| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เปตวตฺถุ-อฎฺฐกถา • Petavatthu-aṭṭhakathā |
๑๑. ปาฎลิปุตฺตเปตวตฺถุวณฺณนา
11. Pāṭaliputtapetavatthuvaṇṇanā
ทิฎฺฐา ตยา นิรยา ติรจฺฉานโยนีติ อิทํ สตฺถริ เชตวเน วิหรเนฺต อญฺญตรํ วิมานเปตํ อารพฺภ วุตฺตํฯ สาวตฺถิวาสิโน กิร ปาฎลิปุตฺตวาสิโน จ พหู วาณิชา นาวาย สุวณฺณภูมิํ อคมิํสุฯ ตเตฺถโก อุปาสโก อาพาธิโก มาตุคาเม ปฎิพทฺธจิโตฺต กาลมกาสิฯ โส กตกุสโลปิ เทวโลกํ อนุปปชฺชิตฺวา อิตฺถิยา ปฎิพทฺธจิตฺตตาย สมุทฺทมเชฺฌ วิมานเปโต หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ยสฺสํ ปน โส ปฎิพทฺธจิโตฺต, สา อิตฺถี สุวณฺณภูมิคามินิํ นาวํ อภิรุยฺห คจฺฉติฯ อถ โข โส เปโต ตํ อิตฺถิํ คเหตุกาโม นาวาย คมนํ อุปรุนฺธิฯ อถ วาณิชา ‘‘เกน นุ โข การเณน อยํ นาวา น คจฺฉตี’’ติ วีมํสนฺตา กาฬกณฺณิสลากํ วิจาเรสุํฯ อมนุสฺสิทฺธิยา ยาวตติยํ ตสฺสา เอว อิตฺถิยา ปาปุณิ, ยสฺสํ โส ปฎิพทฺธจิโตฺตฯ ตํ ทิสฺวา วาณิชา เวฬุกลาปํ สมุเทฺท โอตาเรตฺวา ตสฺส อุปริ ตํ อิตฺถิํ โอตาเรสุํฯ อิตฺถิยา โอตาริตมตฺตาย นาวา เวเคน สุวณฺณภูมิํ อภิมุขา ปายาสิฯ อมนุโสฺส ตํ อิตฺถิํ อตฺตโน วิมานํ อาโรเปตฺวา ตาย สทฺธิํ อภิรมิฯ
Diṭṭhā tayā nirayā tiracchānayonīti idaṃ satthari jetavane viharante aññataraṃ vimānapetaṃ ārabbha vuttaṃ. Sāvatthivāsino kira pāṭaliputtavāsino ca bahū vāṇijā nāvāya suvaṇṇabhūmiṃ agamiṃsu. Tattheko upāsako ābādhiko mātugāme paṭibaddhacitto kālamakāsi. So katakusalopi devalokaṃ anupapajjitvā itthiyā paṭibaddhacittatāya samuddamajjhe vimānapeto hutvā nibbatti. Yassaṃ pana so paṭibaddhacitto, sā itthī suvaṇṇabhūmigāminiṃ nāvaṃ abhiruyha gacchati. Atha kho so peto taṃ itthiṃ gahetukāmo nāvāya gamanaṃ uparundhi. Atha vāṇijā ‘‘kena nu kho kāraṇena ayaṃ nāvā na gacchatī’’ti vīmaṃsantā kāḷakaṇṇisalākaṃ vicāresuṃ. Amanussiddhiyā yāvatatiyaṃ tassā eva itthiyā pāpuṇi, yassaṃ so paṭibaddhacitto. Taṃ disvā vāṇijā veḷukalāpaṃ samudde otāretvā tassa upari taṃ itthiṃ otāresuṃ. Itthiyā otāritamattāya nāvā vegena suvaṇṇabhūmiṃ abhimukhā pāyāsi. Amanusso taṃ itthiṃ attano vimānaṃ āropetvā tāya saddhiṃ abhirami.
สา เอกํ สํวจฺฉรํ อติกฺกมิตฺวา นิพฺพินฺนรูปา ตํ เปตํ ยาจนฺตี อาห – ‘‘อหํ อิธ วสนฺตี มยฺหํ สมฺปรายิกํ อตฺถํ กาตุํ น ลภามิ, สาธุ, มาริส, มํ ปาฎลิปุตฺตเมว เนหี’’ติฯ โส ตาย ยาจิโต –
Sā ekaṃ saṃvaccharaṃ atikkamitvā nibbinnarūpā taṃ petaṃ yācantī āha – ‘‘ahaṃ idha vasantī mayhaṃ samparāyikaṃ atthaṃ kātuṃ na labhāmi, sādhu, mārisa, maṃ pāṭaliputtameva nehī’’ti. So tāya yācito –
๗๙๓.
793.
‘‘ทิฎฺฐา ตยา นิรยา ติรจฺฉานโยนิ, เปตา อสุรา อถวาปิ มานุสา เทวา;
‘‘Diṭṭhā tayā nirayā tiracchānayoni, petā asurā athavāpi mānusā devā;
สยมทฺทส กมฺมวิปากมตฺตโน, เนสฺสามิ ตํ ปาฎลิปุตฺตมกฺขตํ;
Sayamaddasa kammavipākamattano, nessāmi taṃ pāṭaliputtamakkhataṃ;
ตตฺถ คนฺตฺวา กุสลํ กโรหิ กมฺม’’นฺติฯ –
Tattha gantvā kusalaṃ karohi kamma’’nti. –
คาถมาหฯ ตตฺถ ทิฎฺฐา ตยา นิรยาติ เอกเจฺจ ปเจฺจกนิรยาปิ ตยา ทิฎฺฐาฯ ติรจฺฉานโยนีติ มหานุภาวา นาคสุปณฺณาทิติรจฺฉานาปิ ทิฎฺฐา ตยาติ โยชนาฯ เปตาติ ขุปฺปิปาสาทิเภทา เปตาฯ อสุราติ กาลกญฺจิกาทิเภทา อสุราฯ เทวาติ เอกเจฺจ จาตุมหาราชิกา เทวาฯ โส กิร อตฺตโน อานุภาเวน อนฺตรนฺตรา ตํ คเหตฺวา ปเจฺจกนิรยาทิเก ทเสฺสโนฺต วิจรติ, เตน เอวมาหฯ สยมทฺทส กมฺมวิปากมตฺตโนติ นิรยาทิเก วิเสสโต คนฺตฺวา ปสฺสนฺตี สยเมว อตฺตนา กตกมฺมานํ วิปากํ ปจฺจกฺขโต อทฺทส อทกฺขิฯ เนสฺสามิ ตํ ปาฎลิปุตฺตมกฺขตนฺติ อิทานาหํ ตํ อกฺขตํ เกนจิ อปริกฺขตํ มนุสฺสรูเปเนว ปาฎลิปุตฺตํ นยิสฺสามิฯ ตฺวํ ปน ตตฺถ คนฺตฺวา กุสลํ กโรหิ กมฺมํ, กมฺมวิปากสฺส ปจฺจกฺขโต ทิฎฺฐตฺตา ยุตฺตปยุตฺตา ปุญฺญนิรตา โหหีติ อโตฺถฯ
Gāthamāha. Tattha diṭṭhā tayā nirayāti ekacce paccekanirayāpi tayā diṭṭhā. Tiracchānayonīti mahānubhāvā nāgasupaṇṇāditiracchānāpi diṭṭhā tayāti yojanā. Petāti khuppipāsādibhedā petā. Asurāti kālakañcikādibhedā asurā. Devāti ekacce cātumahārājikā devā. So kira attano ānubhāvena antarantarā taṃ gahetvā paccekanirayādike dassento vicarati, tena evamāha. Sayamaddasa kammavipākamattanoti nirayādike visesato gantvā passantī sayameva attanā katakammānaṃ vipākaṃ paccakkhato addasa adakkhi. Nessāmi taṃ pāṭaliputtamakkhatanti idānāhaṃ taṃ akkhataṃ kenaci aparikkhataṃ manussarūpeneva pāṭaliputtaṃ nayissāmi. Tvaṃ pana tattha gantvā kusalaṃ karohi kammaṃ, kammavipākassa paccakkhato diṭṭhattā yuttapayuttā puññaniratā hohīti attho.
อถ สา อิตฺถี ตสฺส วจนํ สุตฺวา อตฺตมนา –
Atha sā itthī tassa vacanaṃ sutvā attamanā –
๗๙๔.
794.
‘‘อตฺถกาโมสิ เม ยกฺข, หิตกาโมสิ เทวเต;
‘‘Atthakāmosi me yakkha, hitakāmosi devate;
กโรมิ ตุยฺหํ วจนํ, ตฺวํสิ อาจริโย มมฯ
Karomi tuyhaṃ vacanaṃ, tvaṃsi ācariyo mama.
๗๙๕.
795.
‘‘ทิฎฺฐา มยา นิรยา ติรจฺฉานโยนิ, เปตา อสุรา อถวาปิ มานุสา เทวา;
‘‘Diṭṭhā mayā nirayā tiracchānayoni, petā asurā athavāpi mānusā devā;
สยมทฺทสํ กมฺมวิปากมตฺตโน, กาหามิ ปุญฺญานิ อนปฺปกานี’’ติฯ –
Sayamaddasaṃ kammavipākamattano, kāhāmi puññāni anappakānī’’ti. –
คาถมาหฯ
Gāthamāha.
อถ โส เปโต ตํ อิตฺถิํ คเหตฺวา อากาเสน คนฺตฺวา ปาฎลิปุตฺตนครสฺส มเชฺฌ ฐเปตฺวา ปกฺกามิฯ อถสฺสา ญาติมิตฺตาทโย ตํ ทิสฺวา ‘‘มยํ ปุเพฺพ สมุเทฺท ปกฺขิตฺตา มตาติ อสฺสุมฺหฯ สา อยํ ทิฎฺฐา วต, โภ, โสตฺถินา อาคตา’’ติ อภินนฺทมานา สมาคนฺตฺวา ตสฺสา ปวตฺติํ ปุจฺฉิํสุฯ สา เตสํ อาทิโต ปฎฺฐาย อตฺตนา ทิฎฺฐํ อนุภูตญฺจ สพฺพํ กเถสิฯ สาวตฺถิวาสิโนปิ โข เต วาณิชา อนุกฺกเมน สาวตฺถิํ อุปคตกาเล สตฺถุ สนฺติกํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺนา ตํ ปวตฺติํ ภควโต อาโรเจสุํฯ ภควา ตมตฺถํ อฎฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา จตุนฺนํ ปริสานํ ธมฺมํ เทเสสิฯ ตํ สุตฺวา มหาชโน สํเวคชาโต ทานาทิกุสลธมฺมนิรโต อโหสีติฯ
Atha so peto taṃ itthiṃ gahetvā ākāsena gantvā pāṭaliputtanagarassa majjhe ṭhapetvā pakkāmi. Athassā ñātimittādayo taṃ disvā ‘‘mayaṃ pubbe samudde pakkhittā matāti assumha. Sā ayaṃ diṭṭhā vata, bho, sotthinā āgatā’’ti abhinandamānā samāgantvā tassā pavattiṃ pucchiṃsu. Sā tesaṃ ādito paṭṭhāya attanā diṭṭhaṃ anubhūtañca sabbaṃ kathesi. Sāvatthivāsinopi kho te vāṇijā anukkamena sāvatthiṃ upagatakāle satthu santikaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisinnā taṃ pavattiṃ bhagavato ārocesuṃ. Bhagavā tamatthaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā catunnaṃ parisānaṃ dhammaṃ desesi. Taṃ sutvā mahājano saṃvegajāto dānādikusaladhammanirato ahosīti.
ปาฎลิปุตฺตเปตวตฺถุวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Pāṭaliputtapetavatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เปตวตฺถุปาฬิ • Petavatthupāḷi / ๑๑. ปาฎลิปุตฺตเปตวตฺถุ • 11. Pāṭaliputtapetavatthu
