| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Mahāniddesa-aṭṭhakathā |
੮. ਪਸੂਰਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
8. Pasūrasuttaniddesavaṇṇanā
੫੯. ਅਟ੍ਠਮੇ ਪਸੂਰਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪਠਮਗਾਥਾਯ ਤਾવ ਸਙ੍ਖੇਪੋ – ਇਮੇ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਇਧੇવ ਸੁਦ੍ਧੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਪਨ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਨਾਹੁ, ਏવਂ ਯਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਤ੍ਥਾਰਾਦਿਂ ਨਿਸ੍ਸਿਤਾ, ਤਤ੍ਥੇવ ‘‘ਏਸ વਾਦੋ ਸੁਭੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਸੁਭવਾਦਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪੁਥੂ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ‘‘ਸਸ੍ਸਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਪਚ੍ਚੇਕਸਚ੍ਚੇਸੁ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ।
59. Aṭṭhame pasūrasuttaniddese paṭhamagāthāya tāva saṅkhepo – ime diṭṭhigatikā attano diṭṭhiṃ sandhāya ‘‘idheva suddhī’’ti vadanti. Aññesu pana dhammesu visuddhiṃ nāhu, evaṃ yaṃ attano satthārādiṃ nissitā, tattheva ‘‘esa vādo subho’’ti evaṃ subhavādā hutvā puthū samaṇabrāhmaṇā ‘‘sassato loko’’tiādīsu paccekasaccesu niviṭṭhā.
ਸਬ੍ਬੇ ਪਰવਾਦੇ ਖਿਪਨ੍ਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਾ ਪਰਲਦ੍ਧਿਯੋ ਛਡ੍ਡੇਨ੍ਤਿ। ਉਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੀਤਿ ਦੂਰਤੋ ਖਿਪਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਖਿਪਨ੍ਤਿ। ਸੁਭવਾਦਾਤਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ਉਦ੍ਦੇਸਪਦਂ। ਸੋਭਨવਾਦਾਤਿ ‘‘ਏਤਂ ਸੁਨ੍ਦਰ’’ਨ੍ਤਿ ਕਥੇਨ੍ਤਾ। ਪਣ੍ਡਿਤવਾਦਾਤਿ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਮਯ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਕਥੇਨ੍ਤਾ। ਥਿਰવਾਦਾਤਿ ‘‘ਨਿਦ੍ਦੋਸવਾਦਂ વਦਾਮਾ’’ਤਿ ਕਥੇਨ੍ਤਾ। ਞਾਯવਾਦਾਤਿ ‘‘ਯੁਤ੍ਤવਾਦਂ વਦਾਮਾ’’ਤਿ ਕਥੇਨ੍ਤਾ। ਹੇਤੁવਾਦਾਤਿ ‘‘ਕਾਰਣਸਹਿਤਂ વਦਾਮਾ’’ਤਿ ਕਥੇਨ੍ਤਾ। ਲਕ੍ਖਣવਾਦਾਤਿ ‘‘ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤਬ੍ਬਂ વਦਾਮਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਾ। ਕਾਰਣવਾਦਾਤਿ ‘‘ਉਦਾਹਰਣਯੁਤ੍ਤવਾਦਂ વਦਾਮਾ’’ਤਿ ਕਥੇਨ੍ਤਾ। ਠਾਨવਾਦਾਤਿ ‘‘ਪਕ੍ਕਮਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯવਾਦਂ વਦਾਮਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਾ।
Sabbeparavāde khipantīti sabbā paraladdhiyo chaḍḍenti. Ukkhipantīti dūrato khipanti. Parikkhipantīti samantato khipanti. Subhavādāti niddesassa uddesapadaṃ. Sobhanavādāti ‘‘etaṃ sundara’’nti kathentā. Paṇḍitavādāti ‘‘paṇḍitā maya’’nti evaṃ kathentā. Thiravādāti ‘‘niddosavādaṃ vadāmā’’ti kathentā. Ñāyavādāti ‘‘yuttavādaṃ vadāmā’’ti kathentā. Hetuvādāti ‘‘kāraṇasahitaṃ vadāmā’’ti kathentā. Lakkhaṇavādāti ‘‘sallakkhetabbaṃ vadāmā’’ti vadantā. Kāraṇavādāti ‘‘udāharaṇayuttavādaṃ vadāmā’’ti kathentā. Ṭhānavādāti ‘‘pakkamituṃ asakkuṇeyyavādaṃ vadāmā’’ti vadantā.
ਨਿવਿਟ੍ਠਾਤਿ ਅਨ੍ਤੋਪવਿਟ੍ਠਾ। ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾਤਿ ਤਤ੍ਥੇવ ਠਿਤਾ।
Niviṭṭhāti antopaviṭṭhā. Patiṭṭhitāti tattheva ṭhitā.
੬੦. ਏવਂ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ ਚ ‘‘ਤੇ વਾਦਕਾਮਾ’’ਤਿ ਦੁਤਿਯਗਾਥਾ। ਤਤ੍ਥ ਬਾਲਂ ਦਹਨ੍ਤੀ ਮਿਥੁ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਬਾਲੋ, ਅਯਂ ਬਾਲੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਦ੍વੇਪਿ ਜਨਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਬਾਲਂ ਦਹਨ੍ਤਿ, ਬਾਲਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। વਦਨ੍ਤਿ ਤੇ ਅਞ੍ਞਸਿਤਾ ਕਥੋਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਤੇ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸਤ੍ਥਾਰਾਦਿਨਿਸ੍ਸਿਤਾ ਕਲਹਂ વਦਨ੍ਤਿ। ਪਸਂਸਕਾਮਾ ਕੁਸਲਾવਦਾਨਾਤਿ ਪਸਂਸਤ੍ਥਿਕਾ ਉਭੋਪਿ ‘‘ਮਯਂ ਕੁਸਲਾવਦਾਨਾ ਪਣ੍ਡਿਤવਾਦਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਸਞ੍ਞਿਨੋ ਹੁਤ੍વਾ।
60. Evaṃ niviṭṭhā ca ‘‘te vādakāmā’’ti dutiyagāthā. Tattha bālaṃ dahantī mithu aññamaññanti ‘‘ayaṃ bālo, ayaṃ bālo’’ti evaṃ dvepi janā aññamaññaṃ bālaṃ dahanti, bālato passanti. Vadanti te aññasitā kathojjanti te aññamaññasatthārādinissitā kalahaṃ vadanti. Pasaṃsakāmā kusalāvadānāti pasaṃsatthikā ubhopi ‘‘mayaṃ kusalāvadānā paṇḍitavādā’’ti evaṃ saññino hutvā.
વਾਦਤ੍ਥਿਕਾਤਿ વਾਦੇਨ ਅਤ੍ਥਿਕਾ। વਾਦਾਧਿਪ੍ਪਾਯਾਤਿ વਾਦਜ੍ਝਾਸਯਾ। વਾਦਪੁਰੇਕ੍ਖਾਰਾਤਿ વਾਦਮੇવ ਪੁਰਤੋ ਕਤ੍વਾ ਚਰਮਾਨਾ । વਾਦਪਰਿਯੇਸਨਂ ਚਰਨ੍ਤਾਤਿ વਾਦਮੇવ ਗવੇਸਨਂ ਚਰਮਾਨਾ। વਿਗਯ੍ਹਾਤਿ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ। ਓਗਯ੍ਹਾਤਿ ਓਤਰਿਤ੍વਾ। ਅਜ੍ਝੋਗਾਹੇਤ੍વਾਤਿ ਨਿਮੁਜ੍ਜਿਤ੍વਾ। ਪવਿਸਿਤ੍વਾਤਿ ਅਨ੍ਤੋਕਤ੍વਾ।
Vādatthikāti vādena atthikā. Vādādhippāyāti vādajjhāsayā. Vādapurekkhārāti vādameva purato katvā caramānā . Vādapariyesanaṃ carantāti vādameva gavesanaṃ caramānā. Vigayhāti pavisitvā. Ogayhāti otaritvā. Ajjhogāhetvāti nimujjitvā. Pavisitvāti antokatvā.
ਅਨੋਜવਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਹੀਨਓਜવਤੀ, ਤੇਜવਿਰਹਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਾ ਕਥਾਤਿ ਏਸਾ વਾਚਾ। ਕਥੋਜ੍ਜਂ વਦਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਤ੍ਤੇਜਂ ਭਣਨ੍ਤਿ। ਏવਂ વਦਾਨੇਸੁ ਚ ਤੇਸੁ ਏਕੋ ਨਿਯਮਤੋ ਏવ।
Anojavantīti nihīnaojavatī, tejavirahitāti attho. Sā kathāti esā vācā. Kathojjaṃ vadantīti nittejaṃ bhaṇanti. Evaṃ vadānesu ca tesu eko niyamato eva.
੬੧. ਯੁਤ੍ਤੋ ਕਥਾਯਨ੍ਤਿ ਗਾਥਾ। ਤਤ੍ਥ ਯੁਤ੍ਤੋ ਕਥਾਯਨ੍ਤਿ વਾਦਕਥਾਯ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕੋ। ਪਸਂਸਮਿਚ੍ਛਂ વਿਨਿਘਾਤਿ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਸਂਸਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ ਨਿਗ੍ਗਹੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਪੁਬ੍ਬੇવ વਾਦਾ ਕਥਂਕਥੀ વਿਨਿਘਾਤੀ ਹੋਤਿ। ਅਪਾਹਤਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਹવੀਮਂਸਕੇਹਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਾਪਗਤਂ ਤੇ ਭਣਿਤਂ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਪਗਤਂ ਤੇ ਭਣਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਪਹਰਿਤੇ વਾਦੇ। ਨਿਨ੍ਦਾਯ ਸੋ ਕੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਏવਂ ਅਪਾਹਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ વਾਦੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯ ਨਿਨ੍ਦਾਯ ਸੋ ਕੁਪ੍ਪਤਿ। ਰਨ੍ਧਮੇਸੀਤਿ ਯਸ੍ਸ ਰਨ੍ਧਮੇવ ਗવੇਸਨ੍ਤੋ।
61.Yutto kathāyanti gāthā. Tattha yutto kathāyanti vādakathāya ussukko. Pasaṃsamicchaṃ vinighāti hotīti attano pasaṃsaṃ icchanto ‘‘kathaṃ nu kho niggahessāmī’’tiādinā nayena pubbeva vādā kathaṃkathī vinighātī hoti. Apāhatasminti pañhavīmaṃsakehi ‘‘atthāpagataṃ te bhaṇitaṃ, byañjanāpagataṃ te bhaṇita’’ntiādinā nayena apaharite vāde. Nindāya so kuppatīti evaṃ apāhatasmiñca vāde uppannāya nindāya so kuppati. Randhamesīti yassa randhameva gavesanto.
ਥੋਮਨਨ੍ਤਿ વਣ੍ਣਭਣਨਂ। ਕਿਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਪਾਕਟਕਰਣਂ। વਣ੍ਣਹਾਰਿਯਨ੍ਤਿ ਗੁਣવਡ੍ਢਨਂ। ਪੁਬ੍ਬੇવ ਸਲ੍ਲਾਪਾਤਿ ਸਲ੍ਲਾਪਤੋ ਪੁਰੇਤਰਮੇવ। ‘‘ਕਥਮਿਦਂ ਕਥਮਿਦ’’ਨ੍ਤਿ ਕਥਂਕਥਾ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਕਥਂਕਥੀ। ਜਯੋ ਨੁ ਖੋ ਮੇਤਿ ਮਮ ਜਯੋ। ਕਥਂ ਨਿਗ੍ਗਹਨ੍ਤਿ ਕੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਂ। ਪਟਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਮਮ ਲਦ੍ਧਿਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ। વਿਸੇਸਨ੍ਤਿ ਅਤਿਰੇਕਂ। ਪਟਿવਿਸੇਸਨ੍ਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ વਿਸੇਸਂ। ਆવੇਠਿਯਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਪਰਿવੇਠਨਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ। ਨਿਬ੍ਬੇਠਿਯਨ੍ਤਿ ਮਮ ਨਿਬ੍ਬੇਠਨਂ ਮੋਚਨਂ ਨਿਕ੍ਖਮਨਂ। ਛੇਦਨ੍ਤਿ વਾਦਛਿਨ੍ਦਨਂ। ਮਣ੍ਡਲਨ੍ਤਿ વਾਦਸਙ੍ਘਾਤਂ। ਪਾਰਿਸਜ੍ਜਾਤਿ ਪਰਿਚਾਰਿਕਾ। ਪਾਸਾਰਿਕਾਤਿ ਕਾਰਣਿਤਾ। ਅਪਹਰਨ੍ਤੀਤਿ ਪਟਿਬਾਹਨ੍ਤਿ।
Thomananti vaṇṇabhaṇanaṃ. Kittinti pākaṭakaraṇaṃ. Vaṇṇahāriyanti guṇavaḍḍhanaṃ. Pubbeva sallāpāti sallāpato puretarameva. ‘‘Kathamidaṃ kathamida’’nti kathaṃkathā assa atthīti kathaṃkathī. Jayo nu kho meti mama jayo. Kathaṃ niggahanti kena pakārena niggaṇhanaṃ. Paṭikammaṃ karissāmīti mama laddhiṃ parisuddhiṃ karissāmi. Visesanti atirekaṃ. Paṭivisesanti punappunaṃ visesaṃ. Āveṭhiyaṃ karissāmīti pariveṭhanaṃ karissāmi. Nibbeṭhiyanti mama nibbeṭhanaṃ mocanaṃ nikkhamanaṃ. Chedanti vādachindanaṃ. Maṇḍalanti vādasaṅghātaṃ. Pārisajjāti paricārikā. Pāsārikāti kāraṇitā. Apaharantīti paṭibāhanti.
ਅਤ੍ਥਾਪਗਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਪਗਤਂ , ਅਤ੍ਥੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਪਹਰਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥਮ੍ਹਾ ਪਟਿਬਾਹਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਥੋ ਤੇ ਦੁਨ੍ਨਿਤੋਤਿ ਤવ ਅਤ੍ਥੋ ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਉਪਨੀਤੋ। ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਤੇ ਦੁਰੋਪਿਤਨ੍ਤਿ ਤવ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਦੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਿਤਂ। ਨਿਗ੍ਗਹੋ ਤੇ ਅਕਤੋਤਿ ਤਯਾ ਨਿਗ੍ਗਹੋ ਨ ਕਤੋ। ਪਟਿਕਮ੍ਮਂ ਤੇ ਦੁਕ੍ਕਟਨ੍ਤਿ ਤਯਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਲਦ੍ਧਿਪਤਿਟ੍ਠਾਪਨਂ ਦੁਟ੍ਠੁ ਕਤਂ। વਿਸਮਕਥਂ ਦੁਕ੍ਕਥਿਤਨ੍ਤਿ ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਕਥਿਤਂ। ਦੁਬ੍ਭਣਿਤਨ੍ਤਿ ਭਣਨ੍ਤੇਨਪਿ ਦੁਟ੍ਠੁ ਭਣਿਤਂ। ਦੁਲ੍ਲਪਿਤਨ੍ਤਿ ਨ ਸਮ੍ਮਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਂ। ਦੁਰੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਭਣਿਤਂ। ਦੁਬ੍ਭਾਸਿਤਨ੍ਤਿ વਿਰੂਪਂ ਭਾਸਿਤਂ।
Atthāpagatanti atthato apagataṃ , attho natthīti. Atthato apaharantīti atthamhā paṭibāhanti. Attho te dunnitoti tava attho na sammā upanīto. Byañjanaṃ te duropitanti tava byañjanaṃ duppatiṭṭhāpitaṃ. Niggaho te akatoti tayā niggaho na kato. Paṭikammaṃ te dukkaṭanti tayā attano laddhipatiṭṭhāpanaṃ duṭṭhu kataṃ. Visamakathaṃ dukkathitanti na sammā kathitaṃ. Dubbhaṇitanti bhaṇantenapi duṭṭhu bhaṇitaṃ. Dullapitanti na sammā vissajjitaṃ. Duruttanti aññathā bhaṇitaṃ. Dubbhāsitanti virūpaṃ bhāsitaṃ.
ਨਿਨ੍ਦਾਯਾਤਿ ਗਰਹਣੇਨ। ਗਰਹਾਯਾਤਿ ਦੋਸਕਥਨੇਨ। ਅਕਿਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਅਗੁਣਕਥਨੇਨ। ਅવਣ੍ਣਹਾਰਿਕਾਯਾਤਿ ਅਗੁਣવਡ੍ਢਨੇਨ।
Nindāyāti garahaṇena. Garahāyāti dosakathanena. Akittiyāti aguṇakathanena. Avaṇṇahārikāyāti aguṇavaḍḍhanena.
ਕੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਪਕਤਿਭਾવਂ ਜਹੇਤ੍વਾ ਚਲਤਿ। ਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਦੋਸવਸੇਨ ਪੂਤਿਭਾવਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਪਤਿਟ੍ਠੀਯਤੀਤਿ ਕੋਧવਸੇਨ ਗਣਭਾવਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਕੋਪਞ੍ਚਾਤਿ ਕੁਪਿਤਭਾવਂ। ਦੋਸਞ੍ਚਾਤਿ ਦੂਸਨਂ। ਅਪਚ੍ਚਯਞ੍ਚਾਤਿ ਅਤੁਟ੍ਠਾਕਾਰਞ੍ਚ। ਪਾਤੁਕਰੋਤੀਤਿ ਪਾਕਟਂ ਕਰੋਤਿ। ਰਨ੍ਧਮੇਸੀਤਿ ਅਨ੍ਤਰਗવੇਸੀ। વਿਰਨ੍ਧਮੇਸੀਤਿ ਛਿਦ੍ਦਗવੇਸੀ। ਅਪਰਦ੍ਧਮੇਸੀਤਿ ਗੁਣਂ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਦੋਸਮੇવ ਗવੇਸੀ। ਖਲਿਤਮੇਸੀਤਿ ਪਕ੍ਖਲਨਗવੇਸੀ। ਗਲ਼ਿਤਮੇਸੀਤਿ ਪਤਨਗવੇਸੀ। ‘‘ਘਟ੍ਟਿਤਮੇਸੀ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਤਸ੍ਸ ਪੀਲ਼ਨਗવੇਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿવਰਮੇਸੀਤਿ ਦੋਸਗવੇਸੀ।
Kuppatīti pakatibhāvaṃ jahetvā calati. Byāpajjatīti dosavasena pūtibhāvaṃ āpajjati. Patiṭṭhīyatīti kodhavasena gaṇabhāvaṃ gacchati. Kopañcāti kupitabhāvaṃ. Dosañcāti dūsanaṃ. Apaccayañcāti atuṭṭhākārañca. Pātukarotīti pākaṭaṃ karoti. Randhamesīti antaragavesī. Virandhamesīti chiddagavesī. Aparaddhamesīti guṇaṃ apanetvā dosameva gavesī. Khalitamesīti pakkhalanagavesī. Gaḷitamesīti patanagavesī. ‘‘Ghaṭṭitamesī’’tipi pāṭho, tassa pīḷanagavesīti attho. Vivaramesīti dosagavesī.
੬੨. ਨ ਕੇવਲਞ੍ਚ ਸੋ ਕੁਪ੍ਪਤਿ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਪਨ ‘‘ਯਮਸ੍ਸ વਾਦ’’ਨ੍ਤਿ ਗਾਥਾ। ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਹੀਨਮਾਹੁ, ਅਪਾਹਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਦਿਤੋ ਅਪਾਹਤਂ ਪਰਿਹੀਨਂ વਦਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਦੇવਤੀਤਿ ਤਤੋਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਸੋ ‘‘ਅਞ੍ਞਂ ਮਯਾ ਆવਜ੍ਜਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਹਿ વਿਪ੍ਪਲਪਤਿ। ਸੋਚਤੀਤਿ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਜਯੋ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ਆਰਬ੍ਭ ਸੋਚਤਿ। ‘‘ਉਪਚ੍ਚਗਾ ਮ’’ਨ੍ਤਿ ਅਨੁਤ੍ਥੁਨਾਤੀਤਿ ‘‘ਸੋ ਮਂ વਾਦੇਨ વਾਦਂ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸੁਟ੍ਠੁਤਰਂ વਿਪ੍ਪਲਪਤਿ।
62. Na kevalañca so kuppati, apica kho pana ‘‘yamassa vāda’’nti gāthā. Tattha parihīnamāhu, apāhatanti atthabyañjanādito apāhataṃ parihīnaṃ vadanti. Paridevatīti tatonimittaṃ so ‘‘aññaṃ mayā āvajjita’’ntiādīhi vippalapati. Socatīti ‘‘tassa jayo’’tiādīni ārabbha socati. ‘‘Upaccagā ma’’nti anutthunātīti ‘‘so maṃ vādena vādaṃ atikkanto’’tiādinā nayena suṭṭhutaraṃ vippalapati.
ਪਰਿਹਾਪਿਤਨ੍ਤਿ ਨ વਡ੍ਢਿਤਂ। ਅਞ੍ਞਂ ਮਯਾ ਆવਜ੍ਜਿਤਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਂ ਕਾਰਣਂ ਮਯਾ ਅવਨਮਿਤਂ। ਚਿਨ੍ਤਿਤਨ੍ਤਿ વੀਮਂਸਿਤਂ। ਮਹਾਪਕ੍ਖੋਤਿ ਮਹਨ੍ਤੋ ਞਾਤਿਪਕ੍ਖੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਮਹਾਪਕ੍ਖੋ। ਮਹਾਪਰਿਸੋਤਿ ਮਹਾਪਰਿਚਾਰਿਕਪਰਿਸੋ। ਮਹਾਪਰਿવਾਰੋਤਿ ਮਹਾਦਾਸਦਾਸਿਪਰਿવਾਰੋ। ਪਰਿਸਾ ਚਾਯਂ વਗ੍ਗਾਤਿ ਅਯਞ੍ਚ ਪਰਿਸਾ વਗ੍ਗਾ, ਨ ਏਕਾ। ਪੁਨ ਭਞ੍ਜਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਪੁਨ ਭਿਨ੍ਦਿਸ੍ਸਾਮਿ।
Parihāpitanti na vaḍḍhitaṃ. Aññaṃ mayā āvajjitanti aññaṃ kāraṇaṃ mayā avanamitaṃ. Cintitanti vīmaṃsitaṃ. Mahāpakkhoti mahanto ñātipakkho etassāti mahāpakkho. Mahāparisoti mahāparicārikapariso. Mahāparivāroti mahādāsadāsiparivāro. Parisā cāyaṃ vaggāti ayañca parisā vaggā, na ekā. Puna bhañjissāmīti puna bhindissāmi.
੬੩. ਏਤੇ વਿવਾਦਾ ਸਮਣੇਸੂਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਸਮਣਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਬਾਹਿਰਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਾ। ਏਤੇਸੁ ਉਗ੍ਘਾਤਿਨਿਘਾਤਿ ਹੋਤੀਤਿ ਏਤੇਸੁ વਾਦੇਸੁ ਜਯਪਰਾਜਯਾਦਿવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਉਗ੍ਘਾਤਨਿਘਾਤਂ વਾ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤੋ ਉਗ੍ਘਾਤਿ ਚ ਨਿਘਾਤਿ ਚ ਹੋਤਿ। વਿਰਮੇ ਕਥੋਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਪਜਹੇਯ੍ਯ ਕਲਹਂ। ਨ ਹਞ੍ਞਦਤ੍ਥਤ੍ਥਿ ਪਸਂਸਲਾਭਾਤਿ ਨ ਹਿ ਏਤ੍ਥ ਪਸਂਸਲਾਭਤੋ ਅਞ੍ਞੋ ਅਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਉਤ੍ਤਾਨੋ વਾਤਿ ਨ ਗਮ੍ਭੀਰੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ ਕਾਮਗੁਣਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੬੩) વਿਯ।
63.Etevivādā samaṇesūti ettha pana samaṇā vuccanti bāhiraparibbājakā. Etesu ugghātinighāti hotīti etesu vādesu jayaparājayādivasena cittaugghātanighātaṃ vā pāpuṇanto ugghāti ca nighāti ca hoti. Virame kathojjanti pajaheyya kalahaṃ. Na haññadatthatthi pasaṃsalābhāti na hi ettha pasaṃsalābhato añño attho atthi. Uttāno vāti na gambhīroti attho ‘‘pañcime kāmaguṇā’’tiādīsu (a. ni. 6.63) viya.
ਗਮ੍ਭੀਰੋ વਾਤਿ ਦੁਪ੍ਪવੇਸੋ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ વਿਯ। ਗੂਲ਼੍ਹੋ વਾਤਿ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ‘‘ਅਭਿਰਮ ਨਨ੍ਦ ਅਹਂ ਤੇ ਪਾਟਿਭੋਗੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਉਦਾ॰ ੨੨) વਿਯ। ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋ વਾਤਿ ਅਪਾਕਟੋ ‘‘ਮਾਤਰਂ ਪਿਤਰਂ ਹਨ੍ਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੯੪; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੧੩) વਿਯ। ਨੇਯ੍ਯੋ વਾਤਿ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਕਥੇਤਬ੍ਬੋ ‘‘ਅਸਦ੍ਧੋ ਅਕਤਞ੍ਞੂ ਚਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੯੭) વਿਯ। ਨੀਤੋ વਾਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਠਿਤਨਿਯਾਮੇਨ ਕਥੇਤਬ੍ਬੋ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਿਯવਂਸਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੮) વਿਯ। ਅਨવਜ੍ਜੋ વਾਤਿ ਨਿਦ੍ਦੋਸਤ੍ਥੋ ‘‘ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ਤਿਕਮਾਤਿਕਾ ੧) વਿਯ। ਨਿਕ੍ਕਿਲੇਸੋ વਾਤਿ ਕਿਲੇਸવਿਰਹਿਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾ વਿਯ। વੋਦਾਨੋ વਾਤਿ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੋ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ વਿਯ। ਪਰਮਤ੍ਥੋ વਾਤਿ ਉਤ੍ਤਮਤ੍ਥੋ ਉਤ੍ਤਮਤ੍ਥਭੂਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਖਨ੍ਧਧਾਤੁਆਯਤਨਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਿ વਿਯ।
Gambhīro vāti duppaveso appatiṭṭho paṭiccasamuppādo viya. Gūḷho vāti paṭicchanno hutvā ṭhito ‘‘abhirama nanda ahaṃ te pāṭibhogo’’tiādīsu (udā. 22) viya. Paṭicchanno vāti apākaṭo ‘‘mātaraṃ pitaraṃ hantvā’’tiādīsu (dha. pa. 294; netti. 113) viya. Neyyo vāti nīharitvā kathetabbo ‘‘asaddho akataññū cā’’tiādīsu (dha. pa. 97) viya. Nīto vāti pāḷiyā ṭhitaniyāmena kathetabbo ‘‘cattārome, bhikkhave, ariyavaṃsā’’tiādīsu (a. ni. 4.28) viya. Anavajjo vāti niddosattho ‘‘kusalā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. tikamātikā 1) viya. Nikkileso vāti kilesavirahito vipassanā viya. Vodānovāti parisuddho lokuttaraṃ viya. Paramattho vāti uttamattho uttamatthabhūto attho khandhadhātuāyatananibbānāni viya.
੬੪. ਛਟ੍ਠਗਾਥਾਯਤ੍ਥੋ – ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਨ ਹਞ੍ਞਦਤ੍ਥਤ੍ਥਿ ਪਸਂਸਲਾਭਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਰਮਂ ਲਾਭਂ ਲਭਨ੍ਤੋਪਿ ‘‘ਸੁਨ੍ਦਰੋ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਪਸਂਸਿਤੋ વਾ ਪਨ ਹੋਤੀਤਿ ਤਂ વਾਦਂ ਪਰਿਸਾਯ ਮਜ੍ਝੇ ਦੀਪੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਸੋ ਤੇਨ ਜਯਤ੍ਥੇਨ ਤੁਟ੍ਠਿਂ વਾ ਦਨ੍ਤવਿਦਂਸਕਂ વਾ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਹਸ੍ਸਤਿ, ਮਾਨੇਨ ਚ ਉਨ੍ਨਮਤਿ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਂ? ਯਸ੍ਮਾ ਤਂ ਜਯਤ੍ਥਂ ਪਪ੍ਪੁਯ੍ਯ ਯਥਾਮਨੋ ਜਾਤੋ।
64. Chaṭṭhagāthāyattho – yasmā ca na haññadatthatthi pasaṃsalābhā, tasmā paramaṃ lābhaṃ labhantopi ‘‘sundaro aya’’nti tattha diṭṭhiyā pasaṃsito vā pana hotīti taṃ vādaṃ parisāya majjhe dīpetvā tato so tena jayatthena tuṭṭhiṃ vā dantavidaṃsakaṃ vā āpajjanto hassati, mānena ca unnamati. Kiṃ kāraṇaṃ? Yasmā taṃ jayatthaṃ pappuyya yathāmano jāto.
ਥਮ੍ਭਯਿਤ੍વਾਤਿ ਪੂਰੇਤ੍વਾ। ਬ੍ਰੂਹਯਿਤ੍વਾਤਿ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ। ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥੋ।
Thambhayitvāti pūretvā. Brūhayitvāti vaḍḍhetvā. Imissā gāthāya niddeso uttānattho.
੬੫. ਏવਂ ਉਨ੍ਨਮਤੋ ਚ ‘‘ਯਾ ਉਨ੍ਨਤੀ’’ਤਿ ਗਾਥਾ। ਤਤ੍ਥ ਮਾਨਾਤਿਮਾਨਂ વਦਤੇ ਪਨੇਸੋਤਿ ਏਸੋ ਪਨ ਤਂ ਉਨ੍ਨਤਿਂ ‘‘વਿਘਾਤਭੂਮੀ’’ਤਿ ਅਬੁਜ੍ਝਮਾਨੋ ਮਾਨਞ੍ਚ ਅਤਿਮਾਨਞ੍ਚ વਦਤਿ। ਏવਂ ਇਮਿਸ੍ਸਾਪਿ ਗਾਥਾਯ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥੋ।
65. Evaṃ unnamato ca ‘‘yā unnatī’’ti gāthā. Tattha mānātimānaṃ vadate panesoti eso pana taṃ unnatiṃ ‘‘vighātabhūmī’’ti abujjhamāno mānañca atimānañca vadati. Evaṃ imissāpi gāthāya niddeso uttānattho.
੬੬. ਏવਂ વਾਦੇ ਦੋਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸ વਾਦਂ ਅਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੂਰੋ’’ਤਿ ਗਾਥਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਰਾਜਖਾਦਾਯਾਤਿ ਰਾਜਖਾਦਨੀਯੇਨ, ਭਤ੍ਤવੇਤਨੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਭਿਗਜ੍ਜਮੇਤਿ ਪਟਿਸੂਰਮਿਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਸੋ ਪਟਿਸੂਰਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਅਭਿਗਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਏਤਿ, ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕੋ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯੇਨੇવ ਸੋ ਤੇਨ ਪਲੇਹੀਤਿ ਯੇਨ ਸੋ ਤੁਯ੍ਹਂ ਪਟਿਸੂਰੋ, ਤੇਨ ਗਚ੍ਛ। ਪੁਬ੍ਬੇવ ਨਤ੍ਥਿ ਯਦਿਦਂ ਯੁਧਾਯਾਤਿ ਯਂ ਪਨ ਕਿਲੇਸਜਾਤਂ ਯੁਦ੍ਧਾਯ ਸਿਯਾ, ਤਂ ਇਧ ਪੁਬ੍ਬੇવ ਨਤ੍ਥਿ, ਬੋਧਿਮੂਲੇਯੇવਸ੍ਸ ਪਹੀਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
66. Evaṃ vāde dosaṃ dassetvā idāni tassa vādaṃ asampaṭicchanto ‘‘sūro’’ti gāthamāha. Tattha rājakhādāyāti rājakhādanīyena, bhattavetanenāti vuttaṃ hoti. Abhigajjameti paṭisūramicchanti yathā so paṭisūraṃ icchanto abhigajjanto eti, evaṃ diṭṭhigatiko diṭṭhigatikanti dasseti. Yeneva so tena palehīti yena so tuyhaṃ paṭisūro, tena gaccha. Pubbeva natthi yadidaṃ yudhāyāti yaṃ pana kilesajātaṃ yuddhāya siyā, taṃ idha pubbeva natthi, bodhimūleyevassa pahīnanti dasseti.
ਸੂਰੋਤਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ਉਦ੍ਦੇਸਪਦਂ। ਸੁਟ੍ਠੁ ਉਰੋ ਸੂਰੋ, વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਉਰੋ ਨਿਨ੍ਨਉਰੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વੀਰੋਤਿ ਪਰਕ੍ਕਮવਨ੍ਤੋ। વਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋਤਿ ਸਙ੍ਗਾਮਂ ਪવਿਸਨ੍ਤੋ। ਅਭੀਰੂਤਿਆਦਯੋ વੁਤ੍ਤਨਯਾ ਏવ। ਪੁਟ੍ਠੋਤਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ਉਦ੍ਦੇਸਪਦਂ। ਪੋਸਿਤੋਤਿ ਥੂਲਕਤੋ। ਆਪਾਦਿਤੋਤਿ ਉਪਡ੍ਢਬਲਿਤੋ ਪਟਿਪਾਦਿਤੋ। વਡ੍ਢਿਤੋਤਿ ਤਤੋ ਤਤੋ ਭਾવਿਤੋ।
Sūroti niddesassa uddesapadaṃ. Suṭṭhu uro sūro, vissaṭṭhauro ninnauroti attho. Vīroti parakkamavanto. Vikkantoti saṅgāmaṃ pavisanto. Abhīrūtiādayo vuttanayā eva. Puṭṭhoti niddesassa uddesapadaṃ. Positoti thūlakato. Āpāditoti upaḍḍhabalito paṭipādito. Vaḍḍhitoti tato tato bhāvito.
ਗਜ੍ਜਨ੍ਤੋਤਿ ਅਬ੍ਯਤ੍ਤਸਰੇਨ ਗਜ੍ਜਨ੍ਤੋ। ਉਗ੍ਗਜ੍ਜਨ੍ਤੋਤਿ ਉਕ੍ਕੁਟ੍ਠਿਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ। ਅਭਿਗਜ੍ਜਨ੍ਤੋਤਿ ਸੀਹਨਾਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ। ਏਤੀਤਿ ਆਗਚ੍ਛਤਿ। ਉਪੇਤੀਤਿ ਤਤੋ ਸਮੀਪਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਉਪਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਤਤੋ ਸਮੀਪਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨ ਨਿવਤ੍ਤਤਿ। ਪਟਿਸੂਰਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਭਯਂ। ਪਟਿਪੁਰਿਸਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤੁਪੁਰਿਸਂ। ਪਟਿਸਤ੍ਤੁਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤੁ ਹੁਤ੍વਾ ਅਭਿਮੁਖੇ ਠਿਤਂ। ਪਟਿਮਲ੍ਲਨ੍ਤਿ ਪਟਿਸੇਧਂ ਹੁਤ੍વਾ ਯੁਜ੍ਝਨ੍ਤਂ। ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੋਤਿ ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੋ।
Gajjantoti abyattasarena gajjanto. Uggajjantoti ukkuṭṭhiṃ karonto. Abhigajjantoti sīhanādaṃ karonto. Etīti āgacchati. Upetīti tato samīpaṃ gacchati. Upagacchatīti tato samīpaṃ gantvā na nivattati. Paṭisūranti nibbhayaṃ. Paṭipurisanti sattupurisaṃ. Paṭisattunti sattu hutvā abhimukhe ṭhitaṃ. Paṭimallanti paṭisedhaṃ hutvā yujjhantaṃ. Icchantoti ākaṅkhamāno.
ਪਲੇਹੀਤਿ ਗਚ੍ਛ। વਜਾਤਿ ਮਾ ਤਿਟ੍ਠ। ਗਚ੍ਛਾਤਿ ਸਮੀਪਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮ। ਅਭਿਕ੍ਕਮਾਤਿ ਪਰਕ੍ਕਮਂ ਕਰੋਹਿ।
Palehīti gaccha. Vajāti mā tiṭṭha. Gacchāti samīpaṃ upasaṅkama. Abhikkamāti parakkamaṃ karohi.
ਬੋਧਿਯਾ ਮੂਲੇਤਿ ਮਹਾਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮੀਪੇ। ਯੇ ਪਟਿਸੇਨਿਕਰਾ ਕਿਲੇਸਾਤਿ ਯੇ ਕਿਲੇਸਾ ਪਟਿਪਕ੍ਖਕਰਾ। ਪਟਿਲੋਮਕਰਾਤਿ ਪਟਾਣੀਕਰਾ। ਪਟਿਕਣ੍ਟਕਕਰਾਤਿ વਿਨਿવਿਜ੍ਝਨਕਰਾ। ਪਟਿਪਕ੍ਖਕਰਾਤਿ ਸਤ੍ਤੁਕਰਾ।
Bodhiyā mūleti mahābodhirukkhassa samīpe. Ye paṭisenikarā kilesāti ye kilesā paṭipakkhakarā. Paṭilomakarāti paṭāṇīkarā. Paṭikaṇṭakakarāti vinivijjhanakarā. Paṭipakkhakarāti sattukarā.
੬੭. ਇਤੋ ਪਰਂ ਸੇਸਗਾਥਾ ਪਾਕਟਸਮ੍ਬਨ੍ਧਾ ਏવ। ਤਤ੍ਥ વਿવਾਦਯਨ੍ਤੀਤਿ વਿવਦਨ੍ਤਿ। ਪਟਿਸੇਨਿਕਤ੍ਤਾਤਿ ਪਟਿਲੋਮਕਾਰਕਾ। ‘‘ਨ ਤ੍વਂ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ ਆਜਾਨਾਸੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਿਰੁਦ੍ਧવਚਨਂ વਿવਾਦੋ।
67. Ito paraṃ sesagāthā pākaṭasambandhā eva. Tattha vivādayantīti vivadanti. Paṭisenikattāti paṭilomakārakā. ‘‘Na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsī’’tiādinā nayena viruddhavacanaṃ vivādo.
ਸਹਿਤਂ ਮੇਤਿ ਮਮ વਚਨਂ ਅਤ੍ਥਸਂਹਿਤਂ। ਅਸਹਿਤਂ ਤੇਤਿ ਤવ વਚਨਂ ਅਨਤ੍ਥਸਂਹਿਤਂ। ਅਧਿਚਿਣ੍ਣਂ ਤੇ વਿਪਰਾવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯਂ ਤਂ ਅਧਿਚਿਣ੍ਣਂ ਚਿਰਕਾਲਸੇવਨવਸੇਨ ਪਗੁਣਂ, ਤਂ ਮਮ વਾਦਂ ਆਗਮ੍ਮ ਨਿવਤ੍ਤਂ। ਆਰੋਪਿਤੋ ਤੇ વਾਦੋਤਿ ਤੁਯ੍ਹਂ ਉਪਰਿ ਮਯਾ ਦੋਸੋ ਆਰੋਪਿਤੋ। ਚਰ વਾਦਪ੍ਪਮੋਕ੍ਖਾਯਾਤਿ ਭਤ੍ਤਪੁਟਂ ਆਦਾਯ ਤਂ ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ વਾਦਾ ਪਮੋਕ੍ਖਤ੍ਥਾਯ ਉਤ੍ਤਰਂ ਪਰਿਯੇਸਮਾਨੋ વਿਚਰ। ਨਿਬ੍ਬੇਠੇਹਿ વਾਤਿ ਅਥ વਾ ਮਯਾ ਆਰੋਪਿਤਦੋਸਤੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਮੋਚੇਹਿ। ਸਚੇ ਪਹੋਸੀਤਿ ਸਚੇ ਸਕ੍ਕੋਸਿ।
Sahitaṃ meti mama vacanaṃ atthasaṃhitaṃ. Asahitaṃ teti tava vacanaṃ anatthasaṃhitaṃ. Adhiciṇṇaṃ te viparāvattanti yaṃ taṃ adhiciṇṇaṃ cirakālasevanavasena paguṇaṃ, taṃ mama vādaṃ āgamma nivattaṃ. Āropito te vādoti tuyhaṃ upari mayā doso āropito. Cara vādappamokkhāyāti bhattapuṭaṃ ādāya taṃ taṃ upasaṅkamitvā vādā pamokkhatthāya uttaraṃ pariyesamāno vicara. Nibbeṭhehi vāti atha vā mayā āropitadosato attānaṃ mocehi. Sace pahosīti sace sakkosi.
ਆવੇਠਿਯਾਯ ਆવੇਠਿਯਨ੍ਤਿ ਆવੇਠੇਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤਨੇਨ ਨਿવਤ੍ਤਨਂ। ਨਿਬ੍ਬੇਠਿਯਾਯ ਨਿਬ੍ਬੇਠਿਯਨ੍ਤਿ ਦੋਸਤੋ ਮੋਚਨੇਨ ਮੋਚਨਂ। ਛੇਦੇਨ ਛੇਦਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਤ੍ਤਾ ਯਥਾਯੋਗਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Āveṭhiyāya āveṭhiyanti āveṭhetvā nivattanena nivattanaṃ. Nibbeṭhiyāya nibbeṭhiyanti dosato mocanena mocanaṃ. Chedena chedanti evamādi heṭṭhā vuttanayattā yathāyogaṃ yojetabbaṃ.
੬੮. વਿਸੇਨਿਕਤ੍વਾਤਿ ਕਿਲੇਸਸੇਨਂ વਿਨਾਸੇਤ੍વਾ। ਕਿਂ ਲਭੇਥਾਤਿ ਪਟਿਮਲ੍ਲਂ ਕਿਂ ਲਭਿਸ੍ਸਸਿ। ਪਸੂਰਾਤਿ ਤਂ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਂ ਆਲਪਤਿ। ਯੇਸੀਧ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਯੇਸਂ ਇਧ ਨਤ੍ਥਿ। ਇਮਾਯਪਿ ਗਾਥਾਯ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥੋਯੇવ।
68.Visenikatvāti kilesasenaṃ vināsetvā. Kiṃ labhethāti paṭimallaṃ kiṃ labhissasi. Pasūrāti taṃ paribbājakaṃ ālapati. Yesīdha natthīti yesaṃ idha natthi. Imāyapi gāthāya niddeso uttānatthoyeva.
੬੯. ਪવਿਤਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ‘‘ਜਯੋ ਨੁ ਖੋ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਨਿ વਿਤਕ੍ਕੇਨ੍ਤੋ। ਧੋਨੇਨ ਯੁਗਂ ਸਮਾਗਮਾਤਿ ਧੁਤਕਿਲੇਸੇਨ ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੁਗਗ੍ਗਾਹਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨੋ। ਨ ਹਿ ਤ੍વਂ ਸਕ੍ਖਸਿ ਸਮ੍ਪਯਾਤવੇਤਿ ਕੋਤ੍ਥੁਆਦਯੋ વਿਯ ਸੀਹਾਦੀਹਿ ਧੋਨੇਨ ਸਹ ਯੁਗਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਏਕਪਦਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਪਯਾਤੁਂ ਯੁਗਗ੍ਗਾਹਮੇવ વਾ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸੀਤਿ।
69.Pavitakkanti ‘‘jayo nu kho me bhavissatī’’tiādīni vitakkento. Dhonena yugaṃ samāgamāti dhutakilesena buddhena saddhiṃ yugaggāhaṃ samāpanno. Na hi tvaṃ sakkhasi sampayātaveti kotthuādayo viya sīhādīhi dhonena saha yugaṃ gahetvā ekapadampi sampayātuṃ yugaggāhameva vā sampādetuṃ na sakkhissasīti.
ਮਨੋਤਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ਉਦ੍ਦੇਸਪਦਂ। ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਤਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ। ‘‘ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਮਿਨਮਾਨਂ ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਮਨੋ। ਮਾਨਸਨ੍ਤਿ ਮਨੋ ਏવ। ‘‘ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖਚਰੋ ਪਾਸੋ, ਯ੍વਾਯਂ ਚਰਤਿ ਮਾਨਸੋ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੩੩; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੧) ਹਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਧਮ੍ਮੋ ਮਾਨਸੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ।
Manoti niddesassa uddesapadaṃ. Cittanti cittatāya cittaṃ. ‘‘Ārammaṇaṃ minamānaṃ jānātī’’ti mano. Mānasanti mano eva. ‘‘Antalikkhacaro pāso, yvāyaṃ carati mānaso’’ti (mahāva. 33; saṃ. ni. 1.151) hi ettha pana sampayuttakadhammo mānasoti vutto.
‘‘ਕਥਞ੍ਹਿ ਭਗવਾ ਤੁਯ੍ਹਂ, ਸਾવਕੋ ਸਾਸਨੇ ਰਤੋ।
‘‘Kathañhi bhagavā tuyhaṃ, sāvako sāsane rato;
ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਮਾਨਸੋ ਸੇਕ੍ਖੋ, ਕਾਲਂਕਯਿਰਾ ਜਨੇਸੁਤਾ’’ਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੯) –
Appattamānaso sekkho, kālaṃkayirā janesutā’’ti. (saṃ. ni. 1.159) –
ਏਤ੍ਥ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਮਾਨਸਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਧ ਪਨ ਮਨੋવ ਮਾਨਸਂ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨવਸੇਨ ਹੇਤਂ ਪਦਂ વਡ੍ਢਿਤਂ।
Ettha arahattaṃ mānasanti vuttaṃ. Idha pana manova mānasaṃ, byañjanavasena hetaṃ padaṃ vaḍḍhitaṃ.
ਹਦਯਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ। ‘‘ਚਿਤ੍ਤਂ વਾ ਤੇ ਖਿਪਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਹਦਯਂ વਾ ਤੇ ਫਾਲੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਆਲ਼વਕਸੁਤ੍ਤ; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩੭) ਏਤ੍ਥ ਉਰੋ ਹਦਯਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਹਦਯਾ ਹਦਯਂ ਮਞ੍ਞੇ ਅਞ੍ਞਾਯ ਤਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੬੩) ਏਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਂ। ‘‘વਕ੍ਕਂ ਹਦਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੭੭; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੧੦; ਖੁ॰ ਪਾ॰ ੩.ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਾਕਾਰ) ਏਤ੍ਥ ਹਦਯવਤ੍ਥੁ। ਇਧ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਮੇવ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਟ੍ਠੇਨ ‘‘ਹਦਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਮੇવ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਟ੍ਠੇਨ ਪਣ੍ਡਰਂ, ਭવਙ੍ਗਂ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾਹ ‘‘ਪਭਸ੍ਸਰਮਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਆਗਨ੍ਤੁਕੇਹਿ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਉਪਕ੍ਕਿਲਿਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੯)। ਤਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਨ ਅਕੁਸਲਮ੍ਪਿ ਗਙ੍ਗਾਯ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਾ ਨਦੀ ਗਙ੍ਗਾ વਿਯ ਗੋਧਾવਰਿਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਾ ਗੋਧਾવਰਿ વਿਯ ਚ ‘‘ਪਣ੍ਡਰ’’ਨ੍ਤ੍વੇવ વੁਤ੍ਤਂ।
Hadayanti cittaṃ. ‘‘Cittaṃ vā te khipissāmi, hadayaṃ vā te phālessāmī’’ti (su. ni. āḷavakasutta; saṃ. ni. 1.237) ettha uro hadayanti vuttaṃ. ‘‘Hadayā hadayaṃ maññe aññāya tacchatī’’ti (ma. ni. 1.63) ettha cittaṃ. ‘‘Vakkaṃ hadaya’’nti (dī. ni. 2.377; ma. ni. 1.110; khu. pā. 3.dvattiṃsākāra) ettha hadayavatthu. Idha pana cittameva abbhantaraṭṭhena ‘‘hadaya’’nti vuttaṃ. Tameva parisuddhaṭṭhena paṇḍaraṃ, bhavaṅgaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Yathāha ‘‘pabhassaramidaṃ, bhikkhave, cittaṃ, tañca kho āgantukehi upakkilesehi upakkiliṭṭha’’nti (a. ni. 1.49). Tato nikkhantattā pana akusalampi gaṅgāya nikkhantā nadī gaṅgā viya godhāvarito nikkhantā godhāvari viya ca ‘‘paṇḍara’’ntveva vuttaṃ.
ਮਨੋ ਮਨਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਇਧ ਪਨ ਮਨੋਗਹਣਂ ਮਨਸ੍ਸੇવ ਆਯਤਨਭਾવਦੀਪਨਤ੍ਥਂ। ਤੇਨੇਤਂ ਦੀਪੇਤਿ ‘‘ਨਯਿਦਂ ਦੇવਾਯਤਨਂ વਿਯ ਮਨਸ੍ਸ ਆਯਤਨਤ੍ਤਾ ਮਨਾਯਤਨਂ, ਅਥ ਖੋ ਮਨੋ ਏવ ਆਯਤਨਂ ਮਨਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਆਕਰਟ੍ਠੇਨ ਸਮੋਸਰਣਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਸਞ੍ਜਾਤਿਦੇਸਟ੍ਠੇਨ ਕਾਰਣਟ੍ਠੇਨ ਚ ਆਯਤਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਲੋਕੇ ‘‘ਇਸ੍ਸਰਾਯਤਨਂ વਾਸੁਦੇવਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਂ ਆਯਤਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ । ‘‘ਸੁવਣ੍ਣਾਯਤਨਂ ਰਜਤਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਆਕਰੋ। ਸਾਸਨੇ ਪਨ ‘‘ਮਨੋਰਮੇ ਆਯਤਨੇ, ਸੇવਨ੍ਤਿ ਨਂ વਿਹਙ੍ਗਮਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੮) ਸਮੋਸਰਣਟ੍ਠਾਨਂ। ‘‘ਦਕ੍ਖਿਣਾਪਥੋ ਗੁਨ੍ਨਂ ਆਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਸਞ੍ਜਾਤਿਦੇਸੋ। ‘‘ਤਤ੍ਰ ਤਤ੍ਰੇવ ਸਕ੍ਖਿਭਬ੍ਬਤਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ ਸਤਿ ਸਤਿਆਯਤਨੇ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੦੨; ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੫੮) ਕਾਰਣਂ। ਇਧ ਪਨ ਸਞ੍ਜਾਤਿਦੇਸਟ੍ਠੇਨ ਸਮੋਸਰਣਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਕਾਰਣਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਤਿਧਾਪਿ વਟ੍ਟਤਿ।
Mano manāyatananti idha pana manogahaṇaṃ manasseva āyatanabhāvadīpanatthaṃ. Tenetaṃ dīpeti ‘‘nayidaṃ devāyatanaṃ viya manassa āyatanattā manāyatanaṃ, atha kho mano eva āyatanaṃ manāyatana’’nti. Tattha nivāsaṭṭhānaṭṭhena ākaraṭṭhena samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena sañjātidesaṭṭhena kāraṇaṭṭhena ca āyatanaṃ veditabbaṃ. Tathā hi loke ‘‘issarāyatanaṃ vāsudevāyatana’’ntiādīsu nivāsaṭṭhānaṃ āyatananti vuccati . ‘‘Suvaṇṇāyatanaṃ rajatāyatana’’ntiādīsu ākaro. Sāsane pana ‘‘manorame āyatane, sevanti naṃ vihaṅgamā’’tiādīsu (a. ni. 5.38) samosaraṇaṭṭhānaṃ. ‘‘Dakkhiṇāpatho gunnaṃ āyatana’’ntiādīsu sañjātideso. ‘‘Tatra tatreva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati satiāyatane’’tiādīsu (a. ni. 3.102; ma. ni. 3.158) kāraṇaṃ. Idha pana sañjātidesaṭṭhena samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena kāraṇaṭṭhenāti tidhāpi vaṭṭati.
ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ ਹਿ ਧਮ੍ਮਾ ਏਤ੍ਥ ਸਞ੍ਜਾਯਨ੍ਤੀਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਿਦੇਸਟ੍ਠੇਨਪਿ ਏਤਂ ਆਯਤਨਂ। ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਸਦ੍ਦਗਨ੍ਧਰਸਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਆਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨੇਤ੍ਥ ਓਸਰਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮੋਸਰਣਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨਪਿ ਆਯਤਨਂ । ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਪਨ ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੇਨ ਕਾਰਣਤ੍ਤਾ ਕਾਰਣਟ੍ਠੇਨਾਪਿ ਆਯਤਨਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਮਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ।
Phassādayo hi dhammā ettha sañjāyantīti sañjātidesaṭṭhenapi etaṃ āyatanaṃ. Bahiddhā rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbā ārammaṇabhāvenettha osarantīti samosaraṇaṭṭhānaṭṭhenapi āyatanaṃ . Phassādīnaṃ pana sahajātādipaccayaṭṭhena kāraṇattā kāraṇaṭṭhenāpi āyatananti veditabbaṃ. Manindriyaṃ vuttatthameva.
વਿਜਾਨਾਤੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ। વਿਞ੍ਞਾਣਮੇવ ਖਨ੍ਧੋ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਤਸ੍ਸ ਰਾਸਿਆਦਿવਸੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਮਹਾਉਦਕਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤ੍વੇવ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੫੧) ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਰਾਸਟ੍ਠੇਨ ਖਨ੍ਧੋ વੁਤ੍ਤੋ। ‘‘ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੫੫) ਗੁਣਟ੍ਠੇਨ। ‘‘ਅਦ੍ਦਸ ਖੋ ਭਗવਾ ਮਹਨ੍ਤਂ ਦਾਰੁਕ੍ਖਨ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੪੧) ਏਤ੍ਥ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ। ਇਧ ਪਨ ਰੂਲ਼੍ਹਿਤੋ ਖਨ੍ਧੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਰਾਸਟ੍ਠੇਨ ਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਏਕਦੇਸੋ ਏਕਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਏਕਦੇਸਂ ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਰੁਕ੍ਖਂ ਛਿਨ੍ਦਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਮੇવ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਏਕਦੇਸਭੂਤਂ ਏਕਮ੍ਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਰੂਲ਼੍ਹਿਤੋ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Vijānātīti viññāṇaṃ. Viññāṇameva khandho viññāṇakkhandho. Tassa rāsiādivasena attho veditabbo. ‘‘Mahāudakakkhandhotveva saṅkhaṃ gacchatī’’ti (a. ni. 4.51) ettha hi rāsaṭṭhena khandho vutto. ‘‘Sīlakkhandho samādhikkhandho’’tiādīsu (dī. ni. 3.355) guṇaṭṭhena. ‘‘Addasa kho bhagavā mahantaṃ dārukkhandha’’nti (saṃ. ni. 4.241) ettha paṇṇattimattaṭṭhena. Idha pana rūḷhito khandho vutto. Rāsaṭṭhena hi viññāṇakkhandhassa ekadeso ekaṃ viññāṇaṃ. Tasmā yathā rukkhassa ekadesaṃ chindanto rukkhaṃ chindatīti vuccati, evameva viññāṇakkhandhassa ekadesabhūtaṃ ekampi viññāṇaṃ rūḷhito viññāṇakkhandhoti vuttaṃ.
ਤਜ੍ਜਾ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂਤਿ ਤੇਸਂ ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਾ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ। ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਪਦੇ ਏਕਮੇવ ਚਿਤ੍ਤਂ ਮਿਨਨਟ੍ਠੇਨ ਮਨੋ, વਿਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਸਭਾવਟ੍ਠੇਨ ਨਿਸ੍ਸਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ વਾ ਧਾਤੂਤਿ ਤੀਹਿ ਨਾਮੇਹਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Tajjā manoviññāṇadhātūti tesaṃ phassādīnaṃ dhammānaṃ anucchavikā manoviññāṇadhātu. Imasmiñhi pade ekameva cittaṃ minanaṭṭhena mano, vijānanaṭṭhena viññāṇaṃ, sabhāvaṭṭhena nissattaṭṭhena vā dhātūti tīhi nāmehi vuttaṃ.
ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੁਗਂ ਸਮਾਗਮਨ੍ਤਿ ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ। ਸਮ੍ਮਾਗਨ੍ਤ੍વਾਤਿ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ। ਯੁਗਗ੍ਗਾਹਂ ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾਤਿ ਯੁਗਪਟਿਭਾਗਂ ਗਹੇਤ੍વਾ। ਸਾਕਚ੍ਛੇਤੁਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਥੇਤੁਂ। ਸਲ੍ਲਪਿਤੁਨ੍ਤਿ ਅਲ੍ਲਾਪਸਲ੍ਲਾਪਂ ਕਾਤੁਂ। ਸਾਕਚ੍ਛਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤੁਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਥਨਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤੁਂ। ਨ ਪਟਿਬਲਭਾવੇ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਂ ਕਿਸ੍ਸਹੇਤੁ, ਪਸੂਰੋ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕੋ ਹੀਨੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਸੋ ਹਿ ਭਗવਾ ਅਗ੍ਗੋ ਚਾਤਿ ਅਸਦਿਸਦਾਨਅਗ੍ਗਤ੍ਤਾ ਅਸਮਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾ ਅਗ੍ਗੋ ਚ। ਸੇਟ੍ਠੋ ਚਾਤਿ ਸਬ੍ਬਗੁਣੇਹਿ ਅਪ੍ਪਟਿਸਮਟ੍ਠੇਨ ਸੇਟ੍ਠੋ ਚ। ਮੋਕ੍ਖੋ ਚਾਤਿ ਸવਾਸਨੇਹਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਮੋਕ੍ਖੋ ਚ। ਉਤ੍ਤਮੋ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰવਿਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ਉਤ੍ਤਮੋ ਚ। ਪવਰੋ ਚਾਤਿ ਸਬ੍ਬਲੋਕੇਨ ਅਭਿਪਤ੍ਥਨੀਯਤ੍ਤਾ ਪવਰੋ ਚ। ਮਤ੍ਤੇਨ ਮਾਤਙ੍ਗੇਨਾਤਿ ਪਭਿਨ੍ਨਮਦੇਨ ਹਤ੍ਥਿਨਾ।
Saddhiṃ yugaṃ samāgamanti ekappahārena saddhiṃ. Sammāgantvāti pāpuṇitvā. Yugaggāhaṃ gaṇhitvāti yugapaṭibhāgaṃ gahetvā. Sākacchetunti saddhiṃ kathetuṃ. Sallapitunti allāpasallāpaṃ kātuṃ. Sākacchaṃ samāpajjitunti saddhiṃ kathanaṃ paṭipajjituṃ. Na paṭibalabhāve kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘taṃ kissahetu, pasūro paribbājako hīno’’tiādimāha. So hi bhagavā aggocāti asadisadānaaggattā asamānapaññattā aggo ca. Seṭṭho cāti sabbaguṇehi appaṭisamaṭṭhena seṭṭho ca. Mokkho cāti savāsanehi kilesehi muttattā mokkho ca. Uttamo cāti attano uttaritaravirahitattā uttamo ca. Pavaro cāti sabbalokena abhipatthanīyattā pavaro ca. Mattenamātaṅgenāti pabhinnamadena hatthinā.
ਕੋਤ੍ਥੁਕੋਤਿ ਜਿਰਣਸਿਙ੍ਗਾਲੋ। ਸੀਹੇਨ ਮਿਗਰਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਕੇਸਰਸੀਹੇਨ ਮਿਗਰਾਜੇਨ ਸਹ। ਤਰੁਣਕੋਤਿ ਛਾਪਕੋ। ਧੇਨੁਪਕੋਤਿ ਖੀਰਪਕੋ। ਉਸਭੇਨਾਤਿ ਮਙ੍ਗਲਸਮ੍ਮਤੇਨ ਉਸਭੇਨ। ਚਲਕਕੁਨਾ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਚਲਮਾਨਕਕੁਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ। ਧਙ੍ਕੋਤਿ ਕਾਕੋ। ਗਰੁਲ਼ੇਨ વੇਨਤੇਯ੍ਯੇਨ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਰੁਲ਼ੇਨਾਤਿ ਜਾਤਿવਸੇਨ ਨਾਮਂ। વੇਨਤੇਯ੍ਯੇਨਾਤਿ ਗੋਤ੍ਤવਸੇਨ। ਚਣ੍ਡਾਲੋਤਿ ਛવਚਣ੍ਡਾਲੋ। ਰਞ੍ਞਾ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨਾਤਿ ਚਾਤੁਦ੍ਦੀਪਿਕਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨਾ। ਪਂਸੁਪਿਸਾਚਕੋਤਿ ਕਚવਰਛਡ੍ਡਨਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕੋ ਯਕ੍ਖੋ। ਇਨ੍ਦੇਨ ਦੇવਰਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਸਕ੍ਕੇਨ ਦੇવਰਾਜੇਨ ਸਹ। ਸੋ ਹਿ ਭਗવਾ ਮਹਾਪਞ੍ਞੋਤਿਆਦੀਨਿ ਛਪ੍ਪਦਾਨਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਪਭੇਦਕੁਸਲੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨਨ੍ਤવਿਕਪ੍ਪੇ ਪਞ੍ਞਾਭੇਦੇ ਛੇਕੋ। ਪਭਿਨ੍ਨਞਾਣੋਤਿ ਅਨਨ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦਪਤ੍ਤਞਾਣੋ। ਏਤੇਨ ਪਞ੍ਞਾਪਭੇਦਕੁਸਲਤ੍ਤੇਪਿ ਸਤਿ ਤਾਸਂ ਪਞ੍ਞਾਨਂ ਅਨਨ੍ਤਭੇਦਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਧਿਗਤਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦੋਤਿ ਪਟਿਲਦ੍ਧਅਗ੍ਗਚਤੁਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਞਾਣੋ। ਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਿਸਾਰਦਭਾવਸਙ੍ਖਾਤਾਨਿ ਞਾਣਾਨਿ ਪਤ੍ਤੋ। ਯਥਾਹ –
Kotthukoti jiraṇasiṅgālo. Sīhena migaraññā saddhinti kesarasīhena migarājena saha. Taruṇakoti chāpako. Dhenupakoti khīrapako. Usabhenāti maṅgalasammatena usabhena. Calakakunā saddhinti calamānakakunā saddhiṃ. Dhaṅkoti kāko. Garuḷena venateyyena saddhinti ettha garuḷenāti jātivasena nāmaṃ. Venateyyenāti gottavasena. Caṇḍāloti chavacaṇḍālo. Raññā cakkavattināti cātuddīpikacakkavattinā. Paṃsupisācakoti kacavarachaḍḍanaṭṭhāne nibbattako yakkho. Indena devaraññā saddhinti sakkena devarājena saha. So hi bhagavā mahāpaññotiādīni chappadāni heṭṭhā vitthāritāni. Tattha paññāpabhedakusaloti attano anantavikappe paññābhede cheko. Pabhinnañāṇoti anantappabhedapattañāṇo. Etena paññāpabhedakusalattepi sati tāsaṃ paññānaṃ anantabhedattaṃ dasseti. Adhigatapaṭisambhidoti paṭiladdhaaggacatupaṭisambhidañāṇo. Catuvesārajjappattoti cattāri visāradabhāvasaṅkhātāni ñāṇāni patto. Yathāha –
‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਤੇ ਪਟਿਜਾਨਤੋ ‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ’ਤਿ, ਤਤ੍ਰ વਤ ਮਂ ਸਮਣੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾ ਦੇવੋ વਾ ਮਾਰੋ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ વਾ ਕੋਚਿ વਾ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ ਸਹਧਮ੍ਮੇਨ ਪਟਿਚੋਦੇਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਏਤਮਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਖੇਮਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਭਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ વੇਸਾਰਜ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤੋ વਿਹਰਾਮਿ।
‘‘Sammāsambuddhassa te paṭijānato ‘ime dhammā anabhisambuddhā’ti, tatra vata maṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā koci vā lokasmiṃ sahadhammena paṭicodessatīti nimittametaṃ, bhikkhave, na samanupassāmi, etamahaṃ, bhikkhave, nimittaṃ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesārajjappatto viharāmi.
‘‘ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਤੇ ਪਟਿਜਾਨਤੋ ‘ਇਮੇ ਆਸવਾ ਅਪਰਿਕ੍ਖੀਣਾ’ਤਿ…ਪੇ॰… ‘ਯੇ ਖੋ ਪਨ ਤੇ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਪਟਿਸੇવਤੋ ਨਾਲਂ ਅਨ੍ਤਰਾਯਾਯਾ’’ਤਿ…ਪੇ॰… ਯਸ੍ਸ ਖੋ ਪਨ ਤੇ ਅਤ੍ਥਾਯ ਧਮ੍ਮੋ ਦੇਸਿਤੋ, ਸੋ ਨ ਨਿਯ੍ਯਾਤਿ ਤਕ੍ਕਰਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯਾਤਿ, ਤਤ੍ਰ વਤ ਮਂ ਸਮਣੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾ ਦੇવੋ વਾ ਮਾਰੋ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ વਾ ਕੋਚਿ વਾ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ ਸਹਧਮ੍ਮੇਨ ਪਟਿਚੋਦੇਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਏਤਮਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਖੇਮਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਭਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ વੇਸਾਰਜ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤੋ વਿਹਰਾਮੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੮; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੦)।
‘‘Khīṇāsavassa te paṭijānato ‘ime āsavā aparikkhīṇā’ti…pe… ‘ye kho pana te antarāyikā dhammā vuttā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’’ti…pe… yassa kho pana te atthāya dhammo desito, so na niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyāti, tatra vata maṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā koci vā lokasmiṃ sahadhammena paṭicodessatīti nimittametaṃ, bhikkhave, na samanupassāmi, etamahaṃ, bhikkhave, nimittaṃ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesārajjappatto viharāmī’’ti (a. ni. 4.8; ma. ni. 1.150).
ਦਸਬਲਬਲਧਾਰੀਤਿ ਦਸ ਬਲਾਨਿ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਦਸਬਲਾ, ਦਸਬਲਾਨਂ ਬਲਾਨਿ ਦਸਬਲਬਲਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਦਸਬਲਬਲਾਨਿ ਧਾਰਯਤੀਤਿ ਦਸਬਲਬਲਧਾਰੀ, ਦਸਬਲਞਾਣਬਲਧਾਰੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤੇਹਿ ਤੀਹਿ વਚਨੇਹਿ ਅਨਨ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦਾਨਂ ਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਪਭੇਦਮੁਖਮਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਸੋਯੇવ ਪਞ੍ਞਾਪਯੋਗવਸੇਨ ਅਭਿਮਙ੍ਗਲਸਮ੍ਮਤਟ੍ਠੇਨ ਪੁਰਿਸਾਸਭੋ। ਅਸਨ੍ਤਾਸਟ੍ਠੇਨ ਪੁਰਿਸਸੀਹੋ। ਮਹਨ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਪੁਰਿਸਨਾਗੋ। ਪਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨ ਪੁਰਿਸਾਜਞ੍ਞੋ। ਲੋਕਕਿਚ੍ਚਧੁਰવਹਨਟ੍ਠੇਨ ਪੁਰਿਸਧੋਰਯ੍ਹੋ।
Dasabalabaladhārīti dasa balāni etesanti dasabalā, dasabalānaṃ balāni dasabalabalāni, tāni dasabalabalāni dhārayatīti dasabalabaladhārī, dasabalañāṇabaladhārīti attho. Etehi tīhi vacanehi anantappabhedānaṃ neyyānaṃ pabhedamukhamattaṃ dassitaṃ. Soyeva paññāpayogavasena abhimaṅgalasammataṭṭhena purisāsabho. Asantāsaṭṭhena purisasīho. Mahantaṭṭhena purisanāgo. Pajānanaṭṭhena purisājañño. Lokakiccadhuravahanaṭṭhena purisadhorayho.
ਅਥ ਤੇਜਾਦਿਕਂ ਅਨਨ੍ਤਞਾਣਤੋ ਲਦ੍ਧਂ ਗੁਣવਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ਤੇਸਂ ਤੇਜਾਦੀਨਂ ਅਨਨ੍ਤਞਾਣਮੂਲਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਨਨ੍ਤਞਾਣੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਅਨਨ੍ਤਤੇਜੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਨਨ੍ਤਞਾਣੋਤਿ ਗਣਨવਸੇਨ ਚ ਪਭਾવવਸੇਨ ਚ ਅਨ੍ਤવਿਰਹਿਤਞਾਣੋ। ਅਨਨ੍ਤਤੇਜੋਤਿ વੇਨੇਯ੍ਯਸਨ੍ਤਾਨੇ ਮੋਹਤਮવਿਧਮਨੇਨ ਅਨਨ੍ਤਞਾਣਤੇਜੋ। ਅਨਨ੍ਤਯਸੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਗੁਣੇਹੇવ ਲੋਕਤ੍ਤਯવਿਤ੍ਥਤਾਨਨ੍ਤਕਿਤ੍ਤਿਘੋਸੋ। ਅਡ੍ਢੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਧਨਸਮਿਦ੍ਧਿਯਾ ਸਮਿਦ੍ਧੋ। ਮਹਦ੍ਧਨੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਧਨવਡ੍ਢਤ੍ਤੇਪਿ ਪਭਾવਮਹਤ੍ਤੇਨ ਮਹਨ੍ਤਂ ਪવਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਧਨਮਸ੍ਸਾਤਿ ਮਹਦ੍ਧਨੋ। ‘‘ਮਹਾਧਨੋ’’ਤਿ વਾ ਪਾਠੋ। ਧਨવਾਤਿ ਪਸਂਸਿਤਬ੍ਬਪਞ੍ਞਾਧਨવਤ੍ਤਾ ਨਿਚ੍ਚਯੁਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਧਨવਤ੍ਤਾ ਅਤਿਸਯਭਾવੇਨ ਪਞ੍ਞਾਧਨવਤ੍ਤਾ ਧਨવਾ। ਏਤੇਸੁਪਿ ਹਿ ਤੀਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਇਦਂ વਚਨਂ ਸਦ੍ਦવਿਦੂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।
Atha tejādikaṃ anantañāṇato laddhaṃ guṇavisesaṃ dassetukāmo tesaṃ tejādīnaṃ anantañāṇamūlabhāvaṃ dassento ‘‘anantañāṇo’’ti vatvā ‘‘anantatejo’’tiādimāha. Tattha anantañāṇoti gaṇanavasena ca pabhāvavasena ca antavirahitañāṇo. Anantatejoti veneyyasantāne mohatamavidhamanena anantañāṇatejo. Anantayasoti paññāguṇeheva lokattayavitthatānantakittighoso. Aḍḍhoti paññādhanasamiddhiyā samiddho. Mahaddhanoti paññādhanavaḍḍhattepi pabhāvamahattena mahantaṃ pavattapaññādhanamassāti mahaddhano. ‘‘Mahādhano’’ti vā pāṭho. Dhanavāti pasaṃsitabbapaññādhanavattā niccayuttapaññādhanavattā atisayabhāvena paññādhanavattā dhanavā. Etesupi hi tīsu atthesu idaṃ vacanaṃ saddavidū icchanti.
ਏવਂ ਪਞ੍ਞਾਗੁਣੇਨ ਭਗવਤੋ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਿਦ੍ਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਪਞ੍ਞਾਗੁਣੇਨੇવ ਲੋਕਹਿਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਿਦ੍ਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨੇਤਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ વੇਨੇਯ੍ਯੇ ਸਂਸਾਰਸਙ੍ਖਾਤਭਯਟ੍ਠਾਨਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਖੇਮਟ੍ਠਾਨਂ ਨੇਤਾ । ਤਤ੍ਥ ਨਯਨਕਾਲੇ ਏવ ਸਂવਰવਿਨਯਪਹਾਨવਿਨਯવਸੇਨ વੇਨੇਯ੍ਯੇ વਿਨੇਤਾ। ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਕਾਲੇ ਏવ ਸਂਸਯਚ੍ਛੇਦਨੇਨ ਅਨੁਨੇਤਾ। ਸਂਸਯਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸਞ੍ਞਾਪੇਤਬ੍ਬਂ ਅਤ੍ਥਂ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਾ। ਤਥਾ ਪਞ੍ਞਾਪਿਤਾਨਂ ਨਿਚ੍ਛਯਕਰਣੇਨ ਨਿਜ੍ਝਾਪੇਤਾ। ਤਥਾ ਨਿਜ੍ਝਾਪਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਪਯੋਜਨવਸੇਨ ਪੇਕ੍ਖੇਤਾ। ਤਥਾਪਟਿਪਨ੍ਨੇ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਬਲੇਨ ਪਸਾਦੇਤਾ। ਸੋ ਹਿ ਭਗવਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਹਿ-ਕਾਰੋ ਅਨਨ੍ਤਰਂ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਕਾਰਣੋਪਦੇਸੇ ਨਿਪਾਤੋ।
Evaṃ paññāguṇena bhagavato attasampattisiddhiṃ dassetvā puna paññāguṇeneva lokahitasampattisiddhiṃ dassento ‘‘netā’’tiādimāha. Tattha veneyye saṃsārasaṅkhātabhayaṭṭhānato nibbānasaṅkhātaṃ khemaṭṭhānaṃ netā. Tattha nayanakāle eva saṃvaravinayapahānavinayavasena veneyye vinetā. Dhammadesanākāle eva saṃsayacchedanena anunetā. Saṃsayaṃ chinditvā saññāpetabbaṃ atthaṃ paññāpetā. Tathā paññāpitānaṃ nicchayakaraṇena nijjhāpetā. Tathā nijjhāpitassa atthassa paṭipattipayojanavasena pekkhetā. Tathāpaṭipanne paṭipattibalena pasādetā. So hi bhagavāti ettha hi-kāro anantaraṃ vuttassa atthassa kāraṇopadese nipāto.
ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਾਤਿ ਸਕਸਨ੍ਤਾਨੇ ਨਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਸ੍ਸ ਛਅਸਾਧਾਰਣਞਾਣਹੇਤੁਭੂਤਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਬੋਧਿਮੂਲੇ ਲੋਕਹਿਤਤ੍ਥਂ ਸਕਸਨ੍ਤਾਨੇ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਾ। ਅਸਞ੍ਜਾਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸਞ੍ਜਨੇਤਾਤਿ વੇਨੇਯ੍ਯਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਸਞ੍ਜਾਤਪੁਬ੍ਬਸ੍ਸ ਸਾવਕਪਾਰਮੀਞਾਣਹੇਤੁਭੂਤਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਪਭੁਤਿ ਯਾવਜ੍ਜਕਾਲਾ વੇਨੇਯ੍ਯਸਨ੍ਤਾਨੇ ਸਞ੍ਜਨੇਤਾ। ਸਾવਕવੇਨੇਯ੍ਯਾਨਮ੍ਪਿ ਹਿ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤવਚਨੇਨੇવ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸਞ੍ਜਨਨਤੋ ਭਗવਾ ਸਞ੍ਜਨੇਤਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਅਨਕ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਕ੍ਖਾਤਾਤਿ ਅਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਾਯ ਕਥਾਭਿਨੀਹਾਰਾਨਂ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਾਯ ਬ੍ਯਾਕਰਣਂ ਦਤ੍વਾ ਅਨਕ੍ਖਾਤਪੁਬ੍ਬਸ੍ਸ ਪਾਰਮਿਤਾਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਬ੍ਯਾਕਰਣਮਤ੍ਤੇਨੇવ ਬੋਧਿਮੂਲੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਕ੍ਖਾਤਾ। ਅਯਂ ਨਯੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤਬ੍ਯਾਕਰਣੇਪਿ ਲਬ੍ਭਤਿਯੇવ। ਮਗ੍ਗਞ੍ਞੂਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾવਸੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਞਾਤਾ। ਮਗ੍ਗવਿਦੂਤਿ વੇਨੇਯ੍ਯਸਨ੍ਤਾਨੇ ਜਨੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਕੁਸਲੋ। ਮਗ੍ਗਕੋવਿਦੋਤਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਕ੍ਖਾਤਬ੍ਬਮਗ੍ਗੇ વਿਚਕ੍ਖਣੋ। ਅਥ વਾ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਞ੍ਞੂ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗવਿਦੂ, ਸਾવਕਬੋਧਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਕੋવਿਦੋ। ਅਥ વਾ –
Anuppannassa maggassa uppādetāti sakasantāne nauppannapubbassa chaasādhāraṇañāṇahetubhūtassa ariyamaggassa bodhimūle lokahitatthaṃ sakasantāne uppādetā. Asañjātassa maggassa sañjanetāti veneyyasantāne asañjātapubbassa sāvakapāramīñāṇahetubhūtassa ariyamaggassa dhammacakkappavattanato pabhuti yāvajjakālā veneyyasantāne sañjanetā. Sāvakaveneyyānampi hi santāne bhagavatā vuttavacaneneva ariyamaggassa sañjananato bhagavā sañjanetā nāma hoti. Anakkhātassa maggassa akkhātāti aṭṭhadhammasamannāgatānaṃ buddhabhāvāya kathābhinīhārānaṃ bodhisattānaṃ buddhabhāvāya byākaraṇaṃ datvā anakkhātapubbassa pāramitāmaggassa ‘‘buddho bhavissatī’’ti byākaraṇamatteneva bodhimūle uppajjitabbassa ariyamaggassa akkhātā. Ayaṃ nayo paccekabodhisattabyākaraṇepi labbhatiyeva. Maggaññūti paccavekkhaṇāvasena attano uppāditassa ariyamaggassa ñātā. Maggavidūti veneyyasantāne janetabbassa ariyamaggassa kusalo. Maggakovidoti bodhisattānaṃ akkhātabbamagge vicakkhaṇo. Atha vā abhisambodhipaṭipatti maggaññū, paccekabodhipaṭipatti maggavidū, sāvakabodhipaṭipatti maggakovido. Atha vā –
‘‘ਏਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਤਰਿਂਸੁ ਪੁਬ੍ਬੇ,
‘‘Etena maggena tariṃsu pubbe,
ਤਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਯੇ ਚ ਤਰਨ੍ਤਿ ਓਘ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੪੦੯) –
Tarissanti ye ca taranti ogha’’nti. (saṃ. ni. 5.409) –
વਚਨਤੋ ਯਥਾਯੋਗਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਬੁਦ੍ਧਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾਨਂ ਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਚ ਸੁਞ੍ਞਤਾਨਿਮਿਤ੍ਤਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਚ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂવਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੂਨੇਯ੍ਯਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਚ ਯਥਾਕ੍ਕਮੇਨੇਤ੍ਥ ਯੋਜਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ । ਮਗ੍ਗਾਨੁਗਾ ਚ ਪਨਸ੍ਸਾਤਿ ਭਗવਤੋ ਗਤਮਗ੍ਗਾਨੁਗਾਮਿਨੋ ਹੁਤ੍વਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ-ਸਦ੍ਦੋ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ, ਏਤੇਨ ਚ ਭਗવਤਾ ਮਗ੍ਗੁਪ੍ਪਾਦਨਾਦਿਗੁਣਾਧਿਗਮਾਯ ਹੇਤੁ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਪਨ-ਸਦ੍ਦੋ ਕਤਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ, ਤੇਨ ਭਗવਤਾ ਕਤਮਗ੍ਗਕਰਣਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪਚ੍ਛਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਤਿ ਪਠਮਂ ਗਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਪਚ੍ਛਾ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। ਇਤਿ ਥੇਰੋ ‘‘ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਾ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਭਗવਤੋ ਸੀਲਾਦਯੋ ਗੁਣਾ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਮੇવ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਆਗਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਮੇવ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਗੁਣਂ ਕਥੇਸਿ।
Vacanato yathāyogaṃ atītānāgatapaccuppannabuddhapaccekabuddhasāvakānaṃ maggavasena ca suññatānimittaappaṇihitamaggavasena ca ugghaṭitaññūvipañcitaññūneyyapuggalānaṃ maggavasena ca yathākkamenettha yojanaṃ karonti . Maggānugā ca panassāti bhagavato gatamaggānugāmino hutvā. Ettha ca-saddo hetuatthe nipāto, etena ca bhagavatā magguppādanādiguṇādhigamāya hetu vutto hoti. Pana-saddo katatthe nipāto, tena bhagavatā katamaggakaraṇaṃ vuttaṃ hoti. Pacchā samannāgatāti paṭhamaṃ gatassa bhagavato pacchā sīlādiguṇena samannāgatā. Iti thero ‘‘anuppannassa maggassa uppādetā’’tiādīhi yasmā sabbepi bhagavato sīlādayo guṇā arahattamaggameva nissāya āgatā, tasmā arahattamaggameva nissāya guṇaṃ kathesi.
ਜਾਨਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਯ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪਞ੍ਚਨੇਯ੍ਯਪਥਭੂਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਸ੍ਸਂ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਸਬ੍ਬਦਸ੍ਸਾવਿਤਾਯ ਤਂਯੇવ ਨੇਯ੍ਯਪਥਂ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਿਟ੍ਠਂ વਿਯ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ વਾ ਏਕਚ੍ਚੋ વਿਪਰੀਤਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਜਾਨਨ੍ਤੋਪਿ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋਪਿ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਏવਂ ਭਗવਾ। ਭਗવਾ ਪਨ ਯਥਾਸਭਾવਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਜਾਨਾਤਿਯੇવ, ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਸ੍ਸਤਿਯੇવ। ਸ੍વਾਯਂ ਨਯਨ ਪਰਿਣਾਯਕਟ੍ਠੇਨ ਚਕ੍ਖੁਭੂਤੋ। વਿਦਿਤਤਾਦਿਅਤ੍ਥੇਨ ਞਾਣਭੂਤੋ। ਅવਿਪਰੀਤਸਭਾવਟ੍ਠੇਨ વਾ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਹਦਯੇਨ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ વਾਚਾਯ ਨਿਚ੍ਛਾਰਿਤਧਮ੍ਮਮਯੋਤਿ વਾ ਧਮ੍ਮਭੂਤੋ। ਸੇਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਭੂਤੋ। ਅਥ વਾ ਚਕ੍ਖੁ વਿਯ ਭੂਤੋਤਿ ਚਕ੍ਖੁਭੂਤੋ। ਞਾਣਂ વਿਯ ਭੂਤੋਤਿ ਞਾਣਭੂਤੋ। ਅવਿਪਰੀਤਧਮ੍ਮੋ વਿਯ ਭੂਤੋਤਿ ਧਮ੍ਮਭੂਤੋ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ વਿਯ ਭੂਤੋਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਭੂਤੋ। ਯ੍વਾਯਂ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਚਨਤੋ વਤ੍ਤਨਤੋ વਾ વਤ੍ਤਾ। ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ વਚਨਤੋ વਤ੍ਤਨਤੋ વਾ ਪવਤ੍ਤਾ। ਅਤ੍ਥਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਨਤੋ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਨ੍ਨੇਤਾ। ਅਮਤਾਧਿਗਮਾਯ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਦੇਸਨਤੋ, ਅਮਤਪ੍ਪਕਾਸਨਾਯ વਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਅਮਤਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਪਨਤੋ ਅਮਤਸ੍ਸ ਦਾਤਾ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਤ੍ਤਾ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨੁਰੂਪੇਨ ਯਥਾਸੁਖਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਦਾਨੇਨ ਚ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਇਸ੍ਸਰੋਤਿ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਮੀ। ਤਥਾਗਤਪਦਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਂ।
Jānaṃ jānātīti jānitabbaṃ jānāti, sabbaññutāya yaṃkiñci paññāya jānitabbaṃ nāma atthi, taṃ sabbaṃ pañcaneyyapathabhūtaṃ paññāya jānātīti attho. Passaṃ passatīti passitabbaṃ passati, sabbadassāvitāya taṃyeva neyyapathaṃ cakkhunā diṭṭhaṃ viya karonto paññācakkhunā passatīti attho. Yathā vā ekacco viparītaṃ gaṇhanto jānantopi na jānāti, passantopi na passati, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana yathāsabhāvaṃ gaṇhanto jānanto jānātiyeva, passanto passatiyeva. Svāyaṃ nayana pariṇāyakaṭṭhena cakkhubhūto. Viditatādiatthena ñāṇabhūto. Aviparītasabhāvaṭṭhena vā pariyattidhammapavattanato hadayena cintetvā vācāya nicchāritadhammamayoti vā dhammabhūto. Seṭṭhaṭṭhena brahmabhūto. Atha vā cakkhu viya bhūtoti cakkhubhūto. Ñāṇaṃ viya bhūtoti ñāṇabhūto. Aviparītadhammo viya bhūtoti dhammabhūto. Brahmā viya bhūtoti brahmabhūto. Yvāyaṃ dhammassa vacanato vattanato vā vattā. Nānappakārehi vacanato vattanato vā pavattā. Atthaṃ nīharitvā dassanato atthassa ninnetā. Amatādhigamāya paṭipattidesanato, amatappakāsanāya vā dhammadesanāya amatassa adhigamāpanato amatassa dātā. Lokuttarassa dhammassa uppāditattā veneyyānurūpena yathāsukhaṃ lokuttaradhammassa dānena ca dhammesu issaroti dhammassāmī. Tathāgatapadaṃ heṭṭhā vuttatthaṃ.
ਇਦਾਨਿ ‘‘ਜਾਨਂ ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿਆਦੀਹਿ વੁਤ੍ਤਗੁਣਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਯ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਸਾਧੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਏવਂਭੂਤਸ੍ਸ ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਪਾਰਮਿਤਾਪੁਞ੍ਞਫਲਪ੍ਪਭਾવਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨੇਨ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸવਾਸਨਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੋਹਸ੍ਸ વਿਹਤਤ੍ਤਾ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਞਾਤਤ੍ਤਾ ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਥੇવ ਚ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਯ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਅਦਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਞਾਣੇਨ ਪਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅવਿਦਿਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਅਸਮ੍ਮੋਹਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਸਚ੍ਛਿਕਤਤ੍ਤਾ ਅਸਚ੍ਛਿਕਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਅਸਮ੍ਮੋਹਪਞ੍ਞਾਯ ਫੁਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਫਸ੍ਸਿਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ।
Idāni ‘‘jānaṃ jānātī’’tiādīhi vuttaguṇaṃ sabbaññutāya visesetvā dassetukāmo sabbaññutaṃ sādhento ‘‘natthī’’tiādimāha. Evaṃbhūtassa hi tassa bhagavato pāramitāpuññaphalappabhāvanipphannena arahattamaggañāṇena sabbadhammesu savāsanassa sammohassa vihatattā asammohato sabbadhammānaṃ ñātattā aññātaṃ nāma natthi. Tatheva ca sabbadhammānaṃ cakkhunā viya ñāṇacakkhunā diṭṭhattā adiṭṭhaṃ nāma natthi. Ñāṇena pattattā aviditaṃ nāma natthi. Asammohasacchikiriyāya sacchikatattā asacchikataṃ nāma natthi. Asammohapaññāya phuṭṭhattā paññāya aphassitaṃ nāma natthi.
ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਾਲਂ વਾ ਧਮ੍ਮਂ વਾ। ਉਪਾਦਾਯਾਤਿ ਆਦਾਯ, ਅਨ੍ਤੋਕਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪਾਦਾਯવਚਨੇਨੇવ ਕਾਲવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮ੍ਪਿ ਗਹਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ‘‘ਅਤੀਤਾ’’ਦਿવਚਨਾਨਿ ਚ ‘‘ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿਆਦਿવਚਨੇਨੇવ ਘਟਿਯਨ੍ਤਿ, ‘‘ਸਬ੍ਬੇ’’ਤਿਆਦਿવਚਨੇਨ વਾ। ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਾਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਦਾਨਂ। ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਏਕੇਕਸ੍ਸੇવ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਚਾਕਾਰਾਦਿਸਬ੍ਬਾਕਾਰਪਰਿਯਾਦਾਨਂ। ਞਾਣਮੁਖੇਤਿ ਞਾਣਾਭਿਮੁਖੇ। ਆਪਾਥਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਓਸਰਣਂ ਉਪੇਨ੍ਤਿ। ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪਦਂ ਨੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਿવਰਣਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ।
Paccuppannanti paccuppannaṃ kālaṃ vā dhammaṃ vā. Upādāyāti ādāya, antokatvāti attho. Upādāyavacaneneva kālavinimuttaṃ nibbānampi gahitameva hoti. ‘‘Atītā’’divacanāni ca ‘‘natthī’’tiādivacaneneva ghaṭiyanti, ‘‘sabbe’’tiādivacanena vā. Sabbe dhammāti sabbasaṅkhatāsaṅkhatadhammapariyādānaṃ. Sabbākārenāti sabbadhammesu ekekasseva dhammassa aniccākārādisabbākārapariyādānaṃ. Ñāṇamukheti ñāṇābhimukhe. Āpāthaṃ āgacchantīti osaraṇaṃ upenti. Jānitabbanti padaṃ neyyanti padassa atthavivaraṇatthaṃ vuttaṃ.
ਅਤ੍ਤਤ੍ਥੋ વਾਤਿਆਦੀਸੁ વਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ। ਅਤ੍ਤਤ੍ਥੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰਤ੍ਥੋਤਿ ਪਰੇਸਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਲੋਕਾਨਂ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਭਯਤ੍ਥੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਪਰੇਸਞ੍ਚਾਤਿ ਸਕਿਂਯੇવ ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਅਤ੍ਥੋ। ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ, ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਪ੍ਪਯੋਜਨੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮ੍ਪਰਾਯੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ, ਸਮ੍ਪਰਾਯਪ੍ਪਯੋਜਨੋ વਾ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕੋ। ਉਤ੍ਤਾਨੋਤਿਆਦੀਸੁ વੋਹਾਰવਸੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਸੁਖਪਤਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਉਤ੍ਤਾਨੋ । વੋਹਾਰਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਸੁਞ੍ਞਤਾਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ ਦੁਕ੍ਖਪਤਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਗਮ੍ਭੀਰੋ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਤਿਰੋਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਗੂਲ਼੍ਹੋ। ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਦਿਕੋ ਘਨਾਦੀਹਿ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋ। ਅਪਚੁਰવੋਹਾਰੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਯਥਾਰੁਤਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਸ੍ਸ ਨੇਤਬ੍ਬਤੋ ਨੇਯ੍ਯੋ। ਪਚੁਰવੋਹਾਰੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ વਚਨਮਤ੍ਤੇਨੇવ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਸ੍ਸ ਨੀਤਤ੍ਤਾ ਨੀਤੋ। ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਸੀਲਸਮਾਧਿવਿਪਸ੍ਸਨਤ੍ਥੋ ਤਦਙ੍ਗવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ વਜ੍ਜવਿਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ਅਨવਜ੍ਜੋ। ਕਿਲੇਸਸਮੁਚ੍ਛੇਦਨਤੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਤ੍ਥੋ ਨਕ੍ਕਿਲੇਸੋ। ਕਿਲੇਸਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਫਲਤ੍ਥੋ વੋਦਾਨੋ। ਸਙ੍ਖਤਾਸਙ੍ਖਤੇਸੁ ਅਗ੍ਗਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਰਮਤ੍ਥੋ। ਪਰਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਸ੍ਸ વਿਸਯਭਾવਤੋ ਅਬਹਿਭੂਤਤ੍ਤਾ ਅਨ੍ਤੋਬੁਦ੍ਧਞਾਣੇ ਬ੍ਯਾਪਿਤ੍વਾ વਾ ਸਮਨ੍ਤਾ વਾ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ વਾ વਿਸੇਸੇਨ વਾ વਤ੍ਤਤਿ।
Attattho vātiādīsu vā-saddo samuccayattho. Attatthoti attano attho. Paratthoti paresaṃ tiṇṇaṃ lokānaṃ attho. Ubhayatthoti attano ca paresañcāti sakiṃyeva ubhinnaṃ attho. Diṭṭhadhammikoti diṭṭhadhamme niyutto, diṭṭhadhammappayojano vā attho. Samparāye niyutto, samparāyappayojano vā samparāyiko. Uttānotiādīsu vohāravasena vattabbo sukhapatiṭṭhattā uttāno . Vohāraṃ atikkamitvā vattabbo suññatāpaṭisaṃyutto dukkhapatiṭṭhattā gambhīro. Lokuttaro accantatirokkhattā gūḷho. Aniccatādiko ghanādīhi paṭicchannattā paṭicchanno. Apacuravohārena vattabbo yathārutaṃ aggahetvā adhippāyassa netabbato neyyo. Pacuravohārena vattabbo vacanamatteneva adhippāyassa nītattā nīto. Suparisuddhasīlasamādhivipassanattho tadaṅgavikkhambhanavasena vajjavirahitattā anavajjo. Kilesasamucchedanato ariyamaggattho nakkileso. Kilesapaṭippassaddhattā ariyaphalattho vodāno. Saṅkhatāsaṅkhatesu aggadhammattā nibbānaṃ paramattho. Parivattatīti buddhañāṇassa visayabhāvato abahibhūtattā antobuddhañāṇe byāpitvā vā samantā vā alaṅkaritvā vā visesena vā vattati.
‘‘ਸਬ੍ਬਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਹਿ ਭਗવਤੋ ਞਾਣવਿਸਯਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤੀਤਿ ਞਾਣਂ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ, ਞਾਣવਿਰਹਿਤਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਨ੍ਤਿ ਨਿਰਾવਰਣਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪੁਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਉਪਮਾਯ ਸਾਧੇਤੁਕਾਮੋ ‘‘ਯਾવਤਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਨੇਯ੍ਯਂ। ਨੇਯ੍ਯਪਰਿਯਨ੍ਤੋ ਨੇਯ੍ਯਾવਸਾਨਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਨੇਯ੍ਯਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ। ਅਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂਨਂ ਪਨ ਨੇਯ੍ਯਾવਸਾਨਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਞਾਣਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਪੁਰਿਮਯਮਕੇ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ ਇਮਿਨਾ ਯਮਕੇਨ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ , ਤਤਿਯਯਮਕੇਨ ਪਟਿਸੇਧવਸੇਨ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਨੇਯ੍ਯਂ ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਥਤ੍ਤਾ ਨੇਯ੍ਯਪਥੋ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਰਿਯਨ੍ਤਟ੍ਠਾਯਿਨੋਤਿ ਨੇਯ੍ਯਞ੍ਚ ਞਾਣਞ੍ਚ ਖੇਪੇਤ੍વਾ ਠਾਨਤੋ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਠਾਨਸੀਲਾ।
‘‘Sabbaṃkāyakamma’’ntiādīhi bhagavato ñāṇavisayataṃ dasseti. Ñāṇānuparivattīti ñāṇaṃ anuparivatti, ñāṇavirahitaṃ na hotīti attho. Appaṭihatanti nirāvaraṇataṃ dasseti. Puna sabbaññutaṃ upamāya sādhetukāmo ‘‘yāvataka’’ntiādimāha. Tattha jānitabbanti neyyaṃ. Neyyapariyanto neyyāvasānamassa atthīti neyyapariyantikaṃ. Asabbaññūnaṃ pana neyyāvasānameva natthi. Ñāṇapariyantikepi eseva nayo. Purimayamake vuttatthameva iminā yamakena visesetvādasseti , tatiyayamakena paṭisedhavasena niyametvā dasseti. Ettha ca neyyaṃ ñāṇassa pathattā neyyapatho. Aññamaññapariyantaṭṭhāyinoti neyyañca ñāṇañca khepetvā ṭhānato aññamaññassa pariyante ṭhānasīlā.
ਆવਜ੍ਜਨਪਟਿਬਦ੍ਧਾਤਿ ਮਨੋਦ੍વਾਰਾવਜ੍ਜਨਾਯਤ੍ਤਾ, ਆવਜ੍ਜਿਤਾਨਨ੍ਤਰਮੇવ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਕਙ੍ਖਪਟਿਬਦ੍ਧਾਤਿ ਰੁਚਿਆਯਤ੍ਤਾ , ਆવਜ੍ਜਨਾਨਨ੍ਤਰਂ ਜવਨਞਾਣੇਨ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤਰਾਨਿ ਦ੍વੇ ਪਦਾਨਿ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਦਾਨਂ ਯਥਾਕ੍ਕਮੇਨ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਆਸਯਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਸਯਨ੍ਤਿ ਨਿਸ੍ਸਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਆਸਯੋ, ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਕਾਮਾਦੀਹਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਦੀਹਿ વਾ ਪਰਿਭਾવਿਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਂ ਅਨੁਸੇਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨੁਸਯਾ, ਥਾਮਗਤਾਨਂ ਕਾਮਰਾਗਾਦੀਨਂવ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਅਨੁਸਯਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਨੁਸਯਕਥਾ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਾਯੇવ।
Āvajjanapaṭibaddhāti manodvārāvajjanāyattā, āvajjitānantarameva jānātīti attho. Ākaṅkhapaṭibaddhāti ruciāyattā , āvajjanānantaraṃ javanañāṇena jānātīti attho. Itarāni dve padāni imesaṃ dvinnaṃ padānaṃ yathākkamena atthappakāsanatthaṃ vuttāni. Āsayaṃ jānātīti ettha āsayanti nissayanti etthāti āsayo, micchādiṭṭhiyā sammādiṭṭhiyā kāmādīhi nekkhammādīhi vā paribhāvitassa santānassetaṃ adhivacanaṃ. Sattasantānaṃ anusenti anupavattentīti anusayā, thāmagatānaṃ kāmarāgādīnaṃva etaṃ adhivacanaṃ. Anusayaṃ jānātīti anusayakathā heṭṭhā vuttāyeva.
ਚਰਿਤਨ੍ਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਕਤਕੁਸਲਾਕੁਸਲਕਮ੍ਮਂ। ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਤਿ ਕੁਸਲੇ ਅਕੁਸਲੇ વਾ ਚਿਤ੍ਤવੋਸਗ੍ਗੋ। ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖੇਤਿ ਪਞ੍ਞਾਮਯੇ ਅਕ੍ਖਿਮ੍ਹਿ ਅਪ੍ਪਂ ਰਾਗਾਦਿਰਜੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਾ। ਅਪ੍ਪਂ ਰਾਗਾਦਿਰਜੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ વਾ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਾ, ਤੇ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖੇ। ਮਹਾਰਜਕ੍ਖੇਤਿ ਞਾਣਮਯੇ ਅਕ੍ਖਿਮ੍ਹਿ ਮਹਨ੍ਤਂ ਰਾਗਾਦਿਰਜੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਮਹਾਰਜਕ੍ਖਾ। ਮਹਨ੍ਤਂ ਰਾਗਾਦਿਰਜੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ વਾ ਮਹਾਰਜਕ੍ਖਾ, ਤੇ ਮਹਾਰਜਕ੍ਖੇ। ਤਿਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਤਿ ਤਿਕ੍ਖਾਨਿ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਤਿਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾ। ਮੁਦੂਨਿ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾ। ਸ੍વਾਕਾਰੇ ਦ੍વਾਕਾਰੇਤਿ ਸੁਨ੍ਦਰਾ ਸਦ੍ਧਾਦਯੋ ਆਕਾਰਾ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਸ੍વਾਕਾਰਾ। ਕੁਚ੍ਛਿਤਾ ਗਰਹਿਤਾ ਅਸਦ੍ਧਾਦਯੋ ਆਕਾਰਾ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਦ੍વਾਕਾਰਾ। ਸੁવਿਞ੍ਞਾਪਯੇ ਦੁવਿਞ੍ਞਾਪਯੇਤਿ ਯੇ ਕਥਿਤਂ ਕਾਰਣਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਨ੍ਤਿ ਸੁਖੇਨ ਸਕ੍ਕਾ ਹੋਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਪੇਤੁਂ, ਤੇ ਸੁવਿਞ੍ਞਾਪਯਾ। ਤਬ੍ਬਿਪਰੀਤਾ ਦੁવਿਞ੍ਞਾਪਯਾ। ਭਬ੍ਬਾਭਬ੍ਬੇਤਿ ਭਬ੍ਬੇ ਚ ਅਭਬ੍ਬੇ ਚ। ਅਰਿਯਾਯ ਜਾਤਿਯਾ ਭવਨ੍ਤਿ ਜਾਯਨ੍ਤੀਤਿ ਭਬ੍ਬਾ। વਤ੍ਤਮਾਨਸਮੀਪੇ વਤ੍ਤਮਾਨવਚਨਂ। ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਜਾਯਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વਾਤਿ ਭਬ੍ਬਾ, ਭਾਜਨਭੂਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯੇ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਪਟਿવੇਧਸ੍ਸ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਭਬ੍ਬਾ। વੁਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖਾ ਅਭਬ੍ਬਾ।
Caritanti pubbe katakusalākusalakammaṃ. Adhimuttinti sampati kusale akusale vā cittavosaggo. Apparajakkheti paññāmaye akkhimhi appaṃ rāgādirajo etesanti apparajakkhā. Appaṃ rāgādirajo etesanti vā apparajakkhā, te apparajakkhe. Mahārajakkheti ñāṇamaye akkhimhi mahantaṃ rāgādirajo etesanti mahārajakkhā. Mahantaṃ rāgādirajo etesanti vā mahārajakkhā, te mahārajakkhe. Tikkhindriye mudindriyeti tikkhāni saddhādīni indriyāni etesanti tikkhindriyā. Mudūni saddhādīni indriyāni etesanti mudindriyā. Svākāre dvākāreti sundarā saddhādayo ākārā koṭṭhāsā etesanti svākārā. Kucchitā garahitā asaddhādayo ākārā koṭṭhāsā etesanti dvākārā. Suviññāpaye duviññāpayeti ye kathitaṃ kāraṇaṃ sallakkhenti sukhena sakkā honti viññāpetuṃ, te suviññāpayā. Tabbiparītā duviññāpayā. Bhabbābhabbeti bhabbe ca abhabbe ca. Ariyāya jātiyā bhavanti jāyantīti bhabbā. Vattamānasamīpe vattamānavacanaṃ. Bhavissanti jāyissanti vāti bhabbā, bhājanabhūtāti attho. Ye ariyamaggapaṭivedhassa anucchavikā upanissayasampannā, te bhabbā. Vuttapaṭipakkhā abhabbā.
ਸਤ੍ਤੇ ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ ਰੂਪਾਦਿਕੇ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਲਗ੍ਗੇ ਲਗ੍ਗਿਤੇ ਸਤ੍ਤੇ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਦੇવਕੋ ਲੋਕੋਤਿ ਸਹ ਦੇવੇਹਿ ਸਦੇવਕੋ। ਸਹ ਮਾਰੇਨ ਸਮਾਰਕੋ। ਸਹ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨਾ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕੋ। ਸਹ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਹਿ ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੀ। ਪਜਾਤਤ੍ਤਾ ਪਜਾ। ਸਹ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ। ‘‘ਪਜਾ’’ਤਿ ਸਤ੍ਤਲੋਕਸ੍ਸ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਮੇਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਦੇવਕવਚਨੇਨ ਪਞ੍ਚਕਾਮਾવਚਰਦੇવਗ੍ਗਹਣਂ, ਸਮਾਰਕવਚਨੇਨ ਛਟ੍ਠਕਾਮਾવਚਰਦੇવਗ੍ਗਹਣਂ। ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕવਚਨੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯਿਕਾਦਿਬ੍ਰਹ੍ਮਗ੍ਗਹਣਂ। ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੀવਚਨੇਨ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗ੍ਗਹਣਂ ਸਮਿਤਪਾਪਬਾਹਿਤਪਾਪਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚ। ਪਜਾવਚਨੇਨ ਸਤ੍ਤਲੋਕਗ੍ਗਹਣਂ। ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸવਚਨੇਨ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇવਅવਸੇਸਮਨੁਸ੍ਸਗ੍ਗਹਣਂ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਤੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਓਕਾਸਲੋਕੋ। ਦ੍વੀਹਿ ਪਜਾવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਗਹਿਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Satte pajānātīti rūpādike ārammaṇe lagge laggite satte pajānāti. Sadevakolokoti saha devehi sadevako. Saha mārena samārako. Saha brahmunā sabrahmako. Saha samaṇabrāhmaṇehi sassamaṇabrāhmaṇī. Pajātattā pajā. Saha devamanussehi sadevamanussā. ‘‘Pajā’’ti sattalokassa pariyāyavacanametaṃ. Tattha sadevakavacanena pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, samārakavacanena chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ. Sabrahmakavacanena brahmakāyikādibrahmaggahaṇaṃ. Sassamaṇabrāhmaṇīvacanena sāsanassa paccatthikapaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇaṃ samitapāpabāhitapāpasamaṇabrāhmaṇaggahaṇañca. Pajāvacanena sattalokaggahaṇaṃ. Sadevamanussavacanena sammutidevaavasesamanussaggahaṇaṃ. Evamettha tīhi padehi okāsaloko. Dvīhi pajāvasena sattaloko gahitoti veditabbo.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਸਦੇવਕਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅਰੂਪਾવਚਰਲੋਕੋ ਗਹਿਤੋ, ਸਮਾਰਕਗ੍ਗਹਣੇਨ ਛਕਾਮਾવਚਰਲੋਕੋ, ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕਗ੍ਗਹਣੇਨ ਰੂਪਾવਚਰਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੋ, ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਦਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚਤੁਪਰਿਸવਸੇਨ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇવੇਹਿ વਾ ਸਹ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੋ, ਅવਸੇਸਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਲੋਕੋ વਾ। ਅਪਿ ਚੇਤ੍ਥ ਸਦੇવਕવਚਨੇਨ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਲੋਕਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋਬੁਦ੍ਧਞਾਣੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਨਭਾવਂ ਸਾਧੇਤਿ। ਤਤੋ ਯੇਸਂ ਸਿਯਾ ‘‘ਮਾਰੋ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ ਛਕਾਮਾવਚਰਿਸ੍ਸਰੋ વਸવਤ੍ਤੀ, ਕਿਂ ਸੋਪਿ ਅਨ੍ਤੋਬੁਦ੍ਧਞਾਣੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਸਂ વਿਮਤਿਂ વਿਧਮੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਮਾਰਕੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਯੇਸਂ ਪਨ ਸਿਯਾ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ, ਏਕਙ੍ਗੁਲਿਯਾ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਹਸ੍ਸੇ ਆਲੋਕਂ ਫਰਤਿ। ਦ੍વੀਹਿ…ਪੇ॰… ਦਸਹਿ ਅਙ੍ਗੁਲੀਹਿ ਦਸਸੁ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਹਸ੍ਸੇਸੁ ਆਲੋਕਂ ਫਰਤਿ, ਅਨੁਤ੍ਤਰਞ੍ਚ ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸੁਖਂ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤਿ, ਕਿਂ ਸੋਪਿ ਅਨ੍ਤੋਬੁਦ੍ਧਞਾਣੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਸਂ વਿਮਤਿਂ વਿਧਮੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਤੋ ਯੇਸਂ ਸਿਯਾ ‘‘ਪੁਥੂ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਸਾਸਨਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਾ, ਕਿਂ ਤੇਪਿ ਅਨ੍ਤੋਬੁਦ੍ਧਞਾਣੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਸਂ વਿਮਤਿਂ વਿਧਮੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੀ ਪਜਾ’’ਤਿ ਆਹ।
Aparo nayo – sadevakaggahaṇena arūpāvacaraloko gahito, samārakaggahaṇena chakāmāvacaraloko, sabrahmakaggahaṇena rūpāvacarabrahmaloko, sassamaṇabrāhmaṇādiggahaṇena catuparisavasena sammutidevehi vā saha manussaloko, avasesasabbasattaloko vā. Api cettha sadevakavacanena ukkaṭṭhaparicchedato sabbassapi lokassa antobuddhañāṇe parivattanabhāvaṃ sādheti. Tato yesaṃ siyā ‘‘māro mahānubhāvo chakāmāvacarissaro vasavattī, kiṃ sopi antobuddhañāṇe parivattatī’’ti. Tesaṃ vimatiṃ vidhamento ‘‘samārako’’ti āha. Yesaṃ pana siyā ‘‘brahmā mahānubhāvo, ekaṅguliyā ekasmiṃ cakkavāḷasahasse ālokaṃ pharati. Dvīhi…pe… dasahi aṅgulīhi dasasu cakkavāḷasahassesu ālokaṃ pharati, anuttarañca jhānasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvedeti, kiṃ sopi antobuddhañāṇe parivattatī’’ti. Tesaṃ vimatiṃ vidhamento ‘‘sabrahmako’’ti āha. Tato yesaṃ siyā ‘‘puthū samaṇabrāhmaṇā sāsanapaccatthikā, kiṃ tepi antobuddhañāṇe parivattantī’’ti. Tesaṃ vimatiṃ vidhamento ‘‘sassamaṇabrāhmaṇī pajā’’ti āha.
ਏવਂ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨ੍ਤੋਬੁਦ੍ਧਞਾਣੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਨਭਾવਂ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ਅਥ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇવੇ ਅવਸੇਸਮਨੁਸ੍ਸੇ ਚ ਉਪਾਦਾਯ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਸੇਸਸਤ੍ਤਲੋਕਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋਬੁਦ੍ਧਞਾਣੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਨਭਾવਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਕ੍ਕਮੋ। ਪੋਰਾਣਾ ਪਨਾਹੁ ‘‘ਸਦੇવਕੋਤਿ ਦੇવਤਾਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅવਸੇਸਲੋਕੋ। ਸਮਾਰਕੋਤਿ ਮਾਰੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅવਸੇਸਲੋਕੋ। ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕੋਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅવਸੇਸਲੋਕੋ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤਿਭવੂਪਗੇ ਸਤ੍ਤੇ ਤੀਹਾਕਾਰੇਹਿ ਤੀਸੁ ਪਦੇਸੁ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਦ੍વੀਹਾਕਾਰੇਹਿ ਪਰਿਯਾਦਾਤੁਂ ‘ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੀ ਪਜਾ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਪਞ੍ਚਹਿ ਪਦੇਹਿ ਤੇਨ ਤੇਨ ਆਕਾਰੇਨ ਤੇਧਾਤੁਕਮੇવ ਪਰਿਯਾਦਿਨ੍ਨਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।
Evaṃ ukkaṭṭhānaṃ antobuddhañāṇe parivattanabhāvaṃ pakāsetvā atha sammutideve avasesamanusse ca upādāya ukkaṭṭhaparicchedavasena sesasattalokassa antobuddhañāṇe parivattanabhāvaṃ pakāsento ‘‘sadevamanussā’’ti āha. Ayamettha anusandhikkamo. Porāṇā panāhu ‘‘sadevakoti devatāhi saddhiṃ avasesaloko. Samārakoti mārena saddhiṃ avasesaloko. Sabrahmakoti brahmehi saddhiṃ avasesaloko. Evaṃ sabbepi tibhavūpage satte tīhākārehi tīsu padesu pakkhipitvā puna dvīhākārehi pariyādātuṃ ‘sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā’ti vuttaṃ. Evaṃ pañcahi padehi tena tena ākārena tedhātukameva pariyādinnaṃ hotī’’ti.
ਅਨ੍ਤਮਸੋਤਿ ਉਪਰਿਮਨ੍ਤੇਨ। ਤਿਮਿਤਿਮਿਙ੍ਗਲਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਿਮਿ ਨਾਮ ਏਕਾ ਮਚ੍ਛਜਾਤਿ, ਤਿਮਿਂ ਗਿਲਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਾ ਤਤੋ ਮਹਨ੍ਤਸਰੀਰਾ ਤਿਮਿਙ੍ਗਲਾ ਨਾਮ ਏਕਾ ਮਚ੍ਛਜਾਤਿ, ਤਿਮਿਙ੍ਗਲਮ੍ਪਿ ਗਿਲਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਾ ਪਞ੍ਚਯੋਜਨਸਤਿਕਸਰੀਰਾ ਤਿਮਿਤਿਮਿਙ੍ਗਲਾ ਨਾਮ ਏਕਾ ਮਚ੍ਛਜਾਤਿ। ਇਧ ਜਾਤਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਏਕવਚਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਗਰੁਲ਼ਂ વੇਨਤੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਰੁਲ਼ੋਤਿ ਜਾਤਿવਸੇਨ ਨਾਮਂ। વੇਨਤੇਯ੍ਯੋਤਿ ਗੋਤ੍ਤવਸੇਨ। ਪਦੇਸੇਤਿ ਏਕਦੇਸੇ। ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸਮਾਤਿ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਤ੍ਥੇਰੇ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸੇਸਸਾવਕਾ ਹਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਤ੍ਥੇਰੇਨ ਸਮਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਏਤਦਗ੍ਗਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਮ ਸਾવਕਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾਨਂ ਯਦਿਦਂ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮੮-੧੮੯)। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਞ੍ਚ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੧੭੧; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩.੫) વੁਤ੍ਤਂ –
Antamasoti uparimantena. Timitimiṅgalanti ettha timi nāma ekā macchajāti, timiṃ gilituṃ samatthā tato mahantasarīrā timiṅgalā nāma ekā macchajāti, timiṅgalampi gilituṃ samatthā pañcayojanasatikasarīrā timitimiṅgalā nāma ekā macchajāti. Idha jātiggahaṇena ekavacanaṃ katanti veditabbaṃ. Garuḷaṃ venateyyanti ettha garuḷoti jātivasena nāmaṃ. Venateyyoti gottavasena. Padeseti ekadese. Sāriputtasamāti sabbabuddhānaṃ dhammasenāpatitthere gahetvā vuttanti veditabbaṃ. Sesasāvakā hi paññāya dhammasenāpatittherena samā nāma natthi. Yathāha – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ mahāpaññānaṃ yadidaṃ sāriputto’’ti (a. ni. 1.188-189). Aṭṭhakathāyañca (visuddhi. 1.171; paṭi. ma. aṭṭha. 2.3.5) vuttaṃ –
‘‘ਲੋਕਨਾਥਂ ਠਪੇਤ੍વਾਨ, ਯੇ ਚਞ੍ਞੇ ਸਨ੍ਤਿ ਪਾਣਿਨੋ।
‘‘Lokanāthaṃ ṭhapetvāna, ye caññe santi pāṇino;
ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਕਲਂ ਨਾਗ੍ਘਨ੍ਤਿ ਸੋਲ਼ਸਿ’’ਨ੍ਤਿ॥
Paññāya sāriputtassa, kalaṃ nāgghanti soḷasi’’nti.
ਫਰਿਤ੍વਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਂ ਸਬ੍ਬਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਞਂ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ ਠਾਨਤੋ ਤੇਸਂ ਪਞ੍ਞਂ ਫਰਿਤ੍વਾ ਬ੍ਯਾਪਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾਤਿ ਸਬ੍ਬਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਞਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ, ਤੇਸਂ ਅવਿਸਯਭੂਤਮ੍ਪਿ ਸਬ੍ਬਂ ਨੇਯ੍ਯਂ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Pharitvāti buddhañāṇaṃ sabbadevamanussānampi paññaṃ pāpuṇitvā ṭhānato tesaṃ paññaṃ pharitvā byāpitvā tiṭṭhati. Abhibhavitvāti sabbadevamanussānampi paññaṃ atikkamitvā, tesaṃ avisayabhūtampi sabbaṃ neyyaṃ abhibhavitvā tiṭṭhatīti attho.
ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਯਂ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੫) ਪਨ ‘‘ਅਤਿਘਂਸਿਤ੍વਾ’’ਤਿ ਪਾਠੋ, ਘਂਸਿਤ੍વਾ ਤੁਦਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯੇਪਿ ਤੇਤਿਆਦੀਹਿ ਏવਂ ਫਰਿਤ੍વਾ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਠਾਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਣ੍ਡਿਤਾਤਿ ਪਣ੍ਡਿਚ੍ਚੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ । ਨਿਪੁਣਾਤਿ ਸਣ੍ਹਸੁਖੁਮਬੁਦ੍ਧਿਨੋ ਸੁਖੁਮੇ ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਰੇ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਸਮਤ੍ਥਾ। ਕਤਪਰਪ੍ਪવਾਦਾਤਿ વਿਞ੍ਞਾਤਪਰਪ੍ਪવਾਦਾ ਚੇવ ਪਰੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਤવਾਦਪਰਿਚਯਾ ਚ। વਾਲવੇਧਿਰੂਪਾਤਿ વਾਲવੇਧਿਧਨੁਗ੍ਗਹਸਦਿਸਾ। વੋ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤਾ ਮਞ੍ਞੇ ਚਰਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਗਤੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨੀਤਿ વਾਲવੇਧੀ વਿਯ વਾਲਂ ਸੁਖੁਮਾਨਿਪਿ ਪਰੇਸਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਮਨਾਨਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਞ੍ਞਾਗਮਨੇਨ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤਾ વਿਯ ਚਰਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ‘‘ਗੂਥਗਤਂ ਮੁਤ੍ਤਗਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੧੧) વਿਯ ਪਞ੍ਞਾ ਏવ ਪਞ੍ਞਾਗਤਂ। ਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਏવ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਿ। ਪਞ੍ਹੇ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਿਤ੍વਾ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਿਤ੍વਾਤਿ ਦ੍વਿਪਦਮ੍ਪਿ ਤਿਪਦਮ੍ਪਿ ਚਤੁਪਦਮ੍ਪਿ ਪੁਚ੍ਛਂ ਰਚਯਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਪਞ੍ਹਾਨਂ ਅਤਿਬਹੁਕਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਹਤ੍ਥਂ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਗੂਲ਼੍ਹਾਨਿ ਚ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾਨਿ ਚ ਅਤ੍ਥਜਾਤਾਨੀਤਿ ਪਾਠਸੇਸੋ। ਤੇਸਂ ਤਥਾ વਿਨਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਭਿਸਙ੍ਖਤਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਏવਂ ਭਗવਤਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਪਨ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਓਕਾਸਮੇવ ਅਦਤ੍વਾ ਭਗવਾ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ। ਯਥਾਹ –
Paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 3.5) pana ‘‘atighaṃsitvā’’ti pāṭho, ghaṃsitvā tuditvāti attho. Yepi tetiādīhi evaṃ pharitvā abhibhavitvā ṭhānassa paccakkhakāraṇaṃ dasseti. Tattha paṇḍitāti paṇḍiccena samannāgatā . Nipuṇāti saṇhasukhumabuddhino sukhume atthantare paṭivijjhanasamatthā. Kataparappavādāti viññātaparappavādā ceva parehi saddhiṃ katavādaparicayā ca. Vālavedhirūpāti vālavedhidhanuggahasadisā. Vo bhindantā maññe caranti paññāgatena diṭṭhigatānīti vālavedhī viya vālaṃ sukhumānipi paresaṃ diṭṭhigamanāni attano paññāgamanena bhindantā viya carantīti attho. Atha vā ‘‘gūthagataṃ muttagata’’ntiādīsu (a. ni. 9.11) viya paññā eva paññāgataṃ. Diṭṭhiyo eva diṭṭhigatāni. Pañhe abhisaṅkharitvā abhisaṅkharitvāti dvipadampi tipadampi catupadampi pucchaṃ racayitvā tesaṃ pañhānaṃ atibahukattā sabbasaṅgahatthaṃ dvikkhattuṃ vuttaṃ. Gūḷhāni ca paṭicchannāni ca atthajātānīti pāṭhaseso. Tesaṃ tathā vinayaṃ disvā attanā abhisaṅkhataṃ pañhaṃ pucchantīti evaṃ bhagavatā adhippetattā pañhaṃ pucchanti. Aññesaṃ pana pucchāya okāsameva adatvā bhagavā upasaṅkamantānaṃ dhammaṃ deseti. Yathāha –
‘‘ਤੇ ਪਞ੍ਹਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤਿ ‘ਇਮਂ ਮਯਂ ਪਞ੍ਹਂ ਸਮਣਂ ਗੋਤਮਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮ, ਸਚੇ ਨੋ ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠੋ ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਏવਮਸ੍ਸ ਮਯਂ વਾਦਂ ਆਰੋਪੇਸ੍ਸਾਮ, ਏવਂ ਚੇਪਿ ਨੋ ਪੁਟ੍ਠੋ ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਏવਮ੍ਪਿਸ੍ਸ ਮਯਂ વਾਦਂ ਆਰੋਪੇਸ੍ਸਾਮਾ’ਤਿ। ਤੇ ਸੁਣਨ੍ਤਿ ‘ਸਮਣੋ ਖਲੁ ਭੋ ਗੋਤਮੋ ਅਮੁਕਂ ਨਾਮ ਗਾਮਂ વਾ ਨਿਗਮਂ વਾ ਓਸਟੋ’ਤਿ। ਤੇ ਯੇਨ ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ ਧਮ੍ਮਿਯਾ ਕਥਾਯ ਸਨ੍ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਸਮਾਦਪੇਤਿ ਸਮੁਤ੍ਤੇਜੇਤਿ ਸਮ੍ਪਹਂਸੇਤਿ। ਤੇ ਸਮਣੇਨ ਗੋਤਮੇਨ ਧਮ੍ਮਿਯਾ ਕਥਾਯ ਸਨ੍ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਸਮਾਦਪਿਤਾ ਸਮੁਤ੍ਤੇਜਿਤਾ ਸਮ੍ਪਹਂਸਿਤਾ ਨ ਚੇવ ਸਮਣਂ ਗੋਤਮਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਕੁਤੋਸ੍ਸ વਾਦਂ ਆਰੋਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁ ਸਮਣਸ੍ਸੇવ ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਸਾવਕਾ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੯)।
‘‘Te pañhaṃ abhisaṅkharonti ‘imaṃ mayaṃ pañhaṃ samaṇaṃ gotamaṃ upasaṅkamitvā pucchissāma, sace no samaṇo gotamo evaṃ puṭṭho evaṃ byākarissati, evamassa mayaṃ vādaṃ āropessāma, evaṃ cepi no puṭṭho evaṃ byākarissati, evampissa mayaṃ vādaṃ āropessāmā’ti. Te suṇanti ‘samaṇo khalu bho gotamo amukaṃ nāma gāmaṃ vā nigamaṃ vā osaṭo’ti. Te yena samaṇo gotamo tenupasaṅkamanti. Te samaṇo gotamo dhammiyā kathāya sandasseti samādapeti samuttejeti sampahaṃseti. Te samaṇena gotamena dhammiyā kathāya sandassitā samādapitā samuttejitā sampahaṃsitā na ceva samaṇaṃ gotamaṃ pañhaṃ pucchanti, kutossa vādaṃ āropessanti, aññadatthu samaṇasseva gotamassa sāvakā sampajjantī’’ti (ma. ni. 1.289).
ਕਸ੍ਮਾ ਪਞ੍ਹੇ ਨ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਚੇ? ਭਗવਾ ਕਿਰ ਪਰਿਸਮਜ੍ਝੇ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਪਰਿਸਾਯ ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਓਲੋਕੇਤਿ, ਤਤੋ ਪਸ੍ਸਤਿ ‘‘ਇਮੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਗੂਲ਼੍ਹਂ ਰਹਸ੍ਸਂ ਪਞ੍ਹਂ ਓવਟ੍ਟਿਕਸਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਆਗਤਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਤੇਹਿ ਅਪੁਟ੍ਠੋਯੇવ ‘‘ਪਞ੍ਹਪੁਚ੍ਛਾਯ ਏਤ੍ਤਕਾ ਦੋਸਾ, વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇ ਏਤ੍ਤਕਾ, ਅਤ੍ਥੇ, ਪਦੇ, ਅਕ੍ਖਰੇ ਏਤ੍ਤਕਾਤਿ; ਇਮਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਏવਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ; ਇਤਿ ਓવਟ੍ਟਿਕਸਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਆਨੀਤੇ ਪਞ੍ਹੇ ਧਮ੍ਮਕਥਾਯ ਅਨ੍ਤਰੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ‘‘ਸੇਯ੍ਯਾ વਤ ਨੋ, ਯੇ ਮਯਂ ਇਮੇ ਪਞ੍ਹੇ ਨ ਪੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਾ। ਸਚੇਪਿ ਮਯਂ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਮ, ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇ ਨੋ ਕਤ੍વਾ ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ ਖਿਪੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਮਨਾ ਭવਨ੍ਤਿ।
Kasmā pañhe na pucchantīti ce? Bhagavā kira parisamajjhe dhammaṃ desento parisāya ajjhāsayaṃ oloketi, tato passati ‘‘ime paṇḍitā gūḷhaṃ rahassaṃ pañhaṃ ovaṭṭikasāraṃ katvā āgatā’’ti. So tehi apuṭṭhoyeva ‘‘pañhapucchāya ettakā dosā, vissajjane ettakā, atthe, pade, akkhare ettakāti; imaṃ pañhaṃ pucchanto evaṃ puccheyya, vissajjento evaṃ vissajjeyyā’’ti; iti ovaṭṭikasāraṃ katvā ānīte pañhe dhammakathāya antare pakkhipitvā dasseti. Te paṇḍitā ‘‘seyyā vata no, ye mayaṃ ime pañhe na pucchimhā. Sacepi mayaṃ puccheyyāma, appatiṭṭhite no katvā samaṇo gotamo khipeyyā’’ti attamanā bhavanti.
ਅਪਿ ਚ ਬੁਦ੍ਧਾ ਨਾਮ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤਾ ਪਰਿਸਂ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਫਰਨ੍ਤਿ। ਮੇਤ੍ਤਾਫਰਣੇਨ ਦਸਬਲੇਸੁ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਸੀਦਤਿ। ਬੁਦ੍ਧਾ ਨਾਮ ਰੂਪਗ੍ਗਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਮਧੁਰਸ੍ਸਰਾ ਮੁਦੁਜਿવ੍ਹਾ ਸੁਫੁਸਿਤਦਨ੍ਤਾવਰਣਾ, ਅਮਤੇਨ ਹਦਯਂ ਸਿਞ੍ਚਨ੍ਤਾ વਿਯ ਧਮ੍ਮਂ ਕਥੇਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਰ ਨੇਸਂ ਮੇਤ੍ਤਾਫਰਣੇਨ ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਏવਂ ਹੋਤਿ – ‘‘ਏવਰੂਪਂ ਅਦ੍વੇਜ੍ਝਕਥਂ ਅਮੋਘਕਥਂ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਕਥਂ ਕਥੇਨ੍ਤੇਨ ਭਗવਤਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮ ਪਚ੍ਚਨੀਕਗ੍ਗਾਹਂ ਗਣ੍ਹਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਸਨ੍ਨਭਾવੇਨੇવ ਪਞ੍ਹੇ ਨ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ।
Api ca buddhā nāma dhammaṃ desentā parisaṃ mettāya pharanti. Mettāpharaṇena dasabalesu mahājanassa cittaṃ pasīdati. Buddhā nāma rūpaggappattā honti dassanasampannā madhurassarā mudujivhā suphusitadantāvaraṇā, amatena hadayaṃ siñcantā viya dhammaṃ kathenti. Tatra nesaṃ mettāpharaṇena pasannacittānaṃ evaṃ hoti – ‘‘evarūpaṃ advejjhakathaṃ amoghakathaṃ niyyānikakathaṃ kathentena bhagavatā saddhiṃ na sakkhissāma paccanīkaggāhaṃ gaṇhitu’’nti attano pasannabhāveneva pañhe na pucchantīti.
ਕਥਿਤਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਾ વਾਤਿ ‘‘ਏવਂ ਤੁਮ੍ਹੇ ਪੁਚ੍ਛਥਾ’’ਤਿ ਅਪੁਚ੍ਛਿਤਪਞ੍ਹਾਨਂ ਉਚ੍ਚਾਰਣੇਨ ਤੇ ਪਞ੍ਹਾ ਭਗવਤਾ ਕਥਿਤਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਤੇ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਾ, ਤਥਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਣਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਾਰਣੇਨ ਇਮਿਨਾ ਹੇਤੁਨਾ ਏવਂ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਏવਂ ਸਹੇਤੁਕਂ ਕਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਨ ਭਗવਤਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਣਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤੇ ਪਞ੍ਹਾ। ਉਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਾ ਚ ਤੇ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਪਣ੍ਡਿਤਾਦਯੋ ਭਗવਤੋ ਪਞ੍ਹવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਨੇવ ਭਗવਤੋ ਸਮੀਪੇ ਖਿਤ੍ਤਕਾ ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਾ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ; ਸਾવਕਾ વਾ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਉਪਾਸਕਾ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ; ਸਾવਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ વਾ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ, ਉਪਾਸਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਥਾਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਤ੍ਥੇ, ਤੇਸਂ ਉਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਮਨਨ੍ਤਰਮੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਧਿਕਾਰੇ વਾ। ਅਤਿਰੋਚਤੀਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਜੋਤਤਿ ਪਕਾਸਤਿ। ਯਦਿਦਂ ਪਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਯਾਯਂ ਭਗવਤੋ ਪਞ੍ਞਾ, ਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਭਗવਾવ ਅਤਿਰੋਚਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਕਾਰਣਤ੍ਥੋ, ਇਮਿਨਾ ਕਾਰਣੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਪਾਕਟਮੇવਾਤਿ।
Kathitā vissajjitā vāti ‘‘evaṃ tumhe pucchathā’’ti apucchitapañhānaṃ uccāraṇena te pañhā bhagavatā kathitā eva honti. Yathā ca te vissajjetabbā, tathā vissajjitā eva honti. Niddiṭṭhakāraṇāti iminā kāraṇena iminā hetunā evaṃ hontīti evaṃ sahetukaṃ katvā vissajjanena bhagavatā niddiṭṭhakāraṇā eva honti te pañhā. Upakkhittakā ca te bhagavato sampajjantīti khattiyapaṇḍitādayo bhagavato pañhavissajjaneneva bhagavato samīpe khittakā pakkhittakā sampajjanti; sāvakā vā sampajjanti, upāsakā vāti attho; sāvakasampattiṃ vā pāpuṇanti, upāsakasampattiṃ vāti vuttaṃ hoti. Athāti anantaratthe, tesaṃ upakkhittakasampattisamanantaramevāti attho. Tatthāti tasmiṃ ṭhāne, tasmiṃ adhikāre vā. Atirocatīti ativiya jotati pakāsati. Yadidaṃ paññāyāti yāyaṃ bhagavato paññā, tāya paññāya bhagavāva atirocatīti attho. Iti-saddo kāraṇattho, iminā kāraṇenāti attho. Sesaṃ sabbattha pākaṭamevāti.
ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਜ੍ਜੋਤਿਕਾਯ ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸਟ੍ਠਕਥਾਯ
Saddhammappajjotikāya mahāniddesaṭṭhakathāya
ਪਸੂਰਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Pasūrasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸਪਾਲ਼ਿ • Mahāniddesapāḷi / ੮. ਪਸੂਰਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 8. Pasūrasuttaniddeso
