| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
१७३. पाटलिगामवत्थुकथा
173. Pāṭaligāmavatthukathā
२८५. यथा सब्बं सन्थतं होति, एवं तथा सब्बसन्थरिसन्थतन्ति योजना।
285. Yathā sabbaṃ santhataṃ hoti, evaṃ tathā sabbasantharisanthatanti yojanā.
२८६. सुनिधो च वस्सकारो चाति एत्थ चकारेहि द्वन्दवाक्यं दस्सेति। आयमुखपच्छिन्दनत्थन्ति सुङ्कमुखस्स पच्छेदनत्थं। ‘‘घरवत्थूनी’’ति इमिना वत्थुसद्दस्स कारणदब्बत्थे पटिक्खिपित्वा भूभेदत्थं दीपेति। ता देवता नामेन्ति किराति योजना। यथानुरूपन्ति यं यं भोगबलानुरूपं। लोकेति सत्तलोके। सद्दोति कित्तिघोसो। तेनेवाति तेन सद्दस्स अब्भुग्गतहेतुना एव। ‘‘ओसरणट्ठानं नामा’’ति इमिना अरियं आयतनन्ति एत्थ आयतनसद्दो समोसरणट्ठानत्थोति दस्सेति। यत्तकं कयविक्कयट्ठानं नामाति सम्बन्धो। ‘‘वाणिजानं…पे॰… कयविक्कयट्ठानं नामा’’ति इमिना वणिजा पतन्ति सन्निपतन्ति एत्थाति वणिप्पतोति वचनत्थं दस्सेति। ‘‘वणिजपतो’’ति वत्तब्बे जकारलोपोति दट्ठब्बो। पाळियं ‘‘तेस’’न्ति पाठसेसस्स अज्झाहरितब्बभावं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘तेसं अरियायतनवाणिजपतान’’न्ति। तेसन्ति च साम्यत्थे सामिवचनं, निद्धारणत्थे वा विभत्तअपादानत्थे वा। इदन्ति पुरं । पुटभेदनन्ति एत्थ पुटं भिन्दन्ति एत्थाति पुटभेदनन्ति वचनत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘भण्डिकभेदनट्ठान’’न्ति। ‘‘समुच्चयत्थो वासद्दो’’ति वुत्तवचनं वित्थारेन्तो आह ‘‘तत्र ही’’तिआदि। तत्थ तत्राति पाटलिपुत्ते, तीसु वा अग्गिउदकमिथुभेदेसु। ‘‘अञ्ञमञ्ञभेदा’’ति इमिना मिथुभेदाति एत्थ मिथुसद्दस्स अञ्ञमञ्ञवेवचनभावं दस्सेति। उळुम्पकुल्लसद्दानं अत्थे समानेपि करणविसेसं दस्सेन्तो आह ‘‘उळुम्प’’न्तिआदि। उळु वुच्चति उदकं, ततो पाति रक्खतीति उळुम्पो। कं वुच्चति उदकं, तस्मिं उलति गच्छतीति कुल्लो।
286.Sunidho ca vassakāro cāti ettha cakārehi dvandavākyaṃ dasseti. Āyamukhapacchindanatthanti suṅkamukhassa pacchedanatthaṃ. ‘‘Gharavatthūnī’’ti iminā vatthusaddassa kāraṇadabbatthe paṭikkhipitvā bhūbhedatthaṃ dīpeti. Tā devatā nāmenti kirāti yojanā. Yathānurūpanti yaṃ yaṃ bhogabalānurūpaṃ. Loketi sattaloke. Saddoti kittighoso. Tenevāti tena saddassa abbhuggatahetunā eva. ‘‘Osaraṇaṭṭhānaṃ nāmā’’ti iminā ariyaṃ āyatananti ettha āyatanasaddo samosaraṇaṭṭhānatthoti dasseti. Yattakaṃ kayavikkayaṭṭhānaṃ nāmāti sambandho. ‘‘Vāṇijānaṃ…pe… kayavikkayaṭṭhānaṃ nāmā’’ti iminā vaṇijā patanti sannipatanti etthāti vaṇippatoti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Vaṇijapato’’ti vattabbe jakāralopoti daṭṭhabbo. Pāḷiyaṃ ‘‘tesa’’nti pāṭhasesassa ajjhāharitabbabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘tesaṃ ariyāyatanavāṇijapatāna’’nti. Tesanti ca sāmyatthe sāmivacanaṃ, niddhāraṇatthe vā vibhattaapādānatthe vā. Idanti puraṃ . Puṭabhedananti ettha puṭaṃ bhindanti etthāti puṭabhedananti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘bhaṇḍikabhedanaṭṭhāna’’nti. ‘‘Samuccayattho vāsaddo’’ti vuttavacanaṃ vitthārento āha ‘‘tatra hī’’tiādi. Tattha tatrāti pāṭaliputte, tīsu vā aggiudakamithubhedesu. ‘‘Aññamaññabhedā’’ti iminā mithubhedāti ettha mithusaddassa aññamaññavevacanabhāvaṃ dasseti. Uḷumpakullasaddānaṃ atthe samānepi karaṇavisesaṃ dassento āha ‘‘uḷumpa’’ntiādi. Uḷu vuccati udakaṃ, tato pāti rakkhatīti uḷumpo. Kaṃ vuccati udakaṃ, tasmiṃ ulati gacchatīti kullo.
अण्णवन्ति एत्थ अण्णवो नाम किं समुद्दस्स नामन्ति आह ‘‘अण्णव’’न्तिआदि। ‘‘अण्णव’’न्ति एतं नामं उदकट्ठानस्स अधिवचनन्ति योजना। अण्णो वुच्चति उदकं, तं एतस्मिं अत्थीति अण्णवो। सरसद्दस्स अकारादिम्हि च कण्डे च पवत्तनतो वुत्तं ‘‘सरन्ति इध नदी अधिप्पेता’’ति। इधाति इमिस्सं गाथायं। इदन्ति अत्थजातं।
Aṇṇavanti ettha aṇṇavo nāma kiṃ samuddassa nāmanti āha ‘‘aṇṇava’’ntiādi. ‘‘Aṇṇava’’nti etaṃ nāmaṃ udakaṭṭhānassa adhivacananti yojanā. Aṇṇo vuccati udakaṃ, taṃ etasmiṃ atthīti aṇṇavo. Sarasaddassa akārādimhi ca kaṇḍe ca pavattanato vuttaṃ ‘‘saranti idha nadī adhippetā’’ti. Idhāti imissaṃ gāthāyaṃ. Idanti atthajātaṃ.
येति अरिया। तेति अरिया, तरन्तीति सम्बन्धो। विसज्जपल्ललानीति एत्थ विसज्जसद्दो त्वापच्चयन्तो, पल्ललसद्दो निन्नट्ठानवाचकोति आह ‘‘विसज्ज…पे॰… निन्नट्ठानानी’’ति। अयं पन जनो कुल्लं बन्धतीति योजना। तिण्णा मेधाविनो जना इति वुत्तं होतीति योजना।
Yeti ariyā. Teti ariyā, tarantīti sambandho. Visajjapallalānīti ettha visajjasaddo tvāpaccayanto, pallalasaddo ninnaṭṭhānavācakoti āha ‘‘visajja…pe… ninnaṭṭhānānī’’ti. Ayaṃ pana jano kullaṃ bandhatīti yojanā. Tiṇṇā medhāvino janā iti vuttaṃ hotīti yojanā.
२८७. अननुबोधाति एत्थ कारणत्थे निस्सक्कवचनन्ति आह ‘‘अबुज्झनेना’’ति। सन्धावितं संसरितन्ति एत्थ तपच्चयस्स कम्मत्थं सन्धाय वुत्तं ‘‘मया च तुम्हेहि चा’’ति। इमिना कत्तुत्थे सामिवचनन्ति दस्सेति। ‘‘अथ वा’’तिआदिना तपच्चयस्स भावत्थं दस्सेति। संसितन्ति एत्थ सरधातुया रकारो लोपोति आह ‘‘संसरित’’न्ति। ‘‘तण्हारज्जू’’ति इमिना भवतो भवं नेतीति भवनेत्तीति वचनत्थेन तण्हारज्जु भवनेत्ति नामाति दस्सेति।
287.Ananubodhāti ettha kāraṇatthe nissakkavacananti āha ‘‘abujjhanenā’’ti. Sandhāvitaṃ saṃsaritanti ettha tapaccayassa kammatthaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘mayā ca tumhehi cā’’ti. Iminā kattutthe sāmivacananti dasseti. ‘‘Atha vā’’tiādinā tapaccayassa bhāvatthaṃ dasseti. Saṃsitanti ettha saradhātuyā rakāro lopoti āha ‘‘saṃsarita’’nti. ‘‘Taṇhārajjū’’ti iminā bhavato bhavaṃ netīti bhavanettīti vacanatthena taṇhārajju bhavanetti nāmāti dasseti.
२८९. वण्णवत्थालङ्कारानि सामञ्ञवसेन ‘‘नीला’’ति वुत्तानीति आह ‘‘नीलाति इदं सब्बसङ्गाहक’’न्ति। तत्थाति ‘‘नीला’’तिआदिपाठे। तेसन्ति लिच्छवीनं। पकतिवण्णा नीला न होन्तीति योजना। एतन्ति ‘‘नीला’’तिआदिवचनं। पटिवत्तेसीति एत्थ वतुधातु उपसग्गवसेन वा अत्थातिसयवसेन वा पहरणत्थोति आह ‘‘पहारेसी’’ति। ‘‘सजनपद’’न्ति इमिना साहारन्ति एत्थ आहारसद्दो जनपदत्थोति दस्सेति। जनपदो हि यस्मा नगरस्स परिवारभावेन आहरितब्बो, इमस्मा च राजपुरिसा बलिं आहरन्ति, तस्मा आहारोति वुत्तो। सजनपदं वेसालिं दज्जेय्याथाति योजना। अङ्गुलिं फोटेसुन्ति एत्थ फुटधातु सञ्चलनत्थोति आह ‘‘अङ्गुलिं चालेसु’’न्ति। इत्थिकायाति इत्थीयेव पुरिसतो खुद्दकट्ठेन इत्थिका, ताय।
289. Vaṇṇavatthālaṅkārāni sāmaññavasena ‘‘nīlā’’ti vuttānīti āha ‘‘nīlāti idaṃ sabbasaṅgāhaka’’nti. Tatthāti ‘‘nīlā’’tiādipāṭhe. Tesanti licchavīnaṃ. Pakativaṇṇā nīlā na hontīti yojanā. Etanti ‘‘nīlā’’tiādivacanaṃ. Paṭivattesīti ettha vatudhātu upasaggavasena vā atthātisayavasena vā paharaṇatthoti āha ‘‘pahāresī’’ti. ‘‘Sajanapada’’nti iminā sāhāranti ettha āhārasaddo janapadatthoti dasseti. Janapado hi yasmā nagarassa parivārabhāvena āharitabbo, imasmā ca rājapurisā baliṃ āharanti, tasmā āhāroti vutto. Sajanapadaṃ vesāliṃ dajjeyyāthāti yojanā. Aṅguliṃ phoṭesunti ettha phuṭadhātu sañcalanatthoti āha ‘‘aṅguliṃ cālesu’’nti. Itthikāyāti itthīyeva purisato khuddakaṭṭhena itthikā, tāya.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi
१७३. पाटलिगामवत्थु • 173. Pāṭaligāmavatthu
१७४. सुनिधवस्सकारवत्थु • 174. Sunidhavassakāravatthu
१७५. कोटिगामे सच्चकथा • 175. Koṭigāme saccakathā
१७७. लिच्छवीवत्थु • 177. Licchavīvatthu
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / पाटलिगामवत्थुकथा • Pāṭaligāmavatthukathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā
पाटलिगामवत्थुकथावण्णना • Pāṭaligāmavatthukathāvaṇṇanā
सुनिधवस्सकारवत्थुकथावण्णना • Sunidhavassakāravatthukathāvaṇṇanā
कोटिगामे सच्चकथावण्णना • Koṭigāme saccakathāvaṇṇanā
लिच्छवीवत्थुकथावण्णना • Licchavīvatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / यागुमधुगोळकादिकथावण्णना • Yāgumadhugoḷakādikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā
पाटलिगामवत्थुकथावण्णना • Pāṭaligāmavatthukathāvaṇṇanā
कोटिगामेसच्चकथावण्णना • Koṭigāmesaccakathāvaṇṇanā
