| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๑๗๓. ปาฎลิคามวตฺถุกถา
173. Pāṭaligāmavatthukathā
๒๘๕. ยถา สพฺพํ สนฺถตํ โหติ, เอวํ ตถา สพฺพสนฺถริสนฺถตนฺติ โยชนาฯ
285. Yathā sabbaṃ santhataṃ hoti, evaṃ tathā sabbasantharisanthatanti yojanā.
๒๘๖. สุนิโธ จ วสฺสกาโร จาติ เอตฺถ จกาเรหิ ทฺวนฺทวากฺยํ ทเสฺสติฯ อายมุขปจฺฉินฺทนตฺถนฺติ สุงฺกมุขสฺส ปเจฺฉทนตฺถํฯ ‘‘ฆรวตฺถูนี’’ติ อิมินา วตฺถุสทฺทสฺส การณทพฺพเตฺถ ปฎิกฺขิปิตฺวา ภูเภทตฺถํ ทีเปติฯ ตา เทวตา นาเมนฺติ กิราติ โยชนาฯ ยถานุรูปนฺติ ยํ ยํ โภคพลานุรูปํฯ โลเกติ สตฺตโลเกฯ สโทฺทติ กิตฺติโฆโสฯ เตเนวาติ เตน สทฺทสฺส อพฺภุคฺคตเหตุนา เอวฯ ‘‘โอสรณฎฺฐานํ นามา’’ติ อิมินา อริยํ อายตนนฺติ เอตฺถ อายตนสโทฺท สโมสรณฎฺฐานโตฺถติ ทเสฺสติฯ ยตฺตกํ กยวิกฺกยฎฺฐานํ นามาติ สมฺพโนฺธฯ ‘‘วาณิชานํ…เป.… กยวิกฺกยฎฺฐานํ นามา’’ติ อิมินา วณิชา ปตนฺติ สนฺนิปตนฺติ เอตฺถาติ วณิปฺปโตติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ‘‘วณิชปโต’’ติ วตฺตเพฺพ ชการโลโปติ ทฎฺฐโพฺพฯ ปาฬิยํ ‘‘เตส’’นฺติ ปาฐเสสสฺส อชฺฌาหริตพฺพภาวํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘เตสํ อริยายตนวาณิชปตาน’’นฺติฯ เตสนฺติ จ สามฺยเตฺถ สามิวจนํ, นิทฺธารณเตฺถ วา วิภตฺตอปาทานเตฺถ วาฯ อิทนฺติ ปุรํ ฯ ปุฎเภทนนฺติ เอตฺถ ปุฎํ ภินฺทนฺติ เอตฺถาติ ปุฎเภทนนฺติ วจนตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ภณฺฑิกเภทนฎฺฐาน’’นฺติฯ ‘‘สมุจฺจยโตฺถ วาสโทฺท’’ติ วุตฺตวจนํ วิตฺถาเรโนฺต อาห ‘‘ตตฺร หี’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตตฺราติ ปาฎลิปุเตฺต, ตีสุ วา อคฺคิอุทกมิถุเภเทสุฯ ‘‘อญฺญมญฺญเภทา’’ติ อิมินา มิถุเภทาติ เอตฺถ มิถุสทฺทสฺส อญฺญมญฺญเววจนภาวํ ทเสฺสติฯ อุฬุมฺปกุลฺลสทฺทานํ อเตฺถ สมาเนปิ กรณวิเสสํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อุฬุมฺป’’นฺติอาทิฯ อุฬุ วุจฺจติ อุทกํ, ตโต ปาติ รกฺขตีติ อุฬุโมฺปฯ กํ วุจฺจติ อุทกํ, ตสฺมิํ อุลติ คจฺฉตีติ กุโลฺลฯ
286.Sunidho ca vassakāro cāti ettha cakārehi dvandavākyaṃ dasseti. Āyamukhapacchindanatthanti suṅkamukhassa pacchedanatthaṃ. ‘‘Gharavatthūnī’’ti iminā vatthusaddassa kāraṇadabbatthe paṭikkhipitvā bhūbhedatthaṃ dīpeti. Tā devatā nāmenti kirāti yojanā. Yathānurūpanti yaṃ yaṃ bhogabalānurūpaṃ. Loketi sattaloke. Saddoti kittighoso. Tenevāti tena saddassa abbhuggatahetunā eva. ‘‘Osaraṇaṭṭhānaṃ nāmā’’ti iminā ariyaṃ āyatananti ettha āyatanasaddo samosaraṇaṭṭhānatthoti dasseti. Yattakaṃ kayavikkayaṭṭhānaṃ nāmāti sambandho. ‘‘Vāṇijānaṃ…pe… kayavikkayaṭṭhānaṃ nāmā’’ti iminā vaṇijā patanti sannipatanti etthāti vaṇippatoti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Vaṇijapato’’ti vattabbe jakāralopoti daṭṭhabbo. Pāḷiyaṃ ‘‘tesa’’nti pāṭhasesassa ajjhāharitabbabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘tesaṃ ariyāyatanavāṇijapatāna’’nti. Tesanti ca sāmyatthe sāmivacanaṃ, niddhāraṇatthe vā vibhattaapādānatthe vā. Idanti puraṃ . Puṭabhedananti ettha puṭaṃ bhindanti etthāti puṭabhedananti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘bhaṇḍikabhedanaṭṭhāna’’nti. ‘‘Samuccayattho vāsaddo’’ti vuttavacanaṃ vitthārento āha ‘‘tatra hī’’tiādi. Tattha tatrāti pāṭaliputte, tīsu vā aggiudakamithubhedesu. ‘‘Aññamaññabhedā’’ti iminā mithubhedāti ettha mithusaddassa aññamaññavevacanabhāvaṃ dasseti. Uḷumpakullasaddānaṃ atthe samānepi karaṇavisesaṃ dassento āha ‘‘uḷumpa’’ntiādi. Uḷu vuccati udakaṃ, tato pāti rakkhatīti uḷumpo. Kaṃ vuccati udakaṃ, tasmiṃ ulati gacchatīti kullo.
อณฺณวนฺติ เอตฺถ อณฺณโว นาม กิํ สมุทฺทสฺส นามนฺติ อาห ‘‘อณฺณว’’นฺติอาทิฯ ‘‘อณฺณว’’นฺติ เอตํ นามํ อุทกฎฺฐานสฺส อธิวจนนฺติ โยชนาฯ อโณฺณ วุจฺจติ อุทกํ, ตํ เอตสฺมิํ อตฺถีติ อณฺณโวฯ สรสทฺทสฺส อการาทิมฺหิ จ กเณฺฑ จ ปวตฺตนโต วุตฺตํ ‘‘สรนฺติ อิธ นที อธิเปฺปตา’’ติฯ อิธาติ อิมิสฺสํ คาถายํฯ อิทนฺติ อตฺถชาตํฯ
Aṇṇavanti ettha aṇṇavo nāma kiṃ samuddassa nāmanti āha ‘‘aṇṇava’’ntiādi. ‘‘Aṇṇava’’nti etaṃ nāmaṃ udakaṭṭhānassa adhivacananti yojanā. Aṇṇo vuccati udakaṃ, taṃ etasmiṃ atthīti aṇṇavo. Sarasaddassa akārādimhi ca kaṇḍe ca pavattanato vuttaṃ ‘‘saranti idha nadī adhippetā’’ti. Idhāti imissaṃ gāthāyaṃ. Idanti atthajātaṃ.
เยติ อริยาฯ เตติ อริยา, ตรนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ วิสชฺชปลฺลลานีติ เอตฺถ วิสชฺชสโทฺท ตฺวาปจฺจยโนฺต, ปลฺลลสโทฺท นินฺนฎฺฐานวาจโกติ อาห ‘‘วิสชฺช…เป.… นินฺนฎฺฐานานี’’ติฯ อยํ ปน ชโน กุลฺลํ พนฺธตีติ โยชนาฯ ติณฺณา เมธาวิโน ชนา อิติ วุตฺตํ โหตีติ โยชนาฯ
Yeti ariyā. Teti ariyā, tarantīti sambandho. Visajjapallalānīti ettha visajjasaddo tvāpaccayanto, pallalasaddo ninnaṭṭhānavācakoti āha ‘‘visajja…pe… ninnaṭṭhānānī’’ti. Ayaṃ pana jano kullaṃ bandhatīti yojanā. Tiṇṇā medhāvino janā iti vuttaṃ hotīti yojanā.
๒๘๗. อนนุโพธาติ เอตฺถ การณเตฺถ นิสฺสกฺกวจนนฺติ อาห ‘‘อพุชฺฌเนนา’’ติฯ สนฺธาวิตํ สํสริตนฺติ เอตฺถ ตปจฺจยสฺส กมฺมตฺถํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘มยา จ ตุเมฺหหิ จา’’ติฯ อิมินา กตฺตุเตฺถ สามิวจนนฺติ ทเสฺสติฯ ‘‘อถ วา’’ติอาทินา ตปจฺจยสฺส ภาวตฺถํ ทเสฺสติฯ สํสิตนฺติ เอตฺถ สรธาตุยา รกาโร โลโปติ อาห ‘‘สํสริต’’นฺติฯ ‘‘ตณฺหารชฺชู’’ติ อิมินา ภวโต ภวํ เนตีติ ภวเนตฺตีติ วจนเตฺถน ตณฺหารชฺชุ ภวเนตฺติ นามาติ ทเสฺสติฯ
287.Ananubodhāti ettha kāraṇatthe nissakkavacananti āha ‘‘abujjhanenā’’ti. Sandhāvitaṃ saṃsaritanti ettha tapaccayassa kammatthaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘mayā ca tumhehi cā’’ti. Iminā kattutthe sāmivacananti dasseti. ‘‘Atha vā’’tiādinā tapaccayassa bhāvatthaṃ dasseti. Saṃsitanti ettha saradhātuyā rakāro lopoti āha ‘‘saṃsarita’’nti. ‘‘Taṇhārajjū’’ti iminā bhavato bhavaṃ netīti bhavanettīti vacanatthena taṇhārajju bhavanetti nāmāti dasseti.
๒๘๙. วณฺณวตฺถาลงฺการานิ สามญฺญวเสน ‘‘นีลา’’ติ วุตฺตานีติ อาห ‘‘นีลาติ อิทํ สพฺพสงฺคาหก’’นฺติฯ ตตฺถาติ ‘‘นีลา’’ติอาทิปาเฐฯ เตสนฺติ ลิจฺฉวีนํฯ ปกติวณฺณา นีลา น โหนฺตีติ โยชนาฯ เอตนฺติ ‘‘นีลา’’ติอาทิวจนํฯ ปฎิวเตฺตสีติ เอตฺถ วตุธาตุ อุปสคฺควเสน วา อตฺถาติสยวเสน วา ปหรณโตฺถติ อาห ‘‘ปหาเรสี’’ติฯ ‘‘สชนปท’’นฺติ อิมินา สาหารนฺติ เอตฺถ อาหารสโทฺท ชนปทโตฺถติ ทเสฺสติฯ ชนปโท หิ ยสฺมา นครสฺส ปริวารภาเวน อาหริตโพฺพ, อิมสฺมา จ ราชปุริสา พลิํ อาหรนฺติ, ตสฺมา อาหาโรติ วุโตฺตฯ สชนปทํ เวสาลิํ ทเชฺชยฺยาถาติ โยชนาฯ องฺคุลิํ โผเฎสุนฺติ เอตฺถ ผุฎธาตุ สญฺจลนโตฺถติ อาห ‘‘องฺคุลิํ จาเลสุ’’นฺติฯ อิตฺถิกายาติ อิตฺถีเยว ปุริสโต ขุทฺทกเฎฺฐน อิตฺถิกา, ตายฯ
289. Vaṇṇavatthālaṅkārāni sāmaññavasena ‘‘nīlā’’ti vuttānīti āha ‘‘nīlāti idaṃ sabbasaṅgāhaka’’nti. Tatthāti ‘‘nīlā’’tiādipāṭhe. Tesanti licchavīnaṃ. Pakativaṇṇā nīlā na hontīti yojanā. Etanti ‘‘nīlā’’tiādivacanaṃ. Paṭivattesīti ettha vatudhātu upasaggavasena vā atthātisayavasena vā paharaṇatthoti āha ‘‘pahāresī’’ti. ‘‘Sajanapada’’nti iminā sāhāranti ettha āhārasaddo janapadatthoti dasseti. Janapado hi yasmā nagarassa parivārabhāvena āharitabbo, imasmā ca rājapurisā baliṃ āharanti, tasmā āhāroti vutto. Sajanapadaṃ vesāliṃ dajjeyyāthāti yojanā. Aṅguliṃ phoṭesunti ettha phuṭadhātu sañcalanatthoti āha ‘‘aṅguliṃ cālesu’’nti. Itthikāyāti itthīyeva purisato khuddakaṭṭhena itthikā, tāya.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวคฺคปาฬิ • Mahāvaggapāḷi
๑๗๓. ปาฎลิคามวตฺถุ • 173. Pāṭaligāmavatthu
๑๗๔. สุนิธวสฺสการวตฺถุ • 174. Sunidhavassakāravatthu
๑๗๕. โกฎิคาเม สจฺจกถา • 175. Koṭigāme saccakathā
๑๗๗. ลิจฺฉวีวตฺถุ • 177. Licchavīvatthu
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวคฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ปาฎลิคามวตฺถุกถา • Pāṭaligāmavatthukathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā
ปาฎลิคามวตฺถุกถาวณฺณนา • Pāṭaligāmavatthukathāvaṇṇanā
สุนิธวสฺสการวตฺถุกถาวณฺณนา • Sunidhavassakāravatthukathāvaṇṇanā
โกฎิคาเม สจฺจกถาวณฺณนา • Koṭigāme saccakathāvaṇṇanā
ลิจฺฉวีวตฺถุกถาวณฺณนา • Licchavīvatthukathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ยาคุมธุโคฬกาทิกถาวณฺณนา • Yāgumadhugoḷakādikathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā
ปาฎลิคามวตฺถุกถาวณฺณนา • Pāṭaligāmavatthukathāvaṇṇanā
โกฎิคาเมสจฺจกถาวณฺณนา • Koṭigāmesaccakathāvaṇṇanā
