| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पेतवत्थु-अट्ठकथा • Petavatthu-aṭṭhakathā |
११. पाटलिपुत्तपेतवत्थुवण्णना
11. Pāṭaliputtapetavatthuvaṇṇanā
दिट्ठा तया निरया तिरच्छानयोनीति इदं सत्थरि जेतवने विहरन्ते अञ्ञतरं विमानपेतं आरब्भ वुत्तं। सावत्थिवासिनो किर पाटलिपुत्तवासिनो च बहू वाणिजा नावाय सुवण्णभूमिं अगमिंसु। तत्थेको उपासको आबाधिको मातुगामे पटिबद्धचित्तो कालमकासि। सो कतकुसलोपि देवलोकं अनुपपज्जित्वा इत्थिया पटिबद्धचित्तताय समुद्दमज्झे विमानपेतो हुत्वा निब्बत्ति। यस्सं पन सो पटिबद्धचित्तो, सा इत्थी सुवण्णभूमिगामिनिं नावं अभिरुय्ह गच्छति। अथ खो सो पेतो तं इत्थिं गहेतुकामो नावाय गमनं उपरुन्धि। अथ वाणिजा ‘‘केन नु खो कारणेन अयं नावा न गच्छती’’ति वीमंसन्ता काळकण्णिसलाकं विचारेसुं। अमनुस्सिद्धिया यावततियं तस्सा एव इत्थिया पापुणि, यस्सं सो पटिबद्धचित्तो। तं दिस्वा वाणिजा वेळुकलापं समुद्दे ओतारेत्वा तस्स उपरि तं इत्थिं ओतारेसुं। इत्थिया ओतारितमत्ताय नावा वेगेन सुवण्णभूमिं अभिमुखा पायासि। अमनुस्सो तं इत्थिं अत्तनो विमानं आरोपेत्वा ताय सद्धिं अभिरमि।
Diṭṭhā tayā nirayā tiracchānayonīti idaṃ satthari jetavane viharante aññataraṃ vimānapetaṃ ārabbha vuttaṃ. Sāvatthivāsino kira pāṭaliputtavāsino ca bahū vāṇijā nāvāya suvaṇṇabhūmiṃ agamiṃsu. Tattheko upāsako ābādhiko mātugāme paṭibaddhacitto kālamakāsi. So katakusalopi devalokaṃ anupapajjitvā itthiyā paṭibaddhacittatāya samuddamajjhe vimānapeto hutvā nibbatti. Yassaṃ pana so paṭibaddhacitto, sā itthī suvaṇṇabhūmigāminiṃ nāvaṃ abhiruyha gacchati. Atha kho so peto taṃ itthiṃ gahetukāmo nāvāya gamanaṃ uparundhi. Atha vāṇijā ‘‘kena nu kho kāraṇena ayaṃ nāvā na gacchatī’’ti vīmaṃsantā kāḷakaṇṇisalākaṃ vicāresuṃ. Amanussiddhiyā yāvatatiyaṃ tassā eva itthiyā pāpuṇi, yassaṃ so paṭibaddhacitto. Taṃ disvā vāṇijā veḷukalāpaṃ samudde otāretvā tassa upari taṃ itthiṃ otāresuṃ. Itthiyā otāritamattāya nāvā vegena suvaṇṇabhūmiṃ abhimukhā pāyāsi. Amanusso taṃ itthiṃ attano vimānaṃ āropetvā tāya saddhiṃ abhirami.
सा एकं संवच्छरं अतिक्कमित्वा निब्बिन्नरूपा तं पेतं याचन्ती आह – ‘‘अहं इध वसन्ती मय्हं सम्परायिकं अत्थं कातुं न लभामि, साधु, मारिस, मं पाटलिपुत्तमेव नेही’’ति। सो ताय याचितो –
Sā ekaṃ saṃvaccharaṃ atikkamitvā nibbinnarūpā taṃ petaṃ yācantī āha – ‘‘ahaṃ idha vasantī mayhaṃ samparāyikaṃ atthaṃ kātuṃ na labhāmi, sādhu, mārisa, maṃ pāṭaliputtameva nehī’’ti. So tāya yācito –
७९३.
793.
‘‘दिट्ठा तया निरया तिरच्छानयोनि, पेता असुरा अथवापि मानुसा देवा।
‘‘Diṭṭhā tayā nirayā tiracchānayoni, petā asurā athavāpi mānusā devā;
सयमद्दस कम्मविपाकमत्तनो, नेस्सामि तं पाटलिपुत्तमक्खतं।
Sayamaddasa kammavipākamattano, nessāmi taṃ pāṭaliputtamakkhataṃ;
तत्थ गन्त्वा कुसलं करोहि कम्म’’न्ति॥ –
Tattha gantvā kusalaṃ karohi kamma’’nti. –
गाथमाह। तत्थ दिट्ठा तया निरयाति एकच्चे पच्चेकनिरयापि तया दिट्ठा। तिरच्छानयोनीति महानुभावा नागसुपण्णादितिरच्छानापि दिट्ठा तयाति योजना। पेताति खुप्पिपासादिभेदा पेता। असुराति कालकञ्चिकादिभेदा असुरा। देवाति एकच्चे चातुमहाराजिका देवा। सो किर अत्तनो आनुभावेन अन्तरन्तरा तं गहेत्वा पच्चेकनिरयादिके दस्सेन्तो विचरति, तेन एवमाह। सयमद्दस कम्मविपाकमत्तनोति निरयादिके विसेसतो गन्त्वा पस्सन्ती सयमेव अत्तना कतकम्मानं विपाकं पच्चक्खतो अद्दस अदक्खि। नेस्सामि तं पाटलिपुत्तमक्खतन्ति इदानाहं तं अक्खतं केनचि अपरिक्खतं मनुस्सरूपेनेव पाटलिपुत्तं नयिस्सामि। त्वं पन तत्थ गन्त्वा कुसलं करोहि कम्मं, कम्मविपाकस्स पच्चक्खतो दिट्ठत्ता युत्तपयुत्ता पुञ्ञनिरता होहीति अत्थो।
Gāthamāha. Tattha diṭṭhā tayā nirayāti ekacce paccekanirayāpi tayā diṭṭhā. Tiracchānayonīti mahānubhāvā nāgasupaṇṇāditiracchānāpi diṭṭhā tayāti yojanā. Petāti khuppipāsādibhedā petā. Asurāti kālakañcikādibhedā asurā. Devāti ekacce cātumahārājikā devā. So kira attano ānubhāvena antarantarā taṃ gahetvā paccekanirayādike dassento vicarati, tena evamāha. Sayamaddasa kammavipākamattanoti nirayādike visesato gantvā passantī sayameva attanā katakammānaṃ vipākaṃ paccakkhato addasa adakkhi. Nessāmi taṃ pāṭaliputtamakkhatanti idānāhaṃ taṃ akkhataṃ kenaci aparikkhataṃ manussarūpeneva pāṭaliputtaṃ nayissāmi. Tvaṃ pana tattha gantvā kusalaṃ karohi kammaṃ, kammavipākassa paccakkhato diṭṭhattā yuttapayuttā puññaniratā hohīti attho.
अथ सा इत्थी तस्स वचनं सुत्वा अत्तमना –
Atha sā itthī tassa vacanaṃ sutvā attamanā –
७९४.
794.
‘‘अत्थकामोसि मे यक्ख, हितकामोसि देवते।
‘‘Atthakāmosi me yakkha, hitakāmosi devate;
करोमि तुय्हं वचनं, त्वंसि आचरियो मम॥
Karomi tuyhaṃ vacanaṃ, tvaṃsi ācariyo mama.
७९५.
795.
‘‘दिट्ठा मया निरया तिरच्छानयोनि, पेता असुरा अथवापि मानुसा देवा।
‘‘Diṭṭhā mayā nirayā tiracchānayoni, petā asurā athavāpi mānusā devā;
सयमद्दसं कम्मविपाकमत्तनो, काहामि पुञ्ञानि अनप्पकानी’’ति॥ –
Sayamaddasaṃ kammavipākamattano, kāhāmi puññāni anappakānī’’ti. –
गाथमाह।
Gāthamāha.
अथ सो पेतो तं इत्थिं गहेत्वा आकासेन गन्त्वा पाटलिपुत्तनगरस्स मज्झे ठपेत्वा पक्कामि। अथस्सा ञातिमित्तादयो तं दिस्वा ‘‘मयं पुब्बे समुद्दे पक्खित्ता मताति अस्सुम्ह। सा अयं दिट्ठा वत, भो, सोत्थिना आगता’’ति अभिनन्दमाना समागन्त्वा तस्सा पवत्तिं पुच्छिंसु। सा तेसं आदितो पट्ठाय अत्तना दिट्ठं अनुभूतञ्च सब्बं कथेसि। सावत्थिवासिनोपि खो ते वाणिजा अनुक्कमेन सावत्थिं उपगतकाले सत्थु सन्तिकं उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा एकमन्तं निसिन्ना तं पवत्तिं भगवतो आरोचेसुं। भगवा तमत्थं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा चतुन्नं परिसानं धम्मं देसेसि। तं सुत्वा महाजनो संवेगजातो दानादिकुसलधम्मनिरतो अहोसीति।
Atha so peto taṃ itthiṃ gahetvā ākāsena gantvā pāṭaliputtanagarassa majjhe ṭhapetvā pakkāmi. Athassā ñātimittādayo taṃ disvā ‘‘mayaṃ pubbe samudde pakkhittā matāti assumha. Sā ayaṃ diṭṭhā vata, bho, sotthinā āgatā’’ti abhinandamānā samāgantvā tassā pavattiṃ pucchiṃsu. Sā tesaṃ ādito paṭṭhāya attanā diṭṭhaṃ anubhūtañca sabbaṃ kathesi. Sāvatthivāsinopi kho te vāṇijā anukkamena sāvatthiṃ upagatakāle satthu santikaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisinnā taṃ pavattiṃ bhagavato ārocesuṃ. Bhagavā tamatthaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā catunnaṃ parisānaṃ dhammaṃ desesi. Taṃ sutvā mahājano saṃvegajāto dānādikusaladhammanirato ahosīti.
पाटलिपुत्तपेतवत्थुवण्णना निट्ठिता।
Pāṭaliputtapetavatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पेतवत्थुपाळि • Petavatthupāḷi / ११. पाटलिपुत्तपेतवत्थु • 11. Pāṭaliputtapetavatthu
