| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
अङ्गुत्तरनिकाये
Aṅguttaranikāye
छक्कनिपात-टीका
Chakkanipāta-ṭīkā
१. पठमपण्णासकं
1. Paṭhamapaṇṇāsakaṃ
१. आहुनेय्यवग्गो
1. Āhuneyyavaggo
१. पठमआहुनेय्यसुत्तवण्णना
1. Paṭhamaāhuneyyasuttavaṇṇanā
१. छक्कनिपातस्स पठमे चक्खुना रूपं दिस्वाति निस्सयवोहारेन वुत्तं। ससम्भारकनिद्देसोयं यथा ‘‘धनुना विज्झती’’ति, तस्मा निस्सयसीसेन निस्सितस्स गहणं दट्ठब्बं। तेनायमत्थो ‘‘चक्खुद्वारे रूपारम्मणे आपाथगते तं रूपं चक्खुविञ्ञाणेन दिस्वा’’ति। नेव सुमनो होतीति जवनक्खणे इट्ठे आरम्मणे रागं अनुप्पादेन्तो नेव सुमनो होति गेहस्सितपेमवसेनपि मग्गेन सब्बसो रागस्स समुच्छिन्नत्ता। न दुम्मनोति अनिट्ठे अदुस्सन्तो न दुम्मनो। पसादञ्ञथत्तवसेनपि इट्ठेपि अनिट्ठेपि मज्झत्तेपि आरम्मणे न समं सम्मा अयोनिसो गहणं असमपेक्खनं। अयञ्चस्स पटिपत्ति सतिवेपुल्लप्पत्तिया पञ्ञावेपुल्लप्पत्तिया चाति आह ‘‘सतो सम्पजानो हुत्वा’’ति। सतिया युत्तत्ता सतो। सम्पजञ्ञेन युत्तत्ता सम्पजानो। ञाणुप्पत्तिपच्चयरहितकालेपि पवत्तिभेदनतो ‘‘सततविहारो कथितो’’ति वुत्तं। सततविहारोति खीणासवस्स निच्चविहारो सब्बदा पवत्तनकविहारो। ठपेत्वा हि समापत्तिवेलं भवङ्गवेलञ्च खीणासवा इमिनाव छळङ्गुपेक्खाविहारेन विहरन्ति।
1. Chakkanipātassa paṭhame cakkhunā rūpaṃ disvāti nissayavohārena vuttaṃ. Sasambhārakaniddesoyaṃ yathā ‘‘dhanunā vijjhatī’’ti, tasmā nissayasīsena nissitassa gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenāyamattho ‘‘cakkhudvāre rūpārammaṇe āpāthagate taṃ rūpaṃ cakkhuviññāṇena disvā’’ti. Neva sumano hotīti javanakkhaṇe iṭṭhe ārammaṇe rāgaṃ anuppādento neva sumano hoti gehassitapemavasenapi maggena sabbaso rāgassa samucchinnattā. Na dummanoti aniṭṭhe adussanto na dummano. Pasādaññathattavasenapi iṭṭhepi aniṭṭhepi majjhattepi ārammaṇe na samaṃ sammā ayoniso gahaṇaṃ asamapekkhanaṃ. Ayañcassa paṭipatti sativepullappattiyā paññāvepullappattiyā cāti āha ‘‘sato sampajāno hutvā’’ti. Satiyā yuttattā sato. Sampajaññena yuttattā sampajāno. Ñāṇuppattipaccayarahitakālepi pavattibhedanato ‘‘satatavihāro kathito’’ti vuttaṃ. Satatavihāroti khīṇāsavassa niccavihāro sabbadā pavattanakavihāro. Ṭhapetvā hi samāpattivelaṃ bhavaṅgavelañca khīṇāsavā imināva chaḷaṅgupekkhāvihārena viharanti.
एत्थ च ‘‘छसु द्वारेसुपि उपेक्खको विहरती’’ति इमिना छळङ्गुपेक्खा कथिता। ‘‘सम्पजानो’’ति वचनतो पन चत्तारि ञाणसम्पयुत्तचित्तानि लब्भन्ति तेहि विना सम्पजानताय असम्भवतो। सततविहारभावतो अट्ठ महाकिरियचित्तानि लब्भन्ति। ‘‘नेव सुमनो न दुम्मनो’’ति वचनतो अट्ठ महाकिरियचित्तानि, हसितुप्पादो, वोट्ठब्बनञ्चाति दस चित्तानि लब्भन्ति। रागदोससहजातानं सोमनस्सदोमनस्सानं अभावो तेसम्पि साधारणोति छळङ्गुपेक्खावसेन आगतानं इमेसं सततविहारानं सोमनस्सं कथं लब्भतीति चे? आसेवनतो। किञ्चापि खीणासवो इट्ठानिट्ठेपि आरम्मणे मज्झत्तो विय बहुलं उपेक्खको विहरति अत्तनो परिसुद्धपकतिभावाविजहनतो, कदाचि पन तथा चेतोभिसङ्खाराभावे यं तं सभावतो इट्ठं आरम्मणं, तस्स याथावसभावग्गहणवसेनपि अरहतो चित्तं पुब्बासेवनवसेन सोमनस्ससहगतं हुत्वा पवत्ततेव।
Ettha ca ‘‘chasu dvāresupi upekkhako viharatī’’ti iminā chaḷaṅgupekkhā kathitā. ‘‘Sampajāno’’ti vacanato pana cattāri ñāṇasampayuttacittāni labbhanti tehi vinā sampajānatāya asambhavato. Satatavihārabhāvato aṭṭha mahākiriyacittāni labbhanti. ‘‘Neva sumano na dummano’’ti vacanato aṭṭha mahākiriyacittāni, hasituppādo, voṭṭhabbanañcāti dasa cittāni labbhanti. Rāgadosasahajātānaṃ somanassadomanassānaṃ abhāvo tesampi sādhāraṇoti chaḷaṅgupekkhāvasena āgatānaṃ imesaṃ satatavihārānaṃ somanassaṃ kathaṃ labbhatīti ce? Āsevanato. Kiñcāpi khīṇāsavo iṭṭhāniṭṭhepi ārammaṇe majjhatto viya bahulaṃ upekkhako viharati attano parisuddhapakatibhāvāvijahanato, kadāci pana tathā cetobhisaṅkhārābhāve yaṃ taṃ sabhāvato iṭṭhaṃ ārammaṇaṃ, tassa yāthāvasabhāvaggahaṇavasenapi arahato cittaṃ pubbāsevanavasena somanassasahagataṃ hutvā pavattateva.
पठमआहुनेय्यसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamaāhuneyyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १. पठमआहुनेय्यसुत्तं • 1. Paṭhamaāhuneyyasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / १. पठमआहुनेय्यसुत्तवण्णना • 1. Paṭhamaāhuneyyasuttavaṇṇanā
