| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಹಾನಿದ್ದೇಸ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Mahāniddesa-aṭṭhakathā |
೮. ಪಸೂರಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
8. Pasūrasuttaniddesavaṇṇanā
೫೯. ಅಟ್ಠಮೇ ಪಸೂರಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸೇ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ತಾವ ಸಙ್ಖೇಪೋ – ಇಮೇ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಇಧೇವ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಞ್ಞೇಸು ಪನ ಧಮ್ಮೇಸು ವಿಸುದ್ಧಿಂ ನಾಹು, ಏವಂ ಯಂ ಅತ್ತನೋ ಸತ್ಥಾರಾದಿಂ ನಿಸ್ಸಿತಾ, ತತ್ಥೇವ ‘‘ಏಸ ವಾದೋ ಸುಭೋ’’ತಿ ಏವಂ ಸುಭವಾದಾ ಹುತ್ವಾ ಪುಥೂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿಆದೀಸು ಪಚ್ಚೇಕಸಚ್ಚೇಸು ನಿವಿಟ್ಠಾ।
59. Aṭṭhame pasūrasuttaniddese paṭhamagāthāya tāva saṅkhepo – ime diṭṭhigatikā attano diṭṭhiṃ sandhāya ‘‘idheva suddhī’’ti vadanti. Aññesu pana dhammesu visuddhiṃ nāhu, evaṃ yaṃ attano satthārādiṃ nissitā, tattheva ‘‘esa vādo subho’’ti evaṃ subhavādā hutvā puthū samaṇabrāhmaṇā ‘‘sassato loko’’tiādīsu paccekasaccesu niviṭṭhā.
ಸಬ್ಬೇ ಪರವಾದೇ ಖಿಪನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಾ ಪರಲದ್ಧಿಯೋ ಛಡ್ಡೇನ್ತಿ। ಉಕ್ಖಿಪನ್ತೀತಿ ದೂರತೋ ಖಿಪನ್ತಿ। ಪರಿಕ್ಖಿಪನ್ತೀತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಖಿಪನ್ತಿ। ಸುಭವಾದಾತಿ ನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸಪದಂ। ಸೋಭನವಾದಾತಿ ‘‘ಏತಂ ಸುನ್ದರ’’ನ್ತಿ ಕಥೇನ್ತಾ। ಪಣ್ಡಿತವಾದಾತಿ ‘‘ಪಣ್ಡಿತಾ ಮಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಕಥೇನ್ತಾ। ಥಿರವಾದಾತಿ ‘‘ನಿದ್ದೋಸವಾದಂ ವದಾಮಾ’’ತಿ ಕಥೇನ್ತಾ। ಞಾಯವಾದಾತಿ ‘‘ಯುತ್ತವಾದಂ ವದಾಮಾ’’ತಿ ಕಥೇನ್ತಾ। ಹೇತುವಾದಾತಿ ‘‘ಕಾರಣಸಹಿತಂ ವದಾಮಾ’’ತಿ ಕಥೇನ್ತಾ। ಲಕ್ಖಣವಾದಾತಿ ‘‘ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಂ ವದಾಮಾ’’ತಿ ವದನ್ತಾ। ಕಾರಣವಾದಾತಿ ‘‘ಉದಾಹರಣಯುತ್ತವಾದಂ ವದಾಮಾ’’ತಿ ಕಥೇನ್ತಾ। ಠಾನವಾದಾತಿ ‘‘ಪಕ್ಕಮಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯವಾದಂ ವದಾಮಾ’’ತಿ ವದನ್ತಾ।
Sabbeparavāde khipantīti sabbā paraladdhiyo chaḍḍenti. Ukkhipantīti dūrato khipanti. Parikkhipantīti samantato khipanti. Subhavādāti niddesassa uddesapadaṃ. Sobhanavādāti ‘‘etaṃ sundara’’nti kathentā. Paṇḍitavādāti ‘‘paṇḍitā maya’’nti evaṃ kathentā. Thiravādāti ‘‘niddosavādaṃ vadāmā’’ti kathentā. Ñāyavādāti ‘‘yuttavādaṃ vadāmā’’ti kathentā. Hetuvādāti ‘‘kāraṇasahitaṃ vadāmā’’ti kathentā. Lakkhaṇavādāti ‘‘sallakkhetabbaṃ vadāmā’’ti vadantā. Kāraṇavādāti ‘‘udāharaṇayuttavādaṃ vadāmā’’ti kathentā. Ṭhānavādāti ‘‘pakkamituṃ asakkuṇeyyavādaṃ vadāmā’’ti vadantā.
ನಿವಿಟ್ಠಾತಿ ಅನ್ತೋಪವಿಟ್ಠಾ। ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ತತ್ಥೇವ ಠಿತಾ।
Niviṭṭhāti antopaviṭṭhā. Patiṭṭhitāti tattheva ṭhitā.
೬೦. ಏವಂ ನಿವಿಟ್ಠಾ ಚ ‘‘ತೇ ವಾದಕಾಮಾ’’ತಿ ದುತಿಯಗಾಥಾ। ತತ್ಥ ಬಾಲಂ ದಹನ್ತೀ ಮಿಥು ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನ್ತಿ ‘‘ಅಯಂ ಬಾಲೋ, ಅಯಂ ಬಾಲೋ’’ತಿ ಏವಂ ದ್ವೇಪಿ ಜನಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಬಾಲಂ ದಹನ್ತಿ, ಬಾಲತೋ ಪಸ್ಸನ್ತಿ। ವದನ್ತಿ ತೇ ಅಞ್ಞಸಿತಾ ಕಥೋಜ್ಜನ್ತಿ ತೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸತ್ಥಾರಾದಿನಿಸ್ಸಿತಾ ಕಲಹಂ ವದನ್ತಿ। ಪಸಂಸಕಾಮಾ ಕುಸಲಾವದಾನಾತಿ ಪಸಂಸತ್ಥಿಕಾ ಉಭೋಪಿ ‘‘ಮಯಂ ಕುಸಲಾವದಾನಾ ಪಣ್ಡಿತವಾದಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸಞ್ಞಿನೋ ಹುತ್ವಾ।
60. Evaṃ niviṭṭhā ca ‘‘te vādakāmā’’ti dutiyagāthā. Tattha bālaṃ dahantī mithu aññamaññanti ‘‘ayaṃ bālo, ayaṃ bālo’’ti evaṃ dvepi janā aññamaññaṃ bālaṃ dahanti, bālato passanti. Vadanti te aññasitā kathojjanti te aññamaññasatthārādinissitā kalahaṃ vadanti. Pasaṃsakāmā kusalāvadānāti pasaṃsatthikā ubhopi ‘‘mayaṃ kusalāvadānā paṇḍitavādā’’ti evaṃ saññino hutvā.
ವಾದತ್ಥಿಕಾತಿ ವಾದೇನ ಅತ್ಥಿಕಾ। ವಾದಾಧಿಪ್ಪಾಯಾತಿ ವಾದಜ್ಝಾಸಯಾ। ವಾದಪುರೇಕ್ಖಾರಾತಿ ವಾದಮೇವ ಪುರತೋ ಕತ್ವಾ ಚರಮಾನಾ । ವಾದಪರಿಯೇಸನಂ ಚರನ್ತಾತಿ ವಾದಮೇವ ಗವೇಸನಂ ಚರಮಾನಾ। ವಿಗಯ್ಹಾತಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ। ಓಗಯ್ಹಾತಿ ಓತರಿತ್ವಾ। ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾತಿ ನಿಮುಜ್ಜಿತ್ವಾ। ಪವಿಸಿತ್ವಾತಿ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ।
Vādatthikāti vādena atthikā. Vādādhippāyāti vādajjhāsayā. Vādapurekkhārāti vādameva purato katvā caramānā . Vādapariyesanaṃ carantāti vādameva gavesanaṃ caramānā. Vigayhāti pavisitvā. Ogayhāti otaritvā. Ajjhogāhetvāti nimujjitvā. Pavisitvāti antokatvā.
ಅನೋಜವನ್ತೀತಿ ನಿಹೀನಓಜವತೀ, ತೇಜವಿರಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಾ ಕಥಾತಿ ಏಸಾ ವಾಚಾ। ಕಥೋಜ್ಜಂ ವದನ್ತೀತಿ ನಿತ್ತೇಜಂ ಭಣನ್ತಿ। ಏವಂ ವದಾನೇಸು ಚ ತೇಸು ಏಕೋ ನಿಯಮತೋ ಏವ।
Anojavantīti nihīnaojavatī, tejavirahitāti attho. Sā kathāti esā vācā. Kathojjaṃ vadantīti nittejaṃ bhaṇanti. Evaṃ vadānesu ca tesu eko niyamato eva.
೬೧. ಯುತ್ತೋ ಕಥಾಯನ್ತಿ ಗಾಥಾ। ತತ್ಥ ಯುತ್ತೋ ಕಥಾಯನ್ತಿ ವಾದಕಥಾಯ ಉಸ್ಸುಕ್ಕೋ। ಪಸಂಸಮಿಚ್ಛಂ ವಿನಿಘಾತಿ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಸಂಸಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಕಥಂ ನು ಖೋ ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪುಬ್ಬೇವ ವಾದಾ ಕಥಂಕಥೀ ವಿನಿಘಾತೀ ಹೋತಿ। ಅಪಾಹತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಪಞ್ಹವೀಮಂಸಕೇಹಿ ‘‘ಅತ್ಥಾಪಗತಂ ತೇ ಭಣಿತಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಾಪಗತಂ ತೇ ಭಣಿತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಪಹರಿತೇ ವಾದೇ। ನಿನ್ದಾಯ ಸೋ ಕುಪ್ಪತೀತಿ ಏವಂ ಅಪಾಹತಸ್ಮಿಞ್ಚ ವಾದೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ನಿನ್ದಾಯ ಸೋ ಕುಪ್ಪತಿ। ರನ್ಧಮೇಸೀತಿ ಯಸ್ಸ ರನ್ಧಮೇವ ಗವೇಸನ್ತೋ।
61.Yutto kathāyanti gāthā. Tattha yutto kathāyanti vādakathāya ussukko. Pasaṃsamicchaṃ vinighāti hotīti attano pasaṃsaṃ icchanto ‘‘kathaṃ nu kho niggahessāmī’’tiādinā nayena pubbeva vādā kathaṃkathī vinighātī hoti. Apāhatasminti pañhavīmaṃsakehi ‘‘atthāpagataṃ te bhaṇitaṃ, byañjanāpagataṃ te bhaṇita’’ntiādinā nayena apaharite vāde. Nindāya so kuppatīti evaṃ apāhatasmiñca vāde uppannāya nindāya so kuppati. Randhamesīti yassa randhameva gavesanto.
ಥೋಮನನ್ತಿ ವಣ್ಣಭಣನಂ। ಕಿತ್ತಿನ್ತಿ ಪಾಕಟಕರಣಂ। ವಣ್ಣಹಾರಿಯನ್ತಿ ಗುಣವಡ್ಢನಂ। ಪುಬ್ಬೇವ ಸಲ್ಲಾಪಾತಿ ಸಲ್ಲಾಪತೋ ಪುರೇತರಮೇವ। ‘‘ಕಥಮಿದಂ ಕಥಮಿದ’’ನ್ತಿ ಕಥಂಕಥಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕಥಂಕಥೀ। ಜಯೋ ನು ಖೋ ಮೇತಿ ಮಮ ಜಯೋ। ಕಥಂ ನಿಗ್ಗಹನ್ತಿ ಕೇನ ಪಕಾರೇನ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನಂ। ಪಟಿಕಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮಮ ಲದ್ಧಿಂ ಪರಿಸುದ್ಧಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ। ವಿಸೇಸನ್ತಿ ಅತಿರೇಕಂ। ಪಟಿವಿಸೇಸನ್ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಿಸೇಸಂ। ಆವೇಠಿಯಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪರಿವೇಠನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ। ನಿಬ್ಬೇಠಿಯನ್ತಿ ಮಮ ನಿಬ್ಬೇಠನಂ ಮೋಚನಂ ನಿಕ್ಖಮನಂ। ಛೇದನ್ತಿ ವಾದಛಿನ್ದನಂ। ಮಣ್ಡಲನ್ತಿ ವಾದಸಙ್ಘಾತಂ। ಪಾರಿಸಜ್ಜಾತಿ ಪರಿಚಾರಿಕಾ। ಪಾಸಾರಿಕಾತಿ ಕಾರಣಿತಾ। ಅಪಹರನ್ತೀತಿ ಪಟಿಬಾಹನ್ತಿ।
Thomananti vaṇṇabhaṇanaṃ. Kittinti pākaṭakaraṇaṃ. Vaṇṇahāriyanti guṇavaḍḍhanaṃ. Pubbeva sallāpāti sallāpato puretarameva. ‘‘Kathamidaṃ kathamida’’nti kathaṃkathā assa atthīti kathaṃkathī. Jayo nu kho meti mama jayo. Kathaṃ niggahanti kena pakārena niggaṇhanaṃ. Paṭikammaṃ karissāmīti mama laddhiṃ parisuddhiṃ karissāmi. Visesanti atirekaṃ. Paṭivisesanti punappunaṃ visesaṃ. Āveṭhiyaṃ karissāmīti pariveṭhanaṃ karissāmi. Nibbeṭhiyanti mama nibbeṭhanaṃ mocanaṃ nikkhamanaṃ. Chedanti vādachindanaṃ. Maṇḍalanti vādasaṅghātaṃ. Pārisajjāti paricārikā. Pāsārikāti kāraṇitā. Apaharantīti paṭibāhanti.
ಅತ್ಥಾಪಗತನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಅಪಗತಂ , ಅತ್ಥೋ ನತ್ಥೀತಿ। ಅತ್ಥತೋ ಅಪಹರನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥಮ್ಹಾ ಪಟಿಬಾಹನ್ತಿ। ಅತ್ಥೋ ತೇ ದುನ್ನಿತೋತಿ ತವ ಅತ್ಥೋ ನ ಸಮ್ಮಾ ಉಪನೀತೋ। ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ತೇ ದುರೋಪಿತನ್ತಿ ತವ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ದುಪ್ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತಂ। ನಿಗ್ಗಹೋ ತೇ ಅಕತೋತಿ ತಯಾ ನಿಗ್ಗಹೋ ನ ಕತೋ। ಪಟಿಕಮ್ಮಂ ತೇ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ತಯಾ ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿಪತಿಟ್ಠಾಪನಂ ದುಟ್ಠು ಕತಂ। ವಿಸಮಕಥಂ ದುಕ್ಕಥಿತನ್ತಿ ನ ಸಮ್ಮಾ ಕಥಿತಂ। ದುಬ್ಭಣಿತನ್ತಿ ಭಣನ್ತೇನಪಿ ದುಟ್ಠು ಭಣಿತಂ। ದುಲ್ಲಪಿತನ್ತಿ ನ ಸಮ್ಮಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಂ। ದುರುತ್ತನ್ತಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಭಣಿತಂ। ದುಬ್ಭಾಸಿತನ್ತಿ ವಿರೂಪಂ ಭಾಸಿತಂ।
Atthāpagatanti atthato apagataṃ , attho natthīti. Atthato apaharantīti atthamhā paṭibāhanti. Attho te dunnitoti tava attho na sammā upanīto. Byañjanaṃ te duropitanti tava byañjanaṃ duppatiṭṭhāpitaṃ. Niggaho te akatoti tayā niggaho na kato. Paṭikammaṃ te dukkaṭanti tayā attano laddhipatiṭṭhāpanaṃ duṭṭhu kataṃ. Visamakathaṃ dukkathitanti na sammā kathitaṃ. Dubbhaṇitanti bhaṇantenapi duṭṭhu bhaṇitaṃ. Dullapitanti na sammā vissajjitaṃ. Duruttanti aññathā bhaṇitaṃ. Dubbhāsitanti virūpaṃ bhāsitaṃ.
ನಿನ್ದಾಯಾತಿ ಗರಹಣೇನ। ಗರಹಾಯಾತಿ ದೋಸಕಥನೇನ। ಅಕಿತ್ತಿಯಾತಿ ಅಗುಣಕಥನೇನ। ಅವಣ್ಣಹಾರಿಕಾಯಾತಿ ಅಗುಣವಡ್ಢನೇನ।
Nindāyāti garahaṇena. Garahāyāti dosakathanena. Akittiyāti aguṇakathanena. Avaṇṇahārikāyāti aguṇavaḍḍhanena.
ಕುಪ್ಪತೀತಿ ಪಕತಿಭಾವಂ ಜಹೇತ್ವಾ ಚಲತಿ। ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತೀತಿ ದೋಸವಸೇನ ಪೂತಿಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಪತಿಟ್ಠೀಯತೀತಿ ಕೋಧವಸೇನ ಗಣಭಾವಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಕೋಪಞ್ಚಾತಿ ಕುಪಿತಭಾವಂ। ದೋಸಞ್ಚಾತಿ ದೂಸನಂ। ಅಪಚ್ಚಯಞ್ಚಾತಿ ಅತುಟ್ಠಾಕಾರಞ್ಚ। ಪಾತುಕರೋತೀತಿ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತಿ। ರನ್ಧಮೇಸೀತಿ ಅನ್ತರಗವೇಸೀ। ವಿರನ್ಧಮೇಸೀತಿ ಛಿದ್ದಗವೇಸೀ। ಅಪರದ್ಧಮೇಸೀತಿ ಗುಣಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ದೋಸಮೇವ ಗವೇಸೀ। ಖಲಿತಮೇಸೀತಿ ಪಕ್ಖಲನಗವೇಸೀ। ಗಳಿತಮೇಸೀತಿ ಪತನಗವೇಸೀ। ‘‘ಘಟ್ಟಿತಮೇಸೀ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸ ಪೀಳನಗವೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿವರಮೇಸೀತಿ ದೋಸಗವೇಸೀ।
Kuppatīti pakatibhāvaṃ jahetvā calati. Byāpajjatīti dosavasena pūtibhāvaṃ āpajjati. Patiṭṭhīyatīti kodhavasena gaṇabhāvaṃ gacchati. Kopañcāti kupitabhāvaṃ. Dosañcāti dūsanaṃ. Apaccayañcāti atuṭṭhākārañca. Pātukarotīti pākaṭaṃ karoti. Randhamesīti antaragavesī. Virandhamesīti chiddagavesī. Aparaddhamesīti guṇaṃ apanetvā dosameva gavesī. Khalitamesīti pakkhalanagavesī. Gaḷitamesīti patanagavesī. ‘‘Ghaṭṭitamesī’’tipi pāṭho, tassa pīḷanagavesīti attho. Vivaramesīti dosagavesī.
೬೨. ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಸೋ ಕುಪ್ಪತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನ ‘‘ಯಮಸ್ಸ ವಾದ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಾ। ತತ್ಥ ಪರಿಹೀನಮಾಹು, ಅಪಾಹತನ್ತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಾದಿತೋ ಅಪಾಹತಂ ಪರಿಹೀನಂ ವದನ್ತಿ। ಪರಿದೇವತೀತಿ ತತೋನಿಮಿತ್ತಂ ಸೋ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಮಯಾ ಆವಜ್ಜಿತ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ ವಿಪ್ಪಲಪತಿ। ಸೋಚತೀತಿ ‘‘ತಸ್ಸ ಜಯೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಆರಬ್ಭ ಸೋಚತಿ। ‘‘ಉಪಚ್ಚಗಾ ಮ’’ನ್ತಿ ಅನುತ್ಥುನಾತೀತಿ ‘‘ಸೋ ಮಂ ವಾದೇನ ವಾದಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸುಟ್ಠುತರಂ ವಿಪ್ಪಲಪತಿ।
62. Na kevalañca so kuppati, apica kho pana ‘‘yamassa vāda’’nti gāthā. Tattha parihīnamāhu, apāhatanti atthabyañjanādito apāhataṃ parihīnaṃ vadanti. Paridevatīti tatonimittaṃ so ‘‘aññaṃ mayā āvajjita’’ntiādīhi vippalapati. Socatīti ‘‘tassa jayo’’tiādīni ārabbha socati. ‘‘Upaccagā ma’’nti anutthunātīti ‘‘so maṃ vādena vādaṃ atikkanto’’tiādinā nayena suṭṭhutaraṃ vippalapati.
ಪರಿಹಾಪಿತನ್ತಿ ನ ವಡ್ಢಿತಂ। ಅಞ್ಞಂ ಮಯಾ ಆವಜ್ಜಿತನ್ತಿ ಅಞ್ಞಂ ಕಾರಣಂ ಮಯಾ ಅವನಮಿತಂ। ಚಿನ್ತಿತನ್ತಿ ವೀಮಂಸಿತಂ। ಮಹಾಪಕ್ಖೋತಿ ಮಹನ್ತೋ ಞಾತಿಪಕ್ಖೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಪಕ್ಖೋ। ಮಹಾಪರಿಸೋತಿ ಮಹಾಪರಿಚಾರಿಕಪರಿಸೋ। ಮಹಾಪರಿವಾರೋತಿ ಮಹಾದಾಸದಾಸಿಪರಿವಾರೋ। ಪರಿಸಾ ಚಾಯಂ ವಗ್ಗಾತಿ ಅಯಞ್ಚ ಪರಿಸಾ ವಗ್ಗಾ, ನ ಏಕಾ। ಪುನ ಭಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುನ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ।
Parihāpitanti na vaḍḍhitaṃ. Aññaṃ mayā āvajjitanti aññaṃ kāraṇaṃ mayā avanamitaṃ. Cintitanti vīmaṃsitaṃ. Mahāpakkhoti mahanto ñātipakkho etassāti mahāpakkho. Mahāparisoti mahāparicārikapariso. Mahāparivāroti mahādāsadāsiparivāro. Parisā cāyaṃ vaggāti ayañca parisā vaggā, na ekā. Puna bhañjissāmīti puna bhindissāmi.
೬೩. ಏತೇ ವಿವಾದಾ ಸಮಣೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸಮಣಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಬಾಹಿರಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ। ಏತೇಸು ಉಗ್ಘಾತಿನಿಘಾತಿ ಹೋತೀತಿ ಏತೇಸು ವಾದೇಸು ಜಯಪರಾಜಯಾದಿವಸೇನ ಚಿತ್ತಉಗ್ಘಾತನಿಘಾತಂ ವಾ ಪಾಪುಣನ್ತೋ ಉಗ್ಘಾತಿ ಚ ನಿಘಾತಿ ಚ ಹೋತಿ। ವಿರಮೇ ಕಥೋಜ್ಜನ್ತಿ ಪಜಹೇಯ್ಯ ಕಲಹಂ। ನ ಹಞ್ಞದತ್ಥತ್ಥಿ ಪಸಂಸಲಾಭಾತಿ ನ ಹಿ ಏತ್ಥ ಪಸಂಸಲಾಭತೋ ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ। ಉತ್ತಾನೋ ವಾತಿ ನ ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ ಕಾಮಗುಣಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೬೩) ವಿಯ।
63.Etevivādā samaṇesūti ettha pana samaṇā vuccanti bāhiraparibbājakā. Etesu ugghātinighāti hotīti etesu vādesu jayaparājayādivasena cittaugghātanighātaṃ vā pāpuṇanto ugghāti ca nighāti ca hoti. Virame kathojjanti pajaheyya kalahaṃ. Na haññadatthatthi pasaṃsalābhāti na hi ettha pasaṃsalābhato añño attho atthi. Uttāno vāti na gambhīroti attho ‘‘pañcime kāmaguṇā’’tiādīsu (a. ni. 6.63) viya.
ಗಮ್ಭೀರೋ ವಾತಿ ದುಪ್ಪವೇಸೋ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ವಿಯ। ಗೂಳ್ಹೋ ವಾತಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಠಿತೋ ‘‘ಅಭಿರಮ ನನ್ದ ಅಹಂ ತೇ ಪಾಟಿಭೋಗೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ॰ ೨೨) ವಿಯ। ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ವಾತಿ ಅಪಾಕಟೋ ‘‘ಮಾತರಂ ಪಿತರಂ ಹನ್ತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೨೯೪; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೧೩) ವಿಯ। ನೇಯ್ಯೋ ವಾತಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಅಸದ್ಧೋ ಅಕತಞ್ಞೂ ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೯೭) ವಿಯ। ನೀತೋ ವಾತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಠಿತನಿಯಾಮೇನ ಕಥೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯವಂಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೮) ವಿಯ। ಅನವಜ್ಜೋ ವಾತಿ ನಿದ್ದೋಸತ್ಥೋ ‘‘ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೧) ವಿಯ। ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ ವಾತಿ ಕಿಲೇಸವಿರಹಿತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾ ವಿಯ। ವೋದಾನೋ ವಾತಿ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಲೋಕುತ್ತರಂ ವಿಯ। ಪರಮತ್ಥೋ ವಾತಿ ಉತ್ತಮತ್ಥೋ ಉತ್ತಮತ್ಥಭೂತೋ ಅತ್ಥೋ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ವಿಯ।
Gambhīro vāti duppaveso appatiṭṭho paṭiccasamuppādo viya. Gūḷho vāti paṭicchanno hutvā ṭhito ‘‘abhirama nanda ahaṃ te pāṭibhogo’’tiādīsu (udā. 22) viya. Paṭicchanno vāti apākaṭo ‘‘mātaraṃ pitaraṃ hantvā’’tiādīsu (dha. pa. 294; netti. 113) viya. Neyyo vāti nīharitvā kathetabbo ‘‘asaddho akataññū cā’’tiādīsu (dha. pa. 97) viya. Nīto vāti pāḷiyā ṭhitaniyāmena kathetabbo ‘‘cattārome, bhikkhave, ariyavaṃsā’’tiādīsu (a. ni. 4.28) viya. Anavajjo vāti niddosattho ‘‘kusalā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. tikamātikā 1) viya. Nikkileso vāti kilesavirahito vipassanā viya. Vodānovāti parisuddho lokuttaraṃ viya. Paramattho vāti uttamattho uttamatthabhūto attho khandhadhātuāyatananibbānāni viya.
೬೪. ಛಟ್ಠಗಾಥಾಯತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಾ ಚ ನ ಹಞ್ಞದತ್ಥತ್ಥಿ ಪಸಂಸಲಾಭಾ, ತಸ್ಮಾ ಪರಮಂ ಲಾಭಂ ಲಭನ್ತೋಪಿ ‘‘ಸುನ್ದರೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಸಂಸಿತೋ ವಾ ಪನ ಹೋತೀತಿ ತಂ ವಾದಂ ಪರಿಸಾಯ ಮಜ್ಝೇ ದೀಪೇತ್ವಾ ತತೋ ಸೋ ತೇನ ಜಯತ್ಥೇನ ತುಟ್ಠಿಂ ವಾ ದನ್ತವಿದಂಸಕಂ ವಾ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ಹಸ್ಸತಿ, ಮಾನೇನ ಚ ಉನ್ನಮತಿ। ಕಿಂ ಕಾರಣಂ? ಯಸ್ಮಾ ತಂ ಜಯತ್ಥಂ ಪಪ್ಪುಯ್ಯ ಯಥಾಮನೋ ಜಾತೋ।
64. Chaṭṭhagāthāyattho – yasmā ca na haññadatthatthi pasaṃsalābhā, tasmā paramaṃ lābhaṃ labhantopi ‘‘sundaro aya’’nti tattha diṭṭhiyā pasaṃsito vā pana hotīti taṃ vādaṃ parisāya majjhe dīpetvā tato so tena jayatthena tuṭṭhiṃ vā dantavidaṃsakaṃ vā āpajjanto hassati, mānena ca unnamati. Kiṃ kāraṇaṃ? Yasmā taṃ jayatthaṃ pappuyya yathāmano jāto.
ಥಮ್ಭಯಿತ್ವಾತಿ ಪೂರೇತ್ವಾ। ಬ್ರೂಹಯಿತ್ವಾತಿ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ। ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ನಿದ್ದೇಸೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋ।
Thambhayitvāti pūretvā. Brūhayitvāti vaḍḍhetvā. Imissā gāthāya niddeso uttānattho.
೬೫. ಏವಂ ಉನ್ನಮತೋ ಚ ‘‘ಯಾ ಉನ್ನತೀ’’ತಿ ಗಾಥಾ। ತತ್ಥ ಮಾನಾತಿಮಾನಂ ವದತೇ ಪನೇಸೋತಿ ಏಸೋ ಪನ ತಂ ಉನ್ನತಿಂ ‘‘ವಿಘಾತಭೂಮೀ’’ತಿ ಅಬುಜ್ಝಮಾನೋ ಮಾನಞ್ಚ ಅತಿಮಾನಞ್ಚ ವದತಿ। ಏವಂ ಇಮಿಸ್ಸಾಪಿ ಗಾಥಾಯ ನಿದ್ದೇಸೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋ।
65. Evaṃ unnamato ca ‘‘yā unnatī’’ti gāthā. Tattha mānātimānaṃ vadate panesoti eso pana taṃ unnatiṃ ‘‘vighātabhūmī’’ti abujjhamāno mānañca atimānañca vadati. Evaṃ imissāpi gāthāya niddeso uttānattho.
೬೬. ಏವಂ ವಾದೇ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ವಾದಂ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಸೂರೋ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ರಾಜಖಾದಾಯಾತಿ ರಾಜಖಾದನೀಯೇನ, ಭತ್ತವೇತನೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಭಿಗಜ್ಜಮೇತಿ ಪಟಿಸೂರಮಿಚ್ಛನ್ತಿ ಯಥಾ ಸೋ ಪಟಿಸೂರಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಅಭಿಗಜ್ಜನ್ತೋ ಏತಿ, ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯೇನೇವ ಸೋ ತೇನ ಪಲೇಹೀತಿ ಯೇನ ಸೋ ತುಯ್ಹಂ ಪಟಿಸೂರೋ, ತೇನ ಗಚ್ಛ। ಪುಬ್ಬೇವ ನತ್ಥಿ ಯದಿದಂ ಯುಧಾಯಾತಿ ಯಂ ಪನ ಕಿಲೇಸಜಾತಂ ಯುದ್ಧಾಯ ಸಿಯಾ, ತಂ ಇಧ ಪುಬ್ಬೇವ ನತ್ಥಿ, ಬೋಧಿಮೂಲೇಯೇವಸ್ಸ ಪಹೀನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
66. Evaṃ vāde dosaṃ dassetvā idāni tassa vādaṃ asampaṭicchanto ‘‘sūro’’ti gāthamāha. Tattha rājakhādāyāti rājakhādanīyena, bhattavetanenāti vuttaṃ hoti. Abhigajjameti paṭisūramicchanti yathā so paṭisūraṃ icchanto abhigajjanto eti, evaṃ diṭṭhigatiko diṭṭhigatikanti dasseti. Yeneva so tena palehīti yena so tuyhaṃ paṭisūro, tena gaccha. Pubbeva natthi yadidaṃ yudhāyāti yaṃ pana kilesajātaṃ yuddhāya siyā, taṃ idha pubbeva natthi, bodhimūleyevassa pahīnanti dasseti.
ಸೂರೋತಿ ನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸಪದಂ। ಸುಟ್ಠು ಉರೋ ಸೂರೋ, ವಿಸ್ಸಟ್ಠಉರೋ ನಿನ್ನಉರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವೀರೋತಿ ಪರಕ್ಕಮವನ್ತೋ। ವಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಪವಿಸನ್ತೋ। ಅಭೀರೂತಿಆದಯೋ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ। ಪುಟ್ಠೋತಿ ನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸಪದಂ। ಪೋಸಿತೋತಿ ಥೂಲಕತೋ। ಆಪಾದಿತೋತಿ ಉಪಡ್ಢಬಲಿತೋ ಪಟಿಪಾದಿತೋ। ವಡ್ಢಿತೋತಿ ತತೋ ತತೋ ಭಾವಿತೋ।
Sūroti niddesassa uddesapadaṃ. Suṭṭhu uro sūro, vissaṭṭhauro ninnauroti attho. Vīroti parakkamavanto. Vikkantoti saṅgāmaṃ pavisanto. Abhīrūtiādayo vuttanayā eva. Puṭṭhoti niddesassa uddesapadaṃ. Positoti thūlakato. Āpāditoti upaḍḍhabalito paṭipādito. Vaḍḍhitoti tato tato bhāvito.
ಗಜ್ಜನ್ತೋತಿ ಅಬ್ಯತ್ತಸರೇನ ಗಜ್ಜನ್ತೋ। ಉಗ್ಗಜ್ಜನ್ತೋತಿ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತೋ। ಅಭಿಗಜ್ಜನ್ತೋತಿ ಸೀಹನಾದಂ ಕರೋನ್ತೋ। ಏತೀತಿ ಆಗಚ್ಛತಿ। ಉಪೇತೀತಿ ತತೋ ಸಮೀಪಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ ತತೋ ಸಮೀಪಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನ ನಿವತ್ತತಿ। ಪಟಿಸೂರನ್ತಿ ನಿಬ್ಭಯಂ। ಪಟಿಪುರಿಸನ್ತಿ ಸತ್ತುಪುರಿಸಂ। ಪಟಿಸತ್ತುನ್ತಿ ಸತ್ತು ಹುತ್ವಾ ಅಭಿಮುಖೇ ಠಿತಂ। ಪಟಿಮಲ್ಲನ್ತಿ ಪಟಿಸೇಧಂ ಹುತ್ವಾ ಯುಜ್ಝನ್ತಂ। ಇಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ।
Gajjantoti abyattasarena gajjanto. Uggajjantoti ukkuṭṭhiṃ karonto. Abhigajjantoti sīhanādaṃ karonto. Etīti āgacchati. Upetīti tato samīpaṃ gacchati. Upagacchatīti tato samīpaṃ gantvā na nivattati. Paṭisūranti nibbhayaṃ. Paṭipurisanti sattupurisaṃ. Paṭisattunti sattu hutvā abhimukhe ṭhitaṃ. Paṭimallanti paṭisedhaṃ hutvā yujjhantaṃ. Icchantoti ākaṅkhamāno.
ಪಲೇಹೀತಿ ಗಚ್ಛ। ವಜಾತಿ ಮಾ ತಿಟ್ಠ। ಗಚ್ಛಾತಿ ಸಮೀಪಂ ಉಪಸಙ್ಕಮ। ಅಭಿಕ್ಕಮಾತಿ ಪರಕ್ಕಮಂ ಕರೋಹಿ।
Palehīti gaccha. Vajāti mā tiṭṭha. Gacchāti samīpaṃ upasaṅkama. Abhikkamāti parakkamaṃ karohi.
ಬೋಧಿಯಾ ಮೂಲೇತಿ ಮಹಾಬೋಧಿರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ। ಯೇ ಪಟಿಸೇನಿಕರಾ ಕಿಲೇಸಾತಿ ಯೇ ಕಿಲೇಸಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಕರಾ। ಪಟಿಲೋಮಕರಾತಿ ಪಟಾಣೀಕರಾ। ಪಟಿಕಣ್ಟಕಕರಾತಿ ವಿನಿವಿಜ್ಝನಕರಾ। ಪಟಿಪಕ್ಖಕರಾತಿ ಸತ್ತುಕರಾ।
Bodhiyā mūleti mahābodhirukkhassa samīpe. Ye paṭisenikarā kilesāti ye kilesā paṭipakkhakarā. Paṭilomakarāti paṭāṇīkarā. Paṭikaṇṭakakarāti vinivijjhanakarā. Paṭipakkhakarāti sattukarā.
೬೭. ಇತೋ ಪರಂ ಸೇಸಗಾಥಾ ಪಾಕಟಸಮ್ಬನ್ಧಾ ಏವ। ತತ್ಥ ವಿವಾದಯನ್ತೀತಿ ವಿವದನ್ತಿ। ಪಟಿಸೇನಿಕತ್ತಾತಿ ಪಟಿಲೋಮಕಾರಕಾ। ‘‘ನ ತ್ವಂ ಇಮಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಂ ಆಜಾನಾಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿರುದ್ಧವಚನಂ ವಿವಾದೋ।
67. Ito paraṃ sesagāthā pākaṭasambandhā eva. Tattha vivādayantīti vivadanti. Paṭisenikattāti paṭilomakārakā. ‘‘Na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsī’’tiādinā nayena viruddhavacanaṃ vivādo.
ಸಹಿತಂ ಮೇತಿ ಮಮ ವಚನಂ ಅತ್ಥಸಂಹಿತಂ। ಅಸಹಿತಂ ತೇತಿ ತವ ವಚನಂ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತಂ। ಅಧಿಚಿಣ್ಣಂ ತೇ ವಿಪರಾವತ್ತನ್ತಿ ಯಂ ತಂ ಅಧಿಚಿಣ್ಣಂ ಚಿರಕಾಲಸೇವನವಸೇನ ಪಗುಣಂ, ತಂ ಮಮ ವಾದಂ ಆಗಮ್ಮ ನಿವತ್ತಂ। ಆರೋಪಿತೋ ತೇ ವಾದೋತಿ ತುಯ್ಹಂ ಉಪರಿ ಮಯಾ ದೋಸೋ ಆರೋಪಿತೋ। ಚರ ವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಾಯಾತಿ ಭತ್ತಪುಟಂ ಆದಾಯ ತಂ ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಾದಾ ಪಮೋಕ್ಖತ್ಥಾಯ ಉತ್ತರಂ ಪರಿಯೇಸಮಾನೋ ವಿಚರ। ನಿಬ್ಬೇಠೇಹಿ ವಾತಿ ಅಥ ವಾ ಮಯಾ ಆರೋಪಿತದೋಸತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಮೋಚೇಹಿ। ಸಚೇ ಪಹೋಸೀತಿ ಸಚೇ ಸಕ್ಕೋಸಿ।
Sahitaṃ meti mama vacanaṃ atthasaṃhitaṃ. Asahitaṃ teti tava vacanaṃ anatthasaṃhitaṃ. Adhiciṇṇaṃ te viparāvattanti yaṃ taṃ adhiciṇṇaṃ cirakālasevanavasena paguṇaṃ, taṃ mama vādaṃ āgamma nivattaṃ. Āropito te vādoti tuyhaṃ upari mayā doso āropito. Cara vādappamokkhāyāti bhattapuṭaṃ ādāya taṃ taṃ upasaṅkamitvā vādā pamokkhatthāya uttaraṃ pariyesamāno vicara. Nibbeṭhehi vāti atha vā mayā āropitadosato attānaṃ mocehi. Sace pahosīti sace sakkosi.
ಆವೇಠಿಯಾಯ ಆವೇಠಿಯನ್ತಿ ಆವೇಠೇತ್ವಾ ನಿವತ್ತನೇನ ನಿವತ್ತನಂ। ನಿಬ್ಬೇಠಿಯಾಯ ನಿಬ್ಬೇಠಿಯನ್ತಿ ದೋಸತೋ ಮೋಚನೇನ ಮೋಚನಂ। ಛೇದೇನ ಛೇದನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಯಥಾಯೋಗಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
Āveṭhiyāya āveṭhiyanti āveṭhetvā nivattanena nivattanaṃ. Nibbeṭhiyāya nibbeṭhiyanti dosato mocanena mocanaṃ. Chedena chedanti evamādi heṭṭhā vuttanayattā yathāyogaṃ yojetabbaṃ.
೬೮. ವಿಸೇನಿಕತ್ವಾತಿ ಕಿಲೇಸಸೇನಂ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ। ಕಿಂ ಲಭೇಥಾತಿ ಪಟಿಮಲ್ಲಂ ಕಿಂ ಲಭಿಸ್ಸಸಿ। ಪಸೂರಾತಿ ತಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಂ ಆಲಪತಿ। ಯೇಸೀಧ ನತ್ಥೀತಿ ಯೇಸಂ ಇಧ ನತ್ಥಿ। ಇಮಾಯಪಿ ಗಾಥಾಯ ನಿದ್ದೇಸೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋಯೇವ।
68.Visenikatvāti kilesasenaṃ vināsetvā. Kiṃ labhethāti paṭimallaṃ kiṃ labhissasi. Pasūrāti taṃ paribbājakaṃ ālapati. Yesīdha natthīti yesaṃ idha natthi. Imāyapi gāthāya niddeso uttānatthoyeva.
೬೯. ಪವಿತಕ್ಕನ್ತಿ ‘‘ಜಯೋ ನು ಖೋ ಮೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ। ಧೋನೇನ ಯುಗಂ ಸಮಾಗಮಾತಿ ಧುತಕಿಲೇಸೇನ ಬುದ್ಧೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯುಗಗ್ಗಾಹಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ। ನ ಹಿ ತ್ವಂ ಸಕ್ಖಸಿ ಸಮ್ಪಯಾತವೇತಿ ಕೋತ್ಥುಆದಯೋ ವಿಯ ಸೀಹಾದೀಹಿ ಧೋನೇನ ಸಹ ಯುಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಪದಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಯಾತುಂ ಯುಗಗ್ಗಾಹಮೇವ ವಾ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀತಿ।
69.Pavitakkanti ‘‘jayo nu kho me bhavissatī’’tiādīni vitakkento. Dhonena yugaṃ samāgamāti dhutakilesena buddhena saddhiṃ yugaggāhaṃ samāpanno. Na hi tvaṃ sakkhasi sampayātaveti kotthuādayo viya sīhādīhi dhonena saha yugaṃ gahetvā ekapadampi sampayātuṃ yugaggāhameva vā sampādetuṃ na sakkhissasīti.
ಮನೋತಿ ನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸಪದಂ। ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಚಿತ್ತತಾಯ ಚಿತ್ತಂ। ‘‘ಆರಮ್ಮಣಂ ಮಿನಮಾನಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಮನೋ। ಮಾನಸನ್ತಿ ಮನೋ ಏವ। ‘‘ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಚರೋ ಪಾಸೋ, ಯ್ವಾಯಂ ಚರತಿ ಮಾನಸೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೩೩; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೧) ಹಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಧಮ್ಮೋ ಮಾನಸೋತಿ ವುತ್ತೋ।
Manoti niddesassa uddesapadaṃ. Cittanti cittatāya cittaṃ. ‘‘Ārammaṇaṃ minamānaṃ jānātī’’ti mano. Mānasanti mano eva. ‘‘Antalikkhacaro pāso, yvāyaṃ carati mānaso’’ti (mahāva. 33; saṃ. ni. 1.151) hi ettha pana sampayuttakadhammo mānasoti vutto.
‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ಭಗವಾ ತುಯ್ಹಂ, ಸಾವಕೋ ಸಾಸನೇ ರತೋ।
‘‘Kathañhi bhagavā tuyhaṃ, sāvako sāsane rato;
ಅಪ್ಪತ್ತಮಾನಸೋ ಸೇಕ್ಖೋ, ಕಾಲಂಕಯಿರಾ ಜನೇಸುತಾ’’ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೯) –
Appattamānaso sekkho, kālaṃkayirā janesutā’’ti. (saṃ. ni. 1.159) –
ಏತ್ಥ ಅರಹತ್ತಂ ಮಾನಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಧ ಪನ ಮನೋವ ಮಾನಸಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನವಸೇನ ಹೇತಂ ಪದಂ ವಡ್ಢಿತಂ।
Ettha arahattaṃ mānasanti vuttaṃ. Idha pana manova mānasaṃ, byañjanavasena hetaṃ padaṃ vaḍḍhitaṃ.
ಹದಯನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ। ‘‘ಚಿತ್ತಂ ವಾ ತೇ ಖಿಪಿಸ್ಸಾಮಿ, ಹದಯಂ ವಾ ತೇ ಫಾಲೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ಆಳವಕಸುತ್ತ; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೭) ಏತ್ಥ ಉರೋ ಹದಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಹದಯಾ ಹದಯಂ ಮಞ್ಞೇ ಅಞ್ಞಾಯ ತಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೩) ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ। ‘‘ವಕ್ಕಂ ಹದಯ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೭; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೦; ಖು॰ ಪಾ॰ ೩.ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರ) ಏತ್ಥ ಹದಯವತ್ಥು। ಇಧ ಪನ ಚಿತ್ತಮೇವ ಅಬ್ಭನ್ತರಟ್ಠೇನ ‘‘ಹದಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಮೇವ ಪರಿಸುದ್ಧಟ್ಠೇನ ಪಣ್ಡರಂ, ಭವಙ್ಗಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾಹ ‘‘ಪಭಸ್ಸರಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೪೯)। ತತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ ಪನ ಅಕುಸಲಮ್ಪಿ ಗಙ್ಗಾಯ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ನದೀ ಗಙ್ಗಾ ವಿಯ ಗೋಧಾವರಿತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ಗೋಧಾವರಿ ವಿಯ ಚ ‘‘ಪಣ್ಡರ’’ನ್ತ್ವೇವ ವುತ್ತಂ।
Hadayanti cittaṃ. ‘‘Cittaṃ vā te khipissāmi, hadayaṃ vā te phālessāmī’’ti (su. ni. āḷavakasutta; saṃ. ni. 1.237) ettha uro hadayanti vuttaṃ. ‘‘Hadayā hadayaṃ maññe aññāya tacchatī’’ti (ma. ni. 1.63) ettha cittaṃ. ‘‘Vakkaṃ hadaya’’nti (dī. ni. 2.377; ma. ni. 1.110; khu. pā. 3.dvattiṃsākāra) ettha hadayavatthu. Idha pana cittameva abbhantaraṭṭhena ‘‘hadaya’’nti vuttaṃ. Tameva parisuddhaṭṭhena paṇḍaraṃ, bhavaṅgaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Yathāha ‘‘pabhassaramidaṃ, bhikkhave, cittaṃ, tañca kho āgantukehi upakkilesehi upakkiliṭṭha’’nti (a. ni. 1.49). Tato nikkhantattā pana akusalampi gaṅgāya nikkhantā nadī gaṅgā viya godhāvarito nikkhantā godhāvari viya ca ‘‘paṇḍara’’ntveva vuttaṃ.
ಮನೋ ಮನಾಯತನನ್ತಿ ಇಧ ಪನ ಮನೋಗಹಣಂ ಮನಸ್ಸೇವ ಆಯತನಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ। ತೇನೇತಂ ದೀಪೇತಿ ‘‘ನಯಿದಂ ದೇವಾಯತನಂ ವಿಯ ಮನಸ್ಸ ಆಯತನತ್ತಾ ಮನಾಯತನಂ, ಅಥ ಖೋ ಮನೋ ಏವ ಆಯತನಂ ಮನಾಯತನ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಆಕರಟ್ಠೇನ ಸಮೋಸರಣಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಸಞ್ಜಾತಿದೇಸಟ್ಠೇನ ಕಾರಣಟ್ಠೇನ ಚ ಆಯತನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಹಿ ಲೋಕೇ ‘‘ಇಸ್ಸರಾಯತನಂ ವಾಸುದೇವಾಯತನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಂ ಆಯತನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ । ‘‘ಸುವಣ್ಣಾಯತನಂ ರಜತಾಯತನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಆಕರೋ। ಸಾಸನೇ ಪನ ‘‘ಮನೋರಮೇ ಆಯತನೇ, ಸೇವನ್ತಿ ನಂ ವಿಹಙ್ಗಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೩೮) ಸಮೋಸರಣಟ್ಠಾನಂ। ‘‘ದಕ್ಖಿಣಾಪಥೋ ಗುನ್ನಂ ಆಯತನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸಞ್ಜಾತಿದೇಸೋ। ‘‘ತತ್ರ ತತ್ರೇವ ಸಕ್ಖಿಭಬ್ಬತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ ಸತಿ ಸತಿಆಯತನೇ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೦೨; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೫೮) ಕಾರಣಂ। ಇಧ ಪನ ಸಞ್ಜಾತಿದೇಸಟ್ಠೇನ ಸಮೋಸರಣಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಕಾರಣಟ್ಠೇನಾತಿ ತಿಧಾಪಿ ವಟ್ಟತಿ।
Mano manāyatananti idha pana manogahaṇaṃ manasseva āyatanabhāvadīpanatthaṃ. Tenetaṃ dīpeti ‘‘nayidaṃ devāyatanaṃ viya manassa āyatanattā manāyatanaṃ, atha kho mano eva āyatanaṃ manāyatana’’nti. Tattha nivāsaṭṭhānaṭṭhena ākaraṭṭhena samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena sañjātidesaṭṭhena kāraṇaṭṭhena ca āyatanaṃ veditabbaṃ. Tathā hi loke ‘‘issarāyatanaṃ vāsudevāyatana’’ntiādīsu nivāsaṭṭhānaṃ āyatananti vuccati . ‘‘Suvaṇṇāyatanaṃ rajatāyatana’’ntiādīsu ākaro. Sāsane pana ‘‘manorame āyatane, sevanti naṃ vihaṅgamā’’tiādīsu (a. ni. 5.38) samosaraṇaṭṭhānaṃ. ‘‘Dakkhiṇāpatho gunnaṃ āyatana’’ntiādīsu sañjātideso. ‘‘Tatra tatreva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati satiāyatane’’tiādīsu (a. ni. 3.102; ma. ni. 3.158) kāraṇaṃ. Idha pana sañjātidesaṭṭhena samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena kāraṇaṭṭhenāti tidhāpi vaṭṭati.
ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಹಿ ಧಮ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಸಞ್ಜಾಯನ್ತೀತಿ ಸಞ್ಜಾತಿದೇಸಟ್ಠೇನಪಿ ಏತಂ ಆಯತನಂ। ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನೇತ್ಥ ಓಸರನ್ತೀತಿ ಸಮೋಸರಣಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನಪಿ ಆಯತನಂ । ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಪನ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಕಾರಣತ್ತಾ ಕಾರಣಟ್ಠೇನಾಪಿ ಆಯತನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಮನಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ।
Phassādayo hi dhammā ettha sañjāyantīti sañjātidesaṭṭhenapi etaṃ āyatanaṃ. Bahiddhā rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbā ārammaṇabhāvenettha osarantīti samosaraṇaṭṭhānaṭṭhenapi āyatanaṃ . Phassādīnaṃ pana sahajātādipaccayaṭṭhena kāraṇattā kāraṇaṭṭhenāpi āyatananti veditabbaṃ. Manindriyaṃ vuttatthameva.
ವಿಜಾನಾತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ। ವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ ಖನ್ಧೋ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ। ತಸ್ಸ ರಾಸಿಆದಿವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ಮಹಾಉದಕಕ್ಖನ್ಧೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೫೧) ಏತ್ಥ ಹಿ ರಾಸಟ್ಠೇನ ಖನ್ಧೋ ವುತ್ತೋ। ‘‘ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೫೫) ಗುಣಟ್ಠೇನ। ‘‘ಅದ್ದಸ ಖೋ ಭಗವಾ ಮಹನ್ತಂ ದಾರುಕ್ಖನ್ಧ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪೧) ಏತ್ಥ ಪಣ್ಣತ್ತಿಮತ್ತಟ್ಠೇನ। ಇಧ ಪನ ರೂಳ್ಹಿತೋ ಖನ್ಧೋ ವುತ್ತೋ। ರಾಸಟ್ಠೇನ ಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಏಕದೇಸೋ ಏಕಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಏಕದೇಸಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ರುಕ್ಖಂ ಛಿನ್ದತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಏಕದೇಸಭೂತಂ ಏಕಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ರೂಳ್ಹಿತೋ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ವುತ್ತಂ।
Vijānātīti viññāṇaṃ. Viññāṇameva khandho viññāṇakkhandho. Tassa rāsiādivasena attho veditabbo. ‘‘Mahāudakakkhandhotveva saṅkhaṃ gacchatī’’ti (a. ni. 4.51) ettha hi rāsaṭṭhena khandho vutto. ‘‘Sīlakkhandho samādhikkhandho’’tiādīsu (dī. ni. 3.355) guṇaṭṭhena. ‘‘Addasa kho bhagavā mahantaṃ dārukkhandha’’nti (saṃ. ni. 4.241) ettha paṇṇattimattaṭṭhena. Idha pana rūḷhito khandho vutto. Rāsaṭṭhena hi viññāṇakkhandhassa ekadeso ekaṃ viññāṇaṃ. Tasmā yathā rukkhassa ekadesaṃ chindanto rukkhaṃ chindatīti vuccati, evameva viññāṇakkhandhassa ekadesabhūtaṃ ekampi viññāṇaṃ rūḷhito viññāṇakkhandhoti vuttaṃ.
ತಜ್ಜಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂತಿ ತೇಸಂ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಪದೇ ಏಕಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಮಿನನಟ್ಠೇನ ಮನೋ, ವಿಜಾನನಟ್ಠೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಸಭಾವಟ್ಠೇನ ನಿಸ್ಸತ್ತಟ್ಠೇನ ವಾ ಧಾತೂತಿ ತೀಹಿ ನಾಮೇಹಿ ವುತ್ತಂ।
Tajjā manoviññāṇadhātūti tesaṃ phassādīnaṃ dhammānaṃ anucchavikā manoviññāṇadhātu. Imasmiñhi pade ekameva cittaṃ minanaṭṭhena mano, vijānanaṭṭhena viññāṇaṃ, sabhāvaṭṭhena nissattaṭṭhena vā dhātūti tīhi nāmehi vuttaṃ.
ಸದ್ಧಿಂ ಯುಗಂ ಸಮಾಗಮನ್ತಿ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ। ಸಮ್ಮಾಗನ್ತ್ವಾತಿ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ। ಯುಗಗ್ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾತಿ ಯುಗಪಟಿಭಾಗಂ ಗಹೇತ್ವಾ। ಸಾಕಚ್ಛೇತುನ್ತಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥೇತುಂ। ಸಲ್ಲಪಿತುನ್ತಿ ಅಲ್ಲಾಪಸಲ್ಲಾಪಂ ಕಾತುಂ। ಸಾಕಚ್ಛಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುನ್ತಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥನಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತುಂ। ನ ಪಟಿಬಲಭಾವೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಂ ಕಿಸ್ಸಹೇತು, ಪಸೂರೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಹೀನೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಅಗ್ಗೋ ಚಾತಿ ಅಸದಿಸದಾನಅಗ್ಗತ್ತಾ ಅಸಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಾ ಅಗ್ಗೋ ಚ। ಸೇಟ್ಠೋ ಚಾತಿ ಸಬ್ಬಗುಣೇಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಸಮಟ್ಠೇನ ಸೇಟ್ಠೋ ಚ। ಮೋಕ್ಖೋ ಚಾತಿ ಸವಾಸನೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಮುತ್ತತ್ತಾ ಮೋಕ್ಖೋ ಚ। ಉತ್ತಮೋ ಚಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಉತ್ತರಿತರವಿರಹಿತತ್ತಾ ಉತ್ತಮೋ ಚ। ಪವರೋ ಚಾತಿ ಸಬ್ಬಲೋಕೇನ ಅಭಿಪತ್ಥನೀಯತ್ತಾ ಪವರೋ ಚ। ಮತ್ತೇನ ಮಾತಙ್ಗೇನಾತಿ ಪಭಿನ್ನಮದೇನ ಹತ್ಥಿನಾ।
Saddhiṃ yugaṃ samāgamanti ekappahārena saddhiṃ. Sammāgantvāti pāpuṇitvā. Yugaggāhaṃ gaṇhitvāti yugapaṭibhāgaṃ gahetvā. Sākacchetunti saddhiṃ kathetuṃ. Sallapitunti allāpasallāpaṃ kātuṃ. Sākacchaṃ samāpajjitunti saddhiṃ kathanaṃ paṭipajjituṃ. Na paṭibalabhāve kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘taṃ kissahetu, pasūro paribbājako hīno’’tiādimāha. So hi bhagavā aggocāti asadisadānaaggattā asamānapaññattā aggo ca. Seṭṭho cāti sabbaguṇehi appaṭisamaṭṭhena seṭṭho ca. Mokkho cāti savāsanehi kilesehi muttattā mokkho ca. Uttamo cāti attano uttaritaravirahitattā uttamo ca. Pavaro cāti sabbalokena abhipatthanīyattā pavaro ca. Mattenamātaṅgenāti pabhinnamadena hatthinā.
ಕೋತ್ಥುಕೋತಿ ಜಿರಣಸಿಙ್ಗಾಲೋ। ಸೀಹೇನ ಮಿಗರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಕೇಸರಸೀಹೇನ ಮಿಗರಾಜೇನ ಸಹ। ತರುಣಕೋತಿ ಛಾಪಕೋ। ಧೇನುಪಕೋತಿ ಖೀರಪಕೋ। ಉಸಭೇನಾತಿ ಮಙ್ಗಲಸಮ್ಮತೇನ ಉಸಭೇನ। ಚಲಕಕುನಾ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಚಲಮಾನಕಕುನಾ ಸದ್ಧಿಂ। ಧಙ್ಕೋತಿ ಕಾಕೋ। ಗರುಳೇನ ವೇನತೇಯ್ಯೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಗರುಳೇನಾತಿ ಜಾತಿವಸೇನ ನಾಮಂ। ವೇನತೇಯ್ಯೇನಾತಿ ಗೋತ್ತವಸೇನ। ಚಣ್ಡಾಲೋತಿ ಛವಚಣ್ಡಾಲೋ। ರಞ್ಞಾ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನಾತಿ ಚಾತುದ್ದೀಪಿಕಚಕ್ಕವತ್ತಿನಾ। ಪಂಸುಪಿಸಾಚಕೋತಿ ಕಚವರಛಡ್ಡನಟ್ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ ಯಕ್ಖೋ। ಇನ್ದೇನ ದೇವರಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಸಕ್ಕೇನ ದೇವರಾಜೇನ ಸಹ। ಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಮಹಾಪಞ್ಞೋತಿಆದೀನಿ ಛಪ್ಪದಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿತ್ಥಾರಿತಾನಿ। ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಪಭೇದಕುಸಲೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಅನನ್ತವಿಕಪ್ಪೇ ಪಞ್ಞಾಭೇದೇ ಛೇಕೋ। ಪಭಿನ್ನಞಾಣೋತಿ ಅನನ್ತಪ್ಪಭೇದಪತ್ತಞಾಣೋ। ಏತೇನ ಪಞ್ಞಾಪಭೇದಕುಸಲತ್ತೇಪಿ ಸತಿ ತಾಸಂ ಪಞ್ಞಾನಂ ಅನನ್ತಭೇದತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಧಿಗತಪಟಿಸಮ್ಭಿದೋತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಅಗ್ಗಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಞಾಣೋ। ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಚತ್ತಾರಿ ವಿಸಾರದಭಾವಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಞಾಣಾನಿ ಪತ್ತೋ। ಯಥಾಹ –
Kotthukoti jiraṇasiṅgālo. Sīhena migaraññā saddhinti kesarasīhena migarājena saha. Taruṇakoti chāpako. Dhenupakoti khīrapako. Usabhenāti maṅgalasammatena usabhena. Calakakunā saddhinti calamānakakunā saddhiṃ. Dhaṅkoti kāko. Garuḷena venateyyena saddhinti ettha garuḷenāti jātivasena nāmaṃ. Venateyyenāti gottavasena. Caṇḍāloti chavacaṇḍālo. Raññā cakkavattināti cātuddīpikacakkavattinā. Paṃsupisācakoti kacavarachaḍḍanaṭṭhāne nibbattako yakkho. Indena devaraññā saddhinti sakkena devarājena saha. So hi bhagavā mahāpaññotiādīni chappadāni heṭṭhā vitthāritāni. Tattha paññāpabhedakusaloti attano anantavikappe paññābhede cheko. Pabhinnañāṇoti anantappabhedapattañāṇo. Etena paññāpabhedakusalattepi sati tāsaṃ paññānaṃ anantabhedattaṃ dasseti. Adhigatapaṭisambhidoti paṭiladdhaaggacatupaṭisambhidañāṇo. Catuvesārajjappattoti cattāri visāradabhāvasaṅkhātāni ñāṇāni patto. Yathāha –
‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋ ‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’ತಿ, ತತ್ರ ವತ ಮಂ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ದೇವೋ ವಾ ಮಾರೋ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಾ ಕೋಚಿ ವಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಪಟಿಚೋದೇಸ್ಸತೀತಿ ನಿಮಿತ್ತಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಏತಮಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ಖೇಮಪ್ಪತ್ತೋ ಅಭಯಪ್ಪತ್ತೋ ವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಹರಾಮಿ।
‘‘Sammāsambuddhassa te paṭijānato ‘ime dhammā anabhisambuddhā’ti, tatra vata maṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā koci vā lokasmiṃ sahadhammena paṭicodessatīti nimittametaṃ, bhikkhave, na samanupassāmi, etamahaṃ, bhikkhave, nimittaṃ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesārajjappatto viharāmi.
‘‘ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋ ‘ಇಮೇ ಆಸವಾ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣಾ’ತಿ…ಪೇ॰… ‘ಯೇ ಖೋ ಪನ ತೇ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಪಟಿಸೇವತೋ ನಾಲಂ ಅನ್ತರಾಯಾಯಾ’’ತಿ…ಪೇ॰… ಯಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ತೇ ಅತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ, ಸೋ ನ ನಿಯ್ಯಾತಿ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯಾತಿ, ತತ್ರ ವತ ಮಂ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ದೇವೋ ವಾ ಮಾರೋ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಾ ಕೋಚಿ ವಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಪಟಿಚೋದೇಸ್ಸತೀತಿ ನಿಮಿತ್ತಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಏತಮಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ಖೇಮಪ್ಪತ್ತೋ ಅಭಯಪ್ಪತ್ತೋ ವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೦)।
‘‘Khīṇāsavassa te paṭijānato ‘ime āsavā aparikkhīṇā’ti…pe… ‘ye kho pana te antarāyikā dhammā vuttā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’’ti…pe… yassa kho pana te atthāya dhammo desito, so na niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyāti, tatra vata maṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā koci vā lokasmiṃ sahadhammena paṭicodessatīti nimittametaṃ, bhikkhave, na samanupassāmi, etamahaṃ, bhikkhave, nimittaṃ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesārajjappatto viharāmī’’ti (a. ni. 4.8; ma. ni. 1.150).
ದಸಬಲಬಲಧಾರೀತಿ ದಸ ಬಲಾನಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ದಸಬಲಾ, ದಸಬಲಾನಂ ಬಲಾನಿ ದಸಬಲಬಲಾನಿ, ತಾನಿ ದಸಬಲಬಲಾನಿ ಧಾರಯತೀತಿ ದಸಬಲಬಲಧಾರೀ, ದಸಬಲಞಾಣಬಲಧಾರೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತೇಹಿ ತೀಹಿ ವಚನೇಹಿ ಅನನ್ತಪ್ಪಭೇದಾನಂ ನೇಯ್ಯಾನಂ ಪಭೇದಮುಖಮತ್ತಂ ದಸ್ಸಿತಂ। ಸೋಯೇವ ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗವಸೇನ ಅಭಿಮಙ್ಗಲಸಮ್ಮತಟ್ಠೇನ ಪುರಿಸಾಸಭೋ। ಅಸನ್ತಾಸಟ್ಠೇನ ಪುರಿಸಸೀಹೋ। ಮಹನ್ತಟ್ಠೇನ ಪುರಿಸನಾಗೋ। ಪಜಾನನಟ್ಠೇನ ಪುರಿಸಾಜಞ್ಞೋ। ಲೋಕಕಿಚ್ಚಧುರವಹನಟ್ಠೇನ ಪುರಿಸಧೋರಯ್ಹೋ।
Dasabalabaladhārīti dasa balāni etesanti dasabalā, dasabalānaṃ balāni dasabalabalāni, tāni dasabalabalāni dhārayatīti dasabalabaladhārī, dasabalañāṇabaladhārīti attho. Etehi tīhi vacanehi anantappabhedānaṃ neyyānaṃ pabhedamukhamattaṃ dassitaṃ. Soyeva paññāpayogavasena abhimaṅgalasammataṭṭhena purisāsabho. Asantāsaṭṭhena purisasīho. Mahantaṭṭhena purisanāgo. Pajānanaṭṭhena purisājañño. Lokakiccadhuravahanaṭṭhena purisadhorayho.
ಅಥ ತೇಜಾದಿಕಂ ಅನನ್ತಞಾಣತೋ ಲದ್ಧಂ ಗುಣವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ತೇಸಂ ತೇಜಾದೀನಂ ಅನನ್ತಞಾಣಮೂಲಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅನನ್ತಞಾಣೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಅನನ್ತತೇಜೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅನನ್ತಞಾಣೋತಿ ಗಣನವಸೇನ ಚ ಪಭಾವವಸೇನ ಚ ಅನ್ತವಿರಹಿತಞಾಣೋ। ಅನನ್ತತೇಜೋತಿ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಮೋಹತಮವಿಧಮನೇನ ಅನನ್ತಞಾಣತೇಜೋ। ಅನನ್ತಯಸೋತಿ ಪಞ್ಞಾಗುಣೇಹೇವ ಲೋಕತ್ತಯವಿತ್ಥತಾನನ್ತಕಿತ್ತಿಘೋಸೋ। ಅಡ್ಢೋತಿ ಪಞ್ಞಾಧನಸಮಿದ್ಧಿಯಾ ಸಮಿದ್ಧೋ। ಮಹದ್ಧನೋತಿ ಪಞ್ಞಾಧನವಡ್ಢತ್ತೇಪಿ ಪಭಾವಮಹತ್ತೇನ ಮಹನ್ತಂ ಪವತ್ತಪಞ್ಞಾಧನಮಸ್ಸಾತಿ ಮಹದ್ಧನೋ। ‘‘ಮಹಾಧನೋ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ। ಧನವಾತಿ ಪಸಂಸಿತಬ್ಬಪಞ್ಞಾಧನವತ್ತಾ ನಿಚ್ಚಯುತ್ತಪಞ್ಞಾಧನವತ್ತಾ ಅತಿಸಯಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾಧನವತ್ತಾ ಧನವಾ। ಏತೇಸುಪಿ ಹಿ ತೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ಇದಂ ವಚನಂ ಸದ್ದವಿದೂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ।
Atha tejādikaṃ anantañāṇato laddhaṃ guṇavisesaṃ dassetukāmo tesaṃ tejādīnaṃ anantañāṇamūlabhāvaṃ dassento ‘‘anantañāṇo’’ti vatvā ‘‘anantatejo’’tiādimāha. Tattha anantañāṇoti gaṇanavasena ca pabhāvavasena ca antavirahitañāṇo. Anantatejoti veneyyasantāne mohatamavidhamanena anantañāṇatejo. Anantayasoti paññāguṇeheva lokattayavitthatānantakittighoso. Aḍḍhoti paññādhanasamiddhiyā samiddho. Mahaddhanoti paññādhanavaḍḍhattepi pabhāvamahattena mahantaṃ pavattapaññādhanamassāti mahaddhano. ‘‘Mahādhano’’ti vā pāṭho. Dhanavāti pasaṃsitabbapaññādhanavattā niccayuttapaññādhanavattā atisayabhāvena paññādhanavattā dhanavā. Etesupi hi tīsu atthesu idaṃ vacanaṃ saddavidū icchanti.
ಏವಂ ಪಞ್ಞಾಗುಣೇನ ಭಗವತೋ ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಸಿದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ಪಞ್ಞಾಗುಣೇನೇವ ಲೋಕಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿಸಿದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನೇತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ವೇನೇಯ್ಯೇ ಸಂಸಾರಸಙ್ಖಾತಭಯಟ್ಠಾನತೋ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಖೇಮಟ್ಠಾನಂ ನೇತಾ । ತತ್ಥ ನಯನಕಾಲೇ ಏವ ಸಂವರವಿನಯಪಹಾನವಿನಯವಸೇನ ವೇನೇಯ್ಯೇ ವಿನೇತಾ। ಧಮ್ಮದೇಸನಾಕಾಲೇ ಏವ ಸಂಸಯಚ್ಛೇದನೇನ ಅನುನೇತಾ। ಸಂಸಯಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಾ। ತಥಾ ಪಞ್ಞಾಪಿತಾನಂ ನಿಚ್ಛಯಕರಣೇನ ನಿಜ್ಝಾಪೇತಾ। ತಥಾ ನಿಜ್ಝಾಪಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿಪಯೋಜನವಸೇನ ಪೇಕ್ಖೇತಾ। ತಥಾಪಟಿಪನ್ನೇ ಪಟಿಪತ್ತಿಬಲೇನ ಪಸಾದೇತಾ। ಸೋ ಹಿ ಭಗವಾತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ-ಕಾರೋ ಅನನ್ತರಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಕಾರಣೋಪದೇಸೇ ನಿಪಾತೋ।
Evaṃ paññāguṇena bhagavato attasampattisiddhiṃ dassetvā puna paññāguṇeneva lokahitasampattisiddhiṃ dassento ‘‘netā’’tiādimāha. Tattha veneyye saṃsārasaṅkhātabhayaṭṭhānato nibbānasaṅkhātaṃ khemaṭṭhānaṃ netā. Tattha nayanakāle eva saṃvaravinayapahānavinayavasena veneyye vinetā. Dhammadesanākāle eva saṃsayacchedanena anunetā. Saṃsayaṃ chinditvā saññāpetabbaṃ atthaṃ paññāpetā. Tathā paññāpitānaṃ nicchayakaraṇena nijjhāpetā. Tathā nijjhāpitassa atthassa paṭipattipayojanavasena pekkhetā. Tathāpaṭipanne paṭipattibalena pasādetā. So hi bhagavāti ettha hi-kāro anantaraṃ vuttassa atthassa kāraṇopadese nipāto.
ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾತಿ ಸಕಸನ್ತಾನೇ ನಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಛಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಹೇತುಭೂತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಲೋಕಹಿತತ್ಥಂ ಸಕಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ। ಅಸಞ್ಜಾತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಞ್ಜನೇತಾತಿ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಅಸಞ್ಜಾತಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಸಾವಕಪಾರಮೀಞಾಣಹೇತುಭೂತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವಜ್ಜಕಾಲಾ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಸಞ್ಜನೇತಾ। ಸಾವಕವೇನೇಯ್ಯಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಸನ್ತಾನೇ ಭಗವತಾ ವುತ್ತವಚನೇನೇವ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಞ್ಜನನತೋ ಭಗವಾ ಸಞ್ಜನೇತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಅನಕ್ಖಾತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಕ್ಖಾತಾತಿ ಅಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಕಥಾಭಿನೀಹಾರಾನಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ದತ್ವಾ ಅನಕ್ಖಾತಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಪಾರಮಿತಾಮಗ್ಗಸ್ಸ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಣಮತ್ತೇನೇವ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಕ್ಖಾತಾ। ಅಯಂ ನಯೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಬ್ಯಾಕರಣೇಪಿ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ। ಮಗ್ಗಞ್ಞೂತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾವಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪಾದಿತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಞಾತಾ। ಮಗ್ಗವಿದೂತಿ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಜನೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕುಸಲೋ। ಮಗ್ಗಕೋವಿದೋತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಅಕ್ಖಾತಬ್ಬಮಗ್ಗೇ ವಿಚಕ್ಖಣೋ। ಅಥ ವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಪಟಿಪತ್ತಿ ಮಗ್ಗಞ್ಞೂ, ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಪಟಿಪತ್ತಿ ಮಗ್ಗವಿದೂ, ಸಾವಕಬೋಧಿಪಟಿಪತ್ತಿ ಮಗ್ಗಕೋವಿದೋ। ಅಥ ವಾ –
Anuppannassa maggassa uppādetāti sakasantāne nauppannapubbassa chaasādhāraṇañāṇahetubhūtassa ariyamaggassa bodhimūle lokahitatthaṃ sakasantāne uppādetā. Asañjātassa maggassa sañjanetāti veneyyasantāne asañjātapubbassa sāvakapāramīñāṇahetubhūtassa ariyamaggassa dhammacakkappavattanato pabhuti yāvajjakālā veneyyasantāne sañjanetā. Sāvakaveneyyānampi hi santāne bhagavatā vuttavacaneneva ariyamaggassa sañjananato bhagavā sañjanetā nāma hoti. Anakkhātassa maggassa akkhātāti aṭṭhadhammasamannāgatānaṃ buddhabhāvāya kathābhinīhārānaṃ bodhisattānaṃ buddhabhāvāya byākaraṇaṃ datvā anakkhātapubbassa pāramitāmaggassa ‘‘buddho bhavissatī’’ti byākaraṇamatteneva bodhimūle uppajjitabbassa ariyamaggassa akkhātā. Ayaṃ nayo paccekabodhisattabyākaraṇepi labbhatiyeva. Maggaññūti paccavekkhaṇāvasena attano uppāditassa ariyamaggassa ñātā. Maggavidūti veneyyasantāne janetabbassa ariyamaggassa kusalo. Maggakovidoti bodhisattānaṃ akkhātabbamagge vicakkhaṇo. Atha vā abhisambodhipaṭipatti maggaññū, paccekabodhipaṭipatti maggavidū, sāvakabodhipaṭipatti maggakovido. Atha vā –
‘‘ಏತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ತರಿಂಸು ಪುಬ್ಬೇ,
‘‘Etena maggena tariṃsu pubbe,
ತರಿಸ್ಸನ್ತಿ ಯೇ ಚ ತರನ್ತಿ ಓಘ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೪೦೯) –
Tarissanti ye ca taranti ogha’’nti. (saṃ. ni. 5.409) –
ವಚನತೋ ಯಥಾಯೋಗಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ಮಗ್ಗವಸೇನ ಚ ಸುಞ್ಞತಾನಿಮಿತ್ತಅಪ್ಪಣಿಹಿತಮಗ್ಗವಸೇನ ಚ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಮಗ್ಗವಸೇನ ಚ ಯಥಾಕ್ಕಮೇನೇತ್ಥ ಯೋಜನಂ ಕರೋನ್ತಿ । ಮಗ್ಗಾನುಗಾ ಚ ಪನಸ್ಸಾತಿ ಭಗವತೋ ಗತಮಗ್ಗಾನುಗಾಮಿನೋ ಹುತ್ವಾ। ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಏತೇನ ಚ ಭಗವತಾ ಮಗ್ಗುಪ್ಪಾದನಾದಿಗುಣಾಧಿಗಮಾಯ ಹೇತು ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಪನ-ಸದ್ದೋ ಕತತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತೇನ ಭಗವತಾ ಕತಮಗ್ಗಕರಣಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಛಾ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಪಠಮಂ ಗತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಛಾ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ। ಇತಿ ಥೇರೋ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಭಗವತೋ ಸೀಲಾದಯೋ ಗುಣಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಮೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಆಗತಾ, ತಸ್ಮಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಮೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಗುಣಂ ಕಥೇಸಿ।
Vacanato yathāyogaṃ atītānāgatapaccuppannabuddhapaccekabuddhasāvakānaṃ maggavasena ca suññatānimittaappaṇihitamaggavasena ca ugghaṭitaññūvipañcitaññūneyyapuggalānaṃ maggavasena ca yathākkamenettha yojanaṃ karonti . Maggānugā ca panassāti bhagavato gatamaggānugāmino hutvā. Ettha ca-saddo hetuatthe nipāto, etena ca bhagavatā magguppādanādiguṇādhigamāya hetu vutto hoti. Pana-saddo katatthe nipāto, tena bhagavatā katamaggakaraṇaṃ vuttaṃ hoti. Pacchā samannāgatāti paṭhamaṃ gatassa bhagavato pacchā sīlādiguṇena samannāgatā. Iti thero ‘‘anuppannassa maggassa uppādetā’’tiādīhi yasmā sabbepi bhagavato sīlādayo guṇā arahattamaggameva nissāya āgatā, tasmā arahattamaggameva nissāya guṇaṃ kathesi.
ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಜಾನಾತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಞ್ಚನೇಯ್ಯಪಥಭೂತಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸಬ್ಬದಸ್ಸಾವಿತಾಯ ತಂಯೇವ ನೇಯ್ಯಪಥಂ ಚಕ್ಖುನಾ ದಿಟ್ಠಂ ವಿಯ ಕರೋನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ವಾ ಏಕಚ್ಚೋ ವಿಪರೀತಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಏವಂ ಭಗವಾ। ಭಗವಾ ಪನ ಯಥಾಸಭಾವಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಜಾನನ್ತೋ ಜಾನಾತಿಯೇವ, ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಸ್ಸತಿಯೇವ। ಸ್ವಾಯಂ ನಯನ ಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖುಭೂತೋ। ವಿದಿತತಾದಿಅತ್ಥೇನ ಞಾಣಭೂತೋ। ಅವಿಪರೀತಸಭಾವಟ್ಠೇನ ವಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಪವತ್ತನತೋ ಹದಯೇನ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ವಾಚಾಯ ನಿಚ್ಛಾರಿತಧಮ್ಮಮಯೋತಿ ವಾ ಧಮ್ಮಭೂತೋ। ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋ। ಅಥ ವಾ ಚಕ್ಖು ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಚಕ್ಖುಭೂತೋ। ಞಾಣಂ ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಞಾಣಭೂತೋ। ಅವಿಪರೀತಧಮ್ಮೋ ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಧಮ್ಮಭೂತೋ। ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋ। ಯ್ವಾಯಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಚನತೋ ವತ್ತನತೋ ವಾ ವತ್ತಾ। ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ವಚನತೋ ವತ್ತನತೋ ವಾ ಪವತ್ತಾ। ಅತ್ಥಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸನತೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿನ್ನೇತಾ। ಅಮತಾಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿದೇಸನತೋ, ಅಮತಪ್ಪಕಾಸನಾಯ ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಮತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಪನತೋ ಅಮತಸ್ಸ ದಾತಾ। ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಿತತ್ತಾ ವೇನೇಯ್ಯಾನುರೂಪೇನ ಯಥಾಸುಖಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸ್ಸ ದಾನೇನ ಚ ಧಮ್ಮೇಸು ಇಸ್ಸರೋತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ। ತಥಾಗತಪದಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ಥಂ।
Jānaṃ jānātīti jānitabbaṃ jānāti, sabbaññutāya yaṃkiñci paññāya jānitabbaṃ nāma atthi, taṃ sabbaṃ pañcaneyyapathabhūtaṃ paññāya jānātīti attho. Passaṃ passatīti passitabbaṃ passati, sabbadassāvitāya taṃyeva neyyapathaṃ cakkhunā diṭṭhaṃ viya karonto paññācakkhunā passatīti attho. Yathā vā ekacco viparītaṃ gaṇhanto jānantopi na jānāti, passantopi na passati, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana yathāsabhāvaṃ gaṇhanto jānanto jānātiyeva, passanto passatiyeva. Svāyaṃ nayana pariṇāyakaṭṭhena cakkhubhūto. Viditatādiatthena ñāṇabhūto. Aviparītasabhāvaṭṭhena vā pariyattidhammapavattanato hadayena cintetvā vācāya nicchāritadhammamayoti vā dhammabhūto. Seṭṭhaṭṭhena brahmabhūto. Atha vā cakkhu viya bhūtoti cakkhubhūto. Ñāṇaṃ viya bhūtoti ñāṇabhūto. Aviparītadhammo viya bhūtoti dhammabhūto. Brahmā viya bhūtoti brahmabhūto. Yvāyaṃ dhammassa vacanato vattanato vā vattā. Nānappakārehi vacanato vattanato vā pavattā. Atthaṃ nīharitvā dassanato atthassa ninnetā. Amatādhigamāya paṭipattidesanato, amatappakāsanāya vā dhammadesanāya amatassa adhigamāpanato amatassa dātā. Lokuttarassa dhammassa uppāditattā veneyyānurūpena yathāsukhaṃ lokuttaradhammassa dānena ca dhammesu issaroti dhammassāmī. Tathāgatapadaṃ heṭṭhā vuttatthaṃ.
ಇದಾನಿ ‘‘ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ವುತ್ತಗುಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಸಾಧೇನ್ತೋ ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏವಂಭೂತಸ್ಸ ಹಿ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಾರಮಿತಾಪುಞ್ಞಫಲಪ್ಪಭಾವನಿಪ್ಫನ್ನೇನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಸವಾಸನಸ್ಸ ಸಮ್ಮೋಹಸ್ಸ ವಿಹತತ್ತಾ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಞಾತತ್ತಾ ಅಞ್ಞಾತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ತಥೇವ ಚ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಚಕ್ಖುನಾ ವಿಯ ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಅದಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಞಾಣೇನ ಪತ್ತತ್ತಾ ಅವಿದಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಅಸಮ್ಮೋಹಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಸಚ್ಛಿಕತತ್ತಾ ಅಸಚ್ಛಿಕತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಅಸಮ್ಮೋಹಪಞ್ಞಾಯ ಫುಟ್ಠತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಫಸ್ಸಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ।
Idāni ‘‘jānaṃ jānātī’’tiādīhi vuttaguṇaṃ sabbaññutāya visesetvā dassetukāmo sabbaññutaṃ sādhento ‘‘natthī’’tiādimāha. Evaṃbhūtassa hi tassa bhagavato pāramitāpuññaphalappabhāvanipphannena arahattamaggañāṇena sabbadhammesu savāsanassa sammohassa vihatattā asammohato sabbadhammānaṃ ñātattā aññātaṃ nāma natthi. Tatheva ca sabbadhammānaṃ cakkhunā viya ñāṇacakkhunā diṭṭhattā adiṭṭhaṃ nāma natthi. Ñāṇena pattattā aviditaṃ nāma natthi. Asammohasacchikiriyāya sacchikatattā asacchikataṃ nāma natthi. Asammohapaññāya phuṭṭhattā paññāya aphassitaṃ nāma natthi.
ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಲಂ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ವಾ। ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಆದಾಯ, ಅನ್ತೋಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಾದಾಯವಚನೇನೇವ ಕಾಲವಿನಿಮುತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ‘‘ಅತೀತಾ’’ದಿವಚನಾನಿ ಚ ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿವಚನೇನೇವ ಘಟಿಯನ್ತಿ, ‘‘ಸಬ್ಬೇ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ ವಾ। ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಪರಿಯಾದಾನಂ। ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚಾಕಾರಾದಿಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಯಾದಾನಂ। ಞಾಣಮುಖೇತಿ ಞಾಣಾಭಿಮುಖೇ। ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಓಸರಣಂ ಉಪೇನ್ತಿ। ಜಾನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪದಂ ನೇಯ್ಯನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿವರಣತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ।
Paccuppannanti paccuppannaṃ kālaṃ vā dhammaṃ vā. Upādāyāti ādāya, antokatvāti attho. Upādāyavacaneneva kālavinimuttaṃ nibbānampi gahitameva hoti. ‘‘Atītā’’divacanāni ca ‘‘natthī’’tiādivacaneneva ghaṭiyanti, ‘‘sabbe’’tiādivacanena vā. Sabbe dhammāti sabbasaṅkhatāsaṅkhatadhammapariyādānaṃ. Sabbākārenāti sabbadhammesu ekekasseva dhammassa aniccākārādisabbākārapariyādānaṃ. Ñāṇamukheti ñāṇābhimukhe. Āpāthaṃ āgacchantīti osaraṇaṃ upenti. Jānitabbanti padaṃ neyyanti padassa atthavivaraṇatthaṃ vuttaṃ.
ಅತ್ತತ್ಥೋ ವಾತಿಆದೀಸು ವಾ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ। ಅತ್ತತ್ಥೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥೋ। ಪರತ್ಥೋತಿ ಪರೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಲೋಕಾನಂ ಅತ್ಥೋ। ಉಭಯತ್ಥೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರೇಸಞ್ಚಾತಿ ಸಕಿಂಯೇವ ಉಭಿನ್ನಂ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತೋ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಪ್ಪಯೋಜನೋ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಸಮ್ಪರಾಯೇ ನಿಯುತ್ತೋ, ಸಮ್ಪರಾಯಪ್ಪಯೋಜನೋ ವಾ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ। ಉತ್ತಾನೋತಿಆದೀಸು ವೋಹಾರವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಸುಖಪತಿಟ್ಠತ್ತಾ ಉತ್ತಾನೋ । ವೋಹಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಸುಞ್ಞತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ದುಕ್ಖಪತಿಟ್ಠತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರೋ। ಲೋಕುತ್ತರೋ ಅಚ್ಚನ್ತತಿರೋಕ್ಖತ್ತಾ ಗೂಳ್ಹೋ। ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಕೋ ಘನಾದೀಹಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನತ್ತಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ। ಅಪಚುರವೋಹಾರೇನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಯಥಾರುತಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ನೇತಬ್ಬತೋ ನೇಯ್ಯೋ। ಪಚುರವೋಹಾರೇನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ವಚನಮತ್ತೇನೇವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ನೀತತ್ತಾ ನೀತೋ। ಸುಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನತ್ಥೋ ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ವಜ್ಜವಿರಹಿತತ್ತಾ ಅನವಜ್ಜೋ। ಕಿಲೇಸಸಮುಚ್ಛೇದನತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗತ್ಥೋ ನಕ್ಕಿಲೇಸೋ। ಕಿಲೇಸಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾ ಅರಿಯಫಲತ್ಥೋ ವೋದಾನೋ। ಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತೇಸು ಅಗ್ಗಧಮ್ಮತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮತ್ಥೋ। ಪರಿವತ್ತತೀತಿ ಬುದ್ಧಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವತೋ ಅಬಹಿಭೂತತ್ತಾ ಅನ್ತೋಬುದ್ಧಞಾಣೇ ಬ್ಯಾಪಿತ್ವಾ ವಾ ಸಮನ್ತಾ ವಾ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ವಾ ವಿಸೇಸೇನ ವಾ ವತ್ತತಿ।
Attattho vātiādīsu vā-saddo samuccayattho. Attatthoti attano attho. Paratthoti paresaṃ tiṇṇaṃ lokānaṃ attho. Ubhayatthoti attano ca paresañcāti sakiṃyeva ubhinnaṃ attho. Diṭṭhadhammikoti diṭṭhadhamme niyutto, diṭṭhadhammappayojano vā attho. Samparāye niyutto, samparāyappayojano vā samparāyiko. Uttānotiādīsu vohāravasena vattabbo sukhapatiṭṭhattā uttāno . Vohāraṃ atikkamitvā vattabbo suññatāpaṭisaṃyutto dukkhapatiṭṭhattā gambhīro. Lokuttaro accantatirokkhattā gūḷho. Aniccatādiko ghanādīhi paṭicchannattā paṭicchanno. Apacuravohārena vattabbo yathārutaṃ aggahetvā adhippāyassa netabbato neyyo. Pacuravohārena vattabbo vacanamatteneva adhippāyassa nītattā nīto. Suparisuddhasīlasamādhivipassanattho tadaṅgavikkhambhanavasena vajjavirahitattā anavajjo. Kilesasamucchedanato ariyamaggattho nakkileso. Kilesapaṭippassaddhattā ariyaphalattho vodāno. Saṅkhatāsaṅkhatesu aggadhammattā nibbānaṃ paramattho. Parivattatīti buddhañāṇassa visayabhāvato abahibhūtattā antobuddhañāṇe byāpitvā vā samantā vā alaṅkaritvā vā visesena vā vattati.
‘‘ಸಬ್ಬಂ ಕಾಯಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ ಭಗವತೋ ಞಾಣವಿಸಯತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತೀತಿ ಞಾಣಂ ಅನುಪರಿವತ್ತಿ, ಞಾಣವಿರಹಿತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪ್ಪಟಿಹತನ್ತಿ ನಿರಾವರಣತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪುನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಉಪಮಾಯ ಸಾಧೇತುಕಾಮೋ ‘‘ಯಾವತಕ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಜಾನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ನೇಯ್ಯಂ। ನೇಯ್ಯಪರಿಯನ್ತೋ ನೇಯ್ಯಾವಸಾನಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ನೇಯ್ಯಪರಿಯನ್ತಿಕಂ। ಅಸಬ್ಬಞ್ಞೂನಂ ಪನ ನೇಯ್ಯಾವಸಾನಮೇವ ನತ್ಥಿ। ಞಾಣಪರಿಯನ್ತಿಕೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪುರಿಮಯಮಕೇ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ ಇಮಿನಾ ಯಮಕೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ , ತತಿಯಯಮಕೇನ ಪಟಿಸೇಧವಸೇನ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ನೇಯ್ಯಂ ಞಾಣಸ್ಸ ಪಥತ್ತಾ ನೇಯ್ಯಪಥೋ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪರಿಯನ್ತಟ್ಠಾಯಿನೋತಿ ನೇಯ್ಯಞ್ಚ ಞಾಣಞ್ಚ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಠಾನತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಪರಿಯನ್ತೇ ಠಾನಸೀಲಾ।
‘‘Sabbaṃkāyakamma’’ntiādīhi bhagavato ñāṇavisayataṃ dasseti. Ñāṇānuparivattīti ñāṇaṃ anuparivatti, ñāṇavirahitaṃ na hotīti attho. Appaṭihatanti nirāvaraṇataṃ dasseti. Puna sabbaññutaṃ upamāya sādhetukāmo ‘‘yāvataka’’ntiādimāha. Tattha jānitabbanti neyyaṃ. Neyyapariyanto neyyāvasānamassa atthīti neyyapariyantikaṃ. Asabbaññūnaṃ pana neyyāvasānameva natthi. Ñāṇapariyantikepi eseva nayo. Purimayamake vuttatthameva iminā yamakena visesetvādasseti , tatiyayamakena paṭisedhavasena niyametvā dasseti. Ettha ca neyyaṃ ñāṇassa pathattā neyyapatho. Aññamaññapariyantaṭṭhāyinoti neyyañca ñāṇañca khepetvā ṭhānato aññamaññassa pariyante ṭhānasīlā.
ಆವಜ್ಜನಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಾಯತ್ತಾ, ಆವಜ್ಜಿತಾನನ್ತರಮೇವ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಕಙ್ಖಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ರುಚಿಆಯತ್ತಾ , ಆವಜ್ಜನಾನನ್ತರಂ ಜವನಞಾಣೇನ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತರಾನಿ ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪದಾನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮೇನ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನಿ। ಆಸಯಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ಆಸಯನ್ತಿ ನಿಸ್ಸಯನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಆಸಯೋ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಕಾಮಾದೀಹಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾದೀಹಿ ವಾ ಪರಿಭಾವಿತಸ್ಸ ಸನ್ತಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಸತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಅನುಸೇನ್ತಿ ಅನುಪವತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಅನುಸಯಾ, ಥಾಮಗತಾನಂ ಕಾಮರಾಗಾದೀನಂವ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಅನುಸಯಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಅನುಸಯಕಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾಯೇವ।
Āvajjanapaṭibaddhāti manodvārāvajjanāyattā, āvajjitānantarameva jānātīti attho. Ākaṅkhapaṭibaddhāti ruciāyattā , āvajjanānantaraṃ javanañāṇena jānātīti attho. Itarāni dve padāni imesaṃ dvinnaṃ padānaṃ yathākkamena atthappakāsanatthaṃ vuttāni. Āsayaṃ jānātīti ettha āsayanti nissayanti etthāti āsayo, micchādiṭṭhiyā sammādiṭṭhiyā kāmādīhi nekkhammādīhi vā paribhāvitassa santānassetaṃ adhivacanaṃ. Sattasantānaṃ anusenti anupavattentīti anusayā, thāmagatānaṃ kāmarāgādīnaṃva etaṃ adhivacanaṃ. Anusayaṃ jānātīti anusayakathā heṭṭhā vuttāyeva.
ಚರಿತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಂ। ಅಧಿಮುತ್ತಿನ್ತಿ ಸಮ್ಪತಿ ಕುಸಲೇ ಅಕುಸಲೇ ವಾ ಚಿತ್ತವೋಸಗ್ಗೋ। ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖೇತಿ ಪಞ್ಞಾಮಯೇ ಅಕ್ಖಿಮ್ಹಿ ಅಪ್ಪಂ ರಾಗಾದಿರಜೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ। ಅಪ್ಪಂ ರಾಗಾದಿರಜೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ವಾ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ, ತೇ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖೇ। ಮಹಾರಜಕ್ಖೇತಿ ಞಾಣಮಯೇ ಅಕ್ಖಿಮ್ಹಿ ಮಹನ್ತಂ ರಾಗಾದಿರಜೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮಹಾರಜಕ್ಖಾ। ಮಹನ್ತಂ ರಾಗಾದಿರಜೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ವಾ ಮಹಾರಜಕ್ಖಾ, ತೇ ಮಹಾರಜಕ್ಖೇ। ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೇ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯೇತಿ ತಿಕ್ಖಾನಿ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಾ। ಮುದೂನಿ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯಾ। ಸ್ವಾಕಾರೇ ದ್ವಾಕಾರೇತಿ ಸುನ್ದರಾ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಆಕಾರಾ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸ್ವಾಕಾರಾ। ಕುಚ್ಛಿತಾ ಗರಹಿತಾ ಅಸದ್ಧಾದಯೋ ಆಕಾರಾ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ದ್ವಾಕಾರಾ। ಸುವಿಞ್ಞಾಪಯೇ ದುವಿಞ್ಞಾಪಯೇತಿ ಯೇ ಕಥಿತಂ ಕಾರಣಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತಿ ಸುಖೇನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ, ತೇ ಸುವಿಞ್ಞಾಪಯಾ। ತಬ್ಬಿಪರೀತಾ ದುವಿಞ್ಞಾಪಯಾ। ಭಬ್ಬಾಭಬ್ಬೇತಿ ಭಬ್ಬೇ ಚ ಅಭಬ್ಬೇ ಚ। ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಭವನ್ತಿ ಜಾಯನ್ತೀತಿ ಭಬ್ಬಾ। ವತ್ತಮಾನಸಮೀಪೇ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ। ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಜಾಯಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಾತಿ ಭಬ್ಬಾ, ಭಾಜನಭೂತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಾ, ತೇ ಭಬ್ಬಾ। ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಅಭಬ್ಬಾ।
Caritanti pubbe katakusalākusalakammaṃ. Adhimuttinti sampati kusale akusale vā cittavosaggo. Apparajakkheti paññāmaye akkhimhi appaṃ rāgādirajo etesanti apparajakkhā. Appaṃ rāgādirajo etesanti vā apparajakkhā, te apparajakkhe. Mahārajakkheti ñāṇamaye akkhimhi mahantaṃ rāgādirajo etesanti mahārajakkhā. Mahantaṃ rāgādirajo etesanti vā mahārajakkhā, te mahārajakkhe. Tikkhindriye mudindriyeti tikkhāni saddhādīni indriyāni etesanti tikkhindriyā. Mudūni saddhādīni indriyāni etesanti mudindriyā. Svākāre dvākāreti sundarā saddhādayo ākārā koṭṭhāsā etesanti svākārā. Kucchitā garahitā asaddhādayo ākārā koṭṭhāsā etesanti dvākārā. Suviññāpaye duviññāpayeti ye kathitaṃ kāraṇaṃ sallakkhenti sukhena sakkā honti viññāpetuṃ, te suviññāpayā. Tabbiparītā duviññāpayā. Bhabbābhabbeti bhabbe ca abhabbe ca. Ariyāya jātiyā bhavanti jāyantīti bhabbā. Vattamānasamīpe vattamānavacanaṃ. Bhavissanti jāyissanti vāti bhabbā, bhājanabhūtāti attho. Ye ariyamaggapaṭivedhassa anucchavikā upanissayasampannā, te bhabbā. Vuttapaṭipakkhā abhabbā.
ಸತ್ತೇ ಪಜಾನಾತೀತಿ ರೂಪಾದಿಕೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಲಗ್ಗೇ ಲಗ್ಗಿತೇ ಸತ್ತೇ ಪಜಾನಾತಿ। ಸದೇವಕೋ ಲೋಕೋತಿ ಸಹ ದೇವೇಹಿ ಸದೇವಕೋ। ಸಹ ಮಾರೇನ ಸಮಾರಕೋ। ಸಹ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಕೋ। ಸಹ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಹಿ ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ। ಪಜಾತತ್ತಾ ಪಜಾ। ಸಹ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾ। ‘‘ಪಜಾ’’ತಿ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯವಚನಮೇತಂ। ತತ್ಥ ಸದೇವಕವಚನೇನ ಪಞ್ಚಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ, ಸಮಾರಕವಚನೇನ ಛಟ್ಠಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ। ಸಬ್ರಹ್ಮಕವಚನೇನ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾದಿಬ್ರಹ್ಮಗ್ಗಹಣಂ। ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೀವಚನೇನ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗ್ಗಹಣಂ ಸಮಿತಪಾಪಬಾಹಿತಪಾಪಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗ್ಗಹಣಞ್ಚ। ಪಜಾವಚನೇನ ಸತ್ತಲೋಕಗ್ಗಹಣಂ। ಸದೇವಮನುಸ್ಸವಚನೇನ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಅವಸೇಸಮನುಸ್ಸಗ್ಗಹಣಂ। ಏವಮೇತ್ಥ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಓಕಾಸಲೋಕೋ। ದ್ವೀಹಿ ಪಜಾವಸೇನ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಗಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Satte pajānātīti rūpādike ārammaṇe lagge laggite satte pajānāti. Sadevakolokoti saha devehi sadevako. Saha mārena samārako. Saha brahmunā sabrahmako. Saha samaṇabrāhmaṇehi sassamaṇabrāhmaṇī. Pajātattā pajā. Saha devamanussehi sadevamanussā. ‘‘Pajā’’ti sattalokassa pariyāyavacanametaṃ. Tattha sadevakavacanena pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, samārakavacanena chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ. Sabrahmakavacanena brahmakāyikādibrahmaggahaṇaṃ. Sassamaṇabrāhmaṇīvacanena sāsanassa paccatthikapaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇaṃ samitapāpabāhitapāpasamaṇabrāhmaṇaggahaṇañca. Pajāvacanena sattalokaggahaṇaṃ. Sadevamanussavacanena sammutidevaavasesamanussaggahaṇaṃ. Evamettha tīhi padehi okāsaloko. Dvīhi pajāvasena sattaloko gahitoti veditabbo.
ಅಪರೋ ನಯೋ – ಸದೇವಕಗ್ಗಹಣೇನ ಅರೂಪಾವಚರಲೋಕೋ ಗಹಿತೋ, ಸಮಾರಕಗ್ಗಹಣೇನ ಛಕಾಮಾವಚರಲೋಕೋ, ಸಬ್ರಹ್ಮಕಗ್ಗಹಣೇನ ರೂಪಾವಚರಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ, ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚತುಪರಿಸವಸೇನ ಸಮ್ಮುತಿದೇವೇಹಿ ವಾ ಸಹ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ, ಅವಸೇಸಸಬ್ಬಸತ್ತಲೋಕೋ ವಾ। ಅಪಿ ಚೇತ್ಥ ಸದೇವಕವಚನೇನ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಲೋಕಸ್ಸ ಅನ್ತೋಬುದ್ಧಞಾಣೇ ಪರಿವತ್ತನಭಾವಂ ಸಾಧೇತಿ। ತತೋ ಯೇಸಂ ಸಿಯಾ ‘‘ಮಾರೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಛಕಾಮಾವಚರಿಸ್ಸರೋ ವಸವತ್ತೀ, ಕಿಂ ಸೋಪಿ ಅನ್ತೋಬುದ್ಧಞಾಣೇ ಪರಿವತ್ತತೀ’’ತಿ। ತೇಸಂ ವಿಮತಿಂ ವಿಧಮೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮಾರಕೋ’’ತಿ ಆಹ। ಯೇಸಂ ಪನ ಸಿಯಾ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾ ಮಹಾನುಭಾವೋ, ಏಕಙ್ಗುಲಿಯಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇ ಆಲೋಕಂ ಫರತಿ। ದ್ವೀಹಿ…ಪೇ॰… ದಸಹಿ ಅಙ್ಗುಲೀಹಿ ದಸಸು ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಸು ಆಲೋಕಂ ಫರತಿ, ಅನುತ್ತರಞ್ಚ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ಕಿಂ ಸೋಪಿ ಅನ್ತೋಬುದ್ಧಞಾಣೇ ಪರಿವತ್ತತೀ’’ತಿ। ತೇಸಂ ವಿಮತಿಂ ವಿಧಮೇನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ರಹ್ಮಕೋ’’ತಿ ಆಹ। ತತೋ ಯೇಸಂ ಸಿಯಾ ‘‘ಪುಥೂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸಾಸನಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ, ಕಿಂ ತೇಪಿ ಅನ್ತೋಬುದ್ಧಞಾಣೇ ಪರಿವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ। ತೇಸಂ ವಿಮತಿಂ ವಿಧಮೇನ್ತೋ ‘‘ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ಪಜಾ’’ತಿ ಆಹ।
Aparo nayo – sadevakaggahaṇena arūpāvacaraloko gahito, samārakaggahaṇena chakāmāvacaraloko, sabrahmakaggahaṇena rūpāvacarabrahmaloko, sassamaṇabrāhmaṇādiggahaṇena catuparisavasena sammutidevehi vā saha manussaloko, avasesasabbasattaloko vā. Api cettha sadevakavacanena ukkaṭṭhaparicchedato sabbassapi lokassa antobuddhañāṇe parivattanabhāvaṃ sādheti. Tato yesaṃ siyā ‘‘māro mahānubhāvo chakāmāvacarissaro vasavattī, kiṃ sopi antobuddhañāṇe parivattatī’’ti. Tesaṃ vimatiṃ vidhamento ‘‘samārako’’ti āha. Yesaṃ pana siyā ‘‘brahmā mahānubhāvo, ekaṅguliyā ekasmiṃ cakkavāḷasahasse ālokaṃ pharati. Dvīhi…pe… dasahi aṅgulīhi dasasu cakkavāḷasahassesu ālokaṃ pharati, anuttarañca jhānasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvedeti, kiṃ sopi antobuddhañāṇe parivattatī’’ti. Tesaṃ vimatiṃ vidhamento ‘‘sabrahmako’’ti āha. Tato yesaṃ siyā ‘‘puthū samaṇabrāhmaṇā sāsanapaccatthikā, kiṃ tepi antobuddhañāṇe parivattantī’’ti. Tesaṃ vimatiṃ vidhamento ‘‘sassamaṇabrāhmaṇī pajā’’ti āha.
ಏವಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾನಂ ಅನ್ತೋಬುದ್ಧಞಾಣೇ ಪರಿವತ್ತನಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಅಥ ಸಮ್ಮುತಿದೇವೇ ಅವಸೇಸಮನುಸ್ಸೇ ಚ ಉಪಾದಾಯ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸೇಸಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಅನ್ತೋಬುದ್ಧಞಾಣೇ ಪರಿವತ್ತನಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಹ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಅನುಸನ್ಧಿಕ್ಕಮೋ। ಪೋರಾಣಾ ಪನಾಹು ‘‘ಸದೇವಕೋತಿ ದೇವತಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅವಸೇಸಲೋಕೋ। ಸಮಾರಕೋತಿ ಮಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅವಸೇಸಲೋಕೋ। ಸಬ್ರಹ್ಮಕೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅವಸೇಸಲೋಕೋ। ಏವಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತಿಭವೂಪಗೇ ಸತ್ತೇ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ತೀಸು ಪದೇಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುನ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಪರಿಯಾದಾತುಂ ‘ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ಪಜಾ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾ’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಪಞ್ಚಹಿ ಪದೇಹಿ ತೇನ ತೇನ ಆಕಾರೇನ ತೇಧಾತುಕಮೇವ ಪರಿಯಾದಿನ್ನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ।
Evaṃ ukkaṭṭhānaṃ antobuddhañāṇe parivattanabhāvaṃ pakāsetvā atha sammutideve avasesamanusse ca upādāya ukkaṭṭhaparicchedavasena sesasattalokassa antobuddhañāṇe parivattanabhāvaṃ pakāsento ‘‘sadevamanussā’’ti āha. Ayamettha anusandhikkamo. Porāṇā panāhu ‘‘sadevakoti devatāhi saddhiṃ avasesaloko. Samārakoti mārena saddhiṃ avasesaloko. Sabrahmakoti brahmehi saddhiṃ avasesaloko. Evaṃ sabbepi tibhavūpage satte tīhākārehi tīsu padesu pakkhipitvā puna dvīhākārehi pariyādātuṃ ‘sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā’ti vuttaṃ. Evaṃ pañcahi padehi tena tena ākārena tedhātukameva pariyādinnaṃ hotī’’ti.
ಅನ್ತಮಸೋತಿ ಉಪರಿಮನ್ತೇನ। ತಿಮಿತಿಮಿಙ್ಗಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತಿಮಿ ನಾಮ ಏಕಾ ಮಚ್ಛಜಾತಿ, ತಿಮಿಂ ಗಿಲಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ತತೋ ಮಹನ್ತಸರೀರಾ ತಿಮಿಙ್ಗಲಾ ನಾಮ ಏಕಾ ಮಚ್ಛಜಾತಿ, ತಿಮಿಙ್ಗಲಮ್ಪಿ ಗಿಲಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತಿಕಸರೀರಾ ತಿಮಿತಿಮಿಙ್ಗಲಾ ನಾಮ ಏಕಾ ಮಚ್ಛಜಾತಿ। ಇಧ ಜಾತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಏಕವಚನಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಗರುಳಂ ವೇನತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಗರುಳೋತಿ ಜಾತಿವಸೇನ ನಾಮಂ। ವೇನತೇಯ್ಯೋತಿ ಗೋತ್ತವಸೇನ। ಪದೇಸೇತಿ ಏಕದೇಸೇ। ಸಾರಿಪುತ್ತಸಮಾತಿ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿತ್ಥೇರೇ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸೇಸಸಾವಕಾ ಹಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿತ್ಥೇರೇನ ಸಮಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮಹಾಪಞ್ಞಾನಂ ಯದಿದಂ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೮-೧೮೯)। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೭೧; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩.೫) ವುತ್ತಂ –
Antamasoti uparimantena. Timitimiṅgalanti ettha timi nāma ekā macchajāti, timiṃ gilituṃ samatthā tato mahantasarīrā timiṅgalā nāma ekā macchajāti, timiṅgalampi gilituṃ samatthā pañcayojanasatikasarīrā timitimiṅgalā nāma ekā macchajāti. Idha jātiggahaṇena ekavacanaṃ katanti veditabbaṃ. Garuḷaṃ venateyyanti ettha garuḷoti jātivasena nāmaṃ. Venateyyoti gottavasena. Padeseti ekadese. Sāriputtasamāti sabbabuddhānaṃ dhammasenāpatitthere gahetvā vuttanti veditabbaṃ. Sesasāvakā hi paññāya dhammasenāpatittherena samā nāma natthi. Yathāha – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ mahāpaññānaṃ yadidaṃ sāriputto’’ti (a. ni. 1.188-189). Aṭṭhakathāyañca (visuddhi. 1.171; paṭi. ma. aṭṭha. 2.3.5) vuttaṃ –
‘‘ಲೋಕನಾಥಂ ಠಪೇತ್ವಾನ, ಯೇ ಚಞ್ಞೇ ಸನ್ತಿ ಪಾಣಿನೋ।
‘‘Lokanāthaṃ ṭhapetvāna, ye caññe santi pāṇino;
ಪಞ್ಞಾಯ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ, ಕಲಂ ನಾಗ್ಘನ್ತಿ ಸೋಳಸಿ’’ನ್ತಿ॥
Paññāya sāriputtassa, kalaṃ nāgghanti soḷasi’’nti.
ಫರಿತ್ವಾತಿ ಬುದ್ಧಞಾಣಂ ಸಬ್ಬದೇವಮನುಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಠಾನತೋ ತೇಸಂ ಪಞ್ಞಂ ಫರಿತ್ವಾ ಬ್ಯಾಪಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ। ಅಭಿಭವಿತ್ವಾತಿ ಸಬ್ಬದೇವಮನುಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ, ತೇಸಂ ಅವಿಸಯಭೂತಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ನೇಯ್ಯಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Pharitvāti buddhañāṇaṃ sabbadevamanussānampi paññaṃ pāpuṇitvā ṭhānato tesaṃ paññaṃ pharitvā byāpitvā tiṭṭhati. Abhibhavitvāti sabbadevamanussānampi paññaṃ atikkamitvā, tesaṃ avisayabhūtampi sabbaṃ neyyaṃ abhibhavitvā tiṭṭhatīti attho.
ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೫) ಪನ ‘‘ಅತಿಘಂಸಿತ್ವಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ, ಘಂಸಿತ್ವಾ ತುದಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೇಪಿ ತೇತಿಆದೀಹಿ ಏವಂ ಫರಿತ್ವಾ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಪಣ್ಡಿತಾತಿ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ । ನಿಪುಣಾತಿ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಬುದ್ಧಿನೋ ಸುಖುಮೇ ಅತ್ಥನ್ತರೇ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಸಮತ್ಥಾ। ಕತಪರಪ್ಪವಾದಾತಿ ವಿಞ್ಞಾತಪರಪ್ಪವಾದಾ ಚೇವ ಪರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕತವಾದಪರಿಚಯಾ ಚ। ವಾಲವೇಧಿರೂಪಾತಿ ವಾಲವೇಧಿಧನುಗ್ಗಹಸದಿಸಾ। ವೋ ಭಿನ್ದನ್ತಾ ಮಞ್ಞೇ ಚರನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಗತೇನ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನೀತಿ ವಾಲವೇಧೀ ವಿಯ ವಾಲಂ ಸುಖುಮಾನಿಪಿ ಪರೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿಗಮನಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಞಾಗಮನೇನ ಭಿನ್ದನ್ತಾ ವಿಯ ಚರನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಗೂಥಗತಂ ಮುತ್ತಗತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೧೧) ವಿಯ ಪಞ್ಞಾ ಏವ ಪಞ್ಞಾಗತಂ। ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಏವ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ। ಪಞ್ಹೇ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾತಿ ದ್ವಿಪದಮ್ಪಿ ತಿಪದಮ್ಪಿ ಚತುಪದಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಂ ರಚಯಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಅತಿಬಹುಕತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತಂ। ಗೂಳ್ಹಾನಿ ಚ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾನಿ ಚ ಅತ್ಥಜಾತಾನೀತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ತೇಸಂ ತಥಾ ವಿನಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಅಭಿಸಙ್ಖತಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಭಗವತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ। ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪನ ಪುಚ್ಛಾಯ ಓಕಾಸಮೇವ ಅದತ್ವಾ ಭಗವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ। ಯಥಾಹ –
Paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 3.5) pana ‘‘atighaṃsitvā’’ti pāṭho, ghaṃsitvā tuditvāti attho. Yepi tetiādīhi evaṃ pharitvā abhibhavitvā ṭhānassa paccakkhakāraṇaṃ dasseti. Tattha paṇḍitāti paṇḍiccena samannāgatā . Nipuṇāti saṇhasukhumabuddhino sukhume atthantare paṭivijjhanasamatthā. Kataparappavādāti viññātaparappavādā ceva parehi saddhiṃ katavādaparicayā ca. Vālavedhirūpāti vālavedhidhanuggahasadisā. Vo bhindantā maññe caranti paññāgatena diṭṭhigatānīti vālavedhī viya vālaṃ sukhumānipi paresaṃ diṭṭhigamanāni attano paññāgamanena bhindantā viya carantīti attho. Atha vā ‘‘gūthagataṃ muttagata’’ntiādīsu (a. ni. 9.11) viya paññā eva paññāgataṃ. Diṭṭhiyo eva diṭṭhigatāni. Pañhe abhisaṅkharitvā abhisaṅkharitvāti dvipadampi tipadampi catupadampi pucchaṃ racayitvā tesaṃ pañhānaṃ atibahukattā sabbasaṅgahatthaṃ dvikkhattuṃ vuttaṃ. Gūḷhāni ca paṭicchannāni ca atthajātānīti pāṭhaseso. Tesaṃ tathā vinayaṃ disvā attanā abhisaṅkhataṃ pañhaṃ pucchantīti evaṃ bhagavatā adhippetattā pañhaṃ pucchanti. Aññesaṃ pana pucchāya okāsameva adatvā bhagavā upasaṅkamantānaṃ dhammaṃ deseti. Yathāha –
‘‘ತೇ ಪಞ್ಹಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತಿ ‘ಇಮಂ ಮಯಂ ಪಞ್ಹಂ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮ, ಸಚೇ ನೋ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಏವಂ ಪುಟ್ಠೋ ಏವಂ ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸತಿ, ಏವಮಸ್ಸ ಮಯಂ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸಾಮ, ಏವಂ ಚೇಪಿ ನೋ ಪುಟ್ಠೋ ಏವಂ ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸತಿ, ಏವಮ್ಪಿಸ್ಸ ಮಯಂ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ। ತೇ ಸುಣನ್ತಿ ‘ಸಮಣೋ ಖಲು ಭೋ ಗೋತಮೋ ಅಮುಕಂ ನಾಮ ಗಾಮಂ ವಾ ನಿಗಮಂ ವಾ ಓಸಟೋ’ತಿ। ತೇ ಯೇನ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮನ್ತಿ। ತೇ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ಸನ್ದಸ್ಸೇತಿ ಸಮಾದಪೇತಿ ಸಮುತ್ತೇಜೇತಿ ಸಮ್ಪಹಂಸೇತಿ। ತೇ ಸಮಣೇನ ಗೋತಮೇನ ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ಸನ್ದಸ್ಸಿತಾ ಸಮಾದಪಿತಾ ಸಮುತ್ತೇಜಿತಾ ಸಮ್ಪಹಂಸಿತಾ ನ ಚೇವ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಕುತೋಸ್ಸ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಮಣಸ್ಸೇವ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸಾವಕಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೯)।
‘‘Te pañhaṃ abhisaṅkharonti ‘imaṃ mayaṃ pañhaṃ samaṇaṃ gotamaṃ upasaṅkamitvā pucchissāma, sace no samaṇo gotamo evaṃ puṭṭho evaṃ byākarissati, evamassa mayaṃ vādaṃ āropessāma, evaṃ cepi no puṭṭho evaṃ byākarissati, evampissa mayaṃ vādaṃ āropessāmā’ti. Te suṇanti ‘samaṇo khalu bho gotamo amukaṃ nāma gāmaṃ vā nigamaṃ vā osaṭo’ti. Te yena samaṇo gotamo tenupasaṅkamanti. Te samaṇo gotamo dhammiyā kathāya sandasseti samādapeti samuttejeti sampahaṃseti. Te samaṇena gotamena dhammiyā kathāya sandassitā samādapitā samuttejitā sampahaṃsitā na ceva samaṇaṃ gotamaṃ pañhaṃ pucchanti, kutossa vādaṃ āropessanti, aññadatthu samaṇasseva gotamassa sāvakā sampajjantī’’ti (ma. ni. 1.289).
ಕಸ್ಮಾ ಪಞ್ಹೇ ನ ಪುಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಚೇ? ಭಗವಾ ಕಿರ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಪರಿಸಾಯ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಓಲೋಕೇತಿ, ತತೋ ಪಸ್ಸತಿ ‘‘ಇಮೇ ಪಣ್ಡಿತಾ ಗೂಳ್ಹಂ ರಹಸ್ಸಂ ಪಞ್ಹಂ ಓವಟ್ಟಿಕಸಾರಂ ಕತ್ವಾ ಆಗತಾ’’ತಿ। ಸೋ ತೇಹಿ ಅಪುಟ್ಠೋಯೇವ ‘‘ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಾಯ ಏತ್ತಕಾ ದೋಸಾ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಏತ್ತಕಾ, ಅತ್ಥೇ, ಪದೇ, ಅಕ್ಖರೇ ಏತ್ತಕಾತಿ; ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಏವಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಏವಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ; ಇತಿ ಓವಟ್ಟಿಕಸಾರಂ ಕತ್ವಾ ಆನೀತೇ ಪಞ್ಹೇ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಅನ್ತರೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇ ಪಣ್ಡಿತಾ ‘‘ಸೇಯ್ಯಾ ವತ ನೋ, ಯೇ ಮಯಂ ಇಮೇ ಪಞ್ಹೇ ನ ಪುಚ್ಛಿಮ್ಹಾ। ಸಚೇಪಿ ಮಯಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮ, ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ನೋ ಕತ್ವಾ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಖಿಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅತ್ತಮನಾ ಭವನ್ತಿ।
Kasmā pañhe na pucchantīti ce? Bhagavā kira parisamajjhe dhammaṃ desento parisāya ajjhāsayaṃ oloketi, tato passati ‘‘ime paṇḍitā gūḷhaṃ rahassaṃ pañhaṃ ovaṭṭikasāraṃ katvā āgatā’’ti. So tehi apuṭṭhoyeva ‘‘pañhapucchāya ettakā dosā, vissajjane ettakā, atthe, pade, akkhare ettakāti; imaṃ pañhaṃ pucchanto evaṃ puccheyya, vissajjento evaṃ vissajjeyyā’’ti; iti ovaṭṭikasāraṃ katvā ānīte pañhe dhammakathāya antare pakkhipitvā dasseti. Te paṇḍitā ‘‘seyyā vata no, ye mayaṃ ime pañhe na pucchimhā. Sacepi mayaṃ puccheyyāma, appatiṭṭhite no katvā samaṇo gotamo khipeyyā’’ti attamanā bhavanti.
ಅಪಿ ಚ ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಾ ಪರಿಸಂ ಮೇತ್ತಾಯ ಫರನ್ತಿ। ಮೇತ್ತಾಫರಣೇನ ದಸಬಲೇಸು ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದತಿ। ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ರೂಪಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ ದಸ್ಸನಸಮ್ಪನ್ನಾ ಮಧುರಸ್ಸರಾ ಮುದುಜಿವ್ಹಾ ಸುಫುಸಿತದನ್ತಾವರಣಾ, ಅಮತೇನ ಹದಯಂ ಸಿಞ್ಚನ್ತಾ ವಿಯ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತಿ। ತತ್ರ ನೇಸಂ ಮೇತ್ತಾಫರಣೇನ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾನಂ ಏವಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಏವರೂಪಂ ಅದ್ವೇಜ್ಝಕಥಂ ಅಮೋಘಕಥಂ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮ ಪಚ್ಚನೀಕಗ್ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹಿತು’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಸನ್ನಭಾವೇನೇವ ಪಞ್ಹೇ ನ ಪುಚ್ಛನ್ತೀತಿ।
Api ca buddhā nāma dhammaṃ desentā parisaṃ mettāya pharanti. Mettāpharaṇena dasabalesu mahājanassa cittaṃ pasīdati. Buddhā nāma rūpaggappattā honti dassanasampannā madhurassarā mudujivhā suphusitadantāvaraṇā, amatena hadayaṃ siñcantā viya dhammaṃ kathenti. Tatra nesaṃ mettāpharaṇena pasannacittānaṃ evaṃ hoti – ‘‘evarūpaṃ advejjhakathaṃ amoghakathaṃ niyyānikakathaṃ kathentena bhagavatā saddhiṃ na sakkhissāma paccanīkaggāhaṃ gaṇhitu’’nti attano pasannabhāveneva pañhe na pucchantīti.
ಕಥಿತಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ ವಾತಿ ‘‘ಏವಂ ತುಮ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಅಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಾನಂ ಉಚ್ಚಾರಣೇನ ತೇ ಪಞ್ಹಾ ಭಗವತಾ ಕಥಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ। ಯಥಾ ಚ ತೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬಾ, ತಥಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ। ನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಣಾತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಇಮಿನಾ ಹೇತುನಾ ಏವಂ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಸಹೇತುಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ ಭಗವತಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಣಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ ತೇ ಪಞ್ಹಾ। ಉಪಕ್ಖಿತ್ತಕಾ ಚ ತೇ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಖತ್ತಿಯಪಣ್ಡಿತಾದಯೋ ಭಗವತೋ ಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನೇವ ಭಗವತೋ ಸಮೀಪೇ ಖಿತ್ತಕಾ ಪಕ್ಖಿತ್ತಕಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ; ಸಾವಕಾ ವಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಉಪಾಸಕಾ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ; ಸಾವಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ಉಪಾಸಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಥಾತಿ ಅನನ್ತರತ್ಥೇ, ತೇಸಂ ಉಪಕ್ಖಿತ್ತಕಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮನನ್ತರಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಕಾರೇ ವಾ। ಅತಿರೋಚತೀತಿ ಅತಿವಿಯ ಜೋತತಿ ಪಕಾಸತಿ। ಯದಿದಂ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಯಾಯಂ ಭಗವತೋ ಪಞ್ಞಾ, ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಭಗವಾವ ಅತಿರೋಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಕಾರಣತ್ಥೋ, ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವಾತಿ।
Kathitā vissajjitā vāti ‘‘evaṃ tumhe pucchathā’’ti apucchitapañhānaṃ uccāraṇena te pañhā bhagavatā kathitā eva honti. Yathā ca te vissajjetabbā, tathā vissajjitā eva honti. Niddiṭṭhakāraṇāti iminā kāraṇena iminā hetunā evaṃ hontīti evaṃ sahetukaṃ katvā vissajjanena bhagavatā niddiṭṭhakāraṇā eva honti te pañhā. Upakkhittakā ca te bhagavato sampajjantīti khattiyapaṇḍitādayo bhagavato pañhavissajjaneneva bhagavato samīpe khittakā pakkhittakā sampajjanti; sāvakā vā sampajjanti, upāsakā vāti attho; sāvakasampattiṃ vā pāpuṇanti, upāsakasampattiṃ vāti vuttaṃ hoti. Athāti anantaratthe, tesaṃ upakkhittakasampattisamanantaramevāti attho. Tatthāti tasmiṃ ṭhāne, tasmiṃ adhikāre vā. Atirocatīti ativiya jotati pakāsati. Yadidaṃ paññāyāti yāyaṃ bhagavato paññā, tāya paññāya bhagavāva atirocatīti attho. Iti-saddo kāraṇattho, iminā kāraṇenāti attho. Sesaṃ sabbattha pākaṭamevāti.
ಸದ್ಧಮ್ಮಪ್ಪಜ್ಜೋತಿಕಾಯ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸಟ್ಠಕಥಾಯ
Saddhammappajjotikāya mahāniddesaṭṭhakathāya
ಪಸೂರಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pasūrasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಮಹಾನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿ • Mahāniddesapāḷi / ೮. ಪಸೂರಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸೋ • 8. Pasūrasuttaniddeso
