| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / កង្ខាវិតរណី-អភិនវ-ដីកា • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
អនិយតកណ្ឌំ
Aniyatakaṇḍaṃ
១. បឋមអនិយតសិក្ខាបទវណ្ណនា
1. Paṭhamaaniyatasikkhāpadavaṇṇanā
‘‘មាតុគាមេនា’’តិ វត្វា បុន ‘‘ឯកាយា’’តិ វុត្តត្តា ‘‘មាតុគាមសង្ខាតាយ ឯកាយ ឥត្ថិយា’’តិ វុត្តំ។ រហោតិ អប្បកាសំ។ អប្បកាសតា ច យោ អនាបត្តិំ ករោតិ, តស្ស អបច្ចក្ខភាវតោតិ អាហ ‘‘ចក្ខុស្ស រហោ’’តិ។ ននុ ‘‘រហោ នាម ចក្ខុស្ស រហោ, សោតស្ស រហោ។ ចក្ខុស្ស រហោ នាម ន សក្កា ហោតិ អក្ខិំ វា និខណិយមានេ, ភមុកំ វា ឧក្ខិបិយមានេ, សីសំ វា ឧក្ខិបិយមានេ បស្សិតុំ។ សោតស្ស រហោ នាម ន សក្កា ហោតិ បកតិកថា សោតុ’’ន្តិ បទភាជនបាឡិយំ សោតស្ស រហោតិ អាគតំ, អថ កស្មា តំ អវត្វា ‘‘ចក្ខុស្ស រហោ’’តិ ឯត្តកមេវ វុត្តន្តិ អាហ ‘‘កិញ្ចាបី’’តិអាទិ។ ឥមិនា បាឡិយំ ‘‘សោតស្ស រហោ’’តិ ឥទំ អត្ថុទ្ធារវសេន វុត្តន្តិ ទស្សេតិ។ អថ កថមេតំ វិញ្ញាយតិ ‘‘ចក្ខុស្សេវ រហោ ឥធ អធិប្បេតោ’’តិ? ‘‘បដិច្ឆន្នេ អាសនេ’’តិ វចនតោ ‘‘សក្កា ហោតិ មេថុនំ ធម្មំ បដិសេវិតុ’’ន្តិ (បារា. ៤៤៥) ច វុត្តត្តា។ តេនេវាហ ‘‘សចេបី’’តិអាទិ។ ‘‘បិហិតកវាដស្សា’’តិ (សារត្ថ. ដី. ២.៤៤៤-៤៤៥) ឥមិនា បដិច្ឆន្នភាវតោ ចក្ខុស្ស រហោសព្ភាវំ ទស្សេតិ។ អបិហិតកវាដស្ស (បារា. អដ្ឋ. ២.៤៤៤-៤៤៥) បន ទ្វារេ និសិន្នោ អនាបត្តិំ ករោតិ, ន កេវលំ អបិហិតកវាដស្ស គព្ភស្ស ទ្វារេ និសិន្នោវ អនាបត្តិំ ករោតិ, អន្តោទ្វាទសហត្ថេ ឱកាសេ និសិន្នោបីតិ វេទិតព្ពោ។ តេនាហ ‘‘យត្ថ បន សក្កា ទដ្ឋុ’’ន្តិអាទិ។ យស្មា និសីទិត្វា និទ្ទាយន្តោ កបិមិទ្ធបរេតោ កញ្ចិ កាលំ ចក្ខូនិ ឧម្មីលេតិ, កញ្ចិ កាលំ និមីលេតិ, ន ច មហានិទ្ទំ ឱក្កមតិ, តស្មា ‘‘និទ្ទាយន្តោបិ អនាបត្តិំ ករោតី’’តិ វុត្តំ។ និបជ្ជិត្វា និទ្ទាយន្តោ បន តាទិសោ ន ហោតីតិ អាហ ‘‘និបជ្ជិត្វា និទ្ទាយន្តោបិ ន ករោតី’’តិ, អនាបត្តិំ ន ករោតីតិ អត្ថោ។ មេថុនស្ស មាតុគាមោ ទុតិយោ ន ហោតិ។ ឥត្ថិយោ ហិ អញ្ញមញ្ញិស្សា វជ្ជំ បដិច្ឆាទេន្តិ។ តេនេវ វេសាលិយំ (បារា. ៧៦-៧៧) មហាវនេ ទ្វារំ វិវរិត្វា និបន្នេ ភិក្ខុម្ហិ សម្ពហុលា ឥត្ថិយោ យាវទត្ថំ កត្វា បក្កមិំសុ។ តេនាហ ‘‘ឥត្ថីនំ បន សតម្បិ ន ករោតី’’តិ។ តំ កម្មន្តិ អជ្ឈាចារកម្មំ។ យស្មា និសីទិត្វាវ និបជ្ជតិ, តស្មា និបជ្ជនម្បិ អន្តោកត្វា ‘‘និសជ្ជំ កប្បេយ្យា’’តិ វុត្តន្តិ ទស្សេតុំ ‘‘ឯត្ថ ចា’’តិអាទិមាហ។ តិណ្ណំ ធម្មានំ អញ្ញតរេន ការេតព្ពោតិ និសជ្ជំ បដិជានមានស្ស តិណ្ណំ ធម្មានំ អញ្ញតរសមាយោគោ ហោតិយេវាតិ វុត្តំ។ បារាជិកេន, បន សង្ឃាទិសេសេន ច បាចិត្តិយេន ច តេនាការេន និសជ្ជំ បដិជានមានោវ ការេតព្ពោ។ ន អប្បដិជានមានោតិ និសជ្ជំ អប្បដិជានមានោ តិណ្ណំ ធម្មានំ អញ្ញតរេន ន ការេតព្ពោតិ។ អលជ្ជីបិ ហិ បដិជានមានោវ អាបត្តិយា ការេតព្ពោ។ យាវ ន បដិជានាតិ, តាវ ‘‘នេវ សុទ្ធោ’’តិ វា ‘‘ន អសុទ្ធោ’’តិ វា វត្តព្ពោ, វត្តានុសន្ធិនា បន ការេតព្ពោតិ។ វុត្តញ្ហេតំ –
‘‘Mātugāmenā’’ti vatvā puna ‘‘ekāyā’’ti vuttattā ‘‘mātugāmasaṅkhātāya ekāya itthiyā’’ti vuttaṃ. Rahoti appakāsaṃ. Appakāsatā ca yo anāpattiṃ karoti, tassa apaccakkhabhāvatoti āha ‘‘cakkhussa raho’’ti. Nanu ‘‘raho nāma cakkhussa raho, sotassa raho. Cakkhussa raho nāma na sakkā hoti akkhiṃ vā nikhaṇiyamāne, bhamukaṃ vā ukkhipiyamāne, sīsaṃ vā ukkhipiyamāne passituṃ. Sotassa raho nāma na sakkā hoti pakatikathā sotu’’nti padabhājanapāḷiyaṃ sotassa rahoti āgataṃ, atha kasmā taṃ avatvā ‘‘cakkhussa raho’’ti ettakameva vuttanti āha ‘‘kiñcāpī’’tiādi. Iminā pāḷiyaṃ ‘‘sotassa raho’’ti idaṃ atthuddhāravasena vuttanti dasseti. Atha kathametaṃ viññāyati ‘‘cakkhusseva raho idha adhippeto’’ti? ‘‘Paṭicchanne āsane’’ti vacanato ‘‘sakkā hoti methunaṃ dhammaṃ paṭisevitu’’nti (pārā. 445) ca vuttattā. Tenevāha ‘‘sacepī’’tiādi. ‘‘Pihitakavāṭassā’’ti (sārattha. ṭī. 2.444-445) iminā paṭicchannabhāvato cakkhussa rahosabbhāvaṃ dasseti. Apihitakavāṭassa (pārā. aṭṭha. 2.444-445) pana dvāre nisinno anāpattiṃ karoti, na kevalaṃ apihitakavāṭassa gabbhassa dvāre nisinnova anāpattiṃ karoti, antodvādasahatthe okāse nisinnopīti veditabbo. Tenāha ‘‘yattha pana sakkā daṭṭhu’’ntiādi. Yasmā nisīditvā niddāyanto kapimiddhapareto kañci kālaṃ cakkhūni ummīleti, kañci kālaṃ nimīleti, na ca mahāniddaṃ okkamati, tasmā ‘‘niddāyantopi anāpattiṃ karotī’’ti vuttaṃ. Nipajjitvā niddāyanto pana tādiso na hotīti āha ‘‘nipajjitvā niddāyantopi na karotī’’ti, anāpattiṃ na karotīti attho. Methunassa mātugāmo dutiyo na hoti. Itthiyo hi aññamaññissā vajjaṃ paṭicchādenti. Teneva vesāliyaṃ (pārā. 76-77) mahāvane dvāraṃ vivaritvā nipanne bhikkhumhi sambahulā itthiyo yāvadatthaṃ katvā pakkamiṃsu. Tenāha ‘‘itthīnaṃ pana satampi na karotī’’ti. Taṃ kammanti ajjhācārakammaṃ. Yasmā nisīditvāva nipajjati, tasmā nipajjanampi antokatvā ‘‘nisajjaṃ kappeyyā’’ti vuttanti dassetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādimāha. Tiṇṇaṃ dhammānaṃ aññatarena kāretabboti nisajjaṃ paṭijānamānassa tiṇṇaṃ dhammānaṃ aññatarasamāyogo hotiyevāti vuttaṃ. Pārājikena, pana saṅghādisesena ca pācittiyena ca tenākārena nisajjaṃ paṭijānamānova kāretabbo. Na appaṭijānamānoti nisajjaṃ appaṭijānamāno tiṇṇaṃ dhammānaṃ aññatarena na kāretabboti. Alajjīpi hi paṭijānamānova āpattiyā kāretabbo. Yāva na paṭijānāti, tāva ‘‘neva suddho’’ti vā ‘‘na asuddho’’ti vā vattabbo, vattānusandhinā pana kāretabboti. Vuttañhetaṃ –
‘‘បដិញ្ញា លជ្ជីសុ កតា, អលជ្ជីសុ ឯវំ ន វិជ្ជតិ;
‘‘Paṭiññā lajjīsu katā, alajjīsu evaṃ na vijjati;
ពហុម្បិ អលជ្ជី ភាសេយ្យ, វត្តានុសន្ធិតេន ការយេ’’តិ។ (បរិ. ៣៥៩);
Bahumpi alajjī bhāseyya, vattānusandhitena kāraye’’ti. (pari. 359);
ន កេវលំ តិណ្ណំ ធម្មានំ អញ្ញតរេន ចោទនាយមេវ ឯវំ បដិញ្ញាយ ការេតព្ពោ, អថ ខោ និសជ្ជាទិនា អាការេន សទ្ធិំ ចោទនាយបីតិ ទស្សេតុំ ‘‘យេន វា សា សទ្ធេយ្យវចសា ឧបាសិកា វទេយ្យ, តេន សោ ភិក្ខុ ការេតព្ពោ’’តិ វុត្តំ។ តេនេវាហ ‘‘និសជ្ជាទីសុ អាការេសូ’’តិអាទិ។ ឯត្ថ ច ‘‘បដិជានមានោ’’តិ អវុត្តេបិ អធិការត្តា ‘‘បដិជានមានោវ តេន សោ ភិក្ខុ ការេតព្ពោ’’តិ វុត្តំ។ តថារូបាយ (សារត្ថ. ដី. ២.៤៤៤-៤៤៥) ឧបាសិកាយ វចនេ អញ្ញថត្តាភាវតោ ទិដ្ឋំ នាម តថាបិ ហោតិ, អញ្ញថាបិ ហោតីតិ ទស្សនេ អញ្ញថត្តសម្ភវំ ទស្សេតិ។ អនេកំសិកតាយ ន និយតោតិ អនិយតោ។ តេនាហ ‘‘តិណ្ណំ អាបត្តីន’’ន្តិអាទិ។
Na kevalaṃ tiṇṇaṃ dhammānaṃ aññatarena codanāyameva evaṃ paṭiññāya kāretabbo, atha kho nisajjādinā ākārena saddhiṃ codanāyapīti dassetuṃ ‘‘yena vā sā saddheyyavacasā upāsikā vadeyya, tena so bhikkhu kāretabbo’’ti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘nisajjādīsu ākāresū’’tiādi. Ettha ca ‘‘paṭijānamāno’’ti avuttepi adhikārattā ‘‘paṭijānamānova tena so bhikkhu kāretabbo’’ti vuttaṃ. Tathārūpāya (sārattha. ṭī. 2.444-445) upāsikāya vacane aññathattābhāvato diṭṭhaṃ nāma tathāpi hoti, aññathāpi hotīti dassane aññathattasambhavaṃ dasseti. Anekaṃsikatāya na niyatoti aniyato. Tenāha ‘‘tiṇṇaṃ āpattīna’’ntiādi.
រហោនិសជ្ជស្សាទេន មាតុគាមស្ស សន្តិកំ គន្តុកាមោ អក្ខិំ អញ្ជេតិ, ទុក្កដំ។ និវាសនំ និវាសេតិ, កាយពន្ធនំ ពន្ធតិ, ចីវរំ បារុបតិ, សព្ពត្ថ បយោគេ បយោគេ ទុក្កដំ។ គច្ឆតិ, បទវារេ បទវារេ ទុក្កដំ។ គន្ត្វាន និសីទតិ, ទុក្កដមេវ។ តេនាហ ‘‘មេថុនធម្មសន្និស្សិតកិលេសសង្ខាតេនា’’តិអាទិ។ ឯត្ថ ច រហោនិសជ្ជស្សាទស្ស អសតិបិ មេថុនរាគភាវេ តប្បដិពទ្ធកិលេសត្តា វុត្តំ ‘‘មេថុនធម្មសន្និស្សិតកិលេសសង្ខាតេនា’’តិ។ តេនេវ សន្និស្សិតគ្គហណំ កតំ។ រហស្សាទេនាតិ ‘‘ឥត្ថន្នាមាយ សទ្ធិំ រហោ និសីទិត្វា ហសិតលបិតាទិកំ ករេយ្យ’’ន្តិ ឧប្បន្នអស្សាទហេតុ ។ និសជ្ជាយ បាចិត្តិយំ អសតិ ឧបចារគតេ និបជ្ជិត្វា អនិទ្ទាយន្តេ អនន្ធេ វិញ្ញុបុរិសេតិ អធិប្បាយោ។ សចេ សា ឥត្ថី កេនចិ ករណីយេន ឧដ្ឋាយុដ្ឋាយ បុនប្បុនំ និសីទតិ, និសជ្ជាយ និសជ្ជាយ បាចិត្តិយំ។ យំ សន្ធាយ គតោ, សា ន ទិដ្ឋា, អញ្ញា អាគន្ត្វា និសីទតិ, អស្សាទេ ឧប្បន្នេ បាចិត្តិយំ។ សចេ សម្ពហុលា អាគច្ឆន្តិ, មាតុគាមគណនាយ បាចិត្តិយំ។ សចេ ឧដ្ឋាយុដ្ឋាយ បុនប្បុនំ និសីទន្តិ, និសជ្ជាគណនាយបិ បាចិត្តិយានិ។ អនិយមេត្វា ‘‘ទិដ្ឋទិដ្ឋាយ សទ្ធិំ រហស្សាទំ កប្បិស្សាមី’’តិ គន្ត្វា និសិន្នស្សាបិ អាគតាគតានំ វសេន, បុនប្បុនំ និសជ្ជាយ វសេន ច វុត្តនយេនេវ អាបត្តិយោ វេទិតព្ពា។ វុត្តប្បការេ បុរិសេតិ អនន្ធេ វិញ្ញុបុរិសេ។ ឧបចារគតេ សតីតិ ទ្វាទសហត្ថព្ភន្តរគតេ សតិ។ សចេ សុទ្ធចិត្តេន គន្ត្វា និសិន្នស្ស សន្តិកំ អាគន្ត្វា និសិន្នាយ ឥត្ថិយា រហស្សាទោ ឧប្បជ្ជតិ, ឯវម្បិ អនាបត្តិ។
Rahonisajjassādena mātugāmassa santikaṃ gantukāmo akkhiṃ añjeti, dukkaṭaṃ. Nivāsanaṃ nivāseti, kāyabandhanaṃ bandhati, cīvaraṃ pārupati, sabbattha payoge payoge dukkaṭaṃ. Gacchati, padavāre padavāre dukkaṭaṃ. Gantvāna nisīdati, dukkaṭameva. Tenāha ‘‘methunadhammasannissitakilesasaṅkhātenā’’tiādi. Ettha ca rahonisajjassādassa asatipi methunarāgabhāve tappaṭibaddhakilesattā vuttaṃ ‘‘methunadhammasannissitakilesasaṅkhātenā’’ti. Teneva sannissitaggahaṇaṃ kataṃ. Rahassādenāti ‘‘itthannāmāya saddhiṃ raho nisīditvā hasitalapitādikaṃ kareyya’’nti uppannaassādahetu . Nisajjāya pācittiyaṃ asati upacāragate nipajjitvā aniddāyante anandhe viññupuriseti adhippāyo. Sace sā itthī kenaci karaṇīyena uṭṭhāyuṭṭhāya punappunaṃ nisīdati, nisajjāya nisajjāya pācittiyaṃ. Yaṃ sandhāya gato, sā na diṭṭhā, aññā āgantvā nisīdati, assāde uppanne pācittiyaṃ. Sace sambahulā āgacchanti, mātugāmagaṇanāya pācittiyaṃ. Sace uṭṭhāyuṭṭhāya punappunaṃ nisīdanti, nisajjāgaṇanāyapi pācittiyāni. Aniyametvā ‘‘diṭṭhadiṭṭhāya saddhiṃ rahassādaṃ kappissāmī’’ti gantvā nisinnassāpi āgatāgatānaṃ vasena, punappunaṃ nisajjāya vasena ca vuttanayeneva āpattiyo veditabbā. Vuttappakāre puriseti anandhe viññupurise. Upacāragate satīti dvādasahatthabbhantaragate sati. Sace suddhacittena gantvā nisinnassa santikaṃ āgantvā nisinnāya itthiyā rahassādo uppajjati, evampi anāpatti.
បឋមអនិយតសិក្ខាបទវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paṭhamaaniyatasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
