ್ಪಲವನೇ’’ತಿ। ಯಾನಿ ಉದಕಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ನಿಮುಗ್ಗಾನೇವ ಹುತ್ವಾ ಪುಸನ್ತಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ತಾನಿ ಅನ್ತೋನಿಮುಗ್ಗಪೋಸೀನಿ। ದೀಪಿತಾನೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪಕಾಸಿತಾನಿ, ಇಧೇವ ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಾನಿಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಾಸಿತಾನಿ।
Uppalāni ettha santīti uppalinī, gacchopi jalāsayopi, idha pana jalāsayo adhippetoti āha ‘‘uppalavane’’ti. Yāni udakassa anto nimuggāneva hutvā pusanti vaḍḍhanti, tāni antonimuggaposīni. Dīpitānīti aṭṭhakathāyaṃ pakāsitāni, idheva vā ‘‘aññānipī’’tiādinā bhāsitāni.
ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂತಿ ಉಗ್ಘಟಿತಂ ನಾಮ ಞಾಣುಗ್ಘಟನಂ, ಞಾಣೇ ಉಗ್ಘಟಿತಮತ್ತೇ ಏವ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಪಞ್ಚಿತಂ ವಿತ್ಥಾರಿತಮೇವ ಅತ್ಥಂ ಜಾನಾತೀತಿ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ। ಉದ್ದೇಸಾದೀಹಿ ನೇತಬ್ಬೋತಿ ನೇಯ್ಯೋ। ಸಹ ಉದಾಹಟವೇಲಾಯಾತಿ ಉದಾಹಾರೇ ಉದಾಹಟಮತ್ತೇಯೇವ। ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಸ್ಸ ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಭಿಸಮಯೋ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಮಾತಿಕಾಯ ಠಪಿಯಮಾನಾಯ ದೇಸನಾನುಸಾರೇನ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥೇ ವಿಭಜಿಯಮಾನೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಉದ್ದೇಸತೋತಿ ಉದ್ದೇಸಹೇತು, ಉದ್ದಿಸನ್ತಸ್ಸ, ಉದ್ದಿಸಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಪುಚ್ಛತೋತಿ ಅತ್ಥಂ ಪರಿಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ। ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತೀತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತಿ। ನ ತಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಹೋತೀತಿ ತೇನ ಅತ್ತಭಾವೇನ ಮಗ್ಗಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ಅನ್ತಮಸೋ ಝಾನಂ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪದಪರಮೋತಿ ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದಮೇವ ಪರಮಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪದಪರಮೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
Ugghaṭitaññūti ugghaṭitaṃ nāma ñāṇugghaṭanaṃ, ñāṇe ugghaṭitamatte eva jānātīti attho. Vipañcitaṃ vitthāritameva atthaṃ jānātīti vipañcitaññū. Uddesādīhi netabboti neyyo. Saha udāhaṭavelāyāti udāhāre udāhaṭamatteyeva. Dhammābhisamayoti catusaccadhammassa ñāṇena saddhiṃ abhisamayo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā nayena saṃkhittena mātikāya ṭhapiyamānāya desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā arahattaṃ gaṇhituṃ samattho puggalo ‘‘ugghaṭitaññū’’ti vuccati. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ saṃkhittena mātikaṃ ṭhapetvā vitthārena atthe vibhajiyamāne arahattaṃ pāpuṇituṃ samattho puggalo ‘‘vipañcitaññū’’ti vuccati. Uddesatoti uddesahetu, uddisantassa, uddisāpentassa vāti attho. Paripucchatoti atthaṃ paripucchantassa. Anupubbena dhammābhisamayo hotīti anukkamena arahattappatti hoti. Na tāya jātiyā dhammābhisamayo hotīti tena attabhāvena maggaṃ vā phalaṃ vā antamaso jhānaṃ vā vipassanaṃ vā nibbattetuṃ na sakkoti. Ayaṃ vuccati puggalo padaparamoti ayaṃ puggalo byañjanapadameva paramaṃ assāti padaparamoti vuccati.
ಕಮ್ಮಾವರಣೇನಾತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೮೨೬) ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮೇನ। ವಿಪಾಕಾವರಣೇನಾತಿ ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ದುಹೇತುಕಾನಮ್ಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಟಿವೇಧೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ದುಹೇತುಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪಿ ‘‘ವಿಪಾಕಾವರಣಮೇವಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕಿಲೇಸಾವರಣೇನಾತಿ ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ। ಅಸ್ಸದ್ಧಾತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಸದ್ಧಾರಹಿತಾ। ಅಚ್ಛನ್ದಿಕಾತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಕುಸಲಚ್ಛನ್ದರಹಿತಾ। ಉತ್ತರಕುರುಕಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಚ್ಛನ್ದಿಕಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಟ್ಠಾ। ದುಪ್ಪಞ್ಞಾತಿ ಭವಙ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಹೀನಾ। ಭವಙ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪನ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯಪಿ ಯಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಂ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ಸೋಪಿ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಏವ ನಾಮ। ಅಭಬ್ಬಾ ನಿಯಾಮಂ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮತ್ತನ್ತಿ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮಸಙ್ಖಾತಂ ಮಗ್ಗಂ ಓಕ್ಕಮಿತುಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ ಅಭಬ್ಬಾ। ನ ಕಮ್ಮಾವರಣೇನಾತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
Kammāvaraṇenāti (vibha. aṭṭha. 826) pañcavidhena ānantariyakammena. Vipākāvaraṇenāti ahetukapaṭisandhiyā. Yasmā pana duhetukānampi ariyamaggapaṭivedho natthi, tasmā duhetukā paṭisandhipi ‘‘vipākāvaraṇamevā’’ti veditabbā. Kilesāvaraṇenāti niyatamicchādiṭṭhiyā. Assaddhāti buddhādīsu saddhārahitā. Acchandikāti kattukamyatākusalacchandarahitā. Uttarakurukā manussā acchandikaṭṭhānaṃ paviṭṭhā. Duppaññāti bhavaṅgapaññāya parihīnā. Bhavaṅgapaññāya pana paripuṇṇāyapi yassa bhavaṅgaṃ lokuttarassa paccayo na hoti, sopi duppañño eva nāma. Abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattanti kusalesu dhammesu sammattaniyāmasaṅkhātaṃ maggaṃ okkamituṃ adhigantuṃ abhabbā. Na kammāvaraṇenātiādīni vuttavipariyāyena veditabbāni.
ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ದ್ವಾರಂ ಪವಿಸನಮಗ್ಗೋ। ವಿವರಿತ್ವಾ ಠಪಿತೋ ಮಹಾಕರುಣೂಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಅಧಿಗತತ್ತಾ। ಸದ್ಧಂ ಪಮುಞ್ಚನ್ತೂತಿ ಅತ್ತನೋ ಸದ್ಧಂ ಪವೇಸೇನ್ತು, ಸದ್ದಹನಾಕಾರಂ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಖೇನ ಅಕಿಚ್ಛೇನ ಪವತ್ತನೀಯತಾಯ ಸುಪ್ಪವತ್ತಿತಂ। ನ ಭಾಸಿಂ ನ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿಂ।
Nibbānassa dvāraṃ pavisanamaggo. Vivaritvā ṭhapito mahākaruṇūpanissayena sayambhuñāṇena adhigatattā. Saddhaṃ pamuñcantūti attano saddhaṃ pavesentu, saddahanākāraṃ upaṭṭhapentūti attho. Sukhena akicchena pavattanīyatāya suppavattitaṃ. Na bhāsiṃ na bhāsissāmīti cintesiṃ.
೨೮೪. ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಿತಧಮ್ಮದೇಸನಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಸತ್ತಮಸತ್ತಾಹತೋ ಪರಂ ಅಟ್ಠಮಸತ್ತಾಹೇಯೇವ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ’’ತಿ। ನ ಇತರಸತ್ತಾಹಾನಿ ವಿಯ ಪಟಿನಿಯತಕಿಚ್ಚಲಕ್ಖಿತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಮಸತ್ತಾಹಸ್ಸ ನಾಮ ಪವತ್ತಿತಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವಾ।
284. Dhammaṃ desessāmīti evaṃ pavattitadhammadesanāpaṭisaṃyuttassa vitakkassa sattamasattāhato paraṃ aṭṭhamasattāheyeva uppannattā vuttaṃ ‘‘aṭṭhame sattāhe’’ti. Na itarasattāhāni viya paṭiniyatakiccalakkhitassa aṭṭhamasattāhassa nāma pavattitassa sabbhāvā.
ವಿವಟನ್ತಿ ದೇವತಾವಿಗ್ಗಹೇನ ವಿವಟಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗನಿದ್ದಾಯ ಜನಾನಂ ಪಾಕಟಂ ವಿಪ್ಪಕಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಅನಧಿಗನ್ತ್ವಾ ನ ಪಚ್ಚಾಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನವಿತಕ್ಕಾತಿಸಯಹೇತುಕೇನ ಪಥವೀಪರಿವತ್ತನಚೇತಿಯಂ ನಾಮ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ। ಸಾಕಿಯಕೋಲಿಯಮಲ್ಲರಜ್ಜವಸೇನ ತೀಣಿ ರಜ್ಜಾನಿ। ರುಕ್ಖಮೂಲೇತಿ ನಿಗ್ರೋಧಮೂಲೇ। ವತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ, ಪಕ್ಕಮನ್ತಿಯಾ ಚಸ್ಸಾ ಮಹಾಸತ್ತೋ ಆಕಾರಂ ದಸ್ಸೇಸಿ ಸುವಣ್ಣಥಾಲಗ್ಗಹಣಾಯ, ಸಾ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ತಂ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ ಪಕ್ಕಾಮಿ।
Vivaṭanti devatāviggahena vivaṭaaṅgapaccaṅganiddāya janānaṃ pākaṭaṃ vippakāranti attho. ‘‘Buddhattaṃ anadhigantvā na paccāgamissāmī’’ti uppannavitakkātisayahetukena pathavīparivattanacetiyaṃ nāma dassetvā. Sākiyakoliyamallarajjavasena tīṇi rajjāni. Rukkhamūleti nigrodhamūle. Vatvā pakkāmi, pakkamantiyā cassā mahāsatto ākāraṃ dassesi suvaṇṇathālaggahaṇāya, sā ‘‘tumhākaṃ taṃ pariccattamevā’’ti pakkāmi.
ದಿವಾವಿಹಾರಂ ಕತ್ವಾತಿ ನಾನಾಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಪಜ್ಜನೇನ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ವಿಹರಿತ್ವಾ। ‘‘ಕಾಮಂ ತಚೋ ಚ ನ್ಹಾರು ಚ, ಅಟ್ಠಿ ಚ ಅವಸಿಸ್ಸತು, ಉಪಸುಸ್ಸತು ಸರೀರೇ ಮಂಸಲೋಹಿತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮೪; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨೩೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೨.೫; ೮.೧೩; ಮಹಾನಿ॰ ೧೭, ೧೯೬) ಆಗತನಯೇನ ಚತುರಙ್ಗವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ।
Divāvihāraṃ katvāti nānāsamāpattiyo samāpajjanena divāvihāraṃ viharitvā. ‘‘Kāmaṃ taco ca nhāru ca, aṭṭhi ca avasissatu, upasussatu sarīre maṃsalohita’’ntiādinā sutte (ma. ni. 2.184; saṃ. ni. 2.237; a. ni. 2.5; 8.13; mahāni. 17, 196) āgatanayena caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhahitvā.
ನವಯೋಜನನ್ತಿ ಉಬ್ಬೇಧತೋ ವುತ್ತಂ, ಪುಥುಲತೋ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಾ, ದೀಘತೋ ಯಾವ ಚಕ್ಕವಾಳಾ ಆಯತಾತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತೋ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ – ‘‘ಉಟ್ಠೇಹಿ ಸೋ, ಸಿದ್ಧತ್ಥ, ಅಹಂ ಇಮಸ್ಸ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಕ್ಖಿಂ ಓತಾರೇನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಂ ನಿದ್ದಿಸಿ। ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ – ‘‘ಅಯಮೇವ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ, ಅಯಮೇವ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ’’ತಿ ಕೋಲಾಹಲಮಕಾಸಿ, ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮಹಾಸತ್ತೋ…ಪೇ॰… ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇತಿ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ –
Navayojananti ubbedhato vuttaṃ, puthulato dvādasayojanā, dīghato yāva cakkavāḷā āyatāti vadanti. Ajjhottharanto upasaṅkamitvā – ‘‘uṭṭhehi so, siddhattha, ahaṃ imassa pallaṅkassa anucchaviko’’ti vatvā tattha sakkhiṃ otārento attano parisaṃ niddisi. Ekappahāreneva – ‘‘ayameva anucchaviko, ayameva anucchaviko’’ti kolāhalamakāsi, taṃ sutvā mahāsatto…pe… hatthaṃ pasāreti. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘ಅಚೇತನಾಯಂ ಪಥವೀ, ಅವಿಞ್ಞಾಯ ಸುಖಂ ದುಖಂ।
‘‘Acetanāyaṃ pathavī, aviññāya sukhaṃ dukhaṃ;
ಸಾಪಿ ದಾನಬಲಾ ಮಯ್ಹಂ, ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಕಮ್ಪಥಾ’’ತಿ॥ (ಚರಿಯಾ॰ ೧.೧೨೪)।
Sāpi dānabalā mayhaṃ, sattakkhattuṃ pakampathā’’ti. (cariyā. 1.124);
ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಸೀಹಾವಲೋಕನಞಾಯೇನ। ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಮನಸಿಕಾರಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಇಮಸ್ಸ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯಾತಿ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸೀಸೇನ ಅಧಿಗತವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತವಿಮುತ್ತಿಸುಖಂ ಅವಿಜಹನ್ತೋ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಙ್ಗಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ಏಕಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸೀದಿ। ಏಕಚ್ಚಾನನ್ತಿ ಯಾ ಅಧಿಗತಮಗ್ಗಾ ಸಚ್ಛಿಕತನಿರೋಧಾ ಏಕದೇಸೇನ ಚ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಜಾನನ್ತಿ, ತಾ ಠಪೇತ್ವಾ ತದಞ್ಞೇಸಂ ದೇವತಾನಂ। ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬುದ್ಧತ್ತಕರಾತಿ ವಿಸಾಖಾಪುಣ್ಣಮತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಏವಂ ನಿಚ್ಚಸಮಾಹಿತಭಾವಹೇತುಕಾನಂ ಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ಉಪರಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬುದ್ಧತ್ತಸಾಧಕಾ, ‘‘ಅಯಂ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಬುದ್ಧಭಾವಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ವಿಭಾವನಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಿಂ ನು ಖೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಯೋಜನಾ।
Pubbenivāsañāṇaṃ visodhetvāti ānetvā sambandho sīhāvalokanañāyena. Vaṭṭavivaṭṭaṃ sammasitvāti catusaccamanasikāraṃ sandhāyāha. Imassa pallaṅkassa atthāyāti pallaṅkasīsena adhigatavisesaṃ dasseti. Tattha hi sikhāppattavimuttisukhaṃ avijahanto antarantarā ca paṭiccasamuppādaṅgaṃ manasikaronto ekapallaṅkena nisīdi. Ekaccānanti yā adhigatamaggā sacchikatanirodhā ekadesena ca buddhaguṇe jānanti, tā ṭhapetvā tadaññesaṃ devatānaṃ. Aññepi buddhattakarāti visākhāpuṇṇamato paṭṭhāya rattindivaṃ evaṃ niccasamāhitabhāvahetukānaṃ buddhaguṇānaṃ upari aññepi buddhattasādhakā, ‘‘ayaṃ buddho’’ti buddhabhāvassa paresaṃ vibhāvanā dhammā kiṃ nu kho atthīti yojanā.
ಅನಿಮಿಸೇಹೀತಿ ಧಮ್ಮಪೀತಿವಿಪ್ಫಾರವಸೇನ ಪಸಾದವಿಕಸಿತನಿಚ್ಚಲತಾಯ ನಿಮೇಸರಹಿತೇಹಿ। ರತನಚಙ್ಕಮೇತಿ ದೇವತಾಹಿ ಮಾಪಿತೇ ರತನಮಯಚಙ್ಕಮೇ। ರತನಭೂತಾನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಪಕರಣಾನಂ ತತ್ಥ ಚ ಅನನ್ತನಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮರತನಸ್ಸ ಸಮ್ಮಸನೇನ ತಂ ಠಾನಂ ರತನಘರಚೇತಿಯಂ ನಾಮ ಜಾತನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಏವನ್ತಿ ವಕ್ಖಮಾನಾಕಾರೇನ। ಛಬ್ಬಣ್ಣಾನಂ ರಸ್ಮೀನಂ ದನ್ತೇಹಿ ನಿಕ್ಖಮನತೋ ಛದ್ದನ್ತನಾಗಕುಲಂ ವಿಯಾತಿ ನಿದಸ್ಸನಂ ವುತ್ತಂ।
Animisehīti dhammapītivipphāravasena pasādavikasitaniccalatāya nimesarahitehi. Ratanacaṅkameti devatāhi māpite ratanamayacaṅkame. Ratanabhūtānaṃ sattannaṃ pakaraṇānaṃ tattha ca anantanayassa dhammaratanassa sammasanena taṃ ṭhānaṃ ratanagharacetiyaṃ nāma jātantipi vadanti. Evanti vakkhamānākārena. Chabbaṇṇānaṃ rasmīnaṃ dantehi nikkhamanato chaddantanāgakulaṃ viyāti nidassanaṃ vuttaṃ.
ಹೇಟ್ಠಾ ಲೋಹಪಾಸಾದಪ್ಪಮಾಣೋತಿ ನವಭೂಮಕಸ್ಸ ಸಬ್ಬಪಠಮಸ್ಸ ಲೋಹಪಾಸಾದಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಲೋಹಪಾಸಾದಪ್ಪಮಾಣೋ। ಖನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫) ಪನ ತತ್ಥ ‘‘ಭಣ್ಡಾಗಾರಗಬ್ಭಪ್ಪಮಾಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
Heṭṭhā lohapāsādappamāṇoti navabhūmakassa sabbapaṭhamassa lohapāsādassa heṭṭhā lohapāsādappamāṇo. Khandhakaṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 5) pana tattha ‘‘bhaṇḍāgāragabbhappamāṇa’’nti vuttaṃ.
ಪಚ್ಚಗ್ಘೇತಿ ಅಭಿನವೇ। ಪಚ್ಚೇಕಂ ಮಹಗ್ಘತಾಯ ಪಚ್ಚಗ್ಘೇತಿ ಕೇಚಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ। ನ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ಮಹಗ್ಘಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ ವಾ। ಪಿಣ್ಡಪಾತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮನ್ಥಞ್ಚ ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಅಯಂ ವಿತಕ್ಕೋತಿ – ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಅಯಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ।
Paccaggheti abhinave. Paccekaṃ mahagghatāya paccaggheti keci, taṃ na sundaraṃ. Na hi buddhā bhagavanto mahagghaṃ paṭiggaṇhanti paribhuñjanti vā. Piṇḍapātanti ettha manthañca madhupiṇḍikañca sandhāya vadati. Ayaṃ vitakkoti – ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti ayaṃ parivitakko.
ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನಾತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಪಟಿಲಾಭಸಂಸಿದ್ಧೇನ ಅಧಿಗಮಬಾಹುಸಚ್ಚಸಙ್ಖಾತೇನ ಪಣ್ಡಿತಭಾವೇನ। ವೇಯ್ಯತ್ತಿಯೇನಾತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚಯೇನ ಪಾರಿಹಾರಿಯಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಬ್ಯತ್ತಭಾವೇನ। ಮೇಧಾವೀತಿ ತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಂತಂಇತಿಕತ್ತಬ್ಬತಾಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಚ ಮೇಧಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಮಹಾಜಾನಿಯೋತಿ ಮಹಾಪರಿಹಾನಿಕೋ। ಆಗಮನಪಾದಾಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ಇದಂ ಪಠಮಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಅಥಾಹಂ ತತ್ಥ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಂ, ಗನ್ತ್ವಾ ದೇಸಿಯಮಾನಂ ಧಮ್ಮಮ್ಪಿಸ್ಸ ಸೋತುಂ ಸೋತಪಸಾದೋಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಕಿಂ ಪನ ಭಗವತಾ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ತೇ ಧಮ್ಮಂ ಞಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ? ಆಮ, ನ ಸಕ್ಕಾ। ನ ಹಿ ಪರತೋ ಘೋಸಂ ಅನ್ತರೇನ ಸಾವಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಇತರಪಚ್ಚಯರಹಿತಸ್ಸಪಿ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ನ ಚ ತಂ ಅತ್ಥಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಚ್ಚಯಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಪರತೋ ಚ ಘೋಸೋ ಅಜ್ಝತ್ತಞ್ಚ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨೭)। ಪಾಳಿಯಂ ರಾಮಸ್ಸೇವ ಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿತಾ ಆಗತಾ, ನ ಉದಕಸ್ಸ, ತಂ ತಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಸಮಾಗತಕಾಲವಸೇನ ವುತ್ತಂ । ಸೋ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ತತ್ಥ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತೋ ವಿಹರನ್ತೋ ಮಹಾಪುರಿಸೇನ ಖಿಪ್ಪಞ್ಞೇವ ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ಮಹಾಸತ್ತೇ ತತೋ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜ ಪಕ್ಕನ್ತೇ ಘಟೇನ್ತೋ ವಾಯಮನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ಅದ್ದಸಾ’’ತಿ। ಏತೇ ಅಟ್ಠ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಛಳಙ್ಗವಾತಿ ಛಳಙ್ಗವಿದುನೋ। ಮನ್ತನ್ತಿ ಮನ್ತಪದಂ। ‘‘ನಿಜ್ಝಾಯಿತ್ವಾ’’ತಿ ವಚನಸೇಸೋ, ಮನ್ತೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಯಾಕರಿಂಸೂತಿ ಕಥೇಸುಂ।
Paṇḍiccenāti samāpattipaṭilābhasaṃsiddhena adhigamabāhusaccasaṅkhātena paṇḍitabhāvena. Veyyattiyenāti samāpattipaṭilābhapaccayena pārihāriyapaññāsaṅkhātena byattabhāvena. Medhāvīti tihetukapaṭisandhipaññāsaṅkhātāya taṃtaṃitikattabbatāpaññāsaṅkhātāya ca medhāya samannāgatoti evampettha attho daṭṭhabbo. Mahājāniyoti mahāparihāniko. Āgamanapādāpi natthīti idaṃ paṭhamaṃ vattabbaṃ, athāhaṃ tattha gaccheyyaṃ, gantvā desiyamānaṃ dhammampissa sotuṃ sotapasādopi natthīti yojanā. Kiṃ pana bhagavatā attano buddhānubhāvena te dhammaṃ ñāpetuṃ na sakkāti? Āma, na sakkā. Na hi parato ghosaṃ antarena sāvakānaṃ dhammābhisamayo sambhavati, aññathā itarapaccayarahitassapi dhammābhisamayena bhavitabbaṃ, na ca taṃ atthi. Vuttañhetaṃ – ‘‘dveme, bhikkhave, paccayā sammādiṭṭhiyā uppādāya parato ca ghoso ajjhattañca yonisomanasikāro’’ti (a. ni. 2.127). Pāḷiyaṃ rāmasseva samāpattilābhitā āgatā, na udakassa, taṃ tassa bodhisattena samāgatakālavasena vuttaṃ . So hi pubbepi tattha yuttappayutto viharanto mahāpurisena khippaññeva samāpattīnaṃ nibbattitabhāvaṃ sutvā saṃvegajāto mahāsatte tato nibbijja pakkante ghaṭento vāyamanto nacirasseva aṭṭha samāpattiyo nibbattesi. Tena vuttaṃ ‘‘nevasaññānāsaññāyatane nibbattoti addasā’’ti. Ete aṭṭha brāhmaṇāti sambandho. Chaḷaṅgavāti chaḷaṅgaviduno. Mantanti mantapadaṃ. ‘‘Nijjhāyitvā’’ti vacanaseso, mantetvāti attho. Viyākariṃsūti kathesuṃ.
ಯಥಾಮನ್ತಪದನ್ತಿ ಲಕ್ಖಣಮನ್ತಸಙ್ಖಾತವೇದವಚನಾನುರೂಪಂ। ಗತಾತಿ ಪಟಿಪನ್ನಾ। ‘‘ದ್ವೇವ ಗತಿಯೋ ಭವನ್ತಿ ಅನಞ್ಞಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೩; ೩.೧೯೯-೨೦೦; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೪, ೩೯೮) ವುತ್ತನಿಯಾಮೇನ ನಿಚ್ಛಿನಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವುತ್ತಮೇವ ಪಟಿಪಜ್ಜಿಂಸು, ನ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಬುದ್ಧಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಿಂಸು। ಇಮೇ ಪನ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ‘‘ಏಕಂಸತೋ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಜಾತನಿಚ್ಛಯತ್ತಾ ಮನ್ತಪದಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ। ಪುಣ್ಣಪತ್ತನ್ತಿ ತುಟ್ಠಿದಾನಂ। ನಿಬ್ಬಿತಕ್ಕಾತಿ ನಿಬ್ಬಿಕಪ್ಪಾ, ನ ದ್ವೇಧಾ ತಕ್ಕಾ।
Yathāmantapadanti lakkhaṇamantasaṅkhātavedavacanānurūpaṃ. Gatāti paṭipannā. ‘‘Dveva gatiyo bhavanti anaññā’’ti (dī. ni. 2.33; 3.199-200; ma. ni. 2.384, 398) vuttaniyāmena nicchinituṃ asakkontā brāhmaṇā vuttameva paṭipajjiṃsu, na mahāpurisassa buddhabhāvappattiṃ paccāsīsiṃsu. Ime pana koṇḍaññādayo pañca ‘‘ekaṃsato buddho bhavissatī’’ti jātanicchayattā mantapadaṃ atikkantā. Puṇṇapattanti tuṭṭhidānaṃ. Nibbitakkāti nibbikappā, na dvedhā takkā.
ವಪ್ಪಕಾಲೇತಿ ವಪನಕಾಲೇ। ವಪನತ್ಥಂ ಬೀಜಾನಿ ನೀಹರಣನ್ತೇನ ತತ್ಥ ಅಗ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಾನಂ ಬೀಜಗ್ಗದಾನಂ ನಾಮ। ಲಾಯನಗ್ಗಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಧಞ್ಞಫಲಸ್ಸ ನಾತಿಪರಿಣತಕಾಲೇ ಪುಥುಕಕಾಲೇ। ಲಾಯನೇತಿ ಸಸ್ಸಲಾಯನೇ। ಯಥಾ ಲೂನಂ ಹತ್ಥಕಂ ಕತ್ವಾ ವೇಣಿವಸೇನ ಬನ್ಧನಂ ವೇಣಿಕರಣಂ। ವೇಣಿಯೋ ಪನ ಪುರಿಸಭಾರವಸೇನ ಬನ್ಧನಂ ಕಲಾಪೋ। ಖಲೇ ಕಲಾಪಾನಂ ಠಪನದಿವಸೇ ಅಗ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಾನಂ ಖಲಗ್ಗಂ। ಮದ್ದಿತ್ವಾ ವೀಹೀನಂ ರಾಸಿಕರಣದಿವಸೇ ಅಗ್ಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಾನಂ ಭಣ್ಡಗ್ಗಂ। ಕೋಟ್ಠಾಗಾರೇ ಧಞ್ಞಸ್ಸ ಪಕ್ಖಿಪನದಿವಸೇ ದಾನಂ ಕೋಟ್ಠಗ್ಗಂ। ಉದ್ಧರಿತ್ವಾತಿ ಖಲತೋ ಧಞ್ಞಸ್ಸ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ। ನವನ್ನಂ ಅಗ್ಗದಾನಾನಂ ದಿನ್ನತ್ತಾತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸ ರತ್ತಞ್ಞೂನಂ ಅಗ್ಗಭಾವತ್ಥಾಯ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಾನುರೂಪಂ ಪವತ್ತಿತಸಾವಕಪಾರಮಿಯಾ ಚಿಣ್ಣನ್ತೇ ಪವತ್ತಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಹಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ತಂತಂಪಾರಮಿಯಾ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಕಾಲೇ ಪವತ್ತಿತಂ ಪುಞ್ಞಂ ಅಪುಞ್ಞಂ ವಾ ಗರುತರವಿಪಾಕಮೇವ ಹೋತಿ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ವಿನಾ ಕಥಂ ರತ್ತಞ್ಞೂನಂ ಅಗ್ಗಭಾವಸಿದ್ಧೀತಿ। ಬಹುಕಾರಾ ಖೋ ಇಮೇ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾತಿ ಇದಂ ಪನ ಉಪಕಾರಾನುಸ್ಸರಣಮತ್ತಕಮೇವ ಪರಿಚಯವಸೇನ ಆಳಾರುದಕಾನುಸ್ಸರಣಂ ವಿಯ।
Vappakāleti vapanakāle. Vapanatthaṃ bījāni nīharaṇantena tattha aggaṃ gahetvā dānaṃ bījaggadānaṃ nāma. Lāyanaggādīsupi eseva nayo. Dhaññaphalassa nātipariṇatakāle puthukakāle. Lāyaneti sassalāyane. Yathā lūnaṃ hatthakaṃ katvā veṇivasena bandhanaṃ veṇikaraṇaṃ. Veṇiyo pana purisabhāravasena bandhanaṃ kalāpo. Khale kalāpānaṃ ṭhapanadivase aggaṃ gahetvā dānaṃ khalaggaṃ. Madditvā vīhīnaṃ rāsikaraṇadivase aggaṃ gahetvā dānaṃ bhaṇḍaggaṃ. Koṭṭhāgāre dhaññassa pakkhipanadivase dānaṃ koṭṭhaggaṃ. Uddharitvāti khalato dhaññassa uddharitvā. Navannaṃ aggadānānaṃ dinnattāti idaṃ tassa rattaññūnaṃ aggabhāvatthāya katābhinīhārānurūpaṃ pavattitasāvakapāramiyā ciṇṇante pavattitattā vuttaṃ. Tiṇṇampi hi bodhisattānaṃ taṃtaṃpāramiyā sikhāppattakāle pavattitaṃ puññaṃ apuññaṃ vā garutaravipākameva hoti, dhammassa ca sabbapaṭhamaṃ sacchikiriyāya vinā kathaṃ rattaññūnaṃ aggabhāvasiddhīti. Bahukārā kho ime pañcavaggiyāti idaṃ pana upakārānussaraṇamattakameva paricayavasena āḷārudakānussaraṇaṃ viya.
೨೮೫. ವಿವರೇತಿ ಮಜ್ಝೇ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಿಗಾವುತನ್ತರೇ ಠಾನೇ’’ತಿ। ಅಯೋಜಿಯಮಾನೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ ಸಾಮಿವಚನಸ್ಸ ಪಸಙ್ಗೇ ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದಯೋಗೇನ ಉಪಯೋಗವಚನಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನ್ತರಾಸದ್ದೇನ ಪನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತ’’ನ್ತಿ।
285.Vivareti majjhe. Tenāha ‘‘tigāvutantare ṭhāne’’ti. Ayojiyamāne upayogavacanaṃ na pāpuṇāti sāmivacanassa pasaṅge antarā-saddayogena upayogavacanassa icchitattā. Tenāha ‘‘antarāsaddena pana yuttattā upayogavacanaṃ kata’’nti.
ಸಬ್ಬಂ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ। ಚತುಭೂಮಕಧಮ್ಮಂ ಅನವಸೇಸಂ ಞೇಯ್ಯಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಞೇಯ್ಯಾವರಣಸ್ಸ ಪಹೀನತ್ತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಅವೇದಿಂ। ರಜ್ಜನದುಸ್ಸನಮುಯ್ಹನಾದಿನಾ ಕಿಲೇಸೇನ। ಅಪ್ಪಹಾತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಕಿಲೇಸಮಥನೇನ ಪಹೀನತ್ತಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತೋ’’ತಿ। ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ।
Sabbaṃ tebhūmakadhammaṃ abhibhavitvā pariññābhisamayavasena atikkamitvā. Catubhūmakadhammaṃ anavasesaṃ ñeyyaṃ sabbaso ñeyyāvaraṇassa pahīnattā sabbaññutaññāṇena avediṃ. Rajjanadussanamuyhanādinā kilesena. Appahātabbampi kusalābyākataṃ tappaṭibaddhakilesamathanena pahīnattā na hotīti āha ‘‘sabbaṃ tebhūmakadhammaṃ jahitvā ṭhito’’ti. Ārammaṇatoti ārammaṇakaraṇavasena.
ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಯಾದಿಸೋ ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೋ, ನ ತಾದಿಸೋ ಅಧಿಗಮೋ ಪರೂಪದೇಸೋ ಅತ್ಥಿ, ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಪನಸ್ಸ ಲೇಸೋಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಮಯ್ಹಂ ಆಚರಿಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಪಟಿಭಾಗಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಪಟಿನಿಧಿಭೂತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ। ಸಹೇತುನಾತಿ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಸಪಾಟಿಹೀರಕತಾಯ। ನಯೇನಾತಿ ಅಭಿಜಾನನತಾದಿವಿಧಿನಾ। ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಇದಂ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ। ಸಯಂ ಬುದ್ಧೋತಿ ಸಯಮೇವ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಬುದ್ಧೋ। ವಿಗತಪರಿಳಾಹತಾಯ ಸೀತಿಭೂತೋ। ತತೋ ಏವ ನಿಬ್ಬುತೋ। ಆಹಞ್ಛನ್ತಿ ಆಹನಿಸ್ಸಾಮಿ। ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅಮತಾಧಿಗಮಾಯ ಉಗ್ಘೋಸನಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಅಮತದುನ್ದುಭೀತಿ ವುತ್ತಾ।
Kiñcāpi lokiyadhammānampi yādiso lokanāthassa adhigamo, na tādiso adhigamo parūpadeso atthi, lokuttaradhamme panassa lesopi natthīti āha ‘‘lokuttaradhamme mayhaṃ ācariyo nāma natthī’’ti. Paṭibhāgapuggaloti sīlādīhi guṇehi paṭinidhibhūto puggalo. Sahetunāti sahadhammena sapāṭihīrakatāya. Nayenāti abhijānanatādividhinā. Cattāri saccānīti idaṃ tabbinimuttassa ñeyyassa abhāvato vuttaṃ. Sayaṃ buddhoti sayameva sayambhuñāṇena buddho. Vigatapariḷāhatāya sītibhūto. Tato eva nibbuto. Āhañchanti āhanissāmi. Veneyyānaṃ amatādhigamāya ugghosanādiṃ katvā satthu dhammadesanā amatadundubhīti vuttā.
ಅನನ್ತಞಾಣೋ ಜಿತಕಿಲೇಸೋತಿ ಅನನ್ತಜಿನೋ। ಏವಮ್ಪಿ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಂವಿಧೇ ನಾಮ ರೂಪರತನೇ ಈದಿಸೇನ ಞಾಣೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಯಂ ಹಿಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಜಾತೋ, ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಚೇಸ। ತಥಾ ಹಿ ಭಗವಾ ತೇನ ಸಮಾಗಮತ್ಥಂ ಪದಸಾವ ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ।
Anantañāṇo jitakilesoti anantajino. Evampi nāma bhaveyyāti evaṃvidhe nāma rūparatane īdisena ñāṇena bhavitabbanti adhippāyo. Ayaṃ hissa pabbajjāya paccayo jāto, katādhikāro cesa. Tathā hi bhagavā tena samāgamatthaṃ padasāva taṃ maggaṃ paṭipajji.
ಕೋಟ್ಠಾಸಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸಙ್ಖಾತಅವಯವಸಮ್ಪನ್ನಾ। ಅಟ್ಟೀಯತೀತಿ ಅಟ್ಟೋ ಹೋತಿ, ದೋಮನಸ್ಸಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Koṭṭhāsasampannāti aṅgapaccaṅgasaṅkhātaavayavasampannā. Aṭṭīyatīti aṭṭo hoti, domanassaṃ āpajjatīti attho.
ಅವಿಹಂ ಉಪಪನ್ನಾಸೇತಿ ಅವಿಹೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಾ। ವಿಮುತ್ತಾತಿ ಅಗ್ಗಫಲವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತಾ। ತೇ ಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ದಿಬ್ಬಯೋಗಂ ಉಪಜ್ಝಗುನ್ತಿ ತೇ ಉಪಕಾ ದಯೋ ಮಾನುಸಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಪ್ಪಹಾನೇನ ಅವಿಹೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಮತ್ತಾವ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ದಿಬ್ಬಯೋಗಂ ಉದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿಂಸು।
Avihaṃ upapannāseti avihesu nibbattā. Vimuttāti aggaphalavimuttiyā vimuttā. Te hitvā mānusaṃ dehaṃ, dibbayogaṃ upajjhagunti te upakā dayo mānusaṃ attabhāvaṃ jahitvā orambhāgiyasaṃyojanappahānena avihesu nibbattamattāva aggamaggādhigamena dibbayogaṃ uddhambhāgiyasaṃyojanaṃ samatikkamiṃsu.
೨೮೬. ಸಣ್ಠಪೇಸುನ್ತಿ ‘‘ನೇವ ಅಭಿವಾದೇತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ॰ ೧೨) ಸಣ್ಠಂ ಕಿರಿಯಾಕಾರಂ ಅಕಂಸು। ತೇನಾಹ ‘‘ಕತಿಕಂ ಅಕಂಸೂ’’ತಿ। ಪಧಾನತೋತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅನುಟ್ಠಿತದುಕ್ಕರಚರಣತೋ। ಪಭಾವಿತನ್ತಿ ವಾಚಾಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ವಚೀನಿಚ್ಛಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅಯಂ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಂ ಅಧಿಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅನುಕ್ಕಣ್ಠನತ್ಥಂ। ‘‘ಮಯಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಮಾ ವಿತಕ್ಕಯಿತ್ಥ। ಓಭಾಸೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನೋಭಾಸೋ। ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನಿಮಿತ್ತಂ। ಏಕಪದೇನೇವಾತಿ ಏಕವಚನೇನೇವ। ‘‘ಅನೇನ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಮಿಚ್ಛಾ ವುತ್ತಪುಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಸತಿಂ ಲಭಿತ್ವಾ। ಯಥಾಭೂತವಾದೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಗಾರವಾ।
286.Saṇṭhapesunti ‘‘neva abhivādetabbo’’tiādinā (mahāva. 12) saṇṭhaṃ kiriyākāraṃ akaṃsu. Tenāha ‘‘katikaṃ akaṃsū’’ti. Padhānatoti pubbe anuṭṭhitadukkaracaraṇato. Pabhāvitanti vācāsamuṭṭhānaṃ, vacīnicchāraṇanti attho. ‘‘Ayaṃ na kiñci visesaṃ adhigamissatī’’ti anukkaṇṭhanatthaṃ. ‘‘Mayaṃ yattha katthaci gamissāmā’’ti mā vitakkayittha. Obhāsoti vipassanobhāso. Nimittanti kammaṭṭhānanimittaṃ. Ekapadenevāti ekavacaneneva. ‘‘Anena pubbepi na kiñci micchā vuttapubba’’nti satiṃ labhitvā. Yathābhūtavādīti uppannagāravā.
ಅನ್ತೋವಿಹಾರೇಯೇವ ಅಹೋಸಿ ದಹರಕುಮಾರೋ ವಿಯ ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪರಿಹರಿತೋ। ಮಲೇತಿ ಸಂಕಿಲೇಸೇ। ಗಾಮತೋ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ನೀಹಟಂ ಉಪನೀತಂ ಭತ್ತಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ನೀಹಟಭತ್ತೋ, ತೇನ ನೀಹಟಭತ್ತೇನ ಭಗವತಾ। ಏತ್ತಕಂ ಕಥಾಮಗ್ಗನ್ತಿ – ‘‘ದ್ವೇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪರಿಯೇಸನಾ’’ತಿ ಆರಭಿತ್ವಾ ಯಾವ – ‘‘ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ ಪದಂ, ಏತ್ತಕಂ ದೇಸನಾಮಗ್ಗಂ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ – ‘‘ತುಮ್ಹೇಪಿ ಮಮಞ್ಚೇವ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾನಞ್ಚ ಮಗ್ಗಂ ಆರೂಳ್ಹಾ, ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪರಿಯೇಸನಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಂ। ತೇನ ಪನ – ‘‘ಸೋ ಖೋ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅತ್ತನಾ ಜಾತಿಧಮ್ಮೋ ಸಮಾನೋ…ಪೇ॰… ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಅನುತ್ತರಂ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಜ್ಝಗಮನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಯಾ ಏವಂ ಓವದಿಯಮಾನಾ…ಪೇ॰… ಅನುತ್ತರಂ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಜ್ಝಗಮಂಸು…ಪೇ॰… ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸೇವ ಸುತ್ತಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವಿಭಾವಿತೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭಗವಾ ಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅವಚ ತುಮ್ಹೇಪಿ ಮಮಞ್ಚೇವ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾನಞ್ಚ ಮಗ್ಗಂ ಆರುಳ್ಹಾ, ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪರಿಯೇಸನಾತಿ। ಇಮಂ ಏಕಮೇವ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹರೀ’’ತಿ।
Antovihāreyeva ahosi daharakumāro viya tehi bhikkhūhi pariharito. Maleti saṃkilese. Gāmato bhikkhūhi nīhaṭaṃ upanītaṃ bhattaṃ etassāti nīhaṭabhatto, tena nīhaṭabhattena bhagavatā. Ettakaṃ kathāmagganti – ‘‘dvemā, bhikkhave, pariyesanā’’ti ārabhitvā yāva – ‘‘natthi dāni punabbhavo’’ti padaṃ, ettakaṃ desanāmaggaṃ. Kāmañcettha – ‘‘tumhepi mamañceva pañcavaggiyānañca maggaṃ ārūḷhā, ariyapariyesanā tumhākaṃ pariyesanā’’ti aṭṭhakathāvacanaṃ. Tena pana – ‘‘so kho ahaṃ, bhikkhave, attanā jātidhammo samāno…pe… asaṃkiliṭṭhaṃ anuttaraṃ yogakkhemaṃ nibbānaṃ ajjhagamanti, atha kho, bhikkhave, pañcavaggiyā bhikkhū mayā evaṃ ovadiyamānā…pe… anuttaraṃ yogakkhemaṃ nibbānaṃ ajjhagamaṃsu…pe… natthi dāni punabbhavo’’ti imasseva suttapadassa attho vibhāvitoti katvā vuttaṃ ‘‘bhagavā yaṃ pubbe avaca tumhepi mamañceva pañcavaggiyānañca maggaṃ āruḷhā, ariyapariyesanā tumhākaṃ pariyesanāti. Imaṃ ekameva anusandhiṃ dassento āharī’’ti.
೨೮೭. ಅನಗಾರಿಯಾನಮ್ಪೀತಿ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಮ್ಪಿ। ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣವಸೇನ ಅನರಿಯಪರಿಯೇಸನಾ ಹೋತಿ ಗಧಿತಾದಿಭಾವೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜನತೋ। ಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಸೇನಪಿ ಅನರಿಯಪರಿಯೇಸನಾ ಹೋತೀತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಚ್ಛನ್ದರಾಗಪರಿಭೋಗಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಇದಾನಿ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಕಾಮಗುಣೇ ನಿದ್ಧಾರೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪರಿಭೋಗರಸೋತಿ ಪರಿಭೋಗಪಚ್ಚಯಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ। ಅಯಂ ಪನ ರಸಸಮಾನತಾವಸೇನ ಗಹಣಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ರಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ನ ಸಭಾವತೋ। ಸಭಾವೇನ ಗಹಣಂ ಉಪಾದಾಯ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ ಸಿಯಾ, ನ ರಸಾರಮ್ಮಣಂ। ಅಪ್ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪರಿಭೋಗೋತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣರಹಿತೋ ಪರಿಭೋಗೋ, ಇದಮತ್ಥಿತಂ ಅನಿಸ್ಸಾಯ ಗಧಿತಾದಿಭಾವೇನ ಪರಿಭೋಗೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗಧಿತಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಬದ್ಧಾ। ಮುಚ್ಛಿತಾತಿ ಮುಚ್ಛಂ ಮೋಹಂ ಪಮಾದಂ ಆಪನ್ನಾ। ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹಾತಿ ಅಧಿಓಗಾಳ್ಹಾ, ತಂ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ಠಿತಾ। ಆದೀನವಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾತಿ ಸಚ್ಛನ್ದರಾಗಪರಿಭೋಗೇ ದೋಸಂ ಅಜಾನನ್ತಾ। ಅಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಪರಿಭೋಗಹೇತುಆದೀನವಂ ನಿಸ್ಸರತಿ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ ಏತೇನಾತಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ।
287.Anagāriyānampīti pabbajitānampi. Pañcakāmaguṇavasena anariyapariyesanā hoti gadhitādibhāvena paribhuñjanato. Micchājīvavasenapi anariyapariyesanā hotīti tato visesanatthaṃ ‘‘pañcakāmaguṇavasenā’’ti vuttaṃ sacchandarāgaparibhogassa adhippetattā. Idāni catūsu paccayesu kāmaguṇe niddhāretuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Paribhogarasoti paribhogapaccayapītisomanassaṃ. Ayaṃ pana rasasamānatāvasena gahaṇaṃ upādāya ‘‘raso’’ti vutto, na sabhāvato. Sabhāvena gahaṇaṃ upādāya pītisomanassaṃ dhammārammaṇaṃ siyā, na rasārammaṇaṃ. Appaccavekkhaṇaparibhogoti paccavekkhaṇarahito paribhogo, idamatthitaṃ anissāya gadhitādibhāvena paribhogoti attho. Gadhitāti taṇhāya baddhā. Mucchitāti mucchaṃ mohaṃ pamādaṃ āpannā. Ajjhogāḷhāti adhiogāḷhā, taṃ taṃ ārammaṇaṃ anupavisitvā ṭhitā. Ādīnavaṃ apassantāti sacchandarāgaparibhoge dosaṃ ajānantā. Apaccavekkhitaparibhogahetuādīnavaṃ nissarati atikkamati etenāti nissaraṇaṃ, paccavekkhaṇañāṇaṃ.
ಪಾಸರಾಸಿನ್ತಿ ಪಾಸಸಮುದಾಯಂ। ಲುದ್ದಕೋ ಹಿ ಪಾಸಂ ಓಡ್ಡೇನ್ತೋ ನ ಏಕಂಯೇವ, ನ ಚ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ಓಡ್ಡೇತಿ, ಅಥ ಖೋ ತಂತಂಮಿಗಾನಂ ಆಗಮನಮಗ್ಗಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಓಡ್ಡೇನ್ತೋ ಬಹೂಯೇವ ಓಡ್ಡೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಚಿತ್ತೇನ ಏಕತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಪಾಸರಾಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಾಗುರಸ್ಸ ವಾ ಪಾಸಪದೇಸಾನಂ ಬಹುಭಾವತೋ ‘‘ಪಾಸರಾಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Pāsarāsinti pāsasamudāyaṃ. Luddako hi pāsaṃ oḍḍento na ekaṃyeva, na ca ekasmiṃyeva ṭhāne oḍḍeti, atha kho taṃtaṃmigānaṃ āgamanamaggaṃ sallakkhetvā tattha tattha oḍḍento bahūyeva oḍḍeti, tasmā te cittena ekato gahetvā ‘‘pāsarāsī’’ti vuttaṃ. Vāgurassa vā pāsapadesānaṃ bahubhāvato ‘‘pāsarāsī’’ti vuttaṃ.
ಪಾಸರಾಸಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Pāsarāsisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೬. ಪಾಸರಾಸಿಸುತ್ತಂ • 6. Pāsarāsisuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೬. ಪಾಸರಾಸಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 6. Pāsarāsisuttavaṇṇanā
