Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ကင္ခာဝိတရဏီ-အဘိနဝ-ဋီကာ • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
အနိယတကဏ္ဍံ
Aniyatakaṇḍaṃ
၁. ပဌမအနိယတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
1. Paṭhamaaniyatasikkhāpadavaṇṇanā
‘‘မာတုဂာမေနာ’’တိ ဝတ္ဝာ ပုန ‘‘ဧကာယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မာတုဂာမသင္ခာတာယ ဧကာယ ဣတ္ထိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရဟောတိ အပ္ပကာသံ။ အပ္ပကာသတာ စ ယော အနာပတ္တိံ ကရောတိ, တသ္သ အပစ္စက္ခဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘စက္ခုသ္သ ရဟော’’တိ။ နနု ‘‘ရဟော နာမ စက္ခုသ္သ ရဟော, သောတသ္သ ရဟော။ စက္ခုသ္သ ရဟော နာမ န သက္ကာ ဟောတိ အက္ခိံ ဝာ နိခဏိယမာနေ, ဘမုကံ ဝာ ဥက္ခိပိယမာနေ, သီသံ ဝာ ဥက္ခိပိယမာနေ ပသ္သိတုံ။ သောတသ္သ ရဟော နာမ န သက္ကာ ဟောတိ ပကတိကထာ သောတု’’န္တိ ပဒဘာဇနပာဠိယံ သောတသ္သ ရဟောတိ အာဂတံ, အထ ကသ္မာ တံ အဝတ္ဝာ ‘‘စက္ခုသ္သ ရဟော’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဣမိနာ ပာဠိယံ ‘‘သောတသ္သ ရဟော’’တိ ဣဒံ အတ္ထုဒ္ဓာရဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒသ္သေတိ။ အထ ကထမေတံ ဝိညာယတိ ‘‘စက္ခုသ္သေဝ ရဟော ဣဓ အဓိပ္ပေတော’’တိ? ‘‘ပဋိစ္ဆန္နေ အာသနေ’’တိ ဝစနတော ‘‘သက္ကာ ဟောတိ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိတု’’န္တိ (ပာရာ. ၄၄၅) စ ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝာဟ ‘‘သစေပီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပိဟိတကဝာဋသ္သာ’’တိ (သာရတ္ထ. ဋီ. ၂.၄၄၄-၄၄၅) ဣမိနာ ပဋိစ္ဆန္နဘာဝတော စက္ခုသ္သ ရဟောသဗ္ဘာဝံ ဒသ္သေတိ။ အပိဟိတကဝာဋသ္သ (ပာရာ. အဋ္ဌ. ၂.၄၄၄-၄၄၅) ပန ဒ္ဝာရေ နိသိန္နော အနာပတ္တိံ ကရောတိ, န ကေဝလံ အပိဟိတကဝာဋသ္သ ဂဗ္ဘသ္သ ဒ္ဝာရေ နိသိန္နောဝ အနာပတ္တိံ ကရောတိ, အန္တောဒ္ဝာဒသဟတ္ထေ ဩကာသေ နိသိန္နောပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထ ပန သက္ကာ ဒဋ္ဌု’’န္တိအာဒိ။ ယသ္မာ နိသီဒိတ္ဝာ နိဒ္ဒာယန္တော ကပိမိဒ္ဓပရေတော ကဉ္စိ ကာလံ စက္ခူနိ ဥမ္မီလေတိ, ကဉ္စိ ကာလံ နိမီလေတိ, န စ မဟာနိဒ္ဒံ ဩက္ကမတိ, တသ္မာ ‘‘နိဒ္ဒာယန္တောပိ အနာပတ္တိံ ကရောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိပဇ္ဇိတ္ဝာ နိဒ္ဒာယန္တော ပန တာဒိသော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိပဇ္ဇိတ္ဝာ နိဒ္ဒာယန္တောပိ န ကရောတီ’’တိ, အနာပတ္တိံ န ကရောတီတိ အတ္ထော။ မေထုနသ္သ မာတုဂာမော ဒုတိယော န ဟောတိ။ ဣတ္ထိယော ဟိ အညမညိသ္သာ ဝဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိ။ တေနေဝ ဝေသာလိယံ (ပာရာ. ၇၆-၇၇) မဟာဝနေ ဒ္ဝာရံ ဝိဝရိတ္ဝာ နိပန္နေ ဘိက္ခုမ္ဟိ သမ္ဗဟုလာ ဣတ္ထိယော ယာဝဒတ္ထံ ကတ္ဝာ ပက္ကမိံသု။ တေနာဟ ‘‘ဣတ္ထီနံ ပန သတမ္ပိ န ကရောတီ’’တိ။ တံ ကမ္မန္တိ အဇ္ဈာစာရကမ္မံ။ ယသ္မာ နိသီဒိတ္ဝာဝ နိပဇ္ဇတိ, တသ္မာ နိပဇ္ဇနမ္ပိ အန္တောကတ္ဝာ ‘‘နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေယ္ယာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ အညတရေန ကာရေတဗ္ဗောတိ နိသဇ္ဇံ ပဋိဇာနမာနသ္သ တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ အညတရသမာယောဂော ဟောတိယေဝာတိ ဝုတ္တံ။ ပာရာဇိကေန, ပန သင္ဃာဒိသေသေန စ ပာစိတ္တိယေန စ တေနာကာရေန နိသဇ္ဇံ ပဋိဇာနမာနောဝ ကာရေတဗ္ဗော။ န အပ္ပဋိဇာနမာနောတိ နိသဇ္ဇံ အပ္ပဋိဇာနမာနော တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ အညတရေန န ကာရေတဗ္ဗောတိ။ အလဇ္ဇီပိ ဟိ ပဋိဇာနမာနောဝ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော။ ယာဝ န ပဋိဇာနာတိ, တာဝ ‘‘နေဝ သုဒ္ဓော’’တိ ဝာ ‘‘န အသုဒ္ဓော’’တိ ဝာ ဝတ္တဗ္ဗော, ဝတ္တာနုသန္ဓိနာ ပန ကာရေတဗ္ဗောတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
‘‘Mātugāmenā’’ti vatvā puna ‘‘ekāyā’’ti vuttattā ‘‘mātugāmasaṅkhātāya ekāya itthiyā’’ti vuttaṃ. Rahoti appakāsaṃ. Appakāsatā ca yo anāpattiṃ karoti, tassa apaccakkhabhāvatoti āha ‘‘cakkhussa raho’’ti. Nanu ‘‘raho nāma cakkhussa raho, sotassa raho. Cakkhussa raho nāma na sakkā hoti akkhiṃ vā nikhaṇiyamāne, bhamukaṃ vā ukkhipiyamāne, sīsaṃ vā ukkhipiyamāne passituṃ. Sotassa raho nāma na sakkā hoti pakatikathā sotu’’nti padabhājanapāḷiyaṃ sotassa rahoti āgataṃ, atha kasmā taṃ avatvā ‘‘cakkhussa raho’’ti ettakameva vuttanti āha ‘‘kiñcāpī’’tiādi. Iminā pāḷiyaṃ ‘‘sotassa raho’’ti idaṃ atthuddhāravasena vuttanti dasseti. Atha kathametaṃ viññāyati ‘‘cakkhusseva raho idha adhippeto’’ti? ‘‘Paṭicchanne āsane’’ti vacanato ‘‘sakkā hoti methunaṃ dhammaṃ paṭisevitu’’nti (pārā. 445) ca vuttattā. Tenevāha ‘‘sacepī’’tiādi. ‘‘Pihitakavāṭassā’’ti (sārattha. ṭī. 2.444-445) iminā paṭicchannabhāvato cakkhussa rahosabbhāvaṃ dasseti. Apihitakavāṭassa (pārā. aṭṭha. 2.444-445) pana dvāre nisinno anāpattiṃ karoti, na kevalaṃ apihitakavāṭassa gabbhassa dvāre nisinnova anāpattiṃ karoti, antodvādasahatthe okāse nisinnopīti veditabbo. Tenāha ‘‘yattha pana sakkā daṭṭhu’’ntiādi. Yasmā nisīditvā niddāyanto kapimiddhapareto kañci kālaṃ cakkhūni ummīleti, kañci kālaṃ nimīleti, na ca mahāniddaṃ okkamati, tasmā ‘‘niddāyantopi anāpattiṃ karotī’’ti vuttaṃ. Nipajjitvā niddāyanto pana tādiso na hotīti āha ‘‘nipajjitvā niddāyantopi na karotī’’ti, anāpattiṃ na karotīti attho. Methunassa mātugāmo dutiyo na hoti. Itthiyo hi aññamaññissā vajjaṃ paṭicchādenti. Teneva vesāliyaṃ (pārā. 76-77) mahāvane dvāraṃ vivaritvā nipanne bhikkhumhi sambahulā itthiyo yāvadatthaṃ katvā pakkamiṃsu. Tenāha ‘‘itthīnaṃ pana satampi na karotī’’ti. Taṃ kammanti ajjhācārakammaṃ. Yasmā nisīditvāva nipajjati, tasmā nipajjanampi antokatvā ‘‘nisajjaṃ kappeyyā’’ti vuttanti dassetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādimāha. Tiṇṇaṃ dhammānaṃ aññatarena kāretabboti nisajjaṃ paṭijānamānassa tiṇṇaṃ dhammānaṃ aññatarasamāyogo hotiyevāti vuttaṃ. Pārājikena, pana saṅghādisesena ca pācittiyena ca tenākārena nisajjaṃ paṭijānamānova kāretabbo. Na appaṭijānamānoti nisajjaṃ appaṭijānamāno tiṇṇaṃ dhammānaṃ aññatarena na kāretabboti. Alajjīpi hi paṭijānamānova āpattiyā kāretabbo. Yāva na paṭijānāti, tāva ‘‘neva suddho’’ti vā ‘‘na asuddho’’ti vā vattabbo, vattānusandhinā pana kāretabboti. Vuttañhetaṃ –
‘‘ပဋိညာ လဇ္ဇီသု ကတာ၊ အလဇ္ဇီသု ဧဝံ န ဝိဇ္ဇတိ။
‘‘Paṭiññā lajjīsu katā, alajjīsu evaṃ na vijjati;
ဗဟုမ္ပိ အလဇ္ဇီ ဘာသေယ္ယ၊ ဝတ္တာနုသန္ဓိတေန ကာရယေ’’တိ။ (ပရိ. ၃၅၉)။
Bahumpi alajjī bhāseyya, vattānusandhitena kāraye’’ti. (pari. 359);
န ကေဝလံ တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ အညတရေန စောဒနာယမေဝ ဧဝံ ပဋိညာယ ကာရေတဗ္ဗော, အထ ခော နိသဇ္ဇာဒိနာ အာကာရေန သဒ္ဓိံ စောဒနာယပီတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယေန ဝာ သာ သဒ္ဓေယ္ယဝစသာ ဥပာသိကာ ဝဒေယ္ယ, တေန သော ဘိက္ခု ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝာဟ ‘‘နိသဇ္ဇာဒီသု အာကာရေသူ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပဋိဇာနမာနော’’တိ အဝုတ္တေပိ အဓိကာရတ္တာ ‘‘ပဋိဇာနမာနောဝ တေန သော ဘိက္ခု ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာရူပာယ (သာရတ္ထ. ဋီ. ၂.၄၄၄-၄၄၅) ဥပာသိကာယ ဝစနေ အညထတ္တာဘာဝတော ဒိဋ္ဌံ နာမ တထာပိ ဟောတိ, အညထာပိ ဟောတီတိ ဒသ္သနေ အညထတ္တသမ္ဘဝံ ဒသ္သေတိ။ အနေကံသိကတာယ န နိယတောတိ အနိယတော။ တေနာဟ ‘‘တိဏ္ဏံ အာပတ္တီန’’န္တိအာဒိ။
Na kevalaṃ tiṇṇaṃ dhammānaṃ aññatarena codanāyameva evaṃ paṭiññāya kāretabbo, atha kho nisajjādinā ākārena saddhiṃ codanāyapīti dassetuṃ ‘‘yena vā sā saddheyyavacasā upāsikā vadeyya, tena so bhikkhu kāretabbo’’ti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘nisajjādīsu ākāresū’’tiādi. Ettha ca ‘‘paṭijānamāno’’ti avuttepi adhikārattā ‘‘paṭijānamānova tena so bhikkhu kāretabbo’’ti vuttaṃ. Tathārūpāya (sārattha. ṭī. 2.444-445) upāsikāya vacane aññathattābhāvato diṭṭhaṃ nāma tathāpi hoti, aññathāpi hotīti dassane aññathattasambhavaṃ dasseti. Anekaṃsikatāya na niyatoti aniyato. Tenāha ‘‘tiṇṇaṃ āpattīna’’ntiādi.
ရဟောနိသဇ္ဇသ္သာဒေန မာတုဂာမသ္သ သန္တိကံ ဂန္တုကာမော အက္ခိံ အဉ္ဇေတိ, ဒုက္ကဋံ။ နိဝာသနံ နိဝာသေတိ, ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓတိ, စီဝရံ ပာရုပတိ, သဗ္ဗတ္ထ ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ။ ဂစ္ဆတိ, ပဒဝာရေ ပဒဝာရေ ဒုက္ကဋံ။ ဂန္တ္ဝာန နိသီဒတိ, ဒုက္ကဋမေဝ။ တေနာဟ ‘‘မေထုနဓမ္မသန္နိသ္သိတကိလေသသင္ခာတေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ရဟောနိသဇ္ဇသ္သာဒသ္သ အသတိပိ မေထုနရာဂဘာဝေ တပ္ပဋိဗဒ္ဓကိလေသတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘မေထုနဓမ္မသန္နိသ္သိတကိလေသသင္ခာတေနာ’’တိ။ တေနေဝ သန္နိသ္သိတဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ရဟသ္သာဒေနာတိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမာယ သဒ္ဓိံ ရဟော နိသီဒိတ္ဝာ ဟသိတလပိတာဒိကံ ကရေယ္ယ’’န္တိ ဥပ္ပန္နအသ္သာဒဟေတု ။ နိသဇ္ဇာယ ပာစိတ္တိယံ အသတိ ဥပစာရဂတေ နိပဇ္ဇိတ္ဝာ အနိဒ္ဒာယန္တေ အနန္ဓေ ဝိညုပုရိသေတိ အဓိပ္ပာယော။ သစေ သာ ဣတ္ထီ ကေနစိ ကရဏီယေန ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ ပုနပ္ပုနံ နိသီဒတိ, နိသဇ္ဇာယ နိသဇ္ဇာယ ပာစိတ္တိယံ။ ယံ သန္ဓာယ ဂတော, သာ န ဒိဋ္ဌာ, အညာ အာဂန္တ္ဝာ နိသီဒတိ, အသ္သာဒေ ဥပ္ပန္နေ ပာစိတ္တိယံ။ သစေ သမ္ဗဟုလာ အာဂစ္ဆန္တိ, မာတုဂာမဂဏနာယ ပာစိတ္တိယံ။ သစေ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ ပုနပ္ပုနံ နိသီဒန္တိ, နိသဇ္ဇာဂဏနာယပိ ပာစိတ္တိယာနိ။ အနိယမေတ္ဝာ ‘‘ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌာယ သဒ္ဓိံ ရဟသ္သာဒံ ကပ္ပိသ္သာမီ’’တိ ဂန္တ္ဝာ နိသိန္နသ္သာပိ အာဂတာဂတာနံ ဝသေန, ပုနပ္ပုနံ နိသဇ္ဇာယ ဝသေန စ ဝုတ္တနယေနေဝ အာပတ္တိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ပုရိသေတိ အနန္ဓေ ဝိညုပုရိသေ။ ဥပစာရဂတေ သတီတိ ဒ္ဝာဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရဂတေ သတိ။ သစေ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂန္တ္ဝာ နိသိန္နသ္သ သန္တိကံ အာဂန္တ္ဝာ နိသိန္နာယ ဣတ္ထိယာ ရဟသ္သာဒော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝမ္ပိ အနာပတ္တိ။
Rahonisajjassādena mātugāmassa santikaṃ gantukāmo akkhiṃ añjeti, dukkaṭaṃ. Nivāsanaṃ nivāseti, kāyabandhanaṃ bandhati, cīvaraṃ pārupati, sabbattha payoge payoge dukkaṭaṃ. Gacchati, padavāre padavāre dukkaṭaṃ. Gantvāna nisīdati, dukkaṭameva. Tenāha ‘‘methunadhammasannissitakilesasaṅkhātenā’’tiādi. Ettha ca rahonisajjassādassa asatipi methunarāgabhāve tappaṭibaddhakilesattā vuttaṃ ‘‘methunadhammasannissitakilesasaṅkhātenā’’ti. Teneva sannissitaggahaṇaṃ kataṃ. Rahassādenāti ‘‘itthannāmāya saddhiṃ raho nisīditvā hasitalapitādikaṃ kareyya’’nti uppannaassādahetu . Nisajjāya pācittiyaṃ asati upacāragate nipajjitvā aniddāyante anandhe viññupuriseti adhippāyo. Sace sā itthī kenaci karaṇīyena uṭṭhāyuṭṭhāya punappunaṃ nisīdati, nisajjāya nisajjāya pācittiyaṃ. Yaṃ sandhāya gato, sā na diṭṭhā, aññā āgantvā nisīdati, assāde uppanne pācittiyaṃ. Sace sambahulā āgacchanti, mātugāmagaṇanāya pācittiyaṃ. Sace uṭṭhāyuṭṭhāya punappunaṃ nisīdanti, nisajjāgaṇanāyapi pācittiyāni. Aniyametvā ‘‘diṭṭhadiṭṭhāya saddhiṃ rahassādaṃ kappissāmī’’ti gantvā nisinnassāpi āgatāgatānaṃ vasena, punappunaṃ nisajjāya vasena ca vuttanayeneva āpattiyo veditabbā. Vuttappakāre puriseti anandhe viññupurise. Upacāragate satīti dvādasahatthabbhantaragate sati. Sace suddhacittena gantvā nisinnassa santikaṃ āgantvā nisinnāya itthiyā rahassādo uppajjati, evampi anāpatti.
ပဌမအနိယတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Paṭhamaaniyatasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.