| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
३. अनियतकण्डो
3. Aniyatakaṇḍo
१. पठमअनियतसिक्खापदवण्णना
1. Paṭhamaaniyatasikkhāpadavaṇṇanā
४४३. पुत्तसद्देन सामञ्ञनिद्देसतो, एकसेसनयेन वा पुत्तीपि गहिताति आह ‘‘बहू धीतरो चा’’ति। तदनन्तरन्ति भिक्खूनं भोजनानन्तरं।
443. Puttasaddena sāmaññaniddesato, ekasesanayena vā puttīpi gahitāti āha ‘‘bahū dhītaro cā’’ti. Tadanantaranti bhikkhūnaṃ bhojanānantaraṃ.
४४४-५. तं कम्मन्ति तं मेथुनादिअज्झाचारकम्मं। पाळियं ‘‘सोतस्स रहो’’ति इदं अत्थुद्धारवसेन वुत्तं, उपरि सिक्खापदे ‘‘न हेव खो पन पटिच्छन्न’’न्तिआदिना (पारा॰ ४५४) एतस्स सिक्खापदस्स विसयं पटिक्खिपित्वा ‘‘अलञ्च खो होति मातुगामं दुट्ठुल्लाहि वाचाहि ओभासितु’’न्ति विसयन्तरभूतसोतरहस्स विसुं वक्खमानत्ता, इध पन चक्खुरहोव अधिप्पेतो ‘‘पटिच्छन्ने आसने’’तिआदिवचनतो, ‘‘सक्का होति मेथुनं धम्मं पटिसेवितु’’न्ति वुत्तत्ता च। तेनाह ‘‘किञ्चापी’’तिआदि। परिच्छेदोति रहोनिसज्जापत्तिया ववत्थानं।
444-5.Taṃ kammanti taṃ methunādiajjhācārakammaṃ. Pāḷiyaṃ ‘‘sotassa raho’’ti idaṃ atthuddhāravasena vuttaṃ, upari sikkhāpade ‘‘na heva kho pana paṭicchanna’’ntiādinā (pārā. 454) etassa sikkhāpadassa visayaṃ paṭikkhipitvā ‘‘alañca kho hoti mātugāmaṃ duṭṭhullāhi vācāhi obhāsitu’’nti visayantarabhūtasotarahassa visuṃ vakkhamānattā, idha pana cakkhurahova adhippeto ‘‘paṭicchanne āsane’’tiādivacanato, ‘‘sakkā hoti methunaṃ dhammaṃ paṭisevitu’’nti vuttattā ca. Tenāha ‘‘kiñcāpī’’tiādi. Paricchedoti rahonisajjāpattiyā vavatthānaṃ.
इदानि चक्खुरहेनेव आपत्तिं परिच्छिन्दित्वा दस्सेन्तो ‘‘सचेपि ही’’तिआदिमाह। ‘‘पिहितकवाटस्सा’’ति इमिना पटिच्छन्नभावतो चक्खुस्स रहोव अधिप्पेतो, न सोतस्स रहोति दस्सेति। तेनाह ‘‘अपिहितकवाटस्स…पे॰… अनापत्ति’’न्ति। न हि कवाटपिदहनेन सोतस्स रहो विगच्छति, चक्खुस्स रहो एव पन विगच्छति। ‘‘अन्तोद्वादसहत्थेपी’’ति इदं दुतियसिक्खापदे आगतसोतस्स रहेन आपज्जितब्बदुट्ठुल्लवाचापत्तिया सब्बथा अनापत्तिभावं दस्सेतुं वुत्तं। द्वादसहत्थतो बहि निसिन्नो हि तत्थ सोतस्स रहसब्भावतो दुट्ठुल्लवाचापत्तिया अनापत्तिं न करोति, तथा च ‘‘अनापत्तिं न करोती’’ति सामञ्ञतो न वत्तब्बं सिया, ‘‘मेथुनकायसंसग्गापत्तीहि अनापत्तिं करोती’’ति विसेसेत्वा वत्तब्बं भवेय्य। तस्मा तथा तं अवत्वा सब्बथा अनापत्तिं दस्सेतुमेव ‘‘द्वादसहत्थे’’ति वुत्तन्ति गहेतब्बं। यदि हि चक्खुस्सेव रहभावं सन्धाय वदेय्य, ‘‘अन्तोद्वादसहत्थे’’ति न वदेय्य अप्पटिच्छन्ने ततो दूरे निसिन्नेपि चक्खुस्स रहासम्भवतो । यस्मा निसीदित्वा निद्दायन्तो कपिमिद्धपरेतो किञ्चि कालं चक्खूनि उम्मीलेति, किञ्चि कालं निम्मीलेति। तस्मा ‘‘निद्दायन्तोपि अनापत्तिं करोती’’ति वुत्तं।
Idāni cakkhuraheneva āpattiṃ paricchinditvā dassento ‘‘sacepi hī’’tiādimāha. ‘‘Pihitakavāṭassā’’ti iminā paṭicchannabhāvato cakkhussa rahova adhippeto, na sotassa rahoti dasseti. Tenāha ‘‘apihitakavāṭassa…pe… anāpatti’’nti. Na hi kavāṭapidahanena sotassa raho vigacchati, cakkhussa raho eva pana vigacchati. ‘‘Antodvādasahatthepī’’ti idaṃ dutiyasikkhāpade āgatasotassa rahena āpajjitabbaduṭṭhullavācāpattiyā sabbathā anāpattibhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Dvādasahatthato bahi nisinno hi tattha sotassa rahasabbhāvato duṭṭhullavācāpattiyā anāpattiṃ na karoti, tathā ca ‘‘anāpattiṃ na karotī’’ti sāmaññato na vattabbaṃ siyā, ‘‘methunakāyasaṃsaggāpattīhi anāpattiṃ karotī’’ti visesetvā vattabbaṃ bhaveyya. Tasmā tathā taṃ avatvā sabbathā anāpattiṃ dassetumeva ‘‘dvādasahatthe’’ti vuttanti gahetabbaṃ. Yadi hi cakkhusseva rahabhāvaṃ sandhāya vadeyya, ‘‘antodvādasahatthe’’ti na vadeyya appaṭicchanne tato dūre nisinnepi cakkhussa rahāsambhavato . Yasmā nisīditvā niddāyanto kapimiddhapareto kiñci kālaṃ cakkhūni ummīleti, kiñci kālaṃ nimmīleti. Tasmā ‘‘niddāyantopi anāpattiṃ karotī’’ti vuttaṃ.
पटिलद्धसोतापत्तिफलाति अन्तिमपरिच्छेदतो वुत्तं। निसज्जं पटिजानमानोति मेथुनकायसंसग्गादिवसेन रहो निसज्जं पटिजानमानोति अत्थो। तेनाह ‘‘पाराजिकेन वा’’तिआदि। न अप्पटिजानमानोति अलज्जीपि अप्पटिजानमानो आपत्तिया न कारेतब्बोव। सो हि याव दोसं न पटिजानाति, ताव ‘‘नेव सुद्धो, नासुद्धो’’ति वा वत्तब्बो, वत्तानुसन्धिना पन कारेतब्बो। वुत्तञ्हेतं –
Paṭiladdhasotāpattiphalāti antimaparicchedato vuttaṃ. Nisajjaṃ paṭijānamānoti methunakāyasaṃsaggādivasena raho nisajjaṃ paṭijānamānoti attho. Tenāha ‘‘pārājikena vā’’tiādi. Na appaṭijānamānoti alajjīpi appaṭijānamāno āpattiyā na kāretabbova. So hi yāva dosaṃ na paṭijānāti, tāva ‘‘neva suddho, nāsuddho’’ti vā vattabbo, vattānusandhinā pana kāretabbo. Vuttañhetaṃ –
‘‘पटिञ्ञा लज्जीसु कता, अलज्जीसु एवं न विज्जति।
‘‘Paṭiññā lajjīsu katā, alajjīsu evaṃ na vijjati;
बहुम्पि अलज्जी भासेय्य, वत्तानुसन्धितेन कारये’’ति॥ (परि॰ ३५९)।
Bahumpi alajjī bhāseyya, vattānusandhitena kāraye’’ti. (pari. 359);
निसज्जादीसु…पे॰… पटिजानमानोव तेन सो भिक्खु कारेतब्बोति एत्थ पटिजानमानोति पाळियं अनागतम्पि अधिकारतो आगतमेवाति कत्वा वुत्तं।
Nisajjādīsu…pe… paṭijānamānova tena so bhikkhu kāretabboti ettha paṭijānamānoti pāḷiyaṃ anāgatampi adhikārato āgatamevāti katvā vuttaṃ.
वदापेथाति तस्स इद्धिया विगतासङ्कोपि तं ओवदन्तो आह, अनुपपरिक्खित्वा अदेसे निसिन्ना ‘‘मातुगामेन सद्धिं एकासने थेरो रहो निसिन्नो’’ति एवं मादिसेहिपि तुम्हे तुम्हाकं अवण्णं वदापेथ कथापयित्थ, मा पुन एवं करित्थाति अधिप्पायो। एवमकासिन्ति निगूहितब्बम्पि इमं विसेसाधिगमं पकासेन्तो तं सद्धापेतुमेव एवमकासिन्ति अत्थो। रक्खेय्यासिमन्ति इमं उत्तरिमनुस्सधम्मं अञ्ञेसं मा पकासयि।
Vadāpethāti tassa iddhiyā vigatāsaṅkopi taṃ ovadanto āha, anupaparikkhitvā adese nisinnā ‘‘mātugāmena saddhiṃ ekāsane thero raho nisinno’’ti evaṃ mādisehipi tumhe tumhākaṃ avaṇṇaṃ vadāpetha kathāpayittha, mā puna evaṃ karitthāti adhippāyo. Evamakāsinti nigūhitabbampi imaṃ visesādhigamaṃ pakāsento taṃ saddhāpetumeva evamakāsinti attho. Rakkheyyāsimanti imaṃ uttarimanussadhammaṃ aññesaṃ mā pakāsayi.
४५१. निसज्जाय पाचित्तियन्ति रहोनिसज्जस्सादे वत्तमाने पाचित्तियं। सचे पन सो रहोनिसज्जस्सादं पटिविनोदेत्वा कम्मट्ठानमनसिकारादिना अञ्ञविहितो, निद्दूपगतो वा अनापत्ति एव। तेनाह ‘‘अस्सादे उप्पन्ने’’ति। ‘‘निसिन्नाय इत्थिया’’ति इमिना निसीदनक्खणे अस्सादाभावं दस्सेति। यदि हि निसीदनक्खणे अस्सादो उप्पज्जेय्य, तेन उट्ठातब्बं। इतरथा आपत्ति एव इत्थिया उट्ठायुट्ठाय पुनप्पुनं निसीदने विय, तत्थापि भिक्खुस्स उट्ठहतो अनापत्ति, तेन रहोनिसज्जापत्ति अकिरियसमुट्ठानापि होतीति वदन्ति। इदं पन अनियतसिक्खापदं, अनन्तरञ्चाति द्वेपि विसुं आपत्तिपञ्ञापनवसेन पञ्ञत्तानि न होन्ति रहोनिसज्जादीसु आपत्तिया सिक्खापदन्तरेसु पञ्ञत्तत्ता। पाराजिकादिआपत्तीहि पन केनचि चोदितस्स अनुविज्जकेहि विनिच्छयकारणनयदस्सनत्थं एवं वत्थुवसेन द्विधा विभजित्वा पञ्ञत्तानि, इमानेव च यस्मा भिक्खुनीनम्पि विनिच्छयनयग्गहणाय अलं, तस्मा तासं विसुं न वुत्तानीति वेदितब्बं। यं पन आपत्तिं पटिजानाति, तस्स वसेनेत्थ अङ्गभेदो वेदितब्बो। तेनेव ‘‘अयं धम्मो अनियतो’’ति वुत्तं।
451.Nisajjāya pācittiyanti rahonisajjassāde vattamāne pācittiyaṃ. Sace pana so rahonisajjassādaṃ paṭivinodetvā kammaṭṭhānamanasikārādinā aññavihito, niddūpagato vā anāpatti eva. Tenāha ‘‘assāde uppanne’’ti. ‘‘Nisinnāya itthiyā’’ti iminā nisīdanakkhaṇe assādābhāvaṃ dasseti. Yadi hi nisīdanakkhaṇe assādo uppajjeyya, tena uṭṭhātabbaṃ. Itarathā āpatti eva itthiyā uṭṭhāyuṭṭhāya punappunaṃ nisīdane viya, tatthāpi bhikkhussa uṭṭhahato anāpatti, tena rahonisajjāpatti akiriyasamuṭṭhānāpi hotīti vadanti. Idaṃ pana aniyatasikkhāpadaṃ, anantarañcāti dvepi visuṃ āpattipaññāpanavasena paññattāni na honti rahonisajjādīsu āpattiyā sikkhāpadantaresu paññattattā. Pārājikādiāpattīhi pana kenaci coditassa anuvijjakehi vinicchayakāraṇanayadassanatthaṃ evaṃ vatthuvasena dvidhā vibhajitvā paññattāni, imāneva ca yasmā bhikkhunīnampi vinicchayanayaggahaṇāya alaṃ, tasmā tāsaṃ visuṃ na vuttānīti veditabbaṃ. Yaṃ pana āpattiṃ paṭijānāti, tassa vasenettha aṅgabhedo veditabbo. Teneva ‘‘ayaṃ dhammo aniyato’’ti vuttaṃ.
इध अनियतवसेन वुत्तानं पाराजिकसङ्घादिसेसपाचित्तियानं तिण्णम्पि अञ्ञमञ्ञं सदिससमुट्ठानादिताय वुत्तं ‘‘समुट्ठानादीनि पठमपाराजिकसदिसानेवा’’ति।
Idha aniyatavasena vuttānaṃ pārājikasaṅghādisesapācittiyānaṃ tiṇṇampi aññamaññaṃ sadisasamuṭṭhānāditāya vuttaṃ ‘‘samuṭṭhānādīni paṭhamapārājikasadisānevā’’ti.
पठमअनियतसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamaaniyatasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. पठमअनियतसिक्खापदं • 1. Paṭhamaaniyatasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पठमअनियतसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamaaniyatasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १. पठमअनियतसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamaaniyatasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / १. पठमअनियतसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamaaniyatasikkhāpadavaṇṇanā
