| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
6. පාසරාසිසුත්‌තවණ්‌ණනා
6. Pāsarāsisuttavaṇṇanā
272. එවං මෙ සුතන්‌ති පාසරාසිසුත්‌තං. තත්‌ථ සාධු මයං, ආවුසොති ආයාචන්‌තා භණන්‌ති. එතෙ කිර පඤ්‌චසතා භික්‌ඛූ ජනපදවාසිනො ‘‘දසබලං පස්‌සිස්‌සාමා’’ති සාවත්‌ථිං අනුප්‌පත්‌තා. සත්‌ථුදස්‌සනං පන එතෙහි ලද්‌ධං, ධම්‌මිං කථං න තාව සුණන්‌ති. තෙ සත්‌ථුගාරවෙන ‘‘අම්‌හාකං, භන්‌තෙ , ධම්‌මකථං කථෙථා’’ති වත්‌තුං න සක්‌කොන්‌ති. බුද්‌ධා හි ගරූ හොන්‌ති, එකචාරිකො සීහො මිගරාජා විය, පභින්‌නකුඤ්‌ජරො විය, ඵණකතආසීවිසො විය, මහාඅග්‌ගික්‌ඛන්‌ධො විය ච දුරාසදා වුත්‌තම්‌පි චෙතං –
272.Evaṃme sutanti pāsarāsisuttaṃ. Tattha sādhu mayaṃ, āvusoti āyācantā bhaṇanti. Ete kira pañcasatā bhikkhū janapadavāsino ‘‘dasabalaṃ passissāmā’’ti sāvatthiṃ anuppattā. Satthudassanaṃ pana etehi laddhaṃ, dhammiṃ kathaṃ na tāva suṇanti. Te satthugāravena ‘‘amhākaṃ, bhante , dhammakathaṃ kathethā’’ti vattuṃ na sakkonti. Buddhā hi garū honti, ekacāriko sīho migarājā viya, pabhinnakuñjaro viya, phaṇakataāsīviso viya, mahāaggikkhandho viya ca durāsadā vuttampi cetaṃ –
‘‘ආසීවිසො යථා ඝොරො, මිගරාජාව කෙසරී;
‘‘Āsīviso yathā ghoro, migarājāva kesarī;
නාගොව කුඤ්‌ජරො දන්‌තී, එවං බුද්‌ධා දුරාසදා’’ති.
Nāgova kuñjaro dantī, evaṃ buddhā durāsadā’’ti.
එවං දුරාසදං සත්‌ථාරං තෙ භික්‌ඛූ සයං යාචිතුං අසක්‌කොන්‌තා ආයස්‌මන්‌තං ආනන්‌දං යාචමානා ‘‘සාධු මයං, ආවුසො’’ති ආහංසු.
Evaṃ durāsadaṃ satthāraṃ te bhikkhū sayaṃ yācituṃ asakkontā āyasmantaṃ ānandaṃ yācamānā ‘‘sādhu mayaṃ, āvuso’’ti āhaṃsu.
අප්‌පෙව නාමාති අපි නාම ලභෙය්‍යාථ. කස්‌මා පන ථෙරො තෙ භික්‌ඛූ ‘‘රම්‌මකස්‌ස බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස අස්‌සමං උපසඞ්‌කමෙය්‍යාථා’’ති ආහ? පාකටකිරියතාය. දසබලස්‌ස හි කිරියා ථෙරස්‌ස පාකටා හොති; ජානාති ථෙරො, ‘‘අජ්‌ජ සත්‌ථා ජෙතවනෙ වසිත්‌වා පුබ්‌බාරාමෙ දිවාවිහාරං කරිස්‌සති; අජ්‌ජ පුබ්‌බාරාමෙ වසිත්‌වා ජෙතවනෙ දිවාවිහාරං කරිස්‌සති; අජ්‌ජ එකකොව පිණ්‌ඩාය පවිසිස්‌සති; අජ්‌ජ භික්‌ඛුසඞ්‌ඝපරිවුතො ඉමස්‌මිං කාලෙ ජනපදචාරිකං නික්‌ඛමිස්‌සතී’’ති. කිං පනස්‌ස එවං ජානනත්‌ථං චෙතොපරියඤාණං අත්‌ථීති? නත්‌ථි. අනුමානබුද්‌ධියා පන කතකිරියාය නයග්‌ගාහෙන ජානාති. යඤ්‌හි දිවසං භගවා ජෙතවනෙ වසිත්‌වා පුබ්‌බාරාමෙ දිවාවිහාරං කාතුකාමො හොති, තදා සෙනාසනපරික්‌ඛාරභණ්‌ඩානං පටිසාමනාකාරං දස්‌සෙති, ථෙරො සම්‌මජ්‌ජනිසඞ්‌කාරඡඩ්‌ඩනකාදීනි පටිසාමෙති. පුබ්‌බාරාමෙ වසිත්‌වා ජෙතවනං දිවාවිහාරාය ආගමනකාලෙපි එසෙව නයො.
Appeva nāmāti api nāma labheyyātha. Kasmā pana thero te bhikkhū ‘‘rammakassa brāhmaṇassa assamaṃ upasaṅkameyyāthā’’ti āha? Pākaṭakiriyatāya. Dasabalassa hi kiriyā therassa pākaṭā hoti; jānāti thero, ‘‘ajja satthā jetavane vasitvā pubbārāme divāvihāraṃ karissati; ajja pubbārāme vasitvā jetavane divāvihāraṃ karissati; ajja ekakova piṇḍāya pavisissati; ajja bhikkhusaṅghaparivuto imasmiṃ kāle janapadacārikaṃ nikkhamissatī’’ti. Kiṃ panassa evaṃ jānanatthaṃ cetopariyañāṇaṃ atthīti? Natthi. Anumānabuddhiyā pana katakiriyāya nayaggāhena jānāti. Yañhi divasaṃ bhagavā jetavane vasitvā pubbārāme divāvihāraṃ kātukāmo hoti, tadā senāsanaparikkhārabhaṇḍānaṃ paṭisāmanākāraṃ dasseti, thero sammajjanisaṅkārachaḍḍanakādīni paṭisāmeti. Pubbārāme vasitvā jetavanaṃ divāvihārāya āgamanakālepi eseva nayo.
යදා පන එකකො පිණ්‌ඩාය පවිසිතුකාමො හොති, තදා පාතොව සරීරපටිජග්‌ගනං කත්‌වා ගන්‌ධකුටිං පවිසිත්‌වා ද්‌වාරං පිධාය ඵලසමාපත්‌තිං අප්‌පෙත්‌වා නිසීදති. ථෙරො ‘‘අජ්‌ජ භගවා බොධනෙය්‍යබන්‌ධවං දිස්‌වා නිසින්‌නො’’ති තාය සඤ්‌ඤාය ඤත්‌වා ‘‘අජ්‌ජ, ආවුසො, භගවා එකකො පවිසිතුකාමො, තුම්‌හෙ භික්‌ඛාචාරසජ්‌ජා හොථා’’ති භික්‌ඛූනං සඤ්‌ඤං දෙති. යදා පන භික්‌ඛුසඞ්‌ඝපරිවාරො පවිසිතුකාමො හොති, තදා ගන්‌ධකුටිද්‌වාරං උපඩ්‌ඪපිදහිතං කත්‌වා ඵලසමාපත්‌තිං අප්‌පෙත්‌වා නිසීදති, ථෙරො තාය සඤ්‌ඤාය ඤත්‌වා පත්‌තචීවරග්‌ගහණත්‌ථාය භික්‌ඛූනං සඤ්‌ඤං දෙති. යදා ජනපදචාරිකං නික්‌ඛමිතුකාමො හොති, තදා එකං ද්‌වෙ ආලොපෙ අතිරෙකං භුඤ්‌ජති, සබ්‌බකාලං චඞ්‌කමනඤ්‌චාරුය්‌හ අපරාපරං චඞ්‌කමති, ථෙරො තාය සඤ්‌ඤාය ඤත්‌වා ‘‘භගවා, ආවුසො, ජනපදචාරිකං චරිතුකාමො, තුම්‌හාකං කත්‌තබ්‌බං කරොථා’’ති භික්‌ඛූනං සඤ්‌ඤං දෙති.
Yadā pana ekako piṇḍāya pavisitukāmo hoti, tadā pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā gandhakuṭiṃ pavisitvā dvāraṃ pidhāya phalasamāpattiṃ appetvā nisīdati. Thero ‘‘ajja bhagavā bodhaneyyabandhavaṃ disvā nisinno’’ti tāya saññāya ñatvā ‘‘ajja, āvuso, bhagavā ekako pavisitukāmo, tumhe bhikkhācārasajjā hothā’’ti bhikkhūnaṃ saññaṃ deti. Yadā pana bhikkhusaṅghaparivāro pavisitukāmo hoti, tadā gandhakuṭidvāraṃ upaḍḍhapidahitaṃ katvā phalasamāpattiṃ appetvā nisīdati, thero tāya saññāya ñatvā pattacīvaraggahaṇatthāya bhikkhūnaṃ saññaṃ deti. Yadā janapadacārikaṃ nikkhamitukāmo hoti, tadā ekaṃ dve ālope atirekaṃ bhuñjati, sabbakālaṃ caṅkamanañcāruyha aparāparaṃ caṅkamati, thero tāya saññāya ñatvā ‘‘bhagavā, āvuso, janapadacārikaṃ caritukāmo, tumhākaṃ kattabbaṃ karothā’’ti bhikkhūnaṃ saññaṃ deti.
භගවා පඨමබොධියං වීසති වස්‌සානි අනිබද්‌ධවාසො අහොසි, පච්‌ඡා පඤ්‌චවීසති වස්‌සානි අබ්‌බොකිණ්‌ණං සාවත්‌ථිංයෙව උපනිස්‌සාය වසන්‌තො එකදිවසෙ ද්‌වෙ ඨානානි පරිභුඤ්‌ජති. ජෙතවනෙ රත්‌තිං වසිත්‌වා පුනදිවසෙ භික්‌ඛුසඞ්‌ඝපරිවුතො දක්‌ඛිණද්‌වාරෙන සාවත්‌ථිං පිණ්‌ඩාය පවිසිත්‌වා පාචීනද්‌වාරෙන නික්‌ඛමිත්‌වා පුබ්‌බාරාමෙ දිවාවිහාරං කරොති. පුබ්‌බාරාමෙ රත්‌තිං වසිත්‌වා පුනදිවසෙ පාචීනද්‌වාරෙන සාවත්‌ථිං පිණ්‌ඩාය පවිසිත්‌වා දක්‌ඛිණද්‌වාරෙන නික්‌ඛමිත්‌වා ජෙතවනෙ දිවාවිහාරං කරොති. කස්‌මා? ද්‌වින්‌නං කුලානං අනුකම්‌පාය. මනුස්‌සත්‌තභාවෙ ඨිතෙන හි අනාථපිණ්‌ඩිකෙන විය අඤ්‌ඤෙන කෙනචි, මාතුගාමත්‌තභාවෙ ඨිතාය ච විසාඛාය විය අඤ්‌ඤාය ඉත්‌ථියා තථාගතං උද්‌දිස්‌ස ධනපරිච්‌චාගො කතො නාම නත්‌ථි, තස්‌මා භගවා තෙසං අනුකම්‌පාය එකදිවසෙ ඉමානි ද්‌වෙ ඨානානි පරිභුඤ්‌ජති. තස්‌මිං පන දිවසෙ ජෙතවනෙ වසි, තස්‌මා ථෙරො – ‘‘අජ්‌ජ භගවා සාවත්‌ථියං පිණ්‌ඩාය චරිත්‌වා සායන්‌හකාලෙ ගත්‌තානි පරිසිඤ්‌චනත්‌ථාය පුබ්‌බකොට්‌ඨකං ගමිස්‌සති; අථාහං ගත්‌තානි පරිසිඤ්‌චිත්‌වා ඨිතං භගවන්‌තං යාචිත්‌වා රම්‌මකස්‌ස බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස අස්‌සමං ගහෙත්‌වා ගමිස්‌සාමි. එවමිමෙ භික්‌ඛූ භගවතො සම්‌මුඛා ලභිස්‌සන්‌ති ධම්‌මකථං සවනායා’’ති චින්‌තෙත්‌වා තෙ භික්‌ඛූ එවමාහ.
Bhagavā paṭhamabodhiyaṃ vīsati vassāni anibaddhavāso ahosi, pacchā pañcavīsati vassāni abbokiṇṇaṃ sāvatthiṃyeva upanissāya vasanto ekadivase dve ṭhānāni paribhuñjati. Jetavane rattiṃ vasitvā punadivase bhikkhusaṅghaparivuto dakkhiṇadvārena sāvatthiṃ piṇḍāya pavisitvā pācīnadvārena nikkhamitvā pubbārāme divāvihāraṃ karoti. Pubbārāme rattiṃ vasitvā punadivase pācīnadvārena sāvatthiṃ piṇḍāya pavisitvā dakkhiṇadvārena nikkhamitvā jetavane divāvihāraṃ karoti. Kasmā? Dvinnaṃ kulānaṃ anukampāya. Manussattabhāve ṭhitena hi anāthapiṇḍikena viya aññena kenaci, mātugāmattabhāve ṭhitāya ca visākhāya viya aññāya itthiyā tathāgataṃ uddissa dhanapariccāgo kato nāma natthi, tasmā bhagavā tesaṃ anukampāya ekadivase imāni dve ṭhānāni paribhuñjati. Tasmiṃ pana divase jetavane vasi, tasmā thero – ‘‘ajja bhagavā sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā sāyanhakāle gattāni parisiñcanatthāya pubbakoṭṭhakaṃ gamissati; athāhaṃ gattāni parisiñcitvā ṭhitaṃ bhagavantaṃ yācitvā rammakassa brāhmaṇassa assamaṃ gahetvā gamissāmi. Evamime bhikkhū bhagavato sammukhā labhissanti dhammakathaṃ savanāyā’’ti cintetvā te bhikkhū evamāha.
මිගාරමාතුපාසාදොති විසාඛාය පාසාදො. සා හි මිගාරෙන සෙට්‌ඨිනා මාතුට්‌ඨානෙ ඨපිතත්‌තා මිගාරමාතාති වුච්‌චති. පටිසල්‌ලානා වුට්‌ඨිතොති තස්‌මිං කිර පාසාදෙ ද්‌වින්‌නං මහාසාවකානං සිරිගබ්‌භානං මජ්‌ඣෙ භගවතො සිරිගබ්‌භො අහොසි. ථෙරො ද්‌වාරං විවරිත්‌වා අන්‌තොගබ්‌භං සම්‌මජ්‌ජිත්‌වා මාලාකචවරං නීහරිත්‌වා මඤ්‌චපීඨං පඤ්‌ඤපෙත්‌වා සත්‌ථු සඤ්‌ඤං අදාසි. සත්‌ථා සිරිගබ්‌භං පවිසිත්‌වා දක්‌ඛිණෙන පස්‌සෙන සතො සම්‌පජානො සීහසෙය්‍යං උපගම්‌ම දරථං පටිප්‌පස්‌සම්‌භෙත්‌වා උට්‌ඨාය ඵලසමාපත්‌තිං අප්‌පෙත්‌වා නිසීදිත්‌වා සායන්‌හසමයෙ තතො වුට්‌ඨාසි. තං සන්‌ධාය වුත්‌තං ‘‘පටිසල්‌ලානා වුට්‌ඨිතො’’ති.
Migāramātupāsādoti visākhāya pāsādo. Sā hi migārena seṭṭhinā mātuṭṭhāne ṭhapitattā migāramātāti vuccati. Paṭisallānā vuṭṭhitoti tasmiṃ kira pāsāde dvinnaṃ mahāsāvakānaṃ sirigabbhānaṃ majjhe bhagavato sirigabbho ahosi. Thero dvāraṃ vivaritvā antogabbhaṃ sammajjitvā mālākacavaraṃ nīharitvā mañcapīṭhaṃ paññapetvā satthu saññaṃ adāsi. Satthā sirigabbhaṃ pavisitvā dakkhiṇena passena sato sampajāno sīhaseyyaṃ upagamma darathaṃ paṭippassambhetvā uṭṭhāya phalasamāpattiṃ appetvā nisīditvā sāyanhasamaye tato vuṭṭhāsi. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘paṭisallānā vuṭṭhito’’ti.
පරිසිඤ්‌චිතුන්‌ති යො හි චුණ්‌ණමත්‌තිකාදීහි ගත්‌තානි උබ්‌බට්‌ටෙන්‌තො මල්‌ලකමුට්‌ඨාදීහි වා ඝංසන්‌තො න්‌හායති, සො න්‌හායතීති වුච්‌චති. යො තථා අකත්‌වා පකතියාව න්‌හායති, සො පරිසිඤ්‌චතීති වුච්‌චති. භගවතොපි සරීරෙ තථා හරිතබ්‌බං රජොජල්‌ලං නාම න උපලිම්‌පති, උතුග්‌ගහණත්‌ථං පන භගවා කෙවලං උදකං ඔතරති. තෙනාහ – ‘‘ගත්‌තානි පරිසිඤ්‌චිතු’’න්‌ති. පුබ්‌බකොට්‌ඨකොති පාචීනකොට්‌ඨකො.
Parisiñcitunti yo hi cuṇṇamattikādīhi gattāni ubbaṭṭento mallakamuṭṭhādīhi vā ghaṃsanto nhāyati, so nhāyatīti vuccati. Yo tathā akatvā pakatiyāva nhāyati, so parisiñcatīti vuccati. Bhagavatopi sarīre tathā haritabbaṃ rajojallaṃ nāma na upalimpati, utuggahaṇatthaṃ pana bhagavā kevalaṃ udakaṃ otarati. Tenāha – ‘‘gattāni parisiñcitu’’nti. Pubbakoṭṭhakoti pācīnakoṭṭhako.
සාවත්‌ථියං කිර විහාරො කදාචි මහා හොති කදාචි ඛුද්‌දකො. තථා හි සො විපස්‌සිස්‌ස භගවතො කාලෙ යොජනිකො අහොසි, සිඛිස්‌ස තිගාවුතො, වෙස්‌සභුස්‌ස අඩ්‌ඪයොජනිකො, කකුසන්‌ධස්‌ස ගාවුතප්‌පමාණො, කොණාගමනස්‌ස අඩ්‌ඪගාවුතප්‌පමාණො, කස්‌සපස්‌ස වීසතිඋසභප්‌පමාණො, අම්‌හාකං භගවතො කාලෙ අට්‌ඨකරීසප්‌පමාණො ජාතො. තම්‌පි නගරං තස්‌ස විහාරස්‌ස කදාචි පාචීනතො හොති, කදාචි දක්‌ඛිණතො, කදාචි පච්‌ඡිමතො, කදාචි උත්‌තරතො. ජෙතවනෙ ගන්‌ධකුටියං පන චතුන්‌නං මඤ්‌චපාදානං පතිට්‌ඨිතට්‌ඨානං අචලමෙව.
Sāvatthiyaṃ kira vihāro kadāci mahā hoti kadāci khuddako. Tathā hi so vipassissa bhagavato kāle yojaniko ahosi, sikhissa tigāvuto, vessabhussa aḍḍhayojaniko, kakusandhassa gāvutappamāṇo, koṇāgamanassa aḍḍhagāvutappamāṇo, kassapassa vīsatiusabhappamāṇo, amhākaṃ bhagavato kāle aṭṭhakarīsappamāṇo jāto. Tampi nagaraṃ tassa vihārassa kadāci pācīnato hoti, kadāci dakkhiṇato, kadāci pacchimato, kadāci uttarato. Jetavane gandhakuṭiyaṃ pana catunnaṃ mañcapādānaṃ patiṭṭhitaṭṭhānaṃ acalameva.
චත්‌තාරි හි අචලචෙතියට්‌ඨානානි නාම මහාබොධිපල්‌ලඞ්‌කට්‌ඨානං ඉසිපතනෙ ධම්‌මචක්‌කප්‌පවත්‌තනට්‌ඨානං සඞ්‌කස්‌සනගරද්‌වාරෙ දෙවොරොහණකාලෙ සොපානස්‌ස පතිට්‌ඨට්‌ඨානං මඤ්‌චපාදට්‌ඨානන්‌ති. අයං පන පුබ්‌බකොට්‌ඨකො කස්‌සපදසබලස්‌ස වීසතිඋසභවිහාරකාලෙ පාචීනද්‌වාරෙ කොට්‌ඨකො අහොසි. සො ඉදානිපි පුබ්‌බකොට්‌ඨකොත්‌වෙව පඤ්‌ඤායති. කස්‌සපදසබලස්‌ස කාලෙ අචිරවතී නගරං පරික්‌ඛිපිත්‌වා සන්‌දමානා පුබ්‌බකොට්‌ඨකං පත්‌වා උදකෙන භින්‌දිත්‌වා මහන්‌තං උදකරහදං මාපෙසි සමතිත්‌ථං අනුපුබ්‌බගම්‌භීරං. තත්‌ථ එකං රඤ්‌ඤො න්‌හානතිත්‌ථං, එකං නාගරානං, එකං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස, එකං බුද්‌ධානන්‌ති එවං පාටියෙක්‌කානි න්‌හානතිත්‌ථානි හොන්‌ති රමණීයානි විප්‌පකිණ්‌ණරජතපට්‌ටසදිසවාලිකානි. ඉති භගවා ආයස්‌මතා ආනන්‌දෙන සද්‌ධිං යෙන අයං එවරූපො පුබ්‌බකොට්‌ඨකො තෙනුපසඞ්‌කමි ගත්‌තානි පරිසිඤ්‌චිතුං . අථායස්‌මා ආනන්‌දො උදකසාටිකං උපනෙසි. භගවා රත්‌තදුපට්‌ටං අපනෙත්‌වා උදකසාටිකං නිවාසෙසි. ථෙරො දුපට්‌ටෙන සද්‌ධිං මහාචීවරං අත්‌තනො හත්‌ථගතමකාසි. භගවා උදකං ඔතරි. සහොතරණෙනෙවස්‌ස උදකෙ මච්‌ඡකච්‌ඡපා සබ්‌බෙ සුවණ්‌ණවණ්‌ණා අහෙසුං. යන්‌තනාලිකාහි සුවණ්‌ණරසධාරානිසිඤ්‌චමානකාලො විය සුවණ්‌ණපටපසාරණකාලො විය ච අහොසි. අථ භගවතො න්‌හානවත්‌තං දස්‌සෙත්‌වා න්‌හත්‌වා පච්‌චුත්‌තිණ්‌ණස්‌ස ථෙරො රත්‌තදුපට්‌ටං උපනෙසි. භගවා තං නිවාසෙත්‌වා විජ්‌ජුලතාසදිසං කායබන්‌ධනං බන්‌ධිත්‌වා මහාචීවරං අන්‌තන්‌තෙන සංහරිත්‌වා පදුමගබ්‌භසදිසං කත්‌වා උපනීතං ද්‌වීසු කණ්‌ණෙසු ගහෙත්‌වා අට්‌ඨාසි. තෙන වුත්‌තං – ‘‘පුබ්‌බකොට්‌ඨකෙ ගත්‌තානි පරිසිඤ්‌චිත්‌වා පච්‌චුත්‌තරිත්‌වා එකචීවරො අට්‌ඨාසී’’ති.
Cattāri hi acalacetiyaṭṭhānāni nāma mahābodhipallaṅkaṭṭhānaṃ isipatane dhammacakkappavattanaṭṭhānaṃ saṅkassanagaradvāre devorohaṇakāle sopānassa patiṭṭhaṭṭhānaṃ mañcapādaṭṭhānanti. Ayaṃ pana pubbakoṭṭhako kassapadasabalassa vīsatiusabhavihārakāle pācīnadvāre koṭṭhako ahosi. So idānipi pubbakoṭṭhakotveva paññāyati. Kassapadasabalassa kāle aciravatī nagaraṃ parikkhipitvā sandamānā pubbakoṭṭhakaṃ patvā udakena bhinditvā mahantaṃ udakarahadaṃ māpesi samatitthaṃ anupubbagambhīraṃ. Tattha ekaṃ rañño nhānatitthaṃ, ekaṃ nāgarānaṃ, ekaṃ bhikkhusaṅghassa, ekaṃ buddhānanti evaṃ pāṭiyekkāni nhānatitthāni honti ramaṇīyāni vippakiṇṇarajatapaṭṭasadisavālikāni. Iti bhagavā āyasmatā ānandena saddhiṃ yena ayaṃ evarūpo pubbakoṭṭhako tenupasaṅkami gattāni parisiñcituṃ . Athāyasmā ānando udakasāṭikaṃ upanesi. Bhagavā rattadupaṭṭaṃ apanetvā udakasāṭikaṃ nivāsesi. Thero dupaṭṭena saddhiṃ mahācīvaraṃ attano hatthagatamakāsi. Bhagavā udakaṃ otari. Sahotaraṇenevassa udake macchakacchapā sabbe suvaṇṇavaṇṇā ahesuṃ. Yantanālikāhi suvaṇṇarasadhārānisiñcamānakālo viya suvaṇṇapaṭapasāraṇakālo viya ca ahosi. Atha bhagavato nhānavattaṃ dassetvā nhatvā paccuttiṇṇassa thero rattadupaṭṭaṃ upanesi. Bhagavā taṃ nivāsetvā vijjulatāsadisaṃ kāyabandhanaṃ bandhitvā mahācīvaraṃ antantena saṃharitvā padumagabbhasadisaṃ katvā upanītaṃ dvīsu kaṇṇesu gahetvā aṭṭhāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘pubbakoṭṭhake gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsī’’ti.
එවං ඨිතස්‌ස පන භගවතො සරීරං විකසිතකමලුප්‌පලසරං සබ්‌බපාලිඵුල්‌ලං පාරිච්‌ඡත්‌තකං තාරාමරීචිවිකසිතං ච ගගනතලං සිරියා අවහසමානං විය විරොචිත්‌ථ. බ්‍යාමප්‌පභාපරික්‌ඛෙපවිලාසිනී චස්‌ස ද්‌වත්‌තිංසවරලක්‌ඛණමාලා ගන්‌ථෙත්‌වා ඨපිතා ද්‌වත්‌තිංසචන්‌දමාලා විය, ද්‌වත්‌තිංසසූරියමාලා විය, පටිපාටියා ඨපිතා ද්‌වත්‌තිංසචක්‌කවත්‌ති ද්‌වත්‌තිංසදෙවරාජා ද්‌වත්‌තිංසමහාබ්‍රහ්‌මානො විය ච අතිවිය විරොචිත්‌ථ, වණ්‌ණභූමිනාමෙසා. එවරූපෙසු ඨානෙසු බුද්‌ධානං සරීරවණ්‌ණං වා ගුණවණ්‌ණං වා චුණ්‌ණියපදෙහි වා ගාථාහි වා අත්‌ථඤ්‌ච උපමායො ච කාරණානි ච ආහරිත්‌වා පටිබලෙන ධම්‌මකථිකෙන පූරෙත්‌වා කථෙතුං වට්‌ටතීති එවරූපෙසු ඨානෙසු ධම්‌මකථිකස්‌ස ථාමො වෙදිතබ්‌බො.
Evaṃ ṭhitassa pana bhagavato sarīraṃ vikasitakamaluppalasaraṃ sabbapāliphullaṃ pāricchattakaṃ tārāmarīcivikasitaṃ ca gaganatalaṃ siriyā avahasamānaṃ viya virocittha. Byāmappabhāparikkhepavilāsinī cassa dvattiṃsavaralakkhaṇamālā ganthetvā ṭhapitā dvattiṃsacandamālā viya, dvattiṃsasūriyamālā viya, paṭipāṭiyā ṭhapitā dvattiṃsacakkavatti dvattiṃsadevarājā dvattiṃsamahābrahmāno viya ca ativiya virocittha, vaṇṇabhūmināmesā. Evarūpesu ṭhānesu buddhānaṃ sarīravaṇṇaṃ vā guṇavaṇṇaṃ vā cuṇṇiyapadehi vā gāthāhi vā atthañca upamāyo ca kāraṇāni ca āharitvā paṭibalena dhammakathikena pūretvā kathetuṃ vaṭṭatīti evarūpesu ṭhānesu dhammakathikassa thāmo veditabbo.
273. ගත්‌තානි පුබ්‌බාපයමානොති පකතිභාවං ගමයමානො නිරුදකානි කුරුමානො, සුක්‌ඛාපයමානොති අත්‌ථො. සොදකෙන ගත්‌තෙන චීවරං පාරුපන්‌තස්‌ස හි චීවරෙ කණ්‌ණිකා උට්‌ඨහන්‌ති, පරික්‌ඛාරභණ්‌ඩං දුස්‌සති. බුද්‌ධානං පන සරීරෙ රජොජල්‌ලං න උපලිම්‌පති; පදුමපත්‌තෙ පක්‌ඛිත්‌තඋදකබින්‌දු විය උදකං විනිවත්‌තෙත්‌වා ගච්‌ඡති, එවං සන්‌තෙපි සික්‌ඛාගාරවතාය භගවා, ‘‘පබ්‌බජිතවත්‌තං නාමෙත’’න්‌ති මහාචීවරං උභොසු කණ්‌ණෙසු ගහෙත්‌වා පුරතො කායං පටිච්‌ඡාදෙත්‌වා අට්‌ඨාසි. තස්‌මිං ඛණෙ ථෙරො චින්‌තෙසි – ‘‘භගවා මහාචීවරං පාරුපිත්‌වා මිගාරමාතුපාසාදං ආරබ්‌භ ගමනාභිහාරතො පට්‌ඨාය දුන්‌නිවත්‌තියො භවිස්‌සති; බුද්‌ධානඤ්‌හි අධිප්‌පායකොපනං නාම එකචාරිකසීහස්‌ස ගහණත්‌ථං හත්‌ථප්‌පසාරණං විය; පභින්‌නවරවාරණස්‌ස සොණ්‌ඩාය පරාමසනං විය; උග්‌ගතෙජස්‌ස ආසීවිසස්‌ස ගීවාය ගහණං විය ච භාරියං හොති. ඉධෙව රම්‌මකස්‌ස බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස අස්‌සමස්‌ස වණ්‌ණං කථෙත්‌වා තත්‌ථ ගමනත්‌ථාය භගවන්‌තං යාචිස්‌සාමී’’ති. සො තථා අකාසි. තෙන වුත්‌තං – ‘‘අථ ඛො ආයස්‌මා ආනන්‌දො…පෙ.… අනුකම්‌පං උපාදායා’’ති.
273.Gattāni pubbāpayamānoti pakatibhāvaṃ gamayamāno nirudakāni kurumāno, sukkhāpayamānoti attho. Sodakena gattena cīvaraṃ pārupantassa hi cīvare kaṇṇikā uṭṭhahanti, parikkhārabhaṇḍaṃ dussati. Buddhānaṃ pana sarīre rajojallaṃ na upalimpati; padumapatte pakkhittaudakabindu viya udakaṃ vinivattetvā gacchati, evaṃ santepi sikkhāgāravatāya bhagavā, ‘‘pabbajitavattaṃ nāmeta’’nti mahācīvaraṃ ubhosu kaṇṇesu gahetvā purato kāyaṃ paṭicchādetvā aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe thero cintesi – ‘‘bhagavā mahācīvaraṃ pārupitvā migāramātupāsādaṃ ārabbha gamanābhihārato paṭṭhāya dunnivattiyo bhavissati; buddhānañhi adhippāyakopanaṃ nāma ekacārikasīhassa gahaṇatthaṃ hatthappasāraṇaṃ viya; pabhinnavaravāraṇassa soṇḍāya parāmasanaṃ viya; uggatejassa āsīvisassa gīvāya gahaṇaṃ viya ca bhāriyaṃ hoti. Idheva rammakassa brāhmaṇassa assamassa vaṇṇaṃ kathetvā tattha gamanatthāya bhagavantaṃ yācissāmī’’ti. So tathā akāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmā ānando…pe… anukampaṃ upādāyā’’ti.
තත්‌ථ අනුකම්‌පං උපාදායාති භගවතො සම්‌මුඛා ධම්‌මිං කථං සොස්‌සාමාති තං අස්‌සමං ගතානං පඤ්‌චන්‌නං භික්‌ඛුසතානං අනුකම්‌පං පටිච්‌ච, තෙසු කාරුඤ්‌ඤං කත්‌වාති අත්‌ථො. ධම්‌මියා කථායාති දසසු පාරමිතාසු අඤ්‌ඤතරාය පාරමියා චෙව මහාභිනික්‌ඛමනස්‌ස ච වණ්‌ණං කථයමානා සන්‌නිසින්‌නා හොන්‌ති. ආගමයමානොති ඔලොකයමානො. අහං බුද්‌ධොති සහසා අප්‌පවිසිත්‌වා යාව සා කථා නිට්‌ඨාති, තාව අට්‌ඨාසීති අත්‌ථො. අග්‌ගළං ආකොටෙසීති අග්‌ගනඛෙන කවාටෙ සඤ්‌ඤං අදාසි. විවරිංසූති සොතං ඔදහිත්‌වාව නිසින්‌නත්‌තා තඞ්‌ඛණංයෙව ආගන්‌ත්‌වා විවරිංසු.
Tattha anukampaṃ upādāyāti bhagavato sammukhā dhammiṃ kathaṃ sossāmāti taṃ assamaṃ gatānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ anukampaṃ paṭicca, tesu kāruññaṃ katvāti attho. Dhammiyā kathāyāti dasasu pāramitāsu aññatarāya pāramiyā ceva mahābhinikkhamanassa ca vaṇṇaṃ kathayamānā sannisinnā honti. Āgamayamānoti olokayamāno. Ahaṃ buddhoti sahasā appavisitvā yāva sā kathā niṭṭhāti, tāva aṭṭhāsīti attho. Aggaḷaṃ ākoṭesīti agganakhena kavāṭe saññaṃ adāsi. Vivariṃsūti sotaṃ odahitvāva nisinnattā taṅkhaṇaṃyeva āgantvā vivariṃsu.
පඤ්‌ඤත්‌තෙ ආසනෙති බුද්‌ධකාලෙ කිර යත්‌ථ යත්‌ථ එකොපි භික්‌ඛු විහරති, සබ්‌බත්‌ථ බුද්‌ධාසනං පඤ්‌ඤත්‌තමෙව හොති. කස්‌මා? භගවා කිර අත්‌තනො සන්‌තිකෙ කම්‌මට්‌ඨානං ගහෙත්‌වා ඵාසුකට්‌ඨානෙ විහරන්‌තෙ මනසි කරොති ‘‘අසුකො මය්‌හං සන්‌තිකෙ කම්‌මට්‌ඨානං ගහෙත්‌වා ගතො, සක්‌ඛිස්‌සති නු ඛො විසෙසං නිබ්‌බත්‌තෙතුං නො වා’’ති. අථ නං පස්‌සති කම්‌මට්‌ඨානං විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා අකුසලවිතක්‌කෙ විතක්‌කයමානං, තතො ‘‘කථඤ්‌හි නාම මාදිසස්‌ස සත්‌ථු සන්‌තිකෙ කම්‌මට්‌ඨානං ගහෙත්‌වා විහරන්‌තං ඉමං කුලපුත්‌තං අකුසලවිතක්‌කා අභිභවිත්‌වා අනමතග්‌ගෙ වට්‌ටදුක්‌ඛෙ සංසාරෙස්‌සන්‌තී’’ති තස්‌ස අනුග්‌ගහත්‌ථං තත්‌ථෙව අත්‌තානං දස්‌සෙත්‌වා තං කුලපුත්‌තං ඔවදිත්‌වා ආකාසං උප්‌පතිත්‌වා පුන අත්‌තනො වසනට්‌ඨානමෙව ගච්‌ඡති. අථෙවං ඔවදියමානා තෙ භික්‌ඛූ චින්‌තයිංසු – ‘‘සත්‌ථා අම්‌හාකං මනං ජානිත්‌වා ආගන්‌ත්‌වා අම්‌හාකං සමීපෙ ඨිතංයෙව අත්‌තානං දස්‌සෙති; තස්‌මිං ඛණෙ, ‘භන්‌තෙ, ඉධ නිසීදථ, ඉධ නිසීදථා’ති ආසනපරියෙසනං නාම භාරො’’ති. තෙ ආසනං පඤ්‌ඤපෙත්‌වාව විහරන්‌ති. යස්‌ස පීඨං අත්‌ථි, සො තං පඤ්‌ඤපෙති. යස්‌ස නත්‌ථි, සො මඤ්‌චං වා ඵලකං වා කට්‌ඨං වා පාසාණං වා වාලිකපුඤ්‌ජං වා පඤ්‌ඤපෙති. තං අලභමානා පුරාණපණ්‌ණානිපි සඞ්‌කඩ්‌ඪිත්‌වා තත්‌ථ පංසුකූලං පත්‌ථරිත්‌වා ඨපෙන්‌ති. ඉධ පන පකතිපඤ්‌ඤත්‌තමෙව ආසනං අහොසි, තං සන්‌ධාය වුත්‌තං – ‘‘පඤ්‌ඤත්‌තෙ ආසනෙ නිසීදී’’ති.
Paññatte āsaneti buddhakāle kira yattha yattha ekopi bhikkhu viharati, sabbattha buddhāsanaṃ paññattameva hoti. Kasmā? Bhagavā kira attano santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā phāsukaṭṭhāne viharante manasi karoti ‘‘asuko mayhaṃ santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā gato, sakkhissati nu kho visesaṃ nibbattetuṃ no vā’’ti. Atha naṃ passati kammaṭṭhānaṃ vissajjetvā akusalavitakke vitakkayamānaṃ, tato ‘‘kathañhi nāma mādisassa satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā viharantaṃ imaṃ kulaputtaṃ akusalavitakkā abhibhavitvā anamatagge vaṭṭadukkhe saṃsāressantī’’ti tassa anuggahatthaṃ tattheva attānaṃ dassetvā taṃ kulaputtaṃ ovaditvā ākāsaṃ uppatitvā puna attano vasanaṭṭhānameva gacchati. Athevaṃ ovadiyamānā te bhikkhū cintayiṃsu – ‘‘satthā amhākaṃ manaṃ jānitvā āgantvā amhākaṃ samīpe ṭhitaṃyeva attānaṃ dasseti; tasmiṃ khaṇe, ‘bhante, idha nisīdatha, idha nisīdathā’ti āsanapariyesanaṃ nāma bhāro’’ti. Te āsanaṃ paññapetvāva viharanti. Yassa pīṭhaṃ atthi, so taṃ paññapeti. Yassa natthi, so mañcaṃ vā phalakaṃ vā kaṭṭhaṃ vā pāsāṇaṃ vā vālikapuñjaṃ vā paññapeti. Taṃ alabhamānā purāṇapaṇṇānipi saṅkaḍḍhitvā tattha paṃsukūlaṃ pattharitvā ṭhapenti. Idha pana pakatipaññattameva āsanaṃ ahosi, taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘paññatte āsane nisīdī’’ti.
කාය නුත්‌ථාති කතමාය නු කථාය සන්‌නිසින්‌නා භවථාති අත්‌ථො. ‘‘කාය නෙත්‌ථා’’තිපි පාළි, තස්‌සා කතමාය නු එත්‌ථාති අත්‌ථො. ‘‘කාය නොත්‌ථා’’තිපි පාළි, තස්‌සාපි පුරිමොයෙව අත්‌ථො. අන්‌තරා කථාති කම්‌මට්‌ඨානමනසිකාරඋද්‌දෙසපරිපුච්‌ඡාදීනං අන්‌තරා අඤ්‌ඤා එකා කථා. විප්‌පකතාති මම ආගමනපච්‌චයා අපරිනිට්‌ඨිතා සිඛං අප්‌පත්‌තා. අථ භගවා අනුප්‌පත්‌තොති අථ එතස්‌මිං කාලෙ භගවා ආගතො. ධම්‌මී වා කථාති දසකථාවත්‌ථුනිස්‌සිතා වා ධම්‌මී කථා. අරියො වා තුණ්‌හීභාවොති එත්‌ථ පන දුතියජ්‌ඣානම්‌පි අරියො තුණ්‌හීභාවො මූලකම්‌මට්‌ඨානම්‌පි. තස්‌මා තං ඣානං අප්‌පෙත්‌වා නිසින්‌නොපි, මූලකම්‌මට්‌ඨානං ගහෙත්‌වා නිසින්‌නොපි භික්‌ඛු අරියෙන තුණ්‌හීභාවෙන නිසින්‌නොති වෙදිතබ්‌බො.
Kāyanutthāti katamāya nu kathāya sannisinnā bhavathāti attho. ‘‘Kāya netthā’’tipi pāḷi, tassā katamāya nu etthāti attho. ‘‘Kāya notthā’’tipi pāḷi, tassāpi purimoyeva attho. Antarā kathāti kammaṭṭhānamanasikārauddesaparipucchādīnaṃ antarā aññā ekā kathā. Vippakatāti mama āgamanapaccayā apariniṭṭhitā sikhaṃ appattā. Atha bhagavā anuppattoti atha etasmiṃ kāle bhagavā āgato. Dhammī vā kathāti dasakathāvatthunissitā vā dhammī kathā. Ariyo vā tuṇhībhāvoti ettha pana dutiyajjhānampi ariyo tuṇhībhāvo mūlakammaṭṭhānampi. Tasmā taṃ jhānaṃ appetvā nisinnopi, mūlakammaṭṭhānaṃ gahetvā nisinnopi bhikkhu ariyena tuṇhībhāvena nisinnoti veditabbo.
274. ද්‌වෙමා, භික්‌ඛවෙ, පරියෙසනාති කො අනුසන්‌ධි? තෙ භික්‌ඛූ සම්‌මුඛා ධම්‌මිං කථං සොස්‌සාමාති ථෙරස්‌ස භාරං අකංසු, ථෙරො තෙසං අස්‌සමගමනමකාසි. තෙ තත්‌ථ නිසීදිත්‌වා අතිරච්‌ඡානකථිකා හුත්‌වා ධම්‌මියා කථාය නිසීදිංසු. අථ භගවා ‘‘අයං තුම්‌හාකං පරියෙසනා අරියපරියෙසනා නාමා’’ති දස්‌සෙතුං ඉමං දෙසනං ආරභි. තත්‌ථ කතමා ච, භික්‌ඛවෙ, අනරියපරියෙසනාති එත්‌ථ යථා මග්‌ගකුසලො පුරිසො පඨමං වජ්‌ජෙතබ්‌බං අපායමග්‌ගං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘වාමං මුඤ්‌චිත්‌වා දක්‌ඛිණං ගණ්‌හා’’ති වදති. එවං භගවා දෙසනාකුසලතාය පඨමං වජ්‌ජෙතබ්‌බං අනරියපරියෙසනං ආචික්‌ඛිත්‌වා පච්‌ඡා ඉතරං ආචික්‌ඛිස්‌සාමීති උද්‌දෙසානුක්‌කමං භින්‌දිත්‌වා එවමාහ. ජාතිධම්‌මොති ජායනසභාවො. ජරාධම්‌මොති ජීරණසභාවො. බ්‍යාධිධම්‌මොති බ්‍යාධිසභාවො. මරණධම්‌මොති මරණසභාවො. සොකධම්‌මොති සොචනකසභාවො. සංකිලෙසධම්‌මොති සංකිලිස්‌සනසභාවො.
274.Dvemā, bhikkhave, pariyesanāti ko anusandhi? Te bhikkhū sammukhā dhammiṃ kathaṃ sossāmāti therassa bhāraṃ akaṃsu, thero tesaṃ assamagamanamakāsi. Te tattha nisīditvā atiracchānakathikā hutvā dhammiyā kathāya nisīdiṃsu. Atha bhagavā ‘‘ayaṃ tumhākaṃ pariyesanā ariyapariyesanā nāmā’’ti dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi. Tattha katamā ca, bhikkhave, anariyapariyesanāti ettha yathā maggakusalo puriso paṭhamaṃ vajjetabbaṃ apāyamaggaṃ dassento ‘‘vāmaṃ muñcitvā dakkhiṇaṃ gaṇhā’’ti vadati. Evaṃ bhagavā desanākusalatāya paṭhamaṃ vajjetabbaṃ anariyapariyesanaṃ ācikkhitvā pacchā itaraṃ ācikkhissāmīti uddesānukkamaṃ bhinditvā evamāha. Jātidhammoti jāyanasabhāvo. Jarādhammoti jīraṇasabhāvo. Byādhidhammoti byādhisabhāvo. Maraṇadhammoti maraṇasabhāvo. Sokadhammoti socanakasabhāvo. Saṃkilesadhammoti saṃkilissanasabhāvo.
පුත්‌තභරියන්‌ති පුත්‌තා ච භරියා ච. එස නයො සබ්‌බත්‌ථ. ජාතරූපරජතන්‌ති එත්‌ථ පන ජාතරූපන්‌ති සුවණ්‌ණං. රජතන්‌ති යංකිඤ්‌චි වොහාරූපගං ලොහමාසකාදි. ජාතිධම්‌මා හෙතෙ, භික්‌ඛවෙ, උපධයොති එතෙ පඤ්‌චකාමගුණූපධයො නාම හොන්‌ති, තෙ සබ්‌බෙපි ජාතිධම්‌මාති දස්‌සෙති. බ්‍යාධිධම්‌මවාරාදීසු ජාතරූපරජතං න ගහිතං, න හෙතස්‌ස සීසරොගාදයො බ්‍යාධයො නාම හොන්‌ති, න සත්‌තානං විය චුතිසඞ්‌ඛාතං මරණං, න සොකො උප්‌පජ්‌ජති. අයාදීහි පන සංකිලෙසෙහි සංකිලිස්‌සතීති සංකිලෙසධම්‌මවාරෙ ගහිතං. තථා උතුසමුට්‌ඨානත්‌තා ජාතිධම්‌මවාරෙ. මලං ගහෙත්‌වා ජීරණතො ජරාධම්‌මවාරෙ ච.
Puttabhariyanti puttā ca bhariyā ca. Esa nayo sabbattha. Jātarūparajatanti ettha pana jātarūpanti suvaṇṇaṃ. Rajatanti yaṃkiñci vohārūpagaṃ lohamāsakādi. Jātidhammā hete, bhikkhave, upadhayoti ete pañcakāmaguṇūpadhayo nāma honti, te sabbepi jātidhammāti dasseti. Byādhidhammavārādīsu jātarūparajataṃ na gahitaṃ, na hetassa sīsarogādayo byādhayo nāma honti, na sattānaṃ viya cutisaṅkhātaṃ maraṇaṃ, na soko uppajjati. Ayādīhi pana saṃkilesehi saṃkilissatīti saṃkilesadhammavāre gahitaṃ. Tathā utusamuṭṭhānattā jātidhammavāre. Malaṃ gahetvā jīraṇato jarādhammavāre ca.
275. අයං , භික්‌ඛවෙ, අරියා පරියෙසනාති, භික්‌ඛවෙ, අයං නිද්‌දොසතායපි අරියෙහි පරියෙසිතබ්‌බතායපි අරියපරියෙසනාති වෙදිතබ්‌බා.
275.Ayaṃ, bhikkhave, ariyā pariyesanāti, bhikkhave, ayaṃ niddosatāyapi ariyehi pariyesitabbatāyapi ariyapariyesanāti veditabbā.
276. අහම්‌පි සුදං, භික්‌ඛවෙති කස්‌මා ආරභි? මූලතො පට්‌ඨාය මහාභිනික්‌ඛමනං දස්‌සෙතුං. එවං කිරස්‌ස අහොසි – ‘‘භික්‌ඛවෙ, අහම්‌පි පුබ්‌බෙ අනරියපරියෙසනං පරියෙසිං. ස්‌වාහං තං පහාය අරියපරියෙසනං පරියෙසිත්‌වා සබ්‌බඤ්‌ඤුතං පත්‌තො. පඤ්‌චවග්‌ගියාපි අනරියපරියෙසනං පරියෙසිංසු. තෙ තං පහාය අරියපරියෙසනං පරියෙසිත්‌වා ඛීණාසවභූමිං පත්‌තා. තුම්‌හෙපි මම චෙව පඤ්‌චවග්‌ගියානඤ්‌ච මග්‌ගං ආරුළ්‌හා. අරියපරියෙසනා තුම්‌හාකං පරියෙසනා’’ති මූලතො පට්‌ඨාය අත්‌තනො මහාභිනික්‌ඛමනං දස්‌සෙතුං ඉමං දෙසනං ආරභි.
276.Ahampi sudaṃ, bhikkhaveti kasmā ārabhi? Mūlato paṭṭhāya mahābhinikkhamanaṃ dassetuṃ. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘bhikkhave, ahampi pubbe anariyapariyesanaṃ pariyesiṃ. Svāhaṃ taṃ pahāya ariyapariyesanaṃ pariyesitvā sabbaññutaṃ patto. Pañcavaggiyāpi anariyapariyesanaṃ pariyesiṃsu. Te taṃ pahāya ariyapariyesanaṃ pariyesitvā khīṇāsavabhūmiṃ pattā. Tumhepi mama ceva pañcavaggiyānañca maggaṃ āruḷhā. Ariyapariyesanā tumhākaṃ pariyesanā’’ti mūlato paṭṭhāya attano mahābhinikkhamanaṃ dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi.
277. තත්‌ථ දහරොව සමානොති තරුණොව සමානො. සුසුකාළකෙසොති සුට්‌ඨු කාළකෙසො, අඤ්‌ජනවණ්‌ණකෙසොව හුත්‌වාති අත්‌ථො. භද්‍රෙනාති භද්‌දකෙන. පඨමෙන වයසාති තිණ්‌ණං වයානං පඨමවයෙන. අකාමකානන්‌ති අනිච්‌ඡමානානං, අනාදරත්‌ථෙ සාමිවචනං. අස්‌සූනි මුඛෙ එතෙසන්‌ති අස්‌සුමුඛා; තෙසං අස්‌සුමුඛානං, අස්‌සුකිලින්‌නමුඛානන්‌ති අත්‌ථො. රුදන්‌තානන්‌ති කන්‌දිත්‌වා රොදමානානං. කිං කුසලගවෙසීති කිං කුසලන්‌ති ගවෙසමානො. අනුත්‌තරං සන්‌තිවරපදන්‌ති උත්‌තමං සන්‌තිසඞ්‌ඛාතං වරපදං, නිබ්‌බානං පරියෙසමානොති අත්‌ථො. යෙන ආළාරො කාලාමොති එත්‌ථ ආළාරොති තස්‌ස නාමං, දීඝපිඞ්‌ගලො කිරෙසො. තෙනස්‌ස ආළාරොති නාමං අහොසි. කාලාමොති ගොත්‌තං. විහරතායස්‌මාති විහරතු ආයස්‌මා. යත්‌ථ විඤ්‌ඤූ පුරිසොති යස්‌මිං ධම්‌මෙ පණ්‌ඩිතො පුරිසො. සකං ආචරියකන්‌ති අත්‌තනො ආචරියසමයං. උපසම්‌පජ්‌ජ විහරෙය්‍යාති පටිලභිත්‌වා විහරෙය්‍ය. එත්‌තාවතා තෙන ඔකාසො කතො හොති. තං ධම්‌මන්‌ති තං තෙසං සමයං තන්‌තිං. පරියාපුණින්‌ති සුත්‌වාව උග්‌ගණ්‌හිං.
277. Tattha daharova samānoti taruṇova samāno. Susukāḷakesoti suṭṭhu kāḷakeso, añjanavaṇṇakesova hutvāti attho. Bhadrenāti bhaddakena. Paṭhamena vayasāti tiṇṇaṃ vayānaṃ paṭhamavayena. Akāmakānanti anicchamānānaṃ, anādaratthe sāmivacanaṃ. Assūni mukhe etesanti assumukhā; tesaṃ assumukhānaṃ, assukilinnamukhānanti attho. Rudantānanti kanditvā rodamānānaṃ. Kiṃkusalagavesīti kiṃ kusalanti gavesamāno. Anuttaraṃ santivarapadanti uttamaṃ santisaṅkhātaṃ varapadaṃ, nibbānaṃ pariyesamānoti attho. Yena āḷāro kālāmoti ettha āḷāroti tassa nāmaṃ, dīghapiṅgalo kireso. Tenassa āḷāroti nāmaṃ ahosi. Kālāmoti gottaṃ. Viharatāyasmāti viharatu āyasmā. Yattha viññū purisoti yasmiṃ dhamme paṇḍito puriso. Sakaṃ ācariyakanti attano ācariyasamayaṃ. Upasampajja vihareyyāti paṭilabhitvā vihareyya. Ettāvatā tena okāso kato hoti. Taṃ dhammanti taṃ tesaṃ samayaṃ tantiṃ. Pariyāpuṇinti sutvāva uggaṇhiṃ.
ඔට්‌ඨපහතමත්‌තෙනාති තෙන වුත්‌තස්‌ස පටිග්‌ගහණත්‌ථං ඔට්‌ඨපහරණමත්‌තෙන; අපරාපරං කත්‌වා ඔට්‌ඨසඤ්‌චරණමත්‌තකෙනාති අත්‌ථො. ලපිතලාපනමත්‌තෙනාති තෙන ලපිතස්‌ස පටිලාපනමත්‌තකෙන. ඤාණවාදන්‌ති ජානාමීති වාදං . ථෙරවාදන්‌ති ථිරභාවවාදං, ථෙරො අහමෙත්‌ථාති එතං වචනං. අහඤ්‌චෙව අඤ්‌ඤෙ චාති න කෙවලං අහං, අඤ්‌ඤෙපි බහූ එවං වදන්‌ති. කෙවලං සද්‌ධාමත්‌තකෙනාති පඤ්‌ඤාය අසච්‌ඡිකත්‌වා සුද්‌ධෙන සද්‌ධාමත්‌තකෙනෙව. බොධිසත්‌තො කිර වාචාය ධම්‌මං උග්‌ගණ්‌හන්‌තොයෙව, ‘‘න කාලාමස්‌ස වාචාය පරියත්‌තිමත්‌තමෙව අස්‌මිං ධම්‌මෙ, අද්‌ධා එස සත්‌තන්‌නං සමාපත්‌තීනං ලාභී’’ති අඤ්‌ඤාසි, තෙනස්‌ස එතදහොසි.
Oṭṭhapahatamattenāti tena vuttassa paṭiggahaṇatthaṃ oṭṭhapaharaṇamattena; aparāparaṃ katvā oṭṭhasañcaraṇamattakenāti attho. Lapitalāpanamattenāti tena lapitassa paṭilāpanamattakena. Ñāṇavādanti jānāmīti vādaṃ . Theravādanti thirabhāvavādaṃ, thero ahametthāti etaṃ vacanaṃ. Ahañceva aññe cāti na kevalaṃ ahaṃ, aññepi bahū evaṃ vadanti. Kevalaṃ saddhāmattakenāti paññāya asacchikatvā suddhena saddhāmattakeneva. Bodhisatto kira vācāya dhammaṃ uggaṇhantoyeva, ‘‘na kālāmassa vācāya pariyattimattameva asmiṃ dhamme, addhā esa sattannaṃ samāpattīnaṃ lābhī’’ti aññāsi, tenassa etadahosi.
ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං පවෙදෙසීති ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනපරියොසානා සත්‌ත සමාපත්‌තියො මං ජානාපෙසි. සද්‌ධාති ඉමාසං සත්‌තන්‌නං සමාපත්‌තීනං නිබ්‌බත්‌තනත්‌ථාය සද්‌ධා. වීරියාදීසුපි එසෙව නයො. පදහෙය්‍යන්‌ති පයොගං කරෙය්‍යං. නචිරස්‌සෙව තං ධම්‌මං සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහාසින්‌ති බොධිසත්‌තො කිර වීරියං පග්‌ගහෙත්‌වා කතිපාහඤ්‌ඤෙව සත්‌ත සුවණ්‌ණනිස්‌සෙණියො පසාරෙන්‌තො විය සත්‌ත සමාපත්‌තියො නිබ්‌බත්‌තෙසි; තස්‌මා එවමාහ.
Ākiñcaññāyatanaṃ pavedesīti ākiñcaññāyatanapariyosānā satta samāpattiyo maṃ jānāpesi. Saddhāti imāsaṃ sattannaṃ samāpattīnaṃ nibbattanatthāya saddhā. Vīriyādīsupi eseva nayo. Padaheyyanti payogaṃ kareyyaṃ. Nacirasseva taṃ dhammaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsinti bodhisatto kira vīriyaṃ paggahetvā katipāhaññeva satta suvaṇṇanisseṇiyo pasārento viya satta samāpattiyo nibbattesi; tasmā evamāha.
ලාභා නො, ආවුසොති අනුසූයකො කිරෙස කාලාමො. තස්‌මා ‘‘අයං අධුනාගතො, කින්‌ති කත්‌වා ඉමං ධම්‌මං නිබ්‌බත්‌තෙසී’’ති උසූයං අකත්‌වා පසන්‌නො පසාදං පවෙදෙන්‌තො එවමාහ. උභොව සන්‌තා ඉමං ගණං පරිහරාමාති ‘‘මහා අයං ගණො, ද්‌වෙපි ජනා පරිහරාමා’’ති වත්‌වා ගණස්‌ස සඤ්‌ඤං අදාසි, ‘‘අහම්‌පි සත්‌තන්‌නං සමාපත්‌තීනං ලාභී, මහාපුරිසොපි සත්‌තන්‌නමෙව , එත්‌තකා ජනා මහාපුරිසස්‌ස සන්‌තිකෙ පරිකම්‌මං උග්‌ගණ්‌හථ, එත්‌තකා මය්‌හ’’න්‌ති මජ්‌ඣෙ භින්‌දිත්‌වා අදාසි. උළාරායාති උත්‌තමාය. පූජායාති කාලාමස්‌ස කිර උපට්‌ඨාකා ඉත්‌ථියොපි පුරිසාපි ගන්‌ධමාලාදීනි ගහෙත්‌වා ආගච්‌ඡන්‌ති. කාලාමො – ‘‘ගච්‌ඡථ, මහාපුරිසං පූජෙථා’’ති වදති. තෙ තං පූජෙත්‌වා යං අවසිට්‌ඨං හොති, තෙන කාලාමං පූජෙන්‌ති. මහග්‌ඝානි මඤ්‌චපීඨානි ආහරන්‌ති; තානිපි මහාපුරිසස්‌ස දාපෙත්‌වා යදි අවසිට්‌ඨං හොති, අත්‌තනා ගණ්‌හාති. ගතගතට්‌ඨානෙ වරසෙනාසනං බොධිසත්‌තස්‌ස ජග්‌ගාපෙත්‌වා සෙසකං අත්‌තනා ගණ්‌හාති. එවං උළාරාය පූජාය පූජෙසි. නායං ධම්‌මො නිබ්‌බිදායාතිආදීසු අයං සත්‌තසමාපත්‌තිධම්‌මො නෙව වට්‌ටෙ නිබ්‌බින්‌දනත්‌ථාය, න විරජ්‌ජනත්‌ථාය, න රාගාදිනිරොධත්‌ථාය, න උපසමත්‌ථාය, න අභිඤ්‌ඤෙය්‍යධම්‌මං අභිජානනත්‌ථාය, න චතුමග්‌ගසම්‌බොධාය, න නිබ්‌බානසච්‌ඡිකිරියාය සංවත්‌තතීති අත්‌ථො.
Lābhā no, āvusoti anusūyako kiresa kālāmo. Tasmā ‘‘ayaṃ adhunāgato, kinti katvā imaṃ dhammaṃ nibbattesī’’ti usūyaṃ akatvā pasanno pasādaṃ pavedento evamāha. Ubhova santā imaṃ gaṇaṃ pariharāmāti ‘‘mahā ayaṃ gaṇo, dvepi janā pariharāmā’’ti vatvā gaṇassa saññaṃ adāsi, ‘‘ahampi sattannaṃ samāpattīnaṃ lābhī, mahāpurisopi sattannameva , ettakā janā mahāpurisassa santike parikammaṃ uggaṇhatha, ettakā mayha’’nti majjhe bhinditvā adāsi. Uḷārāyāti uttamāya. Pūjāyāti kālāmassa kira upaṭṭhākā itthiyopi purisāpi gandhamālādīni gahetvā āgacchanti. Kālāmo – ‘‘gacchatha, mahāpurisaṃ pūjethā’’ti vadati. Te taṃ pūjetvā yaṃ avasiṭṭhaṃ hoti, tena kālāmaṃ pūjenti. Mahagghāni mañcapīṭhāni āharanti; tānipi mahāpurisassa dāpetvā yadi avasiṭṭhaṃ hoti, attanā gaṇhāti. Gatagataṭṭhāne varasenāsanaṃ bodhisattassa jaggāpetvā sesakaṃ attanā gaṇhāti. Evaṃ uḷārāya pūjāya pūjesi. Nāyaṃ dhammo nibbidāyātiādīsu ayaṃ sattasamāpattidhammo neva vaṭṭe nibbindanatthāya, na virajjanatthāya, na rāgādinirodhatthāya, na upasamatthāya, na abhiññeyyadhammaṃ abhijānanatthāya, na catumaggasambodhāya, na nibbānasacchikiriyāya saṃvattatīti attho.
යාවදෙව ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනූපපත්‌තියාති යාව සට්‌ඨිකප්‌පසහස්‌සායුපරිමාණෙ ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනභවෙ උපපත්‌ති, තාවදෙව සංවත්‌තති, න තතො උද්‌ධං. එවමයං පුනරාවත්‌තනධම්‌මොයෙව; යඤ්‌ච ඨානං පාපෙති, තං ජාතිජරාමරණෙහි අපරිමුත්‌තමෙව මච්‌චුපාසපරික්‌ඛිත්‌තමෙවාති. තතො පට්‌ඨාය ච පන මහාසත්‌තො යථා නාම ඡාතජ්‌ඣත්‌තපුරිසො මනුඤ්‌ඤභොජනං ලභිත්‌වා සම්‌පියායමානොපි භුඤ්‌ජිත්‌වා පිත්‌තවසෙන වා සෙම්‌හවසෙන වා මක්‌ඛිකාවසෙන වා ඡඩ්‌ඩෙත්‌වා පුන එකං පිණ්‌ඩම්‌පි භුඤ්‌ජිස්‌සාමීති මනං න උප්‌පාදෙති; එවමෙව ඉමා සත්‌ත සමාපත්‌තියො මහන්‌තෙන උස්‌සාහෙන නිබ්‌බත්‌තෙත්‌වාපි, තාසු ඉමං පුනරාවත්‌තිකාදිභෙදං ආදීනවං දිස්‌වා, පුන ඉමං ධම්‌මං ආවජ්‌ජිස්‌සාමි වා සමාපජ්‌ජිස්‌සාමි වා අධිට්‌ඨහිස්‌සාමි වා වුට්‌ඨහිස්‌සාමි වා පච්‌චවෙක්‌ඛිස්‌සාමි වාති චිත්‌තමෙව න උප්‌පාදෙසි. අනලඞ්‌කරිත්‌වාති අලං ඉමිනා, අලං ඉමිනාති පුනප්‌පුනං අලඞ්‌කරිත්‌වා. නිබ්‌බිජ්‌ජාති නිබ්‌බින්‌දිත්‌වා. අපක්‌කමින්‌ති අගමාසිං.
Yāvadeva ākiñcaññāyatanūpapattiyāti yāva saṭṭhikappasahassāyuparimāṇe ākiñcaññāyatanabhave upapatti, tāvadeva saṃvattati, na tato uddhaṃ. Evamayaṃ punarāvattanadhammoyeva; yañca ṭhānaṃ pāpeti, taṃ jātijarāmaraṇehi aparimuttameva maccupāsaparikkhittamevāti. Tato paṭṭhāya ca pana mahāsatto yathā nāma chātajjhattapuriso manuññabhojanaṃ labhitvā sampiyāyamānopi bhuñjitvā pittavasena vā semhavasena vā makkhikāvasena vā chaḍḍetvā puna ekaṃ piṇḍampi bhuñjissāmīti manaṃ na uppādeti; evameva imā satta samāpattiyo mahantena ussāhena nibbattetvāpi, tāsu imaṃ punarāvattikādibhedaṃ ādīnavaṃ disvā, puna imaṃ dhammaṃ āvajjissāmi vā samāpajjissāmi vā adhiṭṭhahissāmi vā vuṭṭhahissāmi vā paccavekkhissāmi vāti cittameva na uppādesi. Analaṅkaritvāti alaṃ iminā, alaṃ imināti punappunaṃ alaṅkaritvā. Nibbijjāti nibbinditvā. Apakkaminti agamāsiṃ.
278. න ඛො රාමො ඉමං ධම්‌මන්‌ති ඉධාපි බොධිසත්‌තො තං ධම්‌මං උග්‌ගණ්‌හන්‌තොයෙව අඤ්‌ඤාසි – ‘‘නායං අට්‌ඨසමාපත්‌තිධම්‌මො උදකස්‌ස වාචාය උග්‌ගහිතමත්‌තොව, අද්‌ධා පනෙස අට්‌ඨසමාපත්‌තිලාභී’’ති. තෙනස්‌ස එතදහොසි – ‘‘න ඛො රාමො…පෙ.… ජානං පස්‌සං විහාසී’’ති. සෙසමෙත්‌ථ පුරිමවාරෙ වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං.
278.Na kho rāmo imaṃ dhammanti idhāpi bodhisatto taṃ dhammaṃ uggaṇhantoyeva aññāsi – ‘‘nāyaṃ aṭṭhasamāpattidhammo udakassa vācāya uggahitamattova, addhā panesa aṭṭhasamāpattilābhī’’ti. Tenassa etadahosi – ‘‘na kho rāmo…pe… jānaṃ passaṃ vihāsī’’ti. Sesamettha purimavāre vuttanayeneva veditabbaṃ.
279. යෙන උරුවෙලා සෙනානිගමොති එත්‌ථ උරුවෙලාති මහාවෙලා, මහාවාලිකරාසීති අත්‌ථො. අථ වා උරූති වාලිකා වුච්‌චති; වෙලාති මරියාදා, වෙලාතික්‌කමනහෙතු ආහටා උරු උරුවෙලාති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. අතීතෙ කිර අනුප්‌පන්‌නෙ බුද්‌ධෙ දසසහස්‌සා කුලපුත්‌තා තාපසපබ්‌බජ්‌ජං පබ්‌බජිත්‌වා තස්‌මිං පදෙසෙ විහරන්‌තා එකදිවසං සන්‌නිපතිත්‌වා කතිකවත්‌තං අකංසු – ‘‘කායකම්‌මවචීකම්‌මානි නාම පරෙසම්‌පි පාකටානි හොන්‌ති, මනොකම්‌මං පන අපාකටං. තස්‌මා යො කාමවිතක්‌කං වා බ්‍යාපාදවිතක්‌කං වා විහිංසාවිතක්‌කං වා විතක්‌කෙති, තස්‌ස අඤ්‌ඤො චොදකො නාම නත්‌ථි; සො අත්‌තනාව අත්‌තානං චොදෙත්‌වා පත්‌තපුටෙන වාලිකං ආහරිත්‌වා ඉමස්‌මිං ඨානෙ ආකිරතු, ඉදමස්‌ස දණ්‌ඩකම්‌ම’’න්‌ති. තතො පට්‌ඨාය යො තාදිසං විතක්‌කං විතක්‌කෙති, සො තත්‌ථ පත්‌තපුටෙන වාලිකං ආකිරති, එවං තත්‌ථ අනුක්‌කමෙන මහාවාලිකරාසි ජාතො. තතො තං පච්‌ඡිමා ජනතා පරික්‌ඛිපිත්‌වා චෙතියට්‌ඨානමකාසි; තං සන්‌ධාය වුත්‌තං – ‘‘උරුවෙලාති මහාවෙලා, මහාවාලිකරාසීති අත්‌ථො’’ති. තමෙව සන්‌ධාය වුත්‌තං – ‘‘අථ වා උරූති වාලිකා වුච්‌චති, වෙලාති මරියාදා. වෙලාතික්‌කමනහෙතු ආහටා උරු උරුවෙලාති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො’’ති.
279.Yena uruvelā senānigamoti ettha uruvelāti mahāvelā, mahāvālikarāsīti attho. Atha vā urūti vālikā vuccati; velāti mariyādā, velātikkamanahetu āhaṭā uru uruvelāti evamettha attho daṭṭhabbo. Atīte kira anuppanne buddhe dasasahassā kulaputtā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā tasmiṃ padese viharantā ekadivasaṃ sannipatitvā katikavattaṃ akaṃsu – ‘‘kāyakammavacīkammāni nāma paresampi pākaṭāni honti, manokammaṃ pana apākaṭaṃ. Tasmā yo kāmavitakkaṃ vā byāpādavitakkaṃ vā vihiṃsāvitakkaṃ vā vitakketi, tassa añño codako nāma natthi; so attanāva attānaṃ codetvā pattapuṭena vālikaṃ āharitvā imasmiṃ ṭhāne ākiratu, idamassa daṇḍakamma’’nti. Tato paṭṭhāya yo tādisaṃ vitakkaṃ vitakketi, so tattha pattapuṭena vālikaṃ ākirati, evaṃ tattha anukkamena mahāvālikarāsi jāto. Tato taṃ pacchimā janatā parikkhipitvā cetiyaṭṭhānamakāsi; taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘uruvelāti mahāvelā, mahāvālikarāsīti attho’’ti. Tameva sandhāya vuttaṃ – ‘‘atha vā urūti vālikā vuccati, velāti mariyādā. Velātikkamanahetu āhaṭā uru uruvelāti evamettha attho daṭṭhabbo’’ti.
සෙනානිගමොති සෙනාය නිගමො. පඨමකප්‌පිකානං කිර තස්‌මිං ඨානෙ සෙනානිවෙසො අහොසි; තස්‌මා සො පදෙසො සෙනානිගමොති වුච්‌චති. ‘‘සෙනානි-ගාමො’’තිපි පාඨො. සෙනානී නාම සුජාතාය පිතා, තස්‌ස ගාමොති අත්‌ථො. තදවසරින්‌ති තත්‌ථ ඔසරිං. රමණීයං භූමිභාගන්‌ති සුපුප්‌ඵිතනානප්‌පකාරජලජථලජපුප්‌ඵවිචිත්‌තං මනොරම්‌මං භූමිභාගං. පාසාදිකඤ්‌ච වනසණ්‌ඩන්‌ති මොරපිඤ්‌ඡකලාපසදිසං පසාදජනනවනසණ්‌ඩඤ්‌ච අද්‌දසං. නදිඤ්‌ච සන්‌දන්‌තින්‌ති සන්‌දමානඤ්‌ච මණික්‌ඛන්‌ධසදිසං විමලනීලසීතලසලිලං නෙරඤ්‌ජරං නදිං අද්‌දසං. සෙතකන්‌ති පරිසුද්‌ධං නික්‌කද්‌දමං. සුපතිත්‌ථන්‌ති අනුපුබ්‌බගම්‌භීරෙහි සුන්‌දරෙහි තිත්‌ථෙහි උපෙතං. රමණීයන්‌ති රජතපට්‌ටසදිසං විප්‌පකිණ්‌ණවාලිකං පහූතමච්‌ඡකච්‌ඡපං අභිරාමදස්‌සනං. සමන්‌තා ච ගොචරගාමන්‌ති තස්‌ස පදෙසස්‌ස සමන්‌තා අවිදූරෙ ගමනාගමනසම්‌පන්‌නං සම්‌පත්‌තපබ්‌බජිතානං සුලභපිණ්‌ඩං ගොචරගාමඤ්‌ච අද්‌දසං. අලං වතාති සමත්‌ථං වත. තත්‌ථෙව නිසීදින්‌ති බොධිපල්‌ලඞ්‌කෙ නිසජ්‌ජං සන්‌ධායාහ. උපරිසුත්‌තස්‌මිඤ්‌හි තත්‌ථෙවාති දුක්‌කරකාරිකට්‌ඨානං අධිප්‌පෙතං, ඉධ පන බොධිපල්‌ලඞ්‌කො. තෙනාහ – ‘‘තත්‌ථෙව නිසීදි’’න්‌ති. අලමිදං පධානායාති ඉදං ඨානං පධානත්‌ථාය සමත්‌ථන්‌ති එවං චින්‌තෙත්‌වා නිසීදින්‌ති අත්‌ථො.
Senānigamoti senāya nigamo. Paṭhamakappikānaṃ kira tasmiṃ ṭhāne senāniveso ahosi; tasmā so padeso senānigamoti vuccati. ‘‘Senāni-gāmo’’tipi pāṭho. Senānī nāma sujātāya pitā, tassa gāmoti attho. Tadavasarinti tattha osariṃ. Ramaṇīyaṃ bhūmibhāganti supupphitanānappakārajalajathalajapupphavicittaṃ manorammaṃ bhūmibhāgaṃ. Pāsādikañca vanasaṇḍanti morapiñchakalāpasadisaṃ pasādajananavanasaṇḍañca addasaṃ. Nadiñca sandantinti sandamānañca maṇikkhandhasadisaṃ vimalanīlasītalasalilaṃ nerañjaraṃ nadiṃ addasaṃ. Setakanti parisuddhaṃ nikkaddamaṃ. Supatitthanti anupubbagambhīrehi sundarehi titthehi upetaṃ. Ramaṇīyanti rajatapaṭṭasadisaṃ vippakiṇṇavālikaṃ pahūtamacchakacchapaṃ abhirāmadassanaṃ. Samantā ca gocaragāmanti tassa padesassa samantā avidūre gamanāgamanasampannaṃ sampattapabbajitānaṃ sulabhapiṇḍaṃ gocaragāmañca addasaṃ. Alaṃ vatāti samatthaṃ vata. Tattheva nisīdinti bodhipallaṅke nisajjaṃ sandhāyāha. Uparisuttasmiñhi tatthevāti dukkarakārikaṭṭhānaṃ adhippetaṃ, idha pana bodhipallaṅko. Tenāha – ‘‘tattheva nisīdi’’nti. Alamidaṃ padhānāyāti idaṃ ṭhānaṃ padhānatthāya samatthanti evaṃ cintetvā nisīdinti attho.
280. අජ්‌ඣගමන්‌ති අධිගච්‌ඡිං පටිලභිං. ඤාණඤ්‌ච පන මෙ දස්‌සනන්‌ති සබ්‌බධම්‌මදස්‌සනසමත්‌ථඤ්‌ච මෙ සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං උදපාදි. අකුප්‌පා මෙ විමුත්‌තීති මය්‌හං අරහත්‌තඵලවිමුත්‌ති අකුප්‌පතාය ච අකුප්‌පාරම්‌මණතාය ච අකුප්‌පා, සා හි රාගාදීහි න කුප්‌පතීති අකුප්‌පතායපි අකුප්‌පා, අකුප්‌පං නිබ්‌බානමස්‌සාරම්‌මණන්‌තිපි අකුප්‌පා. අයමන්‌තිමා ජාතීති අයං සබ්‌බපච්‌ඡිමා ජාති. නත්‌ථි දානි පුනබ්‌භවොති ඉදානි මෙ පුන පටිසන්‌ධි නාම නත්‌ථීති එවං පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණම්‌පි මෙ උප්‌පන්‌නන්‌ති දස්‌සෙති.
280.Ajjhagamanti adhigacchiṃ paṭilabhiṃ. Ñāṇañca pana me dassananti sabbadhammadassanasamatthañca me sabbaññutaññāṇaṃ udapādi. Akuppā me vimuttīti mayhaṃ arahattaphalavimutti akuppatāya ca akuppārammaṇatāya ca akuppā, sā hi rāgādīhi na kuppatīti akuppatāyapi akuppā, akuppaṃ nibbānamassārammaṇantipi akuppā. Ayamantimā jātīti ayaṃ sabbapacchimā jāti. Natthidāni punabbhavoti idāni me puna paṭisandhi nāma natthīti evaṃ paccavekkhaṇañāṇampi me uppannanti dasseti.
281. අධිගතොති පටිවිද්‌ධො. ධම්‌මොති චතුසච්‌චධම්‌මො. ගම්‌භීරොති උත්‌තානභාවපටික්‌ඛෙපවචනමෙතං. දුද්‌දසොති ගම්‌භීරත්‌තාව දුද්‌දසො දුක්‌ඛෙන දට්‌ඨබ්‌බො, න සක්‌කා සුඛෙන දට්‌ඨුං. දුද්‌දසත්‌තාව දුරනුබොධො, දුක්‌ඛෙන අවබුජ්‌ඣිතබ්‌බො, න සක්‌කා සුඛෙන අවබුජ්‌ඣිතුං. සන්‌තොති නිබ්‌බුතො. පණීතොති අතප්‌පකො. ඉදං ද්‌වයං ලොකුත්‌තරමෙව සන්‌ධාය වුත්‌තං. අතක්‌කාවචරොති තක්‌කෙන අවචරිතබ්‌බො ඔගාහිතබ්‌බො න හොති, ඤාණෙනෙව අවචරිතබ්‌බො. නිපුණොති සණ්‌හො. පණ්‌ඩිතවෙදනීයොති සම්‌මාපටිපදං පටිපන්‌නෙහි පණ්‌ඩිතෙහි වෙදිතබ්‌බො. ආලයරාමාති සත්‌තා පඤ්‌චසු කාමගුණෙසු අල්‌ලීයන්‌ති. තස්‌මා තෙ ආලයාති වුච්‌චන්‌ති. අට්‌ඨසතතණ්‌හාවිචරිතානි ආලයන්‌ති, තස්‌මා ආලයාති වුච්‌චන්‌ති. තෙහි ආලයෙහි රමන්‌තීති ආලයරාමා. ආලයෙසු රතාති ආලයරතා. ආලයෙසු සුට්‌ඨු මුදිතාති ආලයසම්‌මුදිතා. යථෙව හි සුසජ්‌ජිතං පුප්‌ඵඵලභරිතරුක්‌ඛාදිසම්‌පන්‌නං උය්‍යානං පවිට්‌ඨො රාජා තාය තාය සම්‌පත්‌තියා රමති, සම්‌මුදිතො ආමොදිතපමොදිතො හොති, න උක්‌කණ්‌ඨති, සායම්‌පි නික්‌ඛමිතුං න ඉච්‌ඡති; එවමිමෙහිපි කාමාලයතණ්‌හාලයෙහි සත්‌තා රමන්‌ති, සංසාරවට්‌ටෙ සම්‌මුදිතා අනුක්‌කණ්‌ඨිතා වසන්‌ති. තෙන නෙසං භගවා දුවිධම්‌පි ආලයං උය්‍යානභූමිං විය දස්‌සෙන්‌තො ‘‘ආලයරාමා’’තිආදිමාහ.
281.Adhigatoti paṭividdho. Dhammoti catusaccadhammo. Gambhīroti uttānabhāvapaṭikkhepavacanametaṃ. Duddasoti gambhīrattāva duddaso dukkhena daṭṭhabbo, na sakkā sukhena daṭṭhuṃ. Duddasattāva duranubodho, dukkhena avabujjhitabbo, na sakkā sukhena avabujjhituṃ. Santoti nibbuto. Paṇītoti atappako. Idaṃ dvayaṃ lokuttarameva sandhāya vuttaṃ. Atakkāvacaroti takkena avacaritabbo ogāhitabbo na hoti, ñāṇeneva avacaritabbo. Nipuṇoti saṇho. Paṇḍitavedanīyoti sammāpaṭipadaṃ paṭipannehi paṇḍitehi veditabbo. Ālayarāmāti sattā pañcasu kāmaguṇesu allīyanti. Tasmā te ālayāti vuccanti. Aṭṭhasatataṇhāvicaritāni ālayanti, tasmā ālayāti vuccanti. Tehi ālayehi ramantīti ālayarāmā. Ālayesu ratāti ālayaratā. Ālayesu suṭṭhu muditāti ālayasammuditā. Yatheva hi susajjitaṃ pupphaphalabharitarukkhādisampannaṃ uyyānaṃ paviṭṭho rājā tāya tāya sampattiyā ramati, sammudito āmoditapamodito hoti, na ukkaṇṭhati, sāyampi nikkhamituṃ na icchati; evamimehipi kāmālayataṇhālayehi sattā ramanti, saṃsāravaṭṭe sammuditā anukkaṇṭhitā vasanti. Tena nesaṃ bhagavā duvidhampi ālayaṃ uyyānabhūmiṃ viya dassento ‘‘ālayarāmā’’tiādimāha.
යදිදන්‌ති නිපාතො, තස්‌ස ඨානං සන්‌ධාය ‘‘යං ඉද’’න්‌ති, පටිච්‌චසමුප්‌පාදං සන්‌ධාය ‘‘යො අය’’න්‌ති එවමත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. ඉදප්‌පච්‌චයතාපටිච්‌චසමුප්‌පාදොති ඉමෙසං පච්‌චයා ඉදප්‌පච්‌චයා; ඉදප්‌පච්‌චයා එව ඉදප්‌පච්‌චයතා; ඉදප්‌පච්‌චයතා ච සා පටිච්‌චසමුප්‌පාදො චාති ඉදප්‌පච්‌චයතාපටිච්‌චසමුප්‌පාදො. සඞ්‌ඛාරාදිපච්‌චයානමෙතං අධිවචනං. සබ්‌බසඞ්‌ඛාරසමථොතිආදි සබ්‌බං නිබ්‌බානමෙව. යස්‌මා හි තං ආගම්‌ම සබ්‌බසඞ්‌ඛාරවිප්‌ඵන්‌දිතානි සම්‌මන්‌ති වූපසම්‌මන්‌ති, තස්‌මා සබ්‌බසඞ්‌ඛාරසමථොති වුච්‌චති. යස්‌මා ච තං ආගම්‌ම සබ්‌බෙ උපධයො පටිනිස්‌සට්‌ඨා හොන්‌ති, සබ්‌බා තණ්‌හා ඛීයන්‌ති, සබ්‌බෙ කිලෙසරාගා විරජ්‌ජන්‌ති, සබ්‌බං දුක්‌ඛං නිරුජ්‌ඣති; තස්‌මා සබ්‌බූපධිපටිනිස්‌සග්‌ගො තණ්‌හාක්‌ඛයො විරාගො නිරොධොති වුච්‌චති. සා පනෙසා තණ්‌හා භවෙන භවං, ඵලෙන වා සද්‌ධිං කම්‌මං විනති සංසිබ්‌බතීති කත්‌වා වානන්‌ති වුච්‌චති, තතො නික්‌ඛන්‌තං වානතොති නිබ්‌බානං. සො මමස්‌ස කිලමථොති යා අජානන්‌තානං දෙසනා නාම, සො මම කිලමථො අස්‌ස, සා මම විහෙසා අස්‌සාති අත්‌ථො. කායකිලමථො චෙව කායවිහෙසා ච අස්‌සාති වුත්‌තං හොති. චිත්‌තෙ පන උභයම්‌පෙතං බුද්‌ධානං නත්‌ථි. අපිස්‌සූති අනුබ්‍රූහනත්‌ථෙ නිපාතො, සො ‘‘න කෙවලං එතදහොසි, ඉමාපි ගාථා පටිභංසූ’’ති දීපෙති. මන්‌ති මම. අනච්‌ඡරියාති අනුඅච්‌ඡරියා. පටිභංසූති පටිභානසඞ්‌ඛාතස්‌ස ඤාණස්‌ස ගොචරා අහෙසුං; පරිවිතක්‌කයිතබ්‌බතං පාපුණිංසු.
Yadidanti nipāto, tassa ṭhānaṃ sandhāya ‘‘yaṃ ida’’nti, paṭiccasamuppādaṃ sandhāya ‘‘yo aya’’nti evamattho daṭṭhabbo. Idappaccayatāpaṭiccasamuppādoti imesaṃ paccayā idappaccayā; idappaccayā eva idappaccayatā; idappaccayatā ca sā paṭiccasamuppādo cāti idappaccayatāpaṭiccasamuppādo. Saṅkhārādipaccayānametaṃ adhivacanaṃ. Sabbasaṅkhārasamathotiādi sabbaṃ nibbānameva. Yasmā hi taṃ āgamma sabbasaṅkhāravipphanditāni sammanti vūpasammanti, tasmā sabbasaṅkhārasamathoti vuccati. Yasmā ca taṃ āgamma sabbe upadhayo paṭinissaṭṭhā honti, sabbā taṇhā khīyanti, sabbe kilesarāgā virajjanti, sabbaṃ dukkhaṃ nirujjhati; tasmā sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodhoti vuccati. Sā panesā taṇhā bhavena bhavaṃ, phalena vā saddhiṃ kammaṃ vinati saṃsibbatīti katvā vānanti vuccati, tato nikkhantaṃ vānatoti nibbānaṃ. So mamassa kilamathoti yā ajānantānaṃ desanā nāma, so mama kilamatho assa, sā mama vihesā assāti attho. Kāyakilamatho ceva kāyavihesā ca assāti vuttaṃ hoti. Citte pana ubhayampetaṃ buddhānaṃ natthi. Apissūti anubrūhanatthe nipāto, so ‘‘na kevalaṃ etadahosi, imāpi gāthā paṭibhaṃsū’’ti dīpeti. Manti mama. Anacchariyāti anuacchariyā. Paṭibhaṃsūti paṭibhānasaṅkhātassa ñāṇassa gocarā ahesuṃ; parivitakkayitabbataṃ pāpuṇiṃsu.
කිච්‌ඡෙනාති දුක්‌ඛෙන, න දුක්‌ඛාය පටිපදාය. බුද්‌ධානඤ්‌හි චත්‌තාරොපි මග්‌ගා සුඛප්‌පටිපදාව හොන්‌ති. පාරමීපූරණකාලෙ පන සරාගසදොසසමොහස්‌සෙව සතො ආගතාගතානං යාචකානං , අලඞ්‌කතප්‌පටියත්‌තං සීසං කන්‌තිත්‌වා, ගලලොහිතං නීහරිත්‌වා, සුඅඤ්‌ජිතානි අක්‌ඛීනි උප්‌පාටෙත්‌වා, කුලවංසප්‌පදීපං පුත්‌තං මනාපචාරිනිං භරියන්‌ති එවමාදීනි දෙන්‌තස්‌ස, අඤ්‌ඤානි ච ඛන්‌තිවාදිසදිසෙසු අත්‌තභාවෙසු ඡෙජ්‌ජභෙජ්‌ජාදීනි පාපුණන්‌තස්‌ස ආගමනියපටිපදං සන්‌ධායෙතං වුත්‌තං . හලන්‌ති එත්‌ථ හ-කාරො නිපාතමත්‌තො, අලන්‌ති අත්‌ථො. පකාසිතුන්‌ති දෙසිතුං, එවං කිච්‌ඡෙන අධිගතස්‌ස ධම්‌මස්‌ස අලං දෙසිතුං, පරියත්‌තං දෙසිතුං, කො අත්‌ථො දෙසිතෙනාති වුත්‌තං හොති. රාගදොසපරෙතෙහීති රාගදොසපරිඵුට්‌ඨෙහි රාගදොසානුගතෙහි වා.
Kicchenāti dukkhena, na dukkhāya paṭipadāya. Buddhānañhi cattāropi maggā sukhappaṭipadāva honti. Pāramīpūraṇakāle pana sarāgasadosasamohasseva sato āgatāgatānaṃ yācakānaṃ , alaṅkatappaṭiyattaṃ sīsaṃ kantitvā, galalohitaṃ nīharitvā, suañjitāni akkhīni uppāṭetvā, kulavaṃsappadīpaṃ puttaṃ manāpacāriniṃ bhariyanti evamādīni dentassa, aññāni ca khantivādisadisesu attabhāvesu chejjabhejjādīni pāpuṇantassa āgamaniyapaṭipadaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ . Halanti ettha ha-kāro nipātamatto, alanti attho. Pakāsitunti desituṃ, evaṃ kicchena adhigatassa dhammassa alaṃ desituṃ, pariyattaṃ desituṃ, ko attho desitenāti vuttaṃ hoti. Rāgadosaparetehīti rāgadosapariphuṭṭhehi rāgadosānugatehi vā.
පටිසොතගාමින්‌ති නිච්‌චාදීනං පටිසොතං අනිච්‌චං දුක්‌ඛමනත්‌තා අසුභන්‌ති එවං ගතං චතුසච්‌චධම්‌මං. රාගරත්‌තාති කාමරාගෙන භවරාගෙන දිට්‌ඨිරාගෙන ච රත්‌තා. න දක්‌ඛන්‌තීති අනිච්‌චං දුක්‌ඛමනත්‌තා අසුභන්‌ති ඉමිනා සභාවෙන න පස්‌සිස්‌සන්‌ති, තෙ අපස්‌සන්‌තෙ කො සක්‌ඛිස්‌සති එවං ගාහාපෙතුං. තමොඛන්‌ධෙන ආවුටාති අවිජ්‌ජාරාසිනා අජ්‌ඣොත්‌ථතා.
Paṭisotagāminti niccādīnaṃ paṭisotaṃ aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti evaṃ gataṃ catusaccadhammaṃ. Rāgarattāti kāmarāgena bhavarāgena diṭṭhirāgena ca rattā. Na dakkhantīti aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti iminā sabhāvena na passissanti, te apassante ko sakkhissati evaṃ gāhāpetuṃ. Tamokhandhena āvuṭāti avijjārāsinā ajjhotthatā.
282. අප්‌පොස්‌සුක්‌කතායාති නිරුස්‌සුක්‌කභාවෙන, අදෙසෙතුකාමතායාති අත්‌ථො. කස්‌මා පනස්‌ස එවං චිත්‌තං නමි, නනු එස මුත්‌තො මොචෙස්‌සාමි, තිණ්‌ණො තාරෙස්‌සාමි.
282.Appossukkatāyāti nirussukkabhāvena, adesetukāmatāyāti attho. Kasmā panassa evaṃ cittaṃ nami, nanu esa mutto mocessāmi, tiṇṇo tāressāmi.
‘‘කිං මෙ අඤ්‌ඤාතවෙසෙන, ධම්‌මං සච්‌ඡිකතෙනිධ;
‘‘Kiṃ me aññātavesena, dhammaṃ sacchikatenidha;
සබ්‌බඤ්‌ඤුතං පාපුණිත්‌වා, තාරයිස්‌සං සදෙවක’’න්‌ති. (බු. වං. 2.56) –
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, tārayissaṃ sadevaka’’nti. (bu. vaṃ. 2.56) –
පත්‌ථනං කත්‌වා පාරමියො පූරෙත්‌වා සබ්‌බඤ්‌ඤුතං පත්‌තොති. සච්‌චමෙතං, තදෙවං පච්‌චවෙක්‌ඛණානුභාවෙන පනස්‌ස එවං චිත්‌තං නමි. තස්‌ස හි සබ්‌බඤ්‌ඤුතං පත්‌වා සත්‌තානං කිලෙසගහනතං, ධම්‌මස්‌ස ච ගම්‌භීරතං පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තස්‌ස සත්‌තානං කිලෙසගහනතා ච ධම්‌මගම්‌භීරතා ච සබ්‌බාකාරෙන පාකටා ජාතා. අථස්‌ස ‘‘ඉමෙ සත්‌තා කඤ්‌ජිකපුණ්‌ණා ලාබු විය, තක්‌කභරිතා චාටි විය, වසාතෙලපීතපිලොතිකා විය, අඤ්‌ජනමක්‌ඛිතහත්‌ථො විය ච කිලෙසභරිතා අතිසංකිලිට්‌ඨා රාගරත්‌තා දොසදුට්‌ඨා මොහමූළ්‌හා, තෙ කිං නාම පටිවිජ්‌ඣිස්‌සන්‌තී’’ති චින්‌තයතො කිලෙසගහනපච්‌චවෙක්‌ඛණානුභාවෙනාපි එවං චිත්‌තං නමි.
Patthanaṃ katvā pāramiyo pūretvā sabbaññutaṃ pattoti. Saccametaṃ, tadevaṃ paccavekkhaṇānubhāvena panassa evaṃ cittaṃ nami. Tassa hi sabbaññutaṃ patvā sattānaṃ kilesagahanataṃ, dhammassa ca gambhīrataṃ paccavekkhantassa sattānaṃ kilesagahanatā ca dhammagambhīratā ca sabbākārena pākaṭā jātā. Athassa ‘‘ime sattā kañjikapuṇṇā lābu viya, takkabharitā cāṭi viya, vasātelapītapilotikā viya, añjanamakkhitahattho viya ca kilesabharitā atisaṃkiliṭṭhā rāgarattā dosaduṭṭhā mohamūḷhā, te kiṃ nāma paṭivijjhissantī’’ti cintayato kilesagahanapaccavekkhaṇānubhāvenāpi evaṃ cittaṃ nami.
‘‘අයඤ්‌ච ධම්‌මො පථවීසන්‌ධාරකඋදකක්‌ඛන්‌ධො විය ගම්‌භීරො, පබ්‌බතෙන පටිච්‌ඡාදෙත්‌වා ඨපිතො සාසපො විය දුද්‌දසො, සතධා භින්‌නස්‌ස වාලස්‌ස කොටියා කොටිපටිපාදනං විය දුරනුබොධො. නනු මයා හි ඉමං ධම්‌මං පටිවිජ්‌ඣිතුං වායමන්‌තෙන අදින්‌නං දානං නාම නත්‌ථි, අරක්‌ඛිතං සීලං නාම නත්‌ථි, අපරිපූරිතා කාචි පාරමී නාම නත්‌ථි? තස්‌ස මෙ නිරුස්‌සාහං විය මාරබලං විධමන්‌තස්‌සාපි පථවී න කම්‌පිත්‌ථ, පඨමයාමෙ පුබ්‌බෙනිවාසං අනුස්‌සරන්‌තස්‌සාපි න කම්‌පිත්‌ථ, මජ්‌ඣිමයාමෙ දිබ්‌බචක්‌ඛුං සොධෙන්‌තස්‌සාපි න කම්‌පිත්‌ථ, පච්‌ඡිමයාමෙ පන පටිච්‌චසමුප්‌පාදං පටිවිජ්‌ඣන්‌තස්‌සෙව මෙ දසසහස්‌සිලොකධාතු කම්‌පිත්‌ථ. ඉති මාදිසෙනාපි තික්‌ඛඤාණෙන කිච්‌ඡෙනෙවායං ධම්‌මො පටිවිද්‌ධො, තං ලොකියමහාජනා කථං පටිවිජ්‌ඣිස්‌සන්‌තී’’ති ධම්‌මගම්‌භීරතාපච්‌චවෙක්‌ඛණානුභාවෙනාපි එවං චිත්‌තං නමීති වෙදිතබ්‌බං.
‘‘Ayañca dhammo pathavīsandhārakaudakakkhandho viya gambhīro, pabbatena paṭicchādetvā ṭhapito sāsapo viya duddaso, satadhā bhinnassa vālassa koṭiyā koṭipaṭipādanaṃ viya duranubodho. Nanu mayā hi imaṃ dhammaṃ paṭivijjhituṃ vāyamantena adinnaṃ dānaṃ nāma natthi, arakkhitaṃ sīlaṃ nāma natthi, aparipūritā kāci pāramī nāma natthi? Tassa me nirussāhaṃ viya mārabalaṃ vidhamantassāpi pathavī na kampittha, paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussarantassāpi na kampittha, majjhimayāme dibbacakkhuṃ sodhentassāpi na kampittha, pacchimayāme pana paṭiccasamuppādaṃ paṭivijjhantasseva me dasasahassilokadhātu kampittha. Iti mādisenāpi tikkhañāṇena kicchenevāyaṃ dhammo paṭividdho, taṃ lokiyamahājanā kathaṃ paṭivijjhissantī’’ti dhammagambhīratāpaccavekkhaṇānubhāvenāpi evaṃ cittaṃ namīti veditabbaṃ.
අපිච බ්‍රහ්‌මුනා යාචිතෙ දෙසෙතුකාමතායපිස්‌ස එවං චිත්‌තං නමි. ජානාති හි භගවා – ‘‘මම අප්‌පොස්‌සුක්‌කතාය චිත්‌තෙ නමමානෙ මං මහාබ්‍රහ්‌මා ධම්‌මදෙසනං යාචිස්‌සති, ඉමෙ ච සත්‌තා බ්‍රහ්‌මගරුකා, තෙ ‘සත්‌ථා කිර ධම්‌මං න දෙසෙතුකාමො අහොසි, අථ නං මහාබ්‍රහ්‌මා යාචිත්‌වා දෙසාපෙසි, සන්‌තො වත, භො, ධම්‌මො පණීතො වත, භො, ධම්‌මො’ති මඤ්‌ඤමානා සුස්‌සූසිස්‌සන්‌තී’’ති. ඉදම්‌පිස්‌ස කාරණං පටිච්‌ච අප්‌පොස්‌සුක්‌කතාය චිත්‌තං නමි, නො ධම්‌මදෙසනායාති වෙදිතබ්‌බං.
Apica brahmunā yācite desetukāmatāyapissa evaṃ cittaṃ nami. Jānāti hi bhagavā – ‘‘mama appossukkatāya citte namamāne maṃ mahābrahmā dhammadesanaṃ yācissati, ime ca sattā brahmagarukā, te ‘satthā kira dhammaṃ na desetukāmo ahosi, atha naṃ mahābrahmā yācitvā desāpesi, santo vata, bho, dhammo paṇīto vata, bho, dhammo’ti maññamānā sussūsissantī’’ti. Idampissa kāraṇaṃ paṭicca appossukkatāya cittaṃ nami, no dhammadesanāyāti veditabbaṃ.
සහම්‌පතිස්‌සාති සො කිර කස්‌සපස්‌ස භගවතො සාසනෙ සහකො නාම ථෙරො පඨමජ්‌ඣානං නිබ්‌බත්‌තෙත්‌වා පඨමජ්‌ඣානභූමියං කප්‌පායුකබ්‍රහ්‌මා හුත්‌වා නිබ්‌බත්‌තො. තත්‍ර නං සහම්‌පතිබ්‍රහ්‌මාති පටිසඤ්‌ජානන්‌ති, තං සන්‌ධායාහ – ‘‘බ්‍රහ්‌මුනො සහම්‌පතිස්‌සා’’ති. නස්‌සති වත, භොති සො කිර ඉමං සද්‌දං තථා නිච්‌ඡාරෙසි, යථා දසසහස්‌සිලොකධාතුබ්‍රහ්‌මානො සුත්‌වා සබ්‌බෙ සන්‌නිපතිංසු. යත්‍ර හි නාමාති යස්‌මිං නාම ලොකෙ. පුරතො පාතුරහොසීති තෙහි දසහි බ්‍රහ්‌මසහස්‌සෙහි සද්‌ධිං පාතුරහොසි. අප්‌පරජක්‌ඛජාතිකාති පඤ්‌ඤාමයෙ අක්‌ඛිම්‌හි අප්‌පං පරිත්‌තං රාගදොසමොහරජං එතෙසං, එවංසභාවාති අප්‌පරජක්‌ඛජාතිකා. අස්‌සවනතාති අස්‌සවනතාය. භවිස්‌සන්‌තීති පුරිමබුද්‌ධෙසු දසපුඤ්‌ඤකිරියවසෙන කතාධිකාරා පරිපාකගතපදුමානි විය සූරියරස්‌මිසම්‌ඵස්‌සං, ධම්‌මදෙසනංයෙව ආකඞ්‌ඛමානා චතුප්‌පදිකගාථාවසානෙ අරියභූමිං ඔක්‌කමනාරහා න එකො, න ද්‌වෙ, අනෙකසතසහස්‌සා ධම්‌මස්‌ස අඤ්‌ඤාතාරො භවිස්‌සන්‌තීති දස්‌සෙති.
Sahampatissāti so kira kassapassa bhagavato sāsane sahako nāma thero paṭhamajjhānaṃ nibbattetvā paṭhamajjhānabhūmiyaṃ kappāyukabrahmā hutvā nibbatto. Tatra naṃ sahampatibrahmāti paṭisañjānanti, taṃ sandhāyāha – ‘‘brahmuno sahampatissā’’ti. Nassati vata, bhoti so kira imaṃ saddaṃ tathā nicchāresi, yathā dasasahassilokadhātubrahmāno sutvā sabbe sannipatiṃsu. Yatra hi nāmāti yasmiṃ nāma loke. Purato pāturahosīti tehi dasahi brahmasahassehi saddhiṃ pāturahosi. Apparajakkhajātikāti paññāmaye akkhimhi appaṃ parittaṃ rāgadosamoharajaṃ etesaṃ, evaṃsabhāvāti apparajakkhajātikā. Assavanatāti assavanatāya. Bhavissantīti purimabuddhesu dasapuññakiriyavasena katādhikārā paripākagatapadumāni viya sūriyarasmisamphassaṃ, dhammadesanaṃyeva ākaṅkhamānā catuppadikagāthāvasāne ariyabhūmiṃ okkamanārahā na eko, na dve, anekasatasahassā dhammassa aññātāro bhavissantīti dasseti.
පාතුරහොසීති පාතුභවි. සමලෙහි චින්‌තිතොති සමලෙහි ඡහි සත්‌ථාරෙහි චින්‌තිතො. තෙ හි පුරෙතරං උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා සකලජම්‌බුදීපෙ කණ්‌ටකෙ පත්‌ථරමානා විය, විසං සිඤ්‌චමානා විය ච සමලං මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිධම්‌මං දෙසයිංසු. අපාපුරෙතන්‌ති විවර එතං. අමතස්‌ස ද්‌වාරන්‌ති අමතස්‌ස නිබ්‌බානස්‌ස ද්‌වාරභූතං අරියමග්‌ගං. සුණන්‌තු ධම්‌මං විමලෙනානුබුද්‌ධන්‌ති ඉමෙ සත්‌තා රාගාදිමලානං අභාවතො විමලෙන සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධෙන අනුබුද්‌ධං චතුසච්‌චධම්‌මං සුණන්‌තු තාව භගවාති යාචති.
Pāturahosīti pātubhavi. Samalehi cintitoti samalehi chahi satthārehi cintito. Te hi puretaraṃ uppajjitvā sakalajambudīpe kaṇṭake pattharamānā viya, visaṃ siñcamānā viya ca samalaṃ micchādiṭṭhidhammaṃ desayiṃsu. Apāpuretanti vivara etaṃ. Amatassa dvāranti amatassa nibbānassa dvārabhūtaṃ ariyamaggaṃ. Suṇantu dhammaṃ vimalenānubuddhanti ime sattā rāgādimalānaṃ abhāvato vimalena sammāsambuddhena anubuddhaṃ catusaccadhammaṃ suṇantu tāva bhagavāti yācati.
සෙලෙ යථා පබ්‌බතමුද්‌ධනිට්‌ඨිතොති සෙලමයෙ එකග්‌ඝනෙ පබ්‌බතමුද්‌ධනි යථා ඨිතොව. න හි තස්‌ස ඨිතස්‌ස දස්‌සනත්‌ථං ගීවුක්‌ඛිපනපසාරණාදිකිච්‌චං අත්‌ථි. තථූපමන්‌ති තප්‌පටිභාගං සෙලපබ්‌බතූපමං. අයං පනෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපත්‌ථො – යථා සෙලපබ්‌බතමුද්‌ධනි ඨිතොව චක්‌ඛුමා පුරිසො සමන්‌තතො ජනතං පස්‌සෙය්‍ය, තථා ත්‌වම්‌පි, සුමෙධ, සුන්‌දරපඤ්‌ඤ-සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණෙන සමන්‌තචක්‌ඛු භගවා ධම්‌මමයං පාසාදමාරුය්‌හ සයං අපෙතසොකො සොකාවතිණ්‌ණං ජාතිජරාභිභූතං ජනතං අවෙක්‌ඛස්‌සු උපධාරය උපපරික්‌ඛ. අයං පනෙත්‌ථ අධිප්‌පායො – යථා හි පබ්‌බතපාදෙ සමන්‌තා මහන්‌තං ඛෙත්‌තං කත්‌වා තත්‌ථ කෙදාරපාළීසු කුටිකායො කත්‌වා රත්‌තිං අග්‌ගිං ජාලෙය්‍යුං. චතුරඞ්‌ගසමන්‌නාගතඤ්‌ච අන්‌ධකාරං අස්‌ස, අථ තස්‌ස පබ්‌බතස්‌ස මත්‌ථකෙ ඨත්‌වා චක්‌ඛුමතො පුරිසස්‌ස භූමිං ඔලොකයතො නෙව ඛෙත්‌තං, න කෙදාරපාළියො, න කුටියො, න තත්‌ථ සයිතමනුස්‌සා පඤ්‌ඤායෙය්‍යුං. කුටිකාසු පන අග්‌ගිජාලාමත්‌තකමෙව පඤ්‌ඤායෙය්‍ය. එවං ධම්‌මපාසාදං ආරුය්‌හ සත්‌තනිකායං ඔලොකයතො තථාගතස්‌ස, යෙ තෙ අකතකල්‍යාණා සත්‌තා, තෙ එකවිහාරෙ දක්‌ඛිණජාණුපස්‌සෙ නිසින්‌නාපි බුද්‌ධචක්‌ඛුස්‌ස ආපාථං නාගච්‌ඡන්‌ති, රත්‌තිං ඛිත්‌තා සරා විය හොන්‌ති. යෙ පන කතකල්‍යාණා වෙනෙය්‍යපුග්‌ගලා, තෙ එවස්‌ස දූරෙපි ඨිතා ආපාථං ආගච්‌ඡන්‌ති, සො අග්‌ගි විය හිමවන්‌තපබ්‌බතො විය ච. වුත්‌තම්‌පි චෙතං –
Sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhitoti selamaye ekagghane pabbatamuddhani yathā ṭhitova. Na hi tassa ṭhitassa dassanatthaṃ gīvukkhipanapasāraṇādikiccaṃ atthi. Tathūpamanti tappaṭibhāgaṃ selapabbatūpamaṃ. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yathā selapabbatamuddhani ṭhitova cakkhumā puriso samantato janataṃ passeyya, tathā tvampi, sumedha, sundarapañña-sabbaññutaññāṇena samantacakkhu bhagavā dhammamayaṃ pāsādamāruyha sayaṃ apetasoko sokāvatiṇṇaṃ jātijarābhibhūtaṃ janataṃ avekkhassu upadhāraya upaparikkha. Ayaṃ panettha adhippāyo – yathā hi pabbatapāde samantā mahantaṃ khettaṃ katvā tattha kedārapāḷīsu kuṭikāyo katvā rattiṃ aggiṃ jāleyyuṃ. Caturaṅgasamannāgatañca andhakāraṃ assa, atha tassa pabbatassa matthake ṭhatvā cakkhumato purisassa bhūmiṃ olokayato neva khettaṃ, na kedārapāḷiyo, na kuṭiyo, na tattha sayitamanussā paññāyeyyuṃ. Kuṭikāsu pana aggijālāmattakameva paññāyeyya. Evaṃ dhammapāsādaṃ āruyha sattanikāyaṃ olokayato tathāgatassa, ye te akatakalyāṇā sattā, te ekavihāre dakkhiṇajāṇupasse nisinnāpi buddhacakkhussa āpāthaṃ nāgacchanti, rattiṃ khittā sarā viya honti. Ye pana katakalyāṇā veneyyapuggalā, te evassa dūrepi ṭhitā āpāthaṃ āgacchanti, so aggi viya himavantapabbato viya ca. Vuttampi cetaṃ –
‘‘දූරෙ සන්‌තො පකාසෙන්‌ති, හිමවන්‌තොව පබ්‌බතො;
‘‘Dūre santo pakāsenti, himavantova pabbato;
අසන්‌තෙත්‌ථ න දිස්‌සන්‌ති, රත්‌තිං ඛිත්‌තා යථා සරා’’ති. (ධ. ප. 304);
Asantettha na dissanti, rattiṃ khittā yathā sarā’’ti. (dha. pa. 304);
උට්‌ඨෙහීති භගවතො ධම්‌මදෙසනත්‌ථං චාරිකචරණං යාචන්‌තො භණති. වීරාතිආදීසු භගවා වීරියවන්‌තතාය වීරො. දෙවපුත්‌තමච්‌චුකිලෙසමාරානං විජිතත්‌තා විජිතසඞ්‌ගාමො. ජාතිකන්‌තාරාදිනිත්‌ථරණත්‌ථාය වෙනෙය්‍යසත්‌ථවාහනසමත්‌ථතාය සත්‌ථවාහො. කාමච්‌ඡන්‌දඉණස්‌ස අභාවතො අණණොති වෙදිතබ්‌බො.
Uṭṭhehīti bhagavato dhammadesanatthaṃ cārikacaraṇaṃ yācanto bhaṇati. Vīrātiādīsu bhagavā vīriyavantatāya vīro. Devaputtamaccukilesamārānaṃ vijitattā vijitasaṅgāmo. Jātikantārādinittharaṇatthāya veneyyasatthavāhanasamatthatāya satthavāho. Kāmacchandaiṇassa abhāvato aṇaṇoti veditabbo.
283. අජ්‌ඣෙසනන්‌ති යාචනං. බුද්‌ධචක්‌ඛුනාති ඉන්‌ද්‍රියපරොපරියත්‌තඤාණෙන ච ආසයානුසයඤාණෙන ච. ඉමෙසඤ්‌හි ද්‌වින්‌නං ඤාණානං බුද්‌ධචක්‌ඛූති නාමං, සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණස්‌ස සමන්‌තචක්‌ඛූති, තිණ්‌ණං මග්‌ගඤාණානං ධම්‌මචක්‌ඛූති. අප්‌පරජක්‌ඛෙතිආදීසු යෙසං වුත්‌තනයෙනෙව පඤ්‌ඤාචක්‌ඛුම්‌හි රාගාදිරජං අප්‌පං, තෙ අප්‌පරජක්‌ඛා. යෙසං තං මහන්‌තං, තෙ මහාරජක්‌ඛා. යෙසං සද්‌ධාදීනි ඉන්‌ද්‍රියානි තික්‌ඛානි, තෙ තික්‌ඛින්‌ද්‍රියා. යෙසං තානි මුදූනි, තෙ මුදින්‌ද්‍රියා. යෙසං තෙයෙව සද්‌ධාදයො ආකාරා සුන්‌දරා, තෙ ස්‌වාකාරා. යෙ කථිතකාරණං සල්‌ලක්‌ඛෙන්‌ති, සුඛෙන සක්‌කා හොන්‌ති විඤ්‌ඤාපෙතුං, තෙ සුවිඤ්‌ඤාපයා. යෙ පරලොකඤ්‌චෙව වජ්‌ජඤ්‌ච භයතො පස්‌සන්‌ති, තෙ පරලොකවජ්‌ජභයදස්‌සාවිනො නාම.
283.Ajjhesananti yācanaṃ. Buddhacakkhunāti indriyaparopariyattañāṇena ca āsayānusayañāṇena ca. Imesañhi dvinnaṃ ñāṇānaṃ buddhacakkhūti nāmaṃ, sabbaññutaññāṇassa samantacakkhūti, tiṇṇaṃ maggañāṇānaṃ dhammacakkhūti. Apparajakkhetiādīsu yesaṃ vuttanayeneva paññācakkhumhi rāgādirajaṃ appaṃ, te apparajakkhā. Yesaṃ taṃ mahantaṃ, te mahārajakkhā. Yesaṃ saddhādīni indriyāni tikkhāni, te tikkhindriyā. Yesaṃ tāni mudūni, te mudindriyā. Yesaṃ teyeva saddhādayo ākārā sundarā, te svākārā. Ye kathitakāraṇaṃ sallakkhenti, sukhena sakkā honti viññāpetuṃ, te suviññāpayā. Ye paralokañceva vajjañca bhayato passanti, te paralokavajjabhayadassāvino nāma.
අයං පනෙත්‌ථ පාළි – ‘‘සද්‌ධො පුග්‌ගලො අප්‌පරජක්‌ඛො, අස්‌සද්‌ධො පුග්‌ගලො මහාරජක්‌ඛො. ආරද්‌ධවීරියො…, කුසිතො…, උපට්‌ඨිතස්‌සති…, මුට්‌ඨස්‌සති…, සමාහිතො…, අසමාහිතො…, පඤ්‌ඤවා…, දුප්‌පඤ්‌ඤො පුග්‌ගලො මහාරජක්‌ඛො. තථා සද්‌ධො පුග්‌ගලො තික්‌ඛින්‌ද්‍රියො…පෙ.… පඤ්‌ඤවා පුග්‌ගලො පරලොකවජ්‌ජභයදස්‌සාවී, දුප්‌පඤ්‌ඤො පුග්‌ගලො න පරලොකවජ්‌ජභයදස්‌සාවී. ලොකොති ඛන්‌ධලොකො, ආයතනලොකො, ධාතුලොකො, සම්‌පත්‌තිභවලොකො, සම්‌පත්‌තිසම්‌භවලොකො, විපත්‌තිභවලොකො, විපත්‌තිසම්‌භවලොකො, එකො ලොකො සබ්‌බෙ සත්‌තා ආහාරට්‌ඨිතිකා. ද්‌වෙ ලොකා – නාමඤ්‌ච රූපඤ්‌ච. තයො ලොකා – තිස්‌සො වෙදනා. චත්‌තාරො ලොකා – චත්‌තාරො ආහාරා. පඤ්‌ච ලොකා – පඤ්‌චුපාදානක්‌ඛන්‌ධා. ඡ ලොකා – ඡ අජ්‌ඣත්‌තිකානි ආයතනානි. සත්‌ත ලොකා – සත්‌ත විඤ්‌ඤාණට්‌ඨිතියො. අට්‌ඨ ලොකා – අට්‌ඨ ලොකධම්‌මා. නව ලොකා – නව සත්‌තාවාසා. දස ලොකා – දසායතනානි. ද්‌වාදස ලොකා – ද්‌වාදසායතනානි. අට්‌ඨාරස ලොකා – අට්‌ඨාරස්‌ස ධාතුයො. වජ්‌ජන්‌ති සබ්‌බෙ කිලෙසා වජ්‌ජා, සබ්‌බෙ දුච්‌චරිතා වජ්‌ජා, සබ්‌බෙ අභිසඞ්‌ඛාරා වජ්‌ජා, සබ්‌බෙ භවගාමිකම්‌මා වජ්‌ජා. ඉති ඉමස්‌මිඤ්‌ච ලොකෙ ඉමස්‌මිඤ්‌ච වජ්‌ජෙ තිබ්‌බා භයසඤ්‌ඤා පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති, සෙය්‍යථාපි උක්‌ඛිත්‌තාසිකෙ වධකෙ. ඉමෙහි පඤ්‌ඤාසාය ආකාරෙහි ඉමානි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි ජානාති පස්‌සති අඤ්‌ඤාසි පටිවිජ්‌ඣි. ඉදං තථාගතස්‌ස ඉන්‌ද්‍රියපරොපරියත්‌තෙ ඤාණ’’න්‌ති (පටි. ම. 1.112).
Ayaṃ panettha pāḷi – ‘‘saddho puggalo apparajakkho, assaddho puggalo mahārajakkho. Āraddhavīriyo…, kusito…, upaṭṭhitassati…, muṭṭhassati…, samāhito…, asamāhito…, paññavā…, duppañño puggalo mahārajakkho. Tathā saddho puggalo tikkhindriyo…pe… paññavā puggalo paralokavajjabhayadassāvī, duppañño puggalo na paralokavajjabhayadassāvī. Lokoti khandhaloko, āyatanaloko, dhātuloko, sampattibhavaloko, sampattisambhavaloko, vipattibhavaloko, vipattisambhavaloko, eko loko sabbe sattā āhāraṭṭhitikā. Dve lokā – nāmañca rūpañca. Tayo lokā – tisso vedanā. Cattāro lokā – cattāro āhārā. Pañca lokā – pañcupādānakkhandhā. Cha lokā – cha ajjhattikāni āyatanāni. Satta lokā – satta viññāṇaṭṭhitiyo. Aṭṭha lokā – aṭṭha lokadhammā. Nava lokā – nava sattāvāsā. Dasa lokā – dasāyatanāni. Dvādasa lokā – dvādasāyatanāni. Aṭṭhārasa lokā – aṭṭhārassa dhātuyo. Vajjanti sabbe kilesā vajjā, sabbe duccaritā vajjā, sabbe abhisaṅkhārā vajjā, sabbe bhavagāmikammā vajjā. Iti imasmiñca loke imasmiñca vajje tibbā bhayasaññā paccupaṭṭhitā hoti, seyyathāpi ukkhittāsike vadhake. Imehi paññāsāya ākārehi imāni pañcindriyāni jānāti passati aññāsi paṭivijjhi. Idaṃ tathāgatassa indriyaparopariyatte ñāṇa’’nti (paṭi. ma. 1.112).
උප්‌පලිනියන්‌ති උප්‌පලවනෙ. ඉතරෙසුපි එසෙව නයො. අන්‌තොනිමුග්‌ගපොසීනීති යානි අන්‌තො නිමුග්‌ගානෙව පොසියන්‌ති. උදකං අච්‌චුග්‌ගම්‌ම ඨිතානීති උදකං අතික්‌කමිත්‌වා ඨිතානි. තත්‌ථ යානි අච්‌චුග්‌ගම්‌ම ඨිතානි, තානි සූරියරස්‌මිසම්‌ඵස්‌සං ආගමයමානානි ඨිතානි අජ්‌ජ පුප්‌ඵනකානි. යානි සමොදකං ඨිතානි, තානි ස්‌වෙ පුප්‌ඵනකානි. යානි උදකානුග්‌ගතානි අන්‌තොනිමුග්‌ගපොසීනි, තානි තතියදිවසෙ පුප්‌ඵනකානි. උදකා පන අනුග්‌ගතානි අඤ්‌ඤානිපි සරොගඋප්‌පලාදීනි නාම අත්‌ථි, යානි නෙව පුප්‌ඵිස්‌සන්‌ති, මච්‌ඡකච්‌ඡපභක්‌ඛානෙව භවිස්‌සන්‌ති. තානි පාළිං නාරුළ්‌හානි. ආහරිත්‌වා පන දීපෙතබ්‌බානීති දීපිතානි.
Uppaliniyanti uppalavane. Itaresupi eseva nayo. Antonimuggaposīnīti yāni anto nimuggāneva posiyanti. Udakaṃ accuggamma ṭhitānīti udakaṃ atikkamitvā ṭhitāni. Tattha yāni accuggamma ṭhitāni, tāni sūriyarasmisamphassaṃ āgamayamānāni ṭhitāni ajja pupphanakāni. Yāni samodakaṃ ṭhitāni, tāni sve pupphanakāni. Yāni udakānuggatāni antonimuggaposīni, tāni tatiyadivase pupphanakāni. Udakā pana anuggatāni aññānipi sarogauppalādīni nāma atthi, yāni neva pupphissanti, macchakacchapabhakkhāneva bhavissanti. Tāni pāḷiṃ nāruḷhāni. Āharitvā pana dīpetabbānīti dīpitāni.
යථෙව හි තානි චතුබ්‌බිධානි පුප්‌ඵානි, එවමෙව උග්‌ඝටිතඤ්‌ඤූ විපඤ්‌චිතඤ්‌ඤූ නෙය්‍යො පදපරමොති චත්‌තාරො පුග්‌ගලා. තත්‌ථ ‘‘යස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස සහ උදාහටවෙලාය ධම්‌මාභිසමයො හොති, අයං වුච්‌චති පුග්‌ගලො උග්‌ඝටිතඤ්‌ඤූ. යස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස සංඛිත්‌තෙන භාසිතස්‌ස විත්‌ථාරෙන අත්‌ථෙ විභජියමානෙ ධම්‌මාභිසමයො හොති, අයං වුච්‌චති පුග්‌ගලො විපඤ්‌චිතඤ්‌ඤූ. යස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස උද්‌දෙසතො පරිපුච්‌ඡතො යොනිසො මනසිකරොතො කල්‍යාණමිත්‌තෙ සෙවතො භජතො පයිරුපාසතො අනුපුබ්‌බෙන ධම්‌මාභිසමයො හොති, අයං වුච්‌චති පුග්‌ගලො නෙය්‍යො. යස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස බහුම්‌පි සුණතො බහුම්‌පි භණතො බහුම්‌පි ධාරයතො බහුම්‌පි වාචයතො න තාය ජාතියා ධම්‌මාභිසමයො හොති, අයං වුච්‌චති පුග්‌ගලො පදපරමො’’ (පු. ප. 151). තත්‌ථ භගවා උප්‌පලවනාදිසදිසං දසසහස්‌සිලොකධාතුං ඔලොකෙන්‌තො ‘‘අජ්‌ජ පුප්‌ඵනකානි විය උග්‌ඝටිතඤ්‌ඤූ, ස්‌වෙ පුප්‌ඵනකානි විය විපඤ්‌චිතඤ්‌ඤූ, තතියදිවසෙ පුප්‌ඵනකානි විය නෙය්‍යො, මච්‌ඡකච්‌ඡපභක්‌ඛානි පුප්‌ඵානි විය පදපරමො’’ති අද්‌දස. පස්‌සන්‌තො ච ‘‘එත්‌තකා අප්‌පරජක්‌ඛා, එත්‌තකා මහාරජක්‌ඛා, තත්‍රාපි එත්‌තකා උග්‌ඝටිතඤ්‌ඤූ’’ති එවං සබ්‌බාකාරතොව අද්‌දස.
Yatheva hi tāni catubbidhāni pupphāni, evameva ugghaṭitaññū vipañcitaññū neyyo padaparamoti cattāro puggalā. Tattha ‘‘yassa puggalassa saha udāhaṭavelāya dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo ugghaṭitaññū. Yassa puggalassa saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthe vibhajiyamāne dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo vipañcitaññū. Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto kalyāṇamitte sevato bhajato payirupāsato anupubbena dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi suṇato bahumpi bhaṇato bahumpi dhārayato bahumpi vācayato na tāya jātiyā dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo padaparamo’’ (pu. pa. 151). Tattha bhagavā uppalavanādisadisaṃ dasasahassilokadhātuṃ olokento ‘‘ajja pupphanakāni viya ugghaṭitaññū, sve pupphanakāni viya vipañcitaññū, tatiyadivase pupphanakāni viya neyyo, macchakacchapabhakkhāni pupphāni viya padaparamo’’ti addasa. Passanto ca ‘‘ettakā apparajakkhā, ettakā mahārajakkhā, tatrāpi ettakā ugghaṭitaññū’’ti evaṃ sabbākāratova addasa.
තත්‌ථ තිණ්‌ණං පුග්‌ගලානං ඉමස්‌මිංයෙව අත්‌තභාවෙ භගවතො ධම්‌මදෙසනා අත්‌ථං සාධෙති. පදපරමානං අනාගතෙ වාසනත්‌ථාය හොති. අථ භගවා ඉමෙසං චතුන්‌නං පුග්‌ගලානං අත්‌ථාවහං ධම්‌මදෙසනං විදිත්‌වා දෙසෙතුකම්‍යතං උප්‌පාදෙත්‌වා පුන සබ්‌බෙපි තීසු භවෙසු සත්‌තෙ භබ්‌බාභබ්‌බවසෙන ද්‌වෙ කොට්‌ඨාසෙ අකාසි. යෙ සන්‌ධාය වුත්‌තං – ‘‘කතමෙ තෙ සත්‌තා අභබ්‌බා, යෙ තෙ සත්‌තා කම්‌මාවරණෙන සමන්‌නාගතා කිලෙසාවරණෙන සමන්‌නාගතා විපාකාවරණෙන සමන්‌නාගතා අස්‌සද්‌ධා අච්‌ඡන්‌දිකා දුප්‌පඤ්‌ඤා අභබ්‌බා නියාමං ඔක්‌කමිතුං කුසලෙසු ධම්‌මෙසු සම්‌මත්‌තං, ඉමෙ තෙ සත්‌තා අභබ්‌බා. කතමෙ තෙ සත්‌තා භබ්‌බා? යෙ තෙ සත්‌තා න කම්‌මාවරණෙන…පෙ.… ඉමෙ තෙ සත්‌තා භබ්‌බා’’ති (විභ. 827; පටි. ම. 1.115). තත්‌ථ සබ්‌බෙපි අභබ්‌බපුග්‌ගලෙ පහාය භබ්‌බපුග්‌ගලෙයෙව ඤාණෙන පරිග්‌ගහෙත්‌වා ‘‘එත්‌තකා රාගචරිතා, එත්‌තකා දොසමොහචරිතා විතක්‌කසද්‌ධාබුද්‌ධිචරිතා’’ති ඡ කොට්‌ඨාසෙ අකාසි; එවං කත්‌වා ධම්‌මං දෙසිස්‌සාමීති චින්‌තෙසි.
Tattha tiṇṇaṃ puggalānaṃ imasmiṃyeva attabhāve bhagavato dhammadesanā atthaṃ sādheti. Padaparamānaṃ anāgate vāsanatthāya hoti. Atha bhagavā imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ atthāvahaṃ dhammadesanaṃ viditvā desetukamyataṃ uppādetvā puna sabbepi tīsu bhavesu satte bhabbābhabbavasena dve koṭṭhāse akāsi. Ye sandhāya vuttaṃ – ‘‘katame te sattā abhabbā, ye te sattā kammāvaraṇena samannāgatā kilesāvaraṇena samannāgatā vipākāvaraṇena samannāgatā assaddhā acchandikā duppaññā abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ, ime te sattā abhabbā. Katame te sattā bhabbā? Ye te sattā na kammāvaraṇena…pe… ime te sattā bhabbā’’ti (vibha. 827; paṭi. ma. 1.115). Tattha sabbepi abhabbapuggale pahāya bhabbapuggaleyeva ñāṇena pariggahetvā ‘‘ettakā rāgacaritā, ettakā dosamohacaritā vitakkasaddhābuddhicaritā’’ti cha koṭṭhāse akāsi; evaṃ katvā dhammaṃ desissāmīti cintesi.
පච්‌චභාසින්‌ති පතිඅභාසිං. අපාරුතාති විවටා. අමතස්‌ස ද්‌වාරාති අරියමග්‌ගො. සො හි අමතසඞ්‌ඛාතස්‌ස නිබ්‌බානස්‌ස ද්‌වාරං, සො මයා විවරිත්‌වා ඨපිතොති දස්‌සෙති. පමුඤ්‌චන්‌තු සද්‌ධන්‌ති සබ්‌බෙ අත්‌තනො සද්‌ධං පමුඤ්‌චන්‌තු, විස්‌සජ්‌ජෙන්‌තු. පච්‌ඡිමපදද්‌වයෙ අයමත්‌ථො, අහඤ්‌හි අත්‌තනො පගුණං සුප්‌පවත්‌තිතම්‌පි ඉමං පණීතං උත්‌තමං ධම්‌මං කායවාචාකිලමථසඤ්‌ඤී හුත්‌වා න භාසිං . ඉදානි පන සබ්‌බො ජනො සද්‌ධාභාජනං උපනෙතු, පූරෙස්‌සාමි නෙසං සඞ්‌කප්‌පන්‌ති.
Paccabhāsinti patiabhāsiṃ. Apārutāti vivaṭā. Amatassa dvārāti ariyamaggo. So hi amatasaṅkhātassa nibbānassa dvāraṃ, so mayā vivaritvā ṭhapitoti dasseti. Pamuñcantu saddhanti sabbe attano saddhaṃ pamuñcantu, vissajjentu. Pacchimapadadvaye ayamattho, ahañhi attano paguṇaṃ suppavattitampi imaṃ paṇītaṃ uttamaṃ dhammaṃ kāyavācākilamathasaññī hutvā na bhāsiṃ . Idāni pana sabbo jano saddhābhājanaṃ upanetu, pūressāmi nesaṃ saṅkappanti.
284. තස්‌ස මය්‌හං, භික්‌ඛවෙ, එතදහොසීති එතං අහොසි – කස්‌ස නු ඛො අහං පඨමං ධම්‌මං දෙසෙය්‍යන්‌ති අයං ධම්‌මදෙසනාපටිසංයුත්‌තො විතක්‌කො උදපාදීති අත්‌ථො. කදා පනෙස උදපාදීති? බුද්‌ධභූතස්‌ස අට්‌ඨමෙ සත්‌තාහෙ.
284.Tassa mayhaṃ, bhikkhave, etadahosīti etaṃ ahosi – kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyyanti ayaṃ dhammadesanāpaṭisaṃyutto vitakko udapādīti attho. Kadā panesa udapādīti? Buddhabhūtassa aṭṭhame sattāhe.
තත්‍රායං අනුපුබ්‌බිකථා – බොධිසත්‌තො කිර මහාභිනික්‌ඛමනදිවසෙ විවටං ඉත්‌ථාගාරං දිස්‌වා සංවිග්‌ගහදයො, ‘‘කණ්‌ඩකං ආහරා’’ති ඡන්‌නං ආමන්‌තෙත්‌වා ඡන්‌නසහායො අස්‌සරාජපිට්‌ඨිගතො නගරතො නික්‌ඛමිත්‌වා කණ්‌ඩකනිවත්‌තනචෙතියට්‌ඨානං නාම දස්‌සෙත්‌වා තීණි රජ්‌ජානි අතික්‌කම්‌ම අනොමානදීතීරෙ පබ්‌බජිත්‌වා අනුපුබ්‌බෙන චාරිකං චරමානො රාජගහෙ පිණ්‌ඩාය චරිත්‌වා පණ්‌ඩවපබ්‌බතෙ නිසින්‌නො මගධිස්‌සරෙන රඤ්‌ඤා නාමගොත්‌තං පුච්‌ඡිත්‌වා, ‘‘ඉමං රජ්‌ජං සම්‌පටිච්‌ඡාහී’’ති වුත්‌තො, ‘‘අලං මහාරාජ, න මය්‌හං රජ්‌ජෙන අත්‌ථො, අහං රජ්‌ජං පහාය ලොකහිතත්‌ථාය පධානං අනුයුඤ්‌ජිත්‌වා ලොකෙ විවටච්‌ඡදො භවිස්‌සාමීති නික්‌ඛන්‌තො’’ති වත්‌වා, ‘‘තෙන හි බුද්‌ධො හුත්‌වා පඨමං මය්‌හං විජිතං ඔසරෙය්‍යාසී’’ති පටිඤ්‌ඤං ගහිතො කාලාමඤ්‌ච උදකඤ්‌ච උපසඞ්‌කමිත්‌වා තෙසං ධම්‌මදෙසනාය සාරං අවින්‌දන්‌තො තතො පක්‌කමිත්‌වා උරුවෙළාය ඡබ්‌බස්‌සානි දුක්‌කරකාරිකං කරොන්‌තොපි අමතං පටිවිජ්‌ඣිතුං අසක්‌කොන්‌තො ඔළාරිකාහාරපටිසෙවනෙන කායං සන්‌තප්‌පෙසි.
Tatrāyaṃ anupubbikathā – bodhisatto kira mahābhinikkhamanadivase vivaṭaṃ itthāgāraṃ disvā saṃviggahadayo, ‘‘kaṇḍakaṃ āharā’’ti channaṃ āmantetvā channasahāyo assarājapiṭṭhigato nagarato nikkhamitvā kaṇḍakanivattanacetiyaṭṭhānaṃ nāma dassetvā tīṇi rajjāni atikkamma anomānadītīre pabbajitvā anupubbena cārikaṃ caramāno rājagahe piṇḍāya caritvā paṇḍavapabbate nisinno magadhissarena raññā nāmagottaṃ pucchitvā, ‘‘imaṃ rajjaṃ sampaṭicchāhī’’ti vutto, ‘‘alaṃ mahārāja, na mayhaṃ rajjena attho, ahaṃ rajjaṃ pahāya lokahitatthāya padhānaṃ anuyuñjitvā loke vivaṭacchado bhavissāmīti nikkhanto’’ti vatvā, ‘‘tena hi buddho hutvā paṭhamaṃ mayhaṃ vijitaṃ osareyyāsī’’ti paṭiññaṃ gahito kālāmañca udakañca upasaṅkamitvā tesaṃ dhammadesanāya sāraṃ avindanto tato pakkamitvā uruveḷāya chabbassāni dukkarakārikaṃ karontopi amataṃ paṭivijjhituṃ asakkonto oḷārikāhārapaṭisevanena kāyaṃ santappesi.
තදා ච උරුවෙලගාමෙ සුජාතා නාම කුටුම්‌බියධීතා එකස්‌මිං නිග්‍රොධරුක්‌ඛෙ පත්‌ථනමකාසි – ‘‘සචාහං සමානජාතිකං කුලඝරං ගන්‌ත්‌වා පඨමගබ්‌භෙ පුත්‌තං ලභිස්‌සාමි, බලිකම්‌මං කරිස්‌සාමී’’ති. තස්‌සා සා පත්‌ථනා සමිජ්‌ඣි. සා විසාඛපුණ්‌ණමදිවසෙ පාතොව බලිකම්‌මං කරිස්‌සාමීති රත්‌තියා පච්‌චූසසමයෙ එව පායසං පටියාදෙසි. තස්‌මිං පායසෙ පච්‌චමානෙ මහන්‌තමහන්‌තා පුප්‌ඵුළා උට්‌ඨහිත්‌වා දක්‌ඛිණාවට්‌ටා හුත්‌වා සඤ්‌චරන්‌ති. එකඵුසිතම්‌පි බහි න ගච්‌ඡති. මහාබ්‍රහ්‌මා ඡත්‌තං ධාරෙසි. චත්‌තාරො ලොකපාලා ඛග්‌ගහත්‌ථා ආරක්‌ඛං ගණ්‌හිංසු. සක්‌කො අලාතානි සමානෙන්‌තො අග්‌ගිං ජාලෙසි. දෙවතා චතූසු දීපෙසු ඔජං සංහරිත්‌වා තත්‌ථ පක්‌ඛිපිංසු. බොධිසත්‌තො භික්‌ඛාචාරකාලං ආගමයමානො පාතොව ගන්‌ත්‌වා රුක්‌ඛමූලෙ නිසීදි. රුක්‌ඛමූලෙ සොධනත්‌ථාය ගතා ධාතී ආගන්‌ත්‌වා සුජාතාය ආරොචෙසි – ‘‘දෙවතා රුක්‌ඛමූලෙ නිසින්‌නා’’ති. සුජාතා, සබ්‌බං පසාධනං පසාධෙත්‌වා සතසහස්‌සග්‌ඝනිකෙ සුවණ්‌ණථාලෙ පායසං වඩ්‌ඪෙත්‌වා අපරාය සුවණ්‌ණපාතියා පිදහිත්‌වා උක්‌ඛිපිත්‌වා ගතා මහාපුරිසං දිස්‌වා සහෙව පාතියා හත්‌ථෙ ඨපෙත්‌වා වන්‌දිත්‌වා ‘‘යථා මය්‌හං මනොරථො නිප්‌ඵන්‌නො, එවං තුම්‌හාකම්‌පි නිප්‌ඵජ්‌ජතූ’’ති වත්‌වා පක්‌කාමි.
Tadā ca uruvelagāme sujātā nāma kuṭumbiyadhītā ekasmiṃ nigrodharukkhe patthanamakāsi – ‘‘sacāhaṃ samānajātikaṃ kulagharaṃ gantvā paṭhamagabbhe puttaṃ labhissāmi, balikammaṃ karissāmī’’ti. Tassā sā patthanā samijjhi. Sā visākhapuṇṇamadivase pātova balikammaṃ karissāmīti rattiyā paccūsasamaye eva pāyasaṃ paṭiyādesi. Tasmiṃ pāyase paccamāne mahantamahantā pupphuḷā uṭṭhahitvā dakkhiṇāvaṭṭā hutvā sañcaranti. Ekaphusitampi bahi na gacchati. Mahābrahmā chattaṃ dhāresi. Cattāro lokapālā khaggahatthā ārakkhaṃ gaṇhiṃsu. Sakko alātāni samānento aggiṃ jālesi. Devatā catūsu dīpesu ojaṃ saṃharitvā tattha pakkhipiṃsu. Bodhisatto bhikkhācārakālaṃ āgamayamāno pātova gantvā rukkhamūle nisīdi. Rukkhamūle sodhanatthāya gatā dhātī āgantvā sujātāya ārocesi – ‘‘devatā rukkhamūle nisinnā’’ti. Sujātā, sabbaṃ pasādhanaṃ pasādhetvā satasahassagghanike suvaṇṇathāle pāyasaṃ vaḍḍhetvā aparāya suvaṇṇapātiyā pidahitvā ukkhipitvā gatā mahāpurisaṃ disvā saheva pātiyā hatthe ṭhapetvā vanditvā ‘‘yathā mayhaṃ manoratho nipphanno, evaṃ tumhākampi nipphajjatū’’ti vatvā pakkāmi.
බොධිසත්‌තො නෙරඤ්‌ජරාය තීරං ගන්‌ත්‌වා සුවණ්‌ණථාලං තීරෙ ඨපෙත්‌වා න්‌හත්‌වා පච්‌චුත්‌තරිත්‌වා එකූනපණ්‌ණාසපිණ්‌ඩෙ කරොන්‌තො පායසං පරිභුඤ්‌ජිත්‌වා ‘‘සචාහං අජ්‌ජ බුද්‌ධො භවාමි, ථාලං පටිසොතං ගච්‌ඡතූ’’ති ඛිපි. ථාලං පටිසොතං ගන්‌ත්‌වා ථොකං ඨත්‌වා කාලනාගරාජස්‌ස භවනං පවිසිත්‌වා තිණ්‌ණං බුද්‌ධානං ථාලානි උක්‌ඛිපිත්‌වා අට්‌ඨාසි.
Bodhisatto nerañjarāya tīraṃ gantvā suvaṇṇathālaṃ tīre ṭhapetvā nhatvā paccuttaritvā ekūnapaṇṇāsapiṇḍe karonto pāyasaṃ paribhuñjitvā ‘‘sacāhaṃ ajja buddho bhavāmi, thālaṃ paṭisotaṃ gacchatū’’ti khipi. Thālaṃ paṭisotaṃ gantvā thokaṃ ṭhatvā kālanāgarājassa bhavanaṃ pavisitvā tiṇṇaṃ buddhānaṃ thālāni ukkhipitvā aṭṭhāsi.
මහාසත්‌තො වනසණ්‌ඩෙ දිවාවිහාරං කත්‌වා සායන්‌හසමයෙ සොත්‌තියෙන දින්‌නා අට්‌ඨ තිණමුට්‌ඨියො ගහෙත්‌වා බොධිමණ්‌ඩං ආරුය්‌හ දක්‌ඛිණදිසාභාගෙ අට්‌ඨාසි. සො පදෙසො පදුමිනිපත්‌තෙ උදකබින්‌දු විය අකම්‌පිත්‌ථ. මහාසත්‌තො, ‘‘අයං මම ගුණං ධාරෙතුං න සක්‌කොතී’’ති පච්‌ඡිමදිසාභාගං අගමාසි, සොපි තථෙව අකම්‌පිත්‌ථ. උත්‌තරදිසාභාගං අගමාසි, සොපි තථෙව අකම්‌පිත්‌ථ. පුරත්‌ථිමදිසාභාගං අගමාසි, තත්‌ථ පල්‌ලඞ්‌කප්‌පමාණං ඨානං සුනිඛාතඉන්‌දඛිලො විය නිච්‌චලමහොසි. මහාසත්‌තො ‘‘ඉදං ඨානං සබ්‌බබුද්‌ධානං කිලෙසභඤ්‌ජනවිද්‌ධංසනට්‌ඨාන’’න්‌ති තානි තිණානි අග්‌ගෙ ගහෙත්‌වා චාලෙසි. තානි චිත්‌තකාරෙන තූලිකග්‌ගෙන පරිච්‌ඡින්‌නානි විය අහෙසුං. බොධිසත්‌තො , ‘‘බොධිං අප්‌පත්‌වා ඉමං පල්‌ලඞ්‌කං න භින්‌දිස්‌සාමී’’ති චතුරඞ්‌ගවීරියං අධිට්‌ඨහිත්‌වා පල්‌ලඞ්‌කං ආභුජිත්‌වා නිසීදි.
Mahāsatto vanasaṇḍe divāvihāraṃ katvā sāyanhasamaye sottiyena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā bodhimaṇḍaṃ āruyha dakkhiṇadisābhāge aṭṭhāsi. So padeso paduminipatte udakabindu viya akampittha. Mahāsatto, ‘‘ayaṃ mama guṇaṃ dhāretuṃ na sakkotī’’ti pacchimadisābhāgaṃ agamāsi, sopi tatheva akampittha. Uttaradisābhāgaṃ agamāsi, sopi tatheva akampittha. Puratthimadisābhāgaṃ agamāsi, tattha pallaṅkappamāṇaṃ ṭhānaṃ sunikhātaindakhilo viya niccalamahosi. Mahāsatto ‘‘idaṃ ṭhānaṃ sabbabuddhānaṃ kilesabhañjanaviddhaṃsanaṭṭhāna’’nti tāni tiṇāni agge gahetvā cālesi. Tāni cittakārena tūlikaggena paricchinnāni viya ahesuṃ. Bodhisatto , ‘‘bodhiṃ appatvā imaṃ pallaṅkaṃ na bhindissāmī’’ti caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhahitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi.
තඞ්‌ඛණඤ්‌ඤෙව මාරො බාහුසහස්‌සං මාපෙත්‌වා දියඩ්‌ඪයොජනසතිකං ගිරිමෙඛලං නාම හත්‌ථිං ආරුය්‌හ නවයොජනං මාරබලං ගහෙත්‌වා අද්‌ධක්‌ඛිකෙන ඔලොකයමානො පබ්‌බතො විය අජ්‌ඣොත්‌ථරන්‌තො උපසඞ්‌කමි. මහාසත්‌තො, ‘‘මය්‌හං දස පාරමියො පූරෙන්‌තස්‌ස අඤ්‌ඤො සමණො වා බ්‍රාහ්‌මණො වා දෙවො වා මාරො වා බ්‍රහ්‌මා වා සක්‌ඛි නත්‌ථි, වෙස්‌සන්‌තරත්‌තභාවෙ පන මය්‌හං සත්‌තසු වාරෙසු මහාපථවී සක්‌ඛි අහොසි; ඉදානිපි මෙ අයමෙව අචෙතනා කට්‌ඨකලිඞ්‌ගරූපමා මහාපථවී සක්‌ඛී’’ති හත්‌ථං පසාරෙති. මහාපථවී තාවදෙව අයදණ්‌ඩෙන පහතං කංසථාලං විය රවසතං රවසහස්‌සං මුඤ්‌චමානා විරවිත්‌වා පරිවත්‌තමානා මාරබලං චක්‌කවාළමුඛවට්‌ටියං මුඤ්‌චනමකාසි. මහාසත්‌තො සූරියෙ ධරමානෙයෙව මාරබලං විධමිත්‌වා පඨමයාමෙ පුබ්‌බෙනිවාසඤාණං, මජ්‌ඣිමයාමෙ දිබ්‌බචක්‌ඛුං විසොධෙත්‌වා පච්‌ඡිමයාමෙ පටිච්‌චසමුප්‌පාදෙ ඤාණං ඔතාරෙත්‌වා වට්‌ටවිවට්‌ටං සම්‌මසිත්‌වා අරුණොදයෙ බුද්‌ධො හුත්‌වා , ‘‘මයා අනෙකකප්‌පකොටිසතසහස්‌සං අද්‌ධානං ඉමස්‌ස පල්‌ලඞ්‌කස්‌ස අත්‌ථාය වායාමො කතො’’ති සත්‌තාහං එකපල්‌ලඞ්‌කෙන නිසීදි. අථෙකච්‌චානං දෙවතානං, ‘‘කිං නු ඛො අඤ්‌ඤෙපි බුද්‌ධත්‌තකරා ධම්‌මා අත්‌ථී’’ති කඞ්‌ඛා උදපාදි.
Taṅkhaṇaññeva māro bāhusahassaṃ māpetvā diyaḍḍhayojanasatikaṃ girimekhalaṃ nāma hatthiṃ āruyha navayojanaṃ mārabalaṃ gahetvā addhakkhikena olokayamāno pabbato viya ajjhottharanto upasaṅkami. Mahāsatto, ‘‘mayhaṃ dasa pāramiyo pūrentassa añño samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā sakkhi natthi, vessantarattabhāve pana mayhaṃ sattasu vāresu mahāpathavī sakkhi ahosi; idānipi me ayameva acetanā kaṭṭhakaliṅgarūpamā mahāpathavī sakkhī’’ti hatthaṃ pasāreti. Mahāpathavī tāvadeva ayadaṇḍena pahataṃ kaṃsathālaṃ viya ravasataṃ ravasahassaṃ muñcamānā viravitvā parivattamānā mārabalaṃ cakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ muñcanamakāsi. Mahāsatto sūriye dharamāneyeva mārabalaṃ vidhamitvā paṭhamayāme pubbenivāsañāṇaṃ, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāme paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāretvā vaṭṭavivaṭṭaṃ sammasitvā aruṇodaye buddho hutvā , ‘‘mayā anekakappakoṭisatasahassaṃ addhānaṃ imassa pallaṅkassa atthāya vāyāmo kato’’ti sattāhaṃ ekapallaṅkena nisīdi. Athekaccānaṃ devatānaṃ, ‘‘kiṃ nu kho aññepi buddhattakarā dhammā atthī’’ti kaṅkhā udapādi.
අථ භගවා අට්‌ඨමෙ දිවසෙ සමාපත්‌තිතො වුට්‌ඨාය දෙවතානං කඞ්‌ඛං ඤත්‌වා කඞ්‌ඛාවිධමනත්‌ථං ආකාසෙ උප්‌පතිත්‌වා යමකපාටිහාරියං දස්‌සෙත්‌වා තාසං කඞ්‌ඛං විධමිත්‌වා පල්‌ලඞ්‌කතො ඊසකං පාචීනනිස්‌සිතෙ උත්‌තරදිසාභාගෙ ඨත්‌වා චත්‌තාරි අසඞ්‌ඛ්‍යෙය්‍යානි කප්‌පසතසහස්‌සඤ්‌ච පූරිතානං පාරමීනං ඵලාධිගමට්‌ඨානං පල්‌ලඞ්‌කඤ්‌චෙව බොධිරුක්‌ඛඤ්‌ච අනිමිසෙහි අක්‌ඛීහි ඔලොකයමානො සත්‌තාහං වීතිනාමෙසි, තං ඨානං අනිමිසචෙතියං නාම ජාතං.
Atha bhagavā aṭṭhame divase samāpattito vuṭṭhāya devatānaṃ kaṅkhaṃ ñatvā kaṅkhāvidhamanatthaṃ ākāse uppatitvā yamakapāṭihāriyaṃ dassetvā tāsaṃ kaṅkhaṃ vidhamitvā pallaṅkato īsakaṃ pācīnanissite uttaradisābhāge ṭhatvā cattāri asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca pūritānaṃ pāramīnaṃ phalādhigamaṭṭhānaṃ pallaṅkañceva bodhirukkhañca animisehi akkhīhi olokayamāno sattāhaṃ vītināmesi, taṃ ṭhānaṃ animisacetiyaṃ nāma jātaṃ.
අථ පල්‌ලඞ්‌කස්‌ස ච ඨිතට්‌ඨානස්‌ස ච අන්‌තරා පුරත්‌ථිමපච්‌ඡිමතො ආයතෙ රතනචඞ්‌කමෙ චඞ්‌කමන්‌තො සත්‌තාහං වීතිනාමෙසි, තං ඨානං රතනචඞ්‌කමචෙතියං නාම ජාතං. තතො පච්‌ඡිමදිසාභාගෙ දෙවතා රතනඝරං මාපයිංසු, තත්‌ථ පල්‌ලඞ්‌කෙන නිසීදිත්‌වා අභිධම්‌මපිටකං විසෙසතො චෙත්‌ථ අනන්‌තනයසමන්‌තපට්‌ඨානං විචිනන්‌තො සත්‌තාහං වීතිනාමෙසි, තං ඨානං රතනඝරචෙතියං නාම ජාතං. එවං බොධිසමීපෙයෙව චත්‌තාරි සත්‌තාහානි වීතිනාමෙත්‌වා පඤ්‌චමෙ සත්‌තාහෙ බොධිරුක්‌ඛමූලා යෙන අජපාලනිග්‍රොධො තෙනුපසඞ්‌කමි, තත්‍රාපි ධම්‌මං විචිනන්‌තොයෙව විමුත්‌තිසුඛඤ්‌ච පටිසංවෙදෙන්‌තො නිසීදි, ධම්‌මං විචිනන්‌තො චෙත්‌ථ එවං අභිධම්‌මෙ නයමග්‌ගං සම්‌මසි – පඨමං ධම්‌මසඞ්‌ගණීපකරණං නාම, තතො විභඞ්‌ගපකරණං, ධාතුකථාපකරණං, පුග්‌ගලපඤ්‌ඤත්‌තිපකරණං, කථාවත්‌ථු නාම පකරණං, යමකං නාම පකරණං, තතො මහාපකරණං පට්‌ඨානං නාමාති.
Atha pallaṅkassa ca ṭhitaṭṭhānassa ca antarā puratthimapacchimato āyate ratanacaṅkame caṅkamanto sattāhaṃ vītināmesi, taṃ ṭhānaṃ ratanacaṅkamacetiyaṃ nāma jātaṃ. Tato pacchimadisābhāge devatā ratanagharaṃ māpayiṃsu, tattha pallaṅkena nisīditvā abhidhammapiṭakaṃ visesato cettha anantanayasamantapaṭṭhānaṃ vicinanto sattāhaṃ vītināmesi, taṃ ṭhānaṃ ratanagharacetiyaṃ nāma jātaṃ. Evaṃ bodhisamīpeyeva cattāri sattāhāni vītināmetvā pañcame sattāhe bodhirukkhamūlā yena ajapālanigrodho tenupasaṅkami, tatrāpi dhammaṃ vicinantoyeva vimuttisukhañca paṭisaṃvedento nisīdi, dhammaṃ vicinanto cettha evaṃ abhidhamme nayamaggaṃ sammasi – paṭhamaṃ dhammasaṅgaṇīpakaraṇaṃ nāma, tato vibhaṅgapakaraṇaṃ, dhātukathāpakaraṇaṃ, puggalapaññattipakaraṇaṃ, kathāvatthu nāma pakaraṇaṃ, yamakaṃ nāma pakaraṇaṃ, tato mahāpakaraṇaṃ paṭṭhānaṃ nāmāti.
තත්‌ථස්‌ස සණ්‌හසුඛුමපට්‌ඨානම්‌හි චිත්‌තෙ ඔතිණ්‌ණෙ පීති උප්‌පජ්‌ජි; පීතියා උප්‌පන්‌නාය ලොහිතං පසීදි, ලොහිතෙ පසන්‌නෙ ඡවි පසීදි. ඡවියා පසන්‌නාය පුරත්‌ථිමකායතො කූටාගාරාදිප්‌පමාණා රස්‌මියො උට්‌ඨහිත්‌වා ආකාසෙ පක්‌ඛන්‌දඡද්‌දන්‌තනාගකුලං විය පාචීනදිසාය අනන්‌තානි චක්‌කවාළානි පක්‌ඛන්‌දා, පච්‌ඡිමකායතො උට්‌ඨහිත්‌වා පච්‌ඡිමදිසාය, දක්‌ඛිණංසකූටතො උට්‌ඨහිත්‌වා දක්‌ඛිණදිසාය, වාමංසකූටතො උට්‌ඨහිත්‌වා උත්‌තරදිසාය අනන්‌තානි චක්‌කවාළානි පක්‌ඛන්‌දා, පාදතලෙහි පවාළඞ්‌කුරවණ්‌ණා රස්‌මියො නික්‌ඛමිත්‌වා මහාපථවිං විනිවිජ්‌ඣිත්‌වා උදකං ද්‌විධා භින්‌දිත්‌වා වාතක්‌ඛන්‌ධං පදාලෙත්‌වා අජටාකාසං පක්‌ඛන්‌දා, සීසතො සම්‌පරිවත්‌තියමානං මණිදාමං විය නීලවණ්‌ණා රස්‌මිවට්‌ටි උට්‌ඨහිත්‌වා ඡ දෙවලොකෙ විනිවිජ්‌ඣිත්‌වා නව බ්‍රහ්‌මලොකෙ වෙහප්‌ඵලෙ පඤ්‌ච සුද්‌ධාවාසෙ ච විනිවිජ්‌ඣිත්‌වා චත්‌තාරො ආරුප්‌පෙ අතික්‌කම්‌ම අජටාකාසං පක්‌ඛන්‌දා. තස්‌මිං දිවසෙ අපරිමාණෙසු චක්‌කවාළෙසු අපරිමාණා සත්‌තා සබ්‌බෙ සුවණ්‌ණවණ්‌ණාව අහෙසුං. තං දිවසඤ්‌ච පන භගවතො සරීරා නික්‌ඛන්‌තා යාවජ්‌ජදිවසාපි තා රස්‌මියො අනන්‌තා ලොකධාතුයො ගච්‌ඡන්‌තියෙව.
Tatthassa saṇhasukhumapaṭṭhānamhi citte otiṇṇe pīti uppajji; pītiyā uppannāya lohitaṃ pasīdi, lohite pasanne chavi pasīdi. Chaviyā pasannāya puratthimakāyato kūṭāgārādippamāṇā rasmiyo uṭṭhahitvā ākāse pakkhandachaddantanāgakulaṃ viya pācīnadisāya anantāni cakkavāḷāni pakkhandā, pacchimakāyato uṭṭhahitvā pacchimadisāya, dakkhiṇaṃsakūṭato uṭṭhahitvā dakkhiṇadisāya, vāmaṃsakūṭato uṭṭhahitvā uttaradisāya anantāni cakkavāḷāni pakkhandā, pādatalehi pavāḷaṅkuravaṇṇā rasmiyo nikkhamitvā mahāpathaviṃ vinivijjhitvā udakaṃ dvidhā bhinditvā vātakkhandhaṃ padāletvā ajaṭākāsaṃ pakkhandā, sīsato samparivattiyamānaṃ maṇidāmaṃ viya nīlavaṇṇā rasmivaṭṭi uṭṭhahitvā cha devaloke vinivijjhitvā nava brahmaloke vehapphale pañca suddhāvāse ca vinivijjhitvā cattāro āruppe atikkamma ajaṭākāsaṃ pakkhandā. Tasmiṃ divase aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇā sattā sabbe suvaṇṇavaṇṇāva ahesuṃ. Taṃ divasañca pana bhagavato sarīrā nikkhantā yāvajjadivasāpi tā rasmiyo anantā lokadhātuyo gacchantiyeva.
එවං භගවා අජපාලනිග්‍රොධෙ සත්‌තාහං වීතිනාමෙත්‌වා තතො අපරං සත්‌තාහං මුචලින්‌දෙ නිසීදි, නිසින්‌නමත්‌තස්‌සෙව චස්‌ස සකලං චක්‌කවාළගබ්‌භං පූරෙන්‌තො මහාඅකාලමෙඝො උදපාදි. එවරූපො කිර මහාමෙඝො ද්‌වීසුයෙව කාලෙසු වස්‌සති චක්‌කවත්‌තිම්‌හි වා උප්‌පන්‌නෙ බුද්‌ධෙ වා. ඉධ බුද්‌ධකාලෙ උදපාදි. තස්‌මිං පන උප්‌පන්‌නෙ මුචලින්‌දො නාගරාජා චින්‌තෙසි – ‘‘අයං මෙඝො සත්‌ථරි මය්‌හං භවනං පවිට්‌ඨමත්‌තෙව උප්‌පන්‌නො, වාසාගාරමස්‌ස ලද්‌ධුං වට්‌ටතී’’ති. සො සත්‌තරතනමයං පාසාදං නිම්‌මිනිතුං සක්‌කොන්‌තොපි එවං කතෙ මය්‌හං මහප්‌ඵලං න භවිස්‌සති, දසබලස්‌ස කායවෙය්‍යාවච්‌චං කරිස්‌සාමීති මහන්‌තං අත්‌තභාවං කත්‌වා සත්‌ථාරං සත්‌තක්‌ඛත්‌තුං භොගෙහි පරික්‌ඛිපිත්‌වා උපරි ඵණං ධාරෙසි. පරික්‌ඛෙපස්‌ස අන්‌තො ඔකාසො හෙට්‌ඨා ලොහපාසාදප්‌පමාණො අහොසි. ඉච්‌ඡිතිච්‌ඡිතෙන ඉරියාපථෙන සත්‌ථා විහරිස්‌සතීති නාගරාජස්‌ස අජ්‌ඣාසයො අහොසි. තස්‌මා එවං මහන්‌තං ඔකාසං පරික්‌ඛිපි. මජ්‌ඣෙ රතනපල්‌ලඞ්‌කො පඤ්‌ඤත්‌තො හොති, උපරි සුවණ්‌ණතාරකවිචිත්‌තං සමොසරිතගන්‌ධදාමකුසුමදාමචෙලවිතානං අහොසි. චතූසු කොණෙසු ගන්‌ධතෙලෙන දීපා ජලිතා, චතූසු දිසාසු විවරිත්‌වා චන්‌දනකරණ්‌ඩකා ඨපිතා. එවං භගවා තං සත්‌තාහං තත්‌ථ වීතිනාමෙත්‌වා තතො අපරං සත්‌තාහං රාජායතනෙ නිසීදි.
Evaṃ bhagavā ajapālanigrodhe sattāhaṃ vītināmetvā tato aparaṃ sattāhaṃ mucalinde nisīdi, nisinnamattasseva cassa sakalaṃ cakkavāḷagabbhaṃ pūrento mahāakālamegho udapādi. Evarūpo kira mahāmegho dvīsuyeva kālesu vassati cakkavattimhi vā uppanne buddhe vā. Idha buddhakāle udapādi. Tasmiṃ pana uppanne mucalindo nāgarājā cintesi – ‘‘ayaṃ megho satthari mayhaṃ bhavanaṃ paviṭṭhamatteva uppanno, vāsāgāramassa laddhuṃ vaṭṭatī’’ti. So sattaratanamayaṃ pāsādaṃ nimminituṃ sakkontopi evaṃ kate mayhaṃ mahapphalaṃ na bhavissati, dasabalassa kāyaveyyāvaccaṃ karissāmīti mahantaṃ attabhāvaṃ katvā satthāraṃ sattakkhattuṃ bhogehi parikkhipitvā upari phaṇaṃ dhāresi. Parikkhepassa anto okāso heṭṭhā lohapāsādappamāṇo ahosi. Icchiticchitena iriyāpathena satthā viharissatīti nāgarājassa ajjhāsayo ahosi. Tasmā evaṃ mahantaṃ okāsaṃ parikkhipi. Majjhe ratanapallaṅko paññatto hoti, upari suvaṇṇatārakavicittaṃ samosaritagandhadāmakusumadāmacelavitānaṃ ahosi. Catūsu koṇesu gandhatelena dīpā jalitā, catūsu disāsu vivaritvā candanakaraṇḍakā ṭhapitā. Evaṃ bhagavā taṃ sattāhaṃ tattha vītināmetvā tato aparaṃ sattāhaṃ rājāyatane nisīdi.
අට්‌ඨමෙ සත්‌තාහෙ සක්‌කෙන දෙවානමින්‌දෙන ආභතං දන්‌තකට්‌ඨඤ්‌ච ඔසධහරීතකඤ්‌ච ඛාදිත්‌වා මුඛං ධොවිත්‌වා චතූහි ලොකපාලෙහි උපනීතෙ පච්‌චග්‌ඝෙ සෙලමයෙ පත්‌තෙ තපුස්‌සභල්‌ලිකානං පිණ්‌ඩපාතං පරිභුඤ්‌ජිත්‌වා පුන පච්‌චාගන්‌ත්‌වා අජපාලනිග්‍රොධෙ නිසින්‌නස්‌ස සබ්‌බබුද්‌ධානං ආචිණ්‌ණො අයං විතක්‌කො උදපාදි.
Aṭṭhame sattāhe sakkena devānamindena ābhataṃ dantakaṭṭhañca osadhaharītakañca khāditvā mukhaṃ dhovitvā catūhi lokapālehi upanīte paccagghe selamaye patte tapussabhallikānaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā puna paccāgantvā ajapālanigrodhe nisinnassa sabbabuddhānaṃ āciṇṇo ayaṃ vitakko udapādi.
තත්‌ථ පණ්‌ඩිතොති පණ්‌ඩිච්‌චෙන සමන්‌නාගතො. වියත්‌තොති වෙය්‍යත්‌තියෙන සමන්‌නාගතො. මෙධාවීති ඨානුප්‌පත්‌තියා පඤ්‌ඤාය සමන්‌නාගතො. අප්‌පරජක්‌ඛජාතිකොති සමාපත්‌තියා වික්‌ඛම්‌භිතත්‌තා නික්‌කිලෙසජාතිකො විසුද්‌ධසත්‌තො. ආජානිස්‌සතීති සල්‌ලක්‌ඛෙස්‌සති පටිවිජ්‌ඣිස්‌සති. ඤාණඤ්‌ච පන මෙති මය්‌හම්‌පි සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජි. භගවා කිර දෙවතාය කථිතෙනෙව නිට්‌ඨං අගන්‌ත්‌වා සයම්‌පි සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණෙන ඔලොකෙන්‌තො ඉතො සත්‌තමදිවසමත්‌ථකෙ කාලං කත්‌වා ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනෙ නිබ්‌බත්‌තොති අද්‌දස. තං සන්‌ධායාහ – ‘‘ඤාණඤ්‌ච පන මෙ දස්‌සනං උදපාදී’’ති. මහාජානියොති සත්‌තදිවසබ්‌භන්‌තරෙ පත්‌තබ්‌බමග්‌ගඵලතො පරිහීනත්‌තා මහතී ජානි අස්‌සාති මහාජානියො. අක්‌ඛණෙ නිබ්‌බත්‌තත්‌තා ගන්‌ත්‌වා දෙසියමානං ධම්‌මම්‌පිස්‌ස සොතුං සොතප්‌පසාදො නත්‌ථි, ඉධ ධම්‌මදෙසනට්‌ඨානං ආගමනපාදාපි නත්‌ථි, එවං මහාජානියො ජාතොති දස්‌සෙති. අභිදොසකාලඞ්‌කතොති අඩ්‌ඪරත්‌තෙ කාලඞ්‌කතො. ඤාණඤ්‌ච පන මෙති මය්‌හම්‌පි සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං උදපාදි. ඉධාපි කිර භගවා දෙවතාය වචනෙන සන්‌නිට්‌ඨානං අකත්‌වා සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණෙන ඔලොකෙන්‌තො ‘‘හිය්‍යො අඩ්‌ඪරත්‌තෙ කාලඞ්‌කත්‌වා උදකො රාමපුත්‌තො නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනෙ නිබ්‌බත්‌තො’’ති අද්‌දස. තස්‌මා එවමාහ. සෙසං පුරිමනයසදිසමෙව. බහුකාරාති බහූපකාරා. පධානපහිතත්‌තං උපට්‌ඨහිංසූති පධානත්‌ථාය පෙසිතත්‌තභාවං වසනට්‌ඨානෙ පරිවෙණසම්‌මජ්‌ජනෙන පත්‌තචීවරං ගහෙත්‌වා අනුබන්‌ධනෙන මුඛොදකදන්‌තකට්‌ඨදානාදිනා ච උපට්‌ඨහිංසු. කෙ පන තෙ පඤ්‌චවග්‌ගියා නාම? යෙතෙ –
Tattha paṇḍitoti paṇḍiccena samannāgato. Viyattoti veyyattiyena samannāgato. Medhāvīti ṭhānuppattiyā paññāya samannāgato. Apparajakkhajātikoti samāpattiyā vikkhambhitattā nikkilesajātiko visuddhasatto. Ājānissatīti sallakkhessati paṭivijjhissati. Ñāṇañca pana meti mayhampi sabbaññutaññāṇaṃ uppajji. Bhagavā kira devatāya kathiteneva niṭṭhaṃ agantvā sayampi sabbaññutaññāṇena olokento ito sattamadivasamatthake kālaṃ katvā ākiñcaññāyatane nibbattoti addasa. Taṃ sandhāyāha – ‘‘ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādī’’ti. Mahājāniyoti sattadivasabbhantare pattabbamaggaphalato parihīnattā mahatī jāni assāti mahājāniyo. Akkhaṇe nibbattattā gantvā desiyamānaṃ dhammampissa sotuṃ sotappasādo natthi, idha dhammadesanaṭṭhānaṃ āgamanapādāpi natthi, evaṃ mahājāniyo jātoti dasseti. Abhidosakālaṅkatoti aḍḍharatte kālaṅkato. Ñāṇañca pana meti mayhampi sabbaññutaññāṇaṃ udapādi. Idhāpi kira bhagavā devatāya vacanena sanniṭṭhānaṃ akatvā sabbaññutaññāṇena olokento ‘‘hiyyo aḍḍharatte kālaṅkatvā udako rāmaputto nevasaññānāsaññāyatane nibbatto’’ti addasa. Tasmā evamāha. Sesaṃ purimanayasadisameva. Bahukārāti bahūpakārā. Padhānapahitattaṃ upaṭṭhahiṃsūti padhānatthāya pesitattabhāvaṃ vasanaṭṭhāne pariveṇasammajjanena pattacīvaraṃ gahetvā anubandhanena mukhodakadantakaṭṭhadānādinā ca upaṭṭhahiṃsu. Ke pana te pañcavaggiyā nāma? Yete –
රාමො ධජො ලක්‌ඛණො ජොතිමන්‌ති,
Rāmo dhajo lakkhaṇo jotimanti,
යඤ්‌ඤො සුභොජො සුයාමො සුදත්‌තො;
Yañño subhojo suyāmo sudatto;
එතෙ තදා අට්‌ඨ අහෙසුං බ්‍රාහ්‌මණා,
Ete tadā aṭṭha ahesuṃ brāhmaṇā,
ඡළඞ්‌ගවා මන්‌තං වියාකරිංසූති.
Chaḷaṅgavā mantaṃ viyākariṃsūti.
බොධිසත්‌තස්‌ස ජාතකාලෙ සුපිනපටිග්‌ගාහකා චෙව ලක්‌ඛණපටිග්‌ගාහකා ච අට්‌ඨ බ්‍රාහ්‌මණා. තෙසු තයො ද්‌වෙධා බ්‍යාකරිංසු – ‘‘ඉමෙහි ලක්‌ඛණෙහි සමන්‌නාගතො අගාරං අජ්‌ඣාවසමානො රාජා හොති චක්‌කවත්‌තී, පබ්‌බජමානො බුද්‌ධො’’ති. පඤ්‌ච බ්‍රාහ්‌මණා එකංසබ්‍යාකරණා අහෙසුං – ‘‘ඉමෙහි ලක්‌ඛණෙහි සමන්‌නාගතො අගාරෙ න තිට්‌ඨති, බුද්‌ධොව හොතී’’ති. තෙසු පුරිමා තයො යථාමන්‌තපදං ගතා, ඉමෙ පන පඤ්‌ච මන්‌තපදං අතික්‌කන්‌තා. තෙ අත්‌තනා ලද්‌ධං පුණ්‌ණපත්‌තං ඤාතකානං විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා ‘‘අයං මහාපුරිසො අගාරං න අජ්‌ඣාවසිස්‌සති, එකන්‌තෙන බුද්‌ධො භවිස්‌සතී’’ති නිබ්‌බිතක්‌කා බොධිසත්‌තං උද්‌දිස්‌ස සමණපබ්‌බජ්‌ජං පබ්‌බජිතා. තෙසං පුත්‌තාතිපි වදන්‌ති. තං අට්‌ඨකථාය පටික්‌ඛිත්‌තං.
Bodhisattassa jātakāle supinapaṭiggāhakā ceva lakkhaṇapaṭiggāhakā ca aṭṭha brāhmaṇā. Tesu tayo dvedhā byākariṃsu – ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato agāraṃ ajjhāvasamāno rājā hoti cakkavattī, pabbajamāno buddho’’ti. Pañca brāhmaṇā ekaṃsabyākaraṇā ahesuṃ – ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato agāre na tiṭṭhati, buddhova hotī’’ti. Tesu purimā tayo yathāmantapadaṃ gatā, ime pana pañca mantapadaṃ atikkantā. Te attanā laddhaṃ puṇṇapattaṃ ñātakānaṃ vissajjetvā ‘‘ayaṃ mahāpuriso agāraṃ na ajjhāvasissati, ekantena buddho bhavissatī’’ti nibbitakkā bodhisattaṃ uddissa samaṇapabbajjaṃ pabbajitā. Tesaṃ puttātipi vadanti. Taṃ aṭṭhakathāya paṭikkhittaṃ.
එතෙ කිර දහරකාලෙයෙව බහූ මන්‌තෙ ජානිංසු, තස්‌මා තෙ බ්‍රාහ්‌මණා ආචරියට්‌ඨානෙ ඨපයිංසු. තෙ පච්‌ඡා අම්‌හෙහි පුත්‌තදාරජටං ඡඩ්‌ඩෙත්‌වා න සක්‌කා භවිස්‌සති පබ්‌බජිතුන්‌ති දහරකාලෙයෙව පබ්‌බජිත්‌වා රමණීයානි සෙනාසනානි පරිභුඤ්‌ජන්‌තා විචරිංසු. කාලෙන කාලං පන ‘‘කිං, භො, මහාපුරිසො මහාභිනික්‌ඛමනං නික්‌ඛන්‌තො’’ති පුච්‌ඡන්‌ති. මනුස්‌සා, ‘‘කුහිං තුම්‌හෙ මහාපුරිසං පස්‌සිස්‌සථ, තීසු පාසාදෙසු තිවිධනාටකමජ්‌ඣෙ දෙවො විය සම්‌පත්‌තිං අනුභොතී’’ති වදන්‌ති. තෙ සුත්‌වා, ‘‘න තාව මහාපුරිසස්‌ස ඤාණං පරිපාකං ගච්‌ඡතී’’ති අප්‌පොස්‌සුක්‌කා විහරිංසුයෙව. කස්‌මා පනෙත්‌ථ භගවා, ‘‘බහුකාරා ඛො ඉමෙ පඤ්‌චවග්‌ගියා’’ති ආහ? කිං උපකාරකානංයෙව එස ධම්‌මං දෙසෙති, අනුපකාරකානං න දෙසෙතීති? නො න දෙසෙති. පරිචයවසෙන හෙස ආළාරඤ්‌චෙව කාලාමං උදකඤ්‌ච රාමපුත්‌තං ඔලොකෙසි. එතස්‌මිං පන බුද්‌ධක්‌ඛෙත්‌තෙ ඨපෙත්‌වා අඤ්‌ඤාසිකොණ්‌ඩඤ්‌ඤං පඨමං ධම්‌මං සච්‌ඡිකාතුං සමත්‌ථො නාම නත්‌ථි. කස්‌මා? තථාවිධඋපනිස්‌සයත්‌තා.
Ete kira daharakāleyeva bahū mante jāniṃsu, tasmā te brāhmaṇā ācariyaṭṭhāne ṭhapayiṃsu. Te pacchā amhehi puttadārajaṭaṃ chaḍḍetvā na sakkā bhavissati pabbajitunti daharakāleyeva pabbajitvā ramaṇīyāni senāsanāni paribhuñjantā vicariṃsu. Kālena kālaṃ pana ‘‘kiṃ, bho, mahāpuriso mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto’’ti pucchanti. Manussā, ‘‘kuhiṃ tumhe mahāpurisaṃ passissatha, tīsu pāsādesu tividhanāṭakamajjhe devo viya sampattiṃ anubhotī’’ti vadanti. Te sutvā, ‘‘na tāva mahāpurisassa ñāṇaṃ paripākaṃ gacchatī’’ti appossukkā vihariṃsuyeva. Kasmā panettha bhagavā, ‘‘bahukārā kho ime pañcavaggiyā’’ti āha? Kiṃ upakārakānaṃyeva esa dhammaṃ deseti, anupakārakānaṃ na desetīti? No na deseti. Paricayavasena hesa āḷārañceva kālāmaṃ udakañca rāmaputtaṃ olokesi. Etasmiṃ pana buddhakkhette ṭhapetvā aññāsikoṇḍaññaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikātuṃ samattho nāma natthi. Kasmā? Tathāvidhaupanissayattā.
පුබ්‌බෙ කිර පුඤ්‌ඤකරණකාලෙ ද්‌වෙ භාතරො අහෙසුං. තෙ එකතොව සස්‌සං අකංසු. තත්‌ථ ජෙට්‌ඨකස්‌ස ‘‘එකස්‌මිං සස්‌සෙ නවවාරෙ අග්‌ගසස්‌සදානං මයා දාතබ්‌බ’’න්‌ති අහොසි. සො වප්‌පකාලෙ බීජග්‌ගං නාම දත්‌වා ගබ්‌භකාලෙ කනිට්‌ඨෙන සද්‌ධිං මන්‌තෙසි – ‘‘ගබ්‌භකාලෙ ගබ්‌භං ඵාලෙත්‌වා දස්‌සාමා’’ති. කනිට්‌ඨො ‘‘තරුණසස්‌සං නාසෙතුකාමොසී’’ති ආහ. ජෙට්‌ඨො කනිට්‌ඨස්‌ස අනනුවත්‌තනභාවං ඤත්‌වා ඛෙත්‌තං විභජිත්‌වා අත්‌තනො කොට්‌ඨාසතො ගබ්‌භං ඵාලෙත්‌වා ඛීරං නීහරිත්‌වා සප්‌පිඵාණිතෙහි යොජෙත්‌වා අදාසි, පුථුකකාලෙ පුථුකං කාරෙත්‌වා අදාසි, ලායනෙ ලායනග්‌ගං වෙණිකරණෙ වෙණග්‌ගං කලාපාදීසු කලාපග්‌ගං ඛළග්‌ගං භණ්‌ඩග්‌ගං කොට්‌ඨග්‌ගන්‌ති එවං එකසස්‌සෙ නවවාරෙ අග්‌ගදානං අදාසි. කනිට්‌ඨො පනස්‌ස උද්‌ධරිත්‌වා අදාසි, තෙසු ජෙට්‌ඨො අඤ්‌ඤාසිකොණ්‌ඩඤ්‌ඤත්‌ථෙරො ජාතො, කනිට්‌ඨො සුභද්‌දපරිබ්‌බාජකො. ඉති එකස්‌මිං සස්‌සෙ නවන්‌නං අග්‌ගදානානං දින්‌නත්‌තා ඨපෙත්‌වා ථෙරං අඤ්‌ඤො පඨමං ධම්‌මං සච්‌ඡිකාතුං සමත්‌ථො නාම නත්‌ථි. ‘‘බහුකාරා ඛො ඉමෙ පඤ්‌චවග්‌ගියා’’ති ඉදං පන උපකාරානුස්‌සරණමත්‌තකෙනෙව වුත්‌තං.
Pubbe kira puññakaraṇakāle dve bhātaro ahesuṃ. Te ekatova sassaṃ akaṃsu. Tattha jeṭṭhakassa ‘‘ekasmiṃ sasse navavāre aggasassadānaṃ mayā dātabba’’nti ahosi. So vappakāle bījaggaṃ nāma datvā gabbhakāle kaniṭṭhena saddhiṃ mantesi – ‘‘gabbhakāle gabbhaṃ phāletvā dassāmā’’ti. Kaniṭṭho ‘‘taruṇasassaṃ nāsetukāmosī’’ti āha. Jeṭṭho kaniṭṭhassa ananuvattanabhāvaṃ ñatvā khettaṃ vibhajitvā attano koṭṭhāsato gabbhaṃ phāletvā khīraṃ nīharitvā sappiphāṇitehi yojetvā adāsi, puthukakāle puthukaṃ kāretvā adāsi, lāyane lāyanaggaṃ veṇikaraṇe veṇaggaṃ kalāpādīsu kalāpaggaṃ khaḷaggaṃ bhaṇḍaggaṃ koṭṭhagganti evaṃ ekasasse navavāre aggadānaṃ adāsi. Kaniṭṭho panassa uddharitvā adāsi, tesu jeṭṭho aññāsikoṇḍaññatthero jāto, kaniṭṭho subhaddaparibbājako. Iti ekasmiṃ sasse navannaṃ aggadānānaṃ dinnattā ṭhapetvā theraṃ añño paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikātuṃ samattho nāma natthi. ‘‘Bahukārā kho ime pañcavaggiyā’’ti idaṃ pana upakārānussaraṇamattakeneva vuttaṃ.
ඉසිපතනෙ මිගදායෙති තස්‌මිං කිර පදෙසෙ අනුප්‌පන්‌නෙ බුද්‌ධෙ පච්‌චෙකසම්‌බුද්‌ධා ගන්‌ධමාදනපබ්‌බතෙ සත්‌තාහං නිරොධසමාපත්‌තියා වීතිනාමෙත්‌වා නිරොධා වුට්‌ඨාය නාගලතාදන්‌තකට්‌ඨං ඛාදිත්‌වා අනොතත්‌තදහෙ මුඛං ධොවිත්‌වා පත්‌තචීවරමාදාය ආකාසෙන ආගන්‌ත්‌වා නිපතන්‌ති. තත්‌ථ චීවරං පාරුපිත්‌වා නගරෙ පිණ්‌ඩාය චරිත්‌වා කතභත්‌තකිච්‌චා ගමනකාලෙපි තතොයෙව උප්‌පතිත්‌වා ගච්‌ඡන්‌ති. ඉති ඉසයො එත්‌ථ නිපතන්‌ති උප්‌පතන්‌ති චාති තං ඨානං ඉසිපතනන්‌ති සඞ්‌ඛං ගතං. මිගානං පන අභයත්‌ථාය දින්‌නත්‌තා මිගදායොති වුච්‌චති. තෙන වුත්‌තං ‘‘ඉසිපතනෙ මිගදායෙ’’ති.
Isipatane migadāyeti tasmiṃ kira padese anuppanne buddhe paccekasambuddhā gandhamādanapabbate sattāhaṃ nirodhasamāpattiyā vītināmetvā nirodhā vuṭṭhāya nāgalatādantakaṭṭhaṃ khāditvā anotattadahe mukhaṃ dhovitvā pattacīvaramādāya ākāsena āgantvā nipatanti. Tattha cīvaraṃ pārupitvā nagare piṇḍāya caritvā katabhattakiccā gamanakālepi tatoyeva uppatitvā gacchanti. Iti isayo ettha nipatanti uppatanti cāti taṃ ṭhānaṃ isipatananti saṅkhaṃ gataṃ. Migānaṃ pana abhayatthāya dinnattā migadāyoti vuccati. Tena vuttaṃ ‘‘isipatane migadāye’’ti.
285. අන්‌තරා ච ගයං අන්‌තරා ච බොධින්‌ති ගයාය ච බොධිස්‌ස ච විවරෙ තිගාවුතන්‌තරෙ ඨානෙ. බොධිමණ්‌ඩතො හි ගයා තීණි ගාවුතානි. බාරාණසී අට්‌ඨාරස යොජනානි. උපකො බොධිමණ්‌ඩස්‌ස ච ගයාය ච අන්‌තරෙ භගවන්‌තං අද්‌දස. අන්‌තරාසද්‌දෙන පන යුත්‌තත්‌තා උපයොගවචනං කතං. ඊදිසෙසු ච ඨානෙසු අක්‌ඛරචින්‌තකා ‘‘අන්‌තරා ගාමඤ්‌ච නදිඤ්‌ච යාතී’’ති එවං එකමෙව අන්‌තරාසද්‌දං පයුජ්‌ජන්‌ති. සො දුතියපදෙනපි යොජෙතබ්‌බො හොති . අයොජියමානෙ උපයොගවචනං න පාපුණාති. ඉධ පන යොජෙත්‌වා එව වුත්‌තොති. අද්‌ධානමග්‌ගපටිපන්‌නන්‌ති අද්‌ධානසඞ්‌ඛාතං මග්‌ගං පටිපන්‌නං, දීඝමග්‌ගපටිපන්‌නන්‌ති අත්‌ථො. අද්‌ධානමග්‌ගගමනසමයස්‌ස හි විභඞ්‌ගෙ ‘‘අද්‌ධයොජනං ගච්‌ඡිස්‌සාමීති භුඤ්‌ජිතබ්‌බ’’න්‌තිආදිවචනතො (පාචි. 218) අද්‌ධයොජනම්‌පි අද්‌ධානමග්‌ගො හොති. බොධිමණ්‌ඩතො පන ගයා තිගාවුතං.
285.Antarā ca gayaṃ antarā ca bodhinti gayāya ca bodhissa ca vivare tigāvutantare ṭhāne. Bodhimaṇḍato hi gayā tīṇi gāvutāni. Bārāṇasī aṭṭhārasa yojanāni. Upako bodhimaṇḍassa ca gayāya ca antare bhagavantaṃ addasa. Antarāsaddena pana yuttattā upayogavacanaṃ kataṃ. Īdisesu ca ṭhānesu akkharacintakā ‘‘antarā gāmañca nadiñca yātī’’ti evaṃ ekameva antarāsaddaṃ payujjanti. So dutiyapadenapi yojetabbo hoti . Ayojiyamāne upayogavacanaṃ na pāpuṇāti. Idha pana yojetvā eva vuttoti. Addhānamaggapaṭipannanti addhānasaṅkhātaṃ maggaṃ paṭipannaṃ, dīghamaggapaṭipannanti attho. Addhānamaggagamanasamayassa hi vibhaṅge ‘‘addhayojanaṃ gacchissāmīti bhuñjitabba’’ntiādivacanato (pāci. 218) addhayojanampi addhānamaggo hoti. Bodhimaṇḍato pana gayā tigāvutaṃ.
සබ්‌බාභිභූති සබ්‌බං තෙභූමකධම්‌මං අභිභවිත්‌වා ඨිතො. සබ්‌බවිදූති සබ්‌බං චතුභූමකධම්‌මං අවෙදිං අඤ්‌ඤාසිං. සබ්‌බෙසු ධම්‌මෙසු අනුපලිත්‌තොති සබ්‌බෙසු තෙභූමකධම්‌මෙසු කිලෙසලෙපනෙන අනුපලිත්‌තො. සබ්‌බං ජහොති සබ්‌බං තෙභූමකධම්‌මං ජහිත්‌වා ඨිතො. තණ්‌හාක්‌ඛයෙ විමුත්‌තොති තණ්‌හාක්‌ඛයෙ නිබ්‌බානෙ ආරම්‌මණතො විමුත්‌තො. සයං අභිඤ්‌ඤායාති සබ්‌බං චතුභූමකධම්‌මං අත්‌තනාව ජානිත්‌වා. කමුද්‌දිසෙය්‍යන්‌ති කං අඤ්‌ඤං ‘‘අයං මෙ ආචරියො’’ති උද්‌දිසෙය්‍යං.
Sabbābhibhūti sabbaṃ tebhūmakadhammaṃ abhibhavitvā ṭhito. Sabbavidūti sabbaṃ catubhūmakadhammaṃ avediṃ aññāsiṃ. Sabbesu dhammesu anupalittoti sabbesu tebhūmakadhammesu kilesalepanena anupalitto. Sabbaṃ jahoti sabbaṃ tebhūmakadhammaṃ jahitvā ṭhito. Taṇhākkhaye vimuttoti taṇhākkhaye nibbāne ārammaṇato vimutto. Sayaṃ abhiññāyāti sabbaṃ catubhūmakadhammaṃ attanāva jānitvā. Kamuddiseyyanti kaṃ aññaṃ ‘‘ayaṃ me ācariyo’’ti uddiseyyaṃ.
න මෙ ආචරියො අත්‌ථීති ලොකුත්‌තරධම්‌මෙ මය්‌හං ආචරියො නාම නත්‌ථි. නත්‌ථි මෙ පටිපුග්‌ගලොති මය්‌හං පටිභාගපුග්‌ගලො නාම නත්‌ථි. සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධොති සහෙතුනා නයෙන චත්‌තාරි සච්‌චානි සයං බුද්‌ධො. සීතිභූතොති සබ්‌බකිලෙසග්‌ගිනිබ්‌බාපනෙන සීතිභූතො. කිලෙසානංයෙව නිබ්‌බුතත්‌තා නිබ්‌බුතො. කාසිනං පුරන්‌ති කාසිරට්‌ඨෙ නගරං. ආහඤ්‌ඡං අමතදුන්‌දුභින්‌ති ධම්‌මචක්‌කපටිලාභාය අමතභෙරිං පහරිස්‌සාමීති ගච්‌ඡාමි. අරහසි අනන්‌තජිනොති අනන්‌තජිනොති භවිතුං යුත්‌තො. හුපෙය්‍ය පාවුසොති, ආවුසො, එවම්‌පි නාම භවෙය්‍ය. පක්‌කාමීති වඞ්‌කහාරජනපදං නාම අගමාසි.
Na me ācariyo atthīti lokuttaradhamme mayhaṃ ācariyo nāma natthi. Natthi me paṭipuggaloti mayhaṃ paṭibhāgapuggalo nāma natthi. Sammāsambuddhoti sahetunā nayena cattāri saccāni sayaṃ buddho. Sītibhūtoti sabbakilesagginibbāpanena sītibhūto. Kilesānaṃyeva nibbutattā nibbuto. Kāsinaṃ puranti kāsiraṭṭhe nagaraṃ. Āhañchaṃ amatadundubhinti dhammacakkapaṭilābhāya amatabheriṃ paharissāmīti gacchāmi. Arahasi anantajinoti anantajinoti bhavituṃ yutto. Hupeyya pāvusoti, āvuso, evampi nāma bhaveyya. Pakkāmīti vaṅkahārajanapadaṃ nāma agamāsi.
තත්‌ථෙකං මිගලුද්‌දකගාමකං නිස්‌සාය වාසං කප්‌පෙසි. ජෙට්‌ඨකලුද්‌දකො තං උපට්‌ඨාසි. තස්‌මිඤ්‌ච ජනපදෙ චණ්‌ඩා මක්‌ඛිකා හොන්‌ති. අථ නං එකාය චාටියා වසාපෙසුං, මිගලුද්‌දකො දූරෙ මිගවං ගච්‌ඡන්‌තො ‘‘අම්‌හාකං අරහන්‌තෙ මා පමජ්‌ජී’’ති ඡාවං නාම ධීතරං ආණාපෙත්‌වා අගමාසි සද්‌ධිං පුත්‌තභාතුකෙහි. සා චස්‌ස ධීතා දස්‌සනීයා හොති කොට්‌ඨාසසම්‌පන්‌නා. දුතියදිවසෙ උපකො ඝරං ආගතො තං දාරිකං සබ්‌බං උපචාරං කත්‌වා පරිවිසිතුං උපගතං දිස්‌වා රාගෙන අභිභූතො භුඤ්‌ජිතුම්‌පි අසක්‌කොන්‌තො භාජනෙන භත්‌තං ආදාය වසනට්‌ඨානං ගන්‌ත්‌වා භත්‌තං එකමන්‌තෙ නික්‌ඛිපිත්‌වා සචෙ ඡාවං ලභාමි, ජීවාමි, නො චෙ, මරාමීති නිරාහාරො සයි. සත්‌තමෙ දිවසෙ මාගවිකො ආගන්‌ත්‌වා ධීතරං උපකස්‌ස පවත්‌තිං පුච්‌ඡි. සා ‘‘එකදිවසමෙව ආගන්‌ත්‌වා පුන නාගතපුබ්‌බො’’ති ආහ. මාගවිකො ආගතවෙසෙනෙව නං උපසඞ්‌කමිත්‌වා පුච්‌ඡිස්‌සාමීති තංඛණංයෙව ගන්‌ත්‌වා ‘‘කිං, භන්‌තෙ, අප්‌ඵාසුක’’න්‌ති පාදෙ පරාමසන්‌තො පුච්‌ඡි. උපකො නිත්‌ථුනන්‌තො පරිවත්‌තතියෙව. සො ‘‘වදථ භන්‌තෙ, යං මයා සක්‌කා කාතුං, තං සබ්‌බං කරිස්‌සාමී’’ති ආහ. උපකො, ‘‘සචෙ ඡාවං ලභාමි, ජීවාමි, නො චෙ, ඉධෙව මරණං සෙය්‍යො’’ති ආහ. ජානාසි පන, භන්‌තෙ, කිඤ්‌චි සිප්‌පන්‌ති. න ජානාමීති. න, භන්‌තෙ, කිඤ්‌චි සිප්‌පං අජානන්‌තෙන සක්‌කා ඝරාවාසං අධිට්‌ඨාතුන්‌ති.
Tatthekaṃ migaluddakagāmakaṃ nissāya vāsaṃ kappesi. Jeṭṭhakaluddako taṃ upaṭṭhāsi. Tasmiñca janapade caṇḍā makkhikā honti. Atha naṃ ekāya cāṭiyā vasāpesuṃ, migaluddako dūre migavaṃ gacchanto ‘‘amhākaṃ arahante mā pamajjī’’ti chāvaṃ nāma dhītaraṃ āṇāpetvā agamāsi saddhiṃ puttabhātukehi. Sā cassa dhītā dassanīyā hoti koṭṭhāsasampannā. Dutiyadivase upako gharaṃ āgato taṃ dārikaṃ sabbaṃ upacāraṃ katvā parivisituṃ upagataṃ disvā rāgena abhibhūto bhuñjitumpi asakkonto bhājanena bhattaṃ ādāya vasanaṭṭhānaṃ gantvā bhattaṃ ekamante nikkhipitvā sace chāvaṃ labhāmi, jīvāmi, no ce, marāmīti nirāhāro sayi. Sattame divase māgaviko āgantvā dhītaraṃ upakassa pavattiṃ pucchi. Sā ‘‘ekadivasameva āgantvā puna nāgatapubbo’’ti āha. Māgaviko āgataveseneva naṃ upasaṅkamitvā pucchissāmīti taṃkhaṇaṃyeva gantvā ‘‘kiṃ, bhante, apphāsuka’’nti pāde parāmasanto pucchi. Upako nitthunanto parivattatiyeva. So ‘‘vadatha bhante, yaṃ mayā sakkā kātuṃ, taṃ sabbaṃ karissāmī’’ti āha. Upako, ‘‘sace chāvaṃ labhāmi, jīvāmi, no ce, idheva maraṇaṃ seyyo’’ti āha. Jānāsi pana, bhante, kiñci sippanti. Na jānāmīti. Na, bhante, kiñci sippaṃ ajānantena sakkā gharāvāsaṃ adhiṭṭhātunti.
සො ආහ – ‘‘නාහං කිඤ්‌චි සිප්‌පං ජානාමි, අපිච තුම්‌හාකං මංසහාරකො භවිස්‌සාමි, මංසඤ්‌ච වික්‌කීණිස්‌සාමී’’ති. මාගවිකො, ‘‘අම්‌හාකම්‌පි එතදෙව රුච්‌චතී’’ති උත්‌තරසාටකං දත්‌වා ඝරං ආනෙත්‌වා ධීතරං අදාසි. තෙසං සංවාසමන්‌වාය පුත්‌තො විජායි. සුභද්‌දොතිස්‌ස නාමං අකංසු. ඡාවා තස්‌ස රොදනකාලෙ ‘‘මංසහාරකස්‌ස පුත්‌ත, මිගලුද්‌දකස්‌ස පුත්‌ත මා රොදී’’තිආදීනි වදමානා පුත්‌තතොසනගීතෙන උපකං උප්‌පණ්‌ඩෙසි. භද්‌දෙ ත්‌වං මං අනාථොති මඤ්‌ඤසි. අත්‌ථි මෙ අනන්‌තජිනො නාම සහායො. තස්‌සාහං සන්‌තිකෙ ගමිස්‌සාමීති ආහ. ඡාවා එවමයං අට්‌ටීයතීති ඤත්‌වා පුනප්‌පුනං කථෙති. සො එකදිවසං අනාරොචෙත්‌වාව මජ්‌ඣිමදෙසාභිමුඛො පක්‌කාමි.
So āha – ‘‘nāhaṃ kiñci sippaṃ jānāmi, apica tumhākaṃ maṃsahārako bhavissāmi, maṃsañca vikkīṇissāmī’’ti. Māgaviko, ‘‘amhākampi etadeva ruccatī’’ti uttarasāṭakaṃ datvā gharaṃ ānetvā dhītaraṃ adāsi. Tesaṃ saṃvāsamanvāya putto vijāyi. Subhaddotissa nāmaṃ akaṃsu. Chāvā tassa rodanakāle ‘‘maṃsahārakassa putta, migaluddakassa putta mā rodī’’tiādīni vadamānā puttatosanagītena upakaṃ uppaṇḍesi. Bhadde tvaṃ maṃ anāthoti maññasi. Atthi me anantajino nāma sahāyo. Tassāhaṃ santike gamissāmīti āha. Chāvā evamayaṃ aṭṭīyatīti ñatvā punappunaṃ katheti. So ekadivasaṃ anārocetvāva majjhimadesābhimukho pakkāmi.
භගවා ච තෙන සමයෙන සාවත්‌ථියං විහරති ජෙතවනෙ මහාවිහාරෙ. අථ ඛො භගවා පටිකච්‌චෙව භික්‌ඛූ ආණාපෙසි – ‘‘යො, භික්‌ඛවෙ, ‘අනන්‌තජිනො’ති පුච්‌ඡමානො ආගච්‌ඡති, තස්‌ස මං දස්‌සෙය්‍යාථා’’ති. උපකොපි ඛො ‘‘කුහිං අනන්‌තජිනො වසතී’’ති පුච්‌ඡන්‌තො අනුපුබ්‌බෙන සාවත්‌ථිං ආගන්‌ත්‌වා විහාරමජ්‌ඣෙ ඨත්‌වා කුහිං අනන්‌තජිනොති පුච්‌ඡි. තං භික්‌ඛූ භගවතො සන්‌තිකං නයිංසු. සො භගවන්‌තං දිස්‌වා – ‘‘සඤ්‌ජානාථ මං භගවා’’ති ආහ. ආම, උපක, සඤ්‌ජානාමි, කුහිං පන ත්‌වං වසිත්‌ථාති. වඞ්‌කහාරජනපදෙ, භන්‌තෙති. උපක, මහල්‌ලකොසි ජාතො පබ්‌බජිතුං සක්‌ඛිස්‌සසීති. පබ්‌බජිස්‌සාමි, භන්‌තෙති. භගවා පබ්‌බාජෙත්‌වා තස්‌ස කම්‌මට්‌ඨානං අදාසි. සො කම්‌මට්‌ඨානෙ කම්‌මං කරොන්‌තො අනාගාමිඵලෙ පතිට්‌ඨාය කාලං කත්‌වා අවිහෙසු නිබ්‌බත්‌තො. නිබ්‌බත්‌තක්‌ඛණෙයෙව අරහත්‌තං පාපුණීති. අවිහෙසු නිබ්‌බත්‌තමත්‌තා හි සත්‌ත ජනා අරහත්‌තං පාපුණිංසු, තෙසං සො අඤ්‌ඤතරො.
Bhagavā ca tena samayena sāvatthiyaṃ viharati jetavane mahāvihāre. Atha kho bhagavā paṭikacceva bhikkhū āṇāpesi – ‘‘yo, bhikkhave, ‘anantajino’ti pucchamāno āgacchati, tassa maṃ dasseyyāthā’’ti. Upakopi kho ‘‘kuhiṃ anantajino vasatī’’ti pucchanto anupubbena sāvatthiṃ āgantvā vihāramajjhe ṭhatvā kuhiṃ anantajinoti pucchi. Taṃ bhikkhū bhagavato santikaṃ nayiṃsu. So bhagavantaṃ disvā – ‘‘sañjānātha maṃ bhagavā’’ti āha. Āma, upaka, sañjānāmi, kuhiṃ pana tvaṃ vasitthāti. Vaṅkahārajanapade, bhanteti. Upaka, mahallakosi jāto pabbajituṃ sakkhissasīti. Pabbajissāmi, bhanteti. Bhagavā pabbājetvā tassa kammaṭṭhānaṃ adāsi. So kammaṭṭhāne kammaṃ karonto anāgāmiphale patiṭṭhāya kālaṃ katvā avihesu nibbatto. Nibbattakkhaṇeyeva arahattaṃ pāpuṇīti. Avihesu nibbattamattā hi satta janā arahattaṃ pāpuṇiṃsu, tesaṃ so aññataro.
වුත්‌තඤ්‌හෙතං –
Vuttañhetaṃ –
‘‘අවිහං උපපන්‌නාසෙ, විමුත්‌තා සත්‌ත භික්‌ඛවො;
‘‘Avihaṃ upapannāse, vimuttā satta bhikkhavo;
රාගදොසපරික්‌ඛීණා, තිණ්‌ණා ලොකෙ විසත්‌තිකං.
Rāgadosaparikkhīṇā, tiṇṇā loke visattikaṃ.
උපකො පලගණ්‌ඩො ච, පුක්‌කුසාති ච තෙ තයො;
Upako palagaṇḍo ca, pukkusāti ca te tayo;
භද්‌දියො ඛණ්‌ඩදෙවො ච, බහුරග්‌ගි ච සඞ්‌ගියො;
Bhaddiyo khaṇḍadevo ca, bahuraggi ca saṅgiyo;
තෙ හිත්‌වා මානුසං දෙහං, දිබ්‌බයොගං උපජ්‌ඣගු’’න්‌ති. (සං. නි. 1.105);
Te hitvā mānusaṃ dehaṃ, dibbayogaṃ upajjhagu’’nti. (saṃ. ni. 1.105);
286. සණ්‌ඨපෙසුන්‌ති කතිකං අකංසු. බාහුල්‌ලිකොති චීවරබාහුල්‌ලාදීනං අත්‌ථාය පටිපන්‌නො. පධානවිබ්‌භන්‌තොති පධානතො විබ්‌භන්‌තො භට්‌ඨො පරිහීනො. ආවත්‌තො බාහුල්‌ලායාති චීවරාදීනං බහුලභාවත්‌ථාය ආවත්‌තො. අපිච ඛො ආසනං ඨපෙතබ්‌බන්‌ති අපිච ඛො පනස්‌ස උච්‌චකුලෙ නිබ්‌බත්‌තස්‌ස ආසනමත්‌තං ඨපෙතබ්‌බන්‌ති වදිංසු. නාසක්‌ඛිංසූති බුද්‌ධානුභාවෙන බුද්‌ධතෙජසා අභිභූතා අත්‌තනො කතිකාය ඨාතුං නාසක්‌ඛිංසු. නාමෙන ච ආවුසොවාදෙන ච සමුදාචරන්‌තීති ගොතමාති, ආවුසොති ච වදන්‌ති. ආවුසො ගොතම, මයං උරුවෙලායං පධානකාලෙ තුය්‌හං පත්‌තචීවරං ගහෙත්‌වා විචරිම්‌හා, මුඛොදකං දන්‌තකට්‌ඨං අදම්‌හා, වුත්‌ථපරිවෙණං සම්‌මජ්‌ජිම්‌හා, පච්‌ඡා කො තෙ වත්‌තප්‌පටිපත්‌තිමකාසි, කච්‌චි අම්‌හෙසු පක්‌කන්‌තෙසු න චින්‌තයිත්‌ථාති එවරූපිං කථං කථෙන්‌තීති අත්‌ථො. ඉරියායාති දුක්‌කරඉරියාය. පටිපදායාති දුක්‌කරපටිපත්‌තියා. දුක්‌කරකාරිකායාති පසතපසත-මුග්‌ගයූසාදිආහරකරණාදිනා දුක්‌කරකරණෙන. අභිජානාථ මෙ නොති අභිජානාථ නු මම. එවරූපං පභාවිතමෙතන්‌ති එතං එවරූපං වාක්‍යභෙදන්‌ති අත්‌ථො. අපි නු අහං උරුවෙලාය පධානෙ තුම්‌හාකං සඞ්‌ගණ්‌හනත්‌ථං අනුක්‌කණ්‌ඨනත්‌ථං රත්‌තිං වා දිවා වා ආගන්‌ත්‌වා, – ‘‘ආවුසො, මා විතක්‌කයිත්‌ථ, මය්‌හං ඔභාසො වා නිමිත්‌තං වා පඤ්‌ඤායතී’’ති එවරූපං කඤ්‌චි වචනභෙදං අකාසින්‌ති අධිප්‌පායො. තෙ එකපදෙනෙව සතිං ලභිත්‌වා උප්‌පන්‌නගාරවා, ‘‘හන්‌ද අද්‌ධා එස බුද්‌ධො ජාතො’’ති සද්‌දහිත්‌වා නො හෙතං, භන්‌තෙති ආහංසු. අසක්‌ඛිං ඛො අහං, භික්‌ඛවෙ, පඤ්‌චවග්‌ගියෙ භික්‌ඛූ සඤ්‌ඤාපෙතුන්‌ති අහං , භික්‌ඛවෙ, පඤ්‌චවග්‌ගියෙ භික්‌ඛූ බුද්‌ධො අහන්‌ති ජානාපෙතුං අසක්‌ඛිං. තදා පන භගවා උපොසථදිවසෙයෙව ආගච්‌ඡි. අත්‌තනො බුද්‌ධභාවං ජානාපෙත්‌වා කොණ්‌ඩඤ්‌ඤත්‌ථෙරං කායසක්‌ඛිං කත්‌වා ධම්‌මචක්‌කප්‌පවත්‌තනසුත්‌තං කථෙසි. සුත්‌තපරියොසානෙ ථෙරො අට්‌ඨාරසහි බ්‍රහ්‌මකොටීහි සද්‌ධිං සොතාපත්‌තිඵලෙ පතිට්‌ඨාසි. සූරියෙ ධරමානෙයෙව දෙසනා නිට්‌ඨාසි. භගවා තත්‌ථෙව වස්‌සං උපගච්‌ඡි.
286.Saṇṭhapesunti katikaṃ akaṃsu. Bāhullikoti cīvarabāhullādīnaṃ atthāya paṭipanno. Padhānavibbhantoti padhānato vibbhanto bhaṭṭho parihīno. Āvatto bāhullāyāti cīvarādīnaṃ bahulabhāvatthāya āvatto. Apica kho āsanaṃ ṭhapetabbanti apica kho panassa uccakule nibbattassa āsanamattaṃ ṭhapetabbanti vadiṃsu. Nāsakkhiṃsūti buddhānubhāvena buddhatejasā abhibhūtā attano katikāya ṭhātuṃ nāsakkhiṃsu. Nāmena ca āvusovādena ca samudācarantīti gotamāti, āvusoti ca vadanti. Āvuso gotama, mayaṃ uruvelāyaṃ padhānakāle tuyhaṃ pattacīvaraṃ gahetvā vicarimhā, mukhodakaṃ dantakaṭṭhaṃ adamhā, vutthapariveṇaṃ sammajjimhā, pacchā ko te vattappaṭipattimakāsi, kacci amhesu pakkantesu na cintayitthāti evarūpiṃ kathaṃ kathentīti attho. Iriyāyāti dukkarairiyāya. Paṭipadāyāti dukkarapaṭipattiyā. Dukkarakārikāyāti pasatapasata-muggayūsādiāharakaraṇādinā dukkarakaraṇena. Abhijānātha me noti abhijānātha nu mama. Evarūpaṃ pabhāvitametanti etaṃ evarūpaṃ vākyabhedanti attho. Api nu ahaṃ uruvelāya padhāne tumhākaṃ saṅgaṇhanatthaṃ anukkaṇṭhanatthaṃ rattiṃ vā divā vā āgantvā, – ‘‘āvuso, mā vitakkayittha, mayhaṃ obhāso vā nimittaṃ vā paññāyatī’’ti evarūpaṃ kañci vacanabhedaṃ akāsinti adhippāyo. Te ekapadeneva satiṃ labhitvā uppannagāravā, ‘‘handa addhā esa buddho jāto’’ti saddahitvā no hetaṃ, bhanteti āhaṃsu. Asakkhiṃ kho ahaṃ, bhikkhave, pañcavaggiye bhikkhū saññāpetunti ahaṃ , bhikkhave, pañcavaggiye bhikkhū buddho ahanti jānāpetuṃ asakkhiṃ. Tadā pana bhagavā uposathadivaseyeva āgacchi. Attano buddhabhāvaṃ jānāpetvā koṇḍaññattheraṃ kāyasakkhiṃ katvā dhammacakkappavattanasuttaṃ kathesi. Suttapariyosāne thero aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi. Sūriye dharamāneyeva desanā niṭṭhāsi. Bhagavā tattheva vassaṃ upagacchi.
ද්‌වෙපි සුදං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛූ ඔවදාමීතිආදි පාටිපදදිවසතො පට්‌ඨාය පිණ්‌ඩපාතත්‌ථායපි ගාමං අප්‌පවිසනදීපනත්‌ථං වුත්‌තං. තෙසඤ්‌හි භික්‌ඛූනං කම්‌මට්‌ඨානෙසු උප්‌පන්‌නමලවිසොධනත්‌ථං භගවා අන්‌තොවිහාරෙයෙව අහොසි. උප්‌පන්‌නෙ උප්‌පන්‌නෙ කම්‌මට්‌ඨානමලෙ තෙපි භික්‌ඛූ භගවතො සන්‌තිකං ගන්‌ත්‌වා පුච්‌ඡන්‌ති. භගවාපි තෙසං නිසින්‌නට්‌ඨානං ගන්‌ත්‌වා මලං විනොදෙති. අථ නෙසං භගවතා එවං නීහටභත්‌තෙන ඔවදියමානානං වප්‌පත්‌ථෙරො පාටිපදදිවසෙ සොතාපන්‌නො අහොසි. භද්‌දියත්‌ථෙරො දුතියායං, මහානාමත්‌ථෙරො තතියායං, අස්‌සජිත්‌ථෙරො චතුත්‌ථියං. පක්‌ඛස්‌ස පන පඤ්‌චමියං සබ්‌බෙව තෙ එකතො සන්‌නිපාතෙත්‌වා අනත්‌තලක්‌ඛණසුත්‌තං කථෙසි, සුත්‌තපරියොසානෙ සබ්‌බෙපි අරහත්‌තඵලෙ පතිට්‌ඨහිංසු. තෙනාහ – ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, පඤ්‌චවග්‌ගියා භික්‌ඛූ මයා එවං ඔවදියමානා…පෙ.… අනුත්‌තරං යොගක්‌ඛෙමං නිබ්‌බානං අජ්‌ඣගමංසු…පෙ.… නත්‌ථි දානි පුනබ්‌භවො’’ති. එත්‌තකං කථාමග්‌ගං භගවා යං පුබ්‌බෙ අවච – ‘‘තුම්‌හෙපි මමඤ්‌චෙව පඤ්‌චවග්‌ගියානඤ්‌ච මග්‌ගං ආරුළ්‌හා, අරියපරියෙසනා තුම්‌හාකං පරියෙසනා’’ති ඉමං එකමෙව අනුසන්‌ධිං දස්‌සෙන්‌තො ආහරි.
Dvepi sudaṃ, bhikkhave, bhikkhū ovadāmītiādi pāṭipadadivasato paṭṭhāya piṇḍapātatthāyapi gāmaṃ appavisanadīpanatthaṃ vuttaṃ. Tesañhi bhikkhūnaṃ kammaṭṭhānesu uppannamalavisodhanatthaṃ bhagavā antovihāreyeva ahosi. Uppanne uppanne kammaṭṭhānamale tepi bhikkhū bhagavato santikaṃ gantvā pucchanti. Bhagavāpi tesaṃ nisinnaṭṭhānaṃ gantvā malaṃ vinodeti. Atha nesaṃ bhagavatā evaṃ nīhaṭabhattena ovadiyamānānaṃ vappatthero pāṭipadadivase sotāpanno ahosi. Bhaddiyatthero dutiyāyaṃ, mahānāmatthero tatiyāyaṃ, assajitthero catutthiyaṃ. Pakkhassa pana pañcamiyaṃ sabbeva te ekato sannipātetvā anattalakkhaṇasuttaṃ kathesi, suttapariyosāne sabbepi arahattaphale patiṭṭhahiṃsu. Tenāha – ‘‘atha kho, bhikkhave, pañcavaggiyā bhikkhū mayā evaṃ ovadiyamānā…pe… anuttaraṃ yogakkhemaṃ nibbānaṃ ajjhagamaṃsu…pe… natthi dāni punabbhavo’’ti. Ettakaṃ kathāmaggaṃ bhagavā yaṃ pubbe avaca – ‘‘tumhepi mamañceva pañcavaggiyānañca maggaṃ āruḷhā, ariyapariyesanā tumhākaṃ pariyesanā’’ti imaṃ ekameva anusandhiṃ dassento āhari.
287. ඉදානි යස්‌මා න අගාරියානංයෙව පඤ්‌චකාමගුණපරියෙසනා හොති, අනගාරියානම්‌පි චත්‌තාරො පච්‌චයෙ අප්‌පච්‌චවෙක්‌ඛිත්‌වා පරිභුඤ්‌ජන්‌තානං පඤ්‌චකාමගුණවසෙන අනරියපරියෙසනා හොති, තස්‌මා තං දස්‌සෙතුං පඤ්‌චිමෙ, භික්‌ඛවෙ, කාමගුණාතිආදිමාහ. තත්‌ථ නවරත්‌තෙසු පත්‌තචීවරාදීසු චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤෙය්‍යා රූපාතිආදයො චත්‌තාරො කාමගුණා ලබ්‌භන්‌ති. රසො පනෙත්‌ථ පරිභොගරසො හොති. මනුඤ්‌ඤෙ පිණ්‌ඩපාතෙ භෙසජ්‌ජෙ ච පඤ්‌චපි ලබ්‌භන්‌ති. සෙනාසනම්‌හි චීවරෙ විය චත්‌තාරො. රසො පන එත්‌ථාපි පරිභොගරසොව. යෙ හි කෙචි, භික්‌ඛවෙති කස්‌මා ආරභි? එවං පඤ්‌ච කාමගුණෙ දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි යෙ එවං වදෙය්‍යුං, ‘‘පබ්‌බජිතකාලතො පට්‌ඨාය අනරියපරියෙසනා නාම කුතො, අරියපරියෙසනාව පබ්‌බජිතාන’’න්‌ති, තෙසං පටිසෙධනත්‌ථාය ‘‘පබ්‌බජිතානම්‌පි චතූසු පච්‌චයෙසු අප්‌පච්‌චවෙක්‌ඛණපරිභොගො අනරියපරියෙසනා එවා’’ති දස්‌සෙතුං ඉමං දෙසනං ආරභි. තත්‌ථ ගධිතාති තණ්‌හාගෙධෙන ගධිතා. මුච්‌ඡිතාති තණ්‌හාමුච්‌ඡාය මුච්‌ඡිතා . අජ්‌ඣොපන්‌නාති තණ්‌හාය අජ්‌ඣොගාළ්‌හා. අනාදීනවදස්‌සාවිනොති ආදීනවං අපස්‌සන්‌තා. අනිස්‌සරණපඤ්‌ඤාති නිස්‌සරණං වුච්‌චති පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණං. තෙ තෙන විරහිතා.
287. Idāni yasmā na agāriyānaṃyeva pañcakāmaguṇapariyesanā hoti, anagāriyānampi cattāro paccaye appaccavekkhitvā paribhuñjantānaṃ pañcakāmaguṇavasena anariyapariyesanā hoti, tasmā taṃ dassetuṃ pañcime, bhikkhave, kāmaguṇātiādimāha. Tattha navarattesu pattacīvarādīsu cakkhuviññeyyā rūpātiādayo cattāro kāmaguṇā labbhanti. Raso panettha paribhogaraso hoti. Manuññe piṇḍapāte bhesajje ca pañcapi labbhanti. Senāsanamhi cīvare viya cattāro. Raso pana etthāpi paribhogarasova. Ye hi keci, bhikkhaveti kasmā ārabhi? Evaṃ pañca kāmaguṇe dassetvā idāni ye evaṃ vadeyyuṃ, ‘‘pabbajitakālato paṭṭhāya anariyapariyesanā nāma kuto, ariyapariyesanāva pabbajitāna’’nti, tesaṃ paṭisedhanatthāya ‘‘pabbajitānampi catūsu paccayesu appaccavekkhaṇaparibhogo anariyapariyesanā evā’’ti dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi. Tattha gadhitāti taṇhāgedhena gadhitā. Mucchitāti taṇhāmucchāya mucchitā . Ajjhopannāti taṇhāya ajjhogāḷhā. Anādīnavadassāvinoti ādīnavaṃ apassantā. Anissaraṇapaññāti nissaraṇaṃ vuccati paccavekkhaṇañāṇaṃ. Te tena virahitā.
ඉදානි තස්‌සත්‌ථස්‌ස සාධකං උපමං දස්‌සෙන්‌තො සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙතිආදිමාහ. තත්‍රෙවං ඔපම්‌මසංසන්‌දනං වෙදිතබ්‌බං – ආරඤ්‌ඤකමගො විය හි සමණබ්‍රාහ්‌මණා, ලුද්‌දකෙන අරඤ්‌ඤෙ ඨපිතපාසො විය චත්‌තාරො පච්‌චයා, තස්‌ස ලුද්‌දස්‌ස පාසරාසිං අජ්‌ඣොත්‌ථරිත්‌වා සයනකාලො විය තෙසං චත්‌තාරො පච්‌චයෙ අප්‌පච්‌චවෙක්‌ඛිත්‌වා පරිභොගකාලො. ලුද්‌දකෙ ආගච්‌ඡන්‌තෙ මගස්‌ස යෙන කාමං අගමනකාලො විය සමණබ්‍රාහ්‌මණානං මාරස්‌ස යථාකාමකරණීයකාලො, මාරවසං උපගතභාවොති අත්‌ථො. මගස්‌ස පන අබද්‌ධස්‌ස පාසරාසිං අධිසයිතකාලො විය සමණබ්‍රාහ්‌මණානං චතූසු පච්‌චයෙසු පච්‌චවෙක්‌ඛණපරිභොගො, ලුද්‌දකෙ ආගච්‌ඡන්‌තෙ මගස්‌ස යෙන කාමං ගමනං විය සමණබ්‍රාහ්‌මණානං මාරවසං අනුපගමනං වෙදිතබ්‌බං. විස්‌සත්‌ථොති නිබ්‌භයො නිරාසඞ්‌කො. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානත්‌ථමෙවාති.
Idāni tassatthassa sādhakaṃ upamaṃ dassento seyyathāpi, bhikkhavetiādimāha. Tatrevaṃ opammasaṃsandanaṃ veditabbaṃ – āraññakamago viya hi samaṇabrāhmaṇā, luddakena araññe ṭhapitapāso viya cattāro paccayā, tassa luddassa pāsarāsiṃ ajjhottharitvā sayanakālo viya tesaṃ cattāro paccaye appaccavekkhitvā paribhogakālo. Luddake āgacchante magassa yena kāmaṃ agamanakālo viya samaṇabrāhmaṇānaṃ mārassa yathākāmakaraṇīyakālo, māravasaṃ upagatabhāvoti attho. Magassa pana abaddhassa pāsarāsiṃ adhisayitakālo viya samaṇabrāhmaṇānaṃ catūsu paccayesu paccavekkhaṇaparibhogo, luddake āgacchante magassa yena kāmaṃ gamanaṃ viya samaṇabrāhmaṇānaṃ māravasaṃ anupagamanaṃ veditabbaṃ. Vissatthoti nibbhayo nirāsaṅko. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමනිකායට්‌ඨකථාය
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
පාසරාසිසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Pāsarāsisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
අරියපරියෙසනාතිපි එතස්‌සෙව නාමං.
Ariyapariyesanātipi etasseva nāmaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 6. පාසරාසිසුත්‌තං • 6. Pāsarāsisuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 6. පාසරාසිසුත්‌තවණ්‌ණනා • 6. Pāsarāsisuttavaṇṇanā
