Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဥဒာန-အဋ္ဌကထာ • Udāna-aṭṭhakathā

    ၁. ဗောဓိဝဂ္ဂော

    1. Bodhivaggo

    ၁. ပဌမဗောဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

    1. Paṭhamabodhisuttavaṇṇanā

    ၁. ယံ ပနေတ္ထ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိကံ နိဒာနံ, တတ္ထ ဧဝန္တိ နိပာတပဒံ။ မေတိအာဒီနိ နာမပဒာနိ။ ဥရုဝေလာယံ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဝီတိ ဥပသဂ္ဂပဒံ, ဟရတီတိ အာခ္ယာတပဒန္တိ ဣမိနာဝ နယေန သဗ္ဗတ္ထ ပဒဝိဘာဂော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    1. Yaṃ panettha ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ nidānaṃ, tattha evanti nipātapadaṃ. Metiādīni nāmapadāni. Uruvelāyaṃ viharatīti ettha vīti upasaggapadaṃ, haratīti ākhyātapadanti imināva nayena sabbattha padavibhāgo veditabbo.

    အတ္ထတော ပန ဧဝံသဒ္ဒော တာဝ ဥပမူပဒေသသမ္ပဟံသနဂရဟဏဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟာကာရ- နိဒသ္သနာဝဓာရဏပုစ္ဆာဣဒမတ္ထပရိမာဏာဒိ အနေကတ္ထပ္ပဘေဒော။ တထာ ဟေသ ‘‘ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေန, ကတ္တဗ္ဗံ ကုသလံ ဗဟု’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ဓ. ပ. ၅၃) ဥပမာယံ အာဂတော။ ‘‘ဧဝံ တေ အဘိက္ကမိတဗ္ဗံ, ဧဝံ တေ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု (အ. နိ. ၄.၁၂၂) ဥပဒေသေ။ ‘‘ဧဝမေတံ ဘဂဝာ, ဧဝမေတံ သုဂတာ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၃.၆၆) သမ္ပဟံသနေ။ ‘‘ဧဝမေဝံ ပနာယံ ဝသလီ ယသ္မိံ ဝာ တသ္မိံ ဝာ တသ္သ မုဏ္ဍကသ္သ သမဏကသ္သ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိအာဒီသု (သံ. နိ. ၁.၁၈၇) ဂရဟဏေ။ ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေတိ ခော တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ပစ္စသ္သောသု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၂.၃; မ. နိ. ၁.၁) ဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟေ။ ‘‘ဧဝံ ဗ္ယာ ခော အဟံ, ဘန္တေ, ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမီ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၃၉၈) အာကာရေ။ ‘‘ဧဟိ တ္ဝံ, မာဏဝက, ယေန သမဏော အာနန္ဒော တေနုပသင္ကမ, ဥပသင္ကမိတ္ဝာ မမ ဝစနေန သမဏံ အာနန္ဒံ အပ္ပာဗာဓံ အပ္ပာတင္ကံ လဟုဋ္ဌာနံ ဗလံ ဖာသုဝိဟာရံ ပုစ္ဆ ‘သုဘော မာဏဝော တောဒေယ္ယပုတ္တော ဘဝန္တံ အာနန္ဒံ အပ္ပာဗာဓံ အပ္ပာတင္ကံ လဟုဋ္ဌာနံ ဗလံ ဖာသုဝိဟာရံ ပုစ္ဆတီ’တိ, ဧဝဉ္စ ဝဒေဟိ ‘သာဓု ကိရ ဘဝံ အာနန္ဒော ယေန သုဘသ္သ မာဏဝသ္သ တောဒေယ္ယပုတ္တသ္သ နိဝေသနံ, တေနုပသင္ကမတု အနုကမ္ပံ ဥပာဒာယာ’တိ’’အာဒီသု (ဒီ. နိ. ၁.၄၄၅) နိဒသ္သနေ။ ‘‘‘တံ ကိံ မညထ, ကာလာမာ, ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ ဝာ အကုသလာ ဝာ’တိ? ‘အကုသလာ, ဘန္တေ’။ ‘သာဝဇ္ဇာ ဝာ အနဝဇ္ဇာ ဝာ’တိ? ‘သာဝဇ္ဇာ, ဘန္တေ’။ ‘ဝိညူဂရဟိတာ ဝာ ဝိညုပ္ပသတ္ထာ ဝာ’တိ? ‘ဝိညူဂရဟိတာ, ဘန္တေ’။ ‘သမတ္တာ သမာဒိန္နာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ, နော’ဝာ? ‘ကထံ ဝော ဧတ္ထ ဟောတီ’တိ? ‘သမတ္တာ, ဘန္တေ, သမာဒိန္နာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ, ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီတိ’’’အာဒီသု (အ. နိ. ၃.၆၆) အဝဓာရဏေ။ ‘‘ဧဝမေတေ သုန္ဟာတာ သုဝိလိတ္တာ ကပ္ပိတကေသမသ္သူ အာမုတ္တမာလာဘရဏာ’’တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၁.၂၈၆) ပုစ္ဆာယံ။ ‘‘ဧဝံဂတာနိ ပုထုသိပ္ပာယတနာနိ (ဒီ. နိ. ၁.၁၈၂), ဧဝံဝိဓော ဧဝမာကာရော’’တိအာဒီသု ဣဒံသဒ္ဒသ္သ အတ္ထေ။ ဂတသဒ္ဒော ဟိ ပကာရပရိယာယော, တထာ ဝိဓာကာရသဒ္ဒာ။ တထာ ဟိ ဝိဓယုတ္တဂတသဒ္ဒေ လောကိယာ ပကာရတ္ထေ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ ဧဝမာယုပရိယန္တော’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၁.၄၈) ပရိမာဏေ။

    Atthato pana evaṃsaddo tāva upamūpadesasampahaṃsanagarahaṇavacanasampaṭiggahākāra- nidassanāvadhāraṇapucchāidamatthaparimāṇādi anekatthappabhedo. Tathā hesa ‘‘evaṃ jātena maccena, kattabbaṃ kusalaṃ bahu’’nti evamādīsu (dha. pa. 53) upamāyaṃ āgato. ‘‘Evaṃ te abhikkamitabbaṃ, evaṃ te paṭikkamitabba’’ntiādīsu (a. ni. 4.122) upadese. ‘‘Evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) sampahaṃsane. ‘‘Evamevaṃ panāyaṃ vasalī yasmiṃ vā tasmiṃ vā tassa muṇḍakassa samaṇakassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.187) garahaṇe. ‘‘Evaṃ, bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosu’’ntiādīsu (dī. ni. 2.3; ma. ni. 1.1) vacanasampaṭiggahe. ‘‘Evaṃ byā kho ahaṃ, bhante, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.398) ākāre. ‘‘Ehi tvaṃ, māṇavaka, yena samaṇo ānando tenupasaṅkama, upasaṅkamitvā mama vacanena samaṇaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha ‘subho māṇavo todeyyaputto bhavantaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchatī’ti, evañca vadehi ‘sādhu kira bhavaṃ ānando yena subhassa māṇavassa todeyyaputtassa nivesanaṃ, tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā’ti’’ādīsu (dī. ni. 1.445) nidassane. ‘‘‘Taṃ kiṃ maññatha, kālāmā, ime dhammā kusalā vā akusalā vā’ti? ‘Akusalā, bhante’. ‘Sāvajjā vā anavajjā vā’ti? ‘Sāvajjā, bhante’. ‘Viññūgarahitā vā viññuppasatthā vā’ti? ‘Viññūgarahitā, bhante’. ‘Samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, no’vā? ‘Kathaṃ vo ettha hotī’ti? ‘Samattā, bhante, samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, evaṃ no ettha hotīti’’’ādīsu (a. ni. 3.66) avadhāraṇe. ‘‘Evamete sunhātā suvilittā kappitakesamassū āmuttamālābharaṇā’’tiādīsu (dī. ni. 1.286) pucchāyaṃ. ‘‘Evaṃgatāni puthusippāyatanāni (dī. ni. 1.182), evaṃvidho evamākāro’’tiādīsu idaṃsaddassa atthe. Gatasaddo hi pakārapariyāyo, tathā vidhākārasaddā. Tathā hi vidhayuttagatasadde lokiyā pakāratthe vadanti. ‘‘Evaṃ lahuparivattaṃ evamāyupariyanto’’tiādīsu (a. ni. 1.48) parimāṇe.

    နနု စ ‘‘ဧဝံ ဝိတက္ကိတံ နော တုမ္ဟေဟိ, ဧဝမာယုပရိယန္တော’’တိ စေတ္ထ ဧဝံသဒ္ဒေန ပုစ္ဆနာကာရပရိမာဏာကာရာနံ ဝုတ္တတ္တာ အာကာရတ္ထော ဧဝ ဧဝံသဒ္ဒောတိ။ န, ဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။ အာကာရမတ္တဝာစကော ဟေတ္ထ ဧဝံသဒ္ဒော အာကာရတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတော။ ‘‘ဧဝံ ဗ္ယာ ခော’’တိအာဒီသု ပန အာကာရဝိသေသဝစနော။ အာကာရဝိသေသဝာစိနော စေတေ ဧဝံသဒ္ဒာ ပုစ္ဆနာကာရပရိမာဏာကာရာနံ ဝာစကတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ ‘‘ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေနာ’’တိအာဒီနိ ဥပမာနဥဒာဟရဏာနိ ယုဇ္ဇန္တိ။ တတ္ထ ဟိ –

    Nanu ca ‘‘evaṃ vitakkitaṃ no tumhehi, evamāyupariyanto’’ti cettha evaṃsaddena pucchanākāraparimāṇākārānaṃ vuttattā ākārattho eva evaṃsaddoti. Na, visesasabbhāvato. Ākāramattavācako hettha evaṃsaddo ākāratthoti adhippeto. ‘‘Evaṃ byā kho’’tiādīsu pana ākāravisesavacano. Ākāravisesavācino cete evaṃsaddā pucchanākāraparimāṇākārānaṃ vācakattā. Evañca katvā ‘‘evaṃ jātena maccenā’’tiādīni upamānaudāharaṇāni yujjanti. Tattha hi –

    ‘‘ယထာပိ ပုပ္ဖရာသိမ္ဟာ၊ ကယိရာ မာလာဂုဏေ ဗဟူ။

    ‘‘Yathāpi puppharāsimhā, kayirā mālāguṇe bahū;

    ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေန၊ ကတ္တဗ္ဗံ ကုသလံ ဗဟု’’န္တိ။ –

    Evaṃ jātena maccena, kattabbaṃ kusalaṃ bahu’’nti. –

    ဧတ္ထ ပုပ္ဖရာသိဋ္ဌာနီယတော မနုသ္သုပ္ပတ္တိ သပ္ပုရိသူပနိသ္သယသဒ္ဓမ္မသ္သဝနယောနိသောမနသိကာရဘောဂသမ္ပတ္တိအာဒိတော ဒာနာဒိပုညကိရိယာဟေတုသမုဒာယတော သောဘာသုဂန္ဓတာဒိဂုဏဝိသေသယောဂတော မာလာဂုဏသဒိသိယော ဗဟုကာ ပုညကိရိယာ မရိတဗ္ဗသဘာဝတာယ မစ္စေန ကတ္တဗ္ဗာတိ အဘေဒတာယ ပုပ္ဖရာသိ မာလာဂုဏာ စ ဥပမာ, တေသံ ဥပမာနာကာရော ယထာသဒ္ဒေန အနိယမတော ဝုတ္တော။ ပုန ဧဝံသဒ္ဒေန နိယမနဝသေန ဝုတ္တော။ သော ပန ဥပမာကာရော နိယမိယမာနော အတ္ထတော ဥပမာ ဧဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပမာယံ အာဂတော’’တိ။

    Ettha puppharāsiṭṭhānīyato manussuppatti sappurisūpanissayasaddhammassavanayonisomanasikārabhogasampattiādito dānādipuññakiriyāhetusamudāyato sobhāsugandhatādiguṇavisesayogato mālāguṇasadisiyo bahukā puññakiriyā maritabbasabhāvatāya maccena kattabbāti abhedatāya puppharāsi mālāguṇā ca upamā, tesaṃ upamānākāro yathāsaddena aniyamato vutto. Puna evaṃsaddena niyamanavasena vutto. So pana upamākāro niyamiyamāno atthato upamā eva hotīti vuttaṃ ‘‘upamāyaṃ āgato’’ti.

    တထာ ‘‘ဧဝံ ဣမိနာ အာကာရေန အဘိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ဥပဒိသိယမာနာယ သမဏသာရုပ္ပာယ အာကပ္ပသမ္ပတ္တိယာ ယော တတ္ထ ဥပဒေသာကာရော, သော အတ္ထတော ဥပဒေသောယေဝာတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝံ တေ အဘိက္ကမိတဗ္ဗံ, ဧဝံ တေ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗန္တိအာဒီသု ဥပဒေသေ’’တိ။

    Tathā ‘‘evaṃ iminā ākārena abhikkamitabba’’ntiādinā upadisiyamānāya samaṇasāruppāya ākappasampattiyā yo tattha upadesākāro, so atthato upadesoyevāti vuttaṃ – ‘‘evaṃ te abhikkamitabbaṃ, evaṃ te paṭikkamitabbantiādīsu upadese’’ti.

    ‘‘ဧဝမေတံ ဘဂဝာ, ဧဝမေတံ သုဂတာ’’တိ ဧတ္ထ ဘဂဝတာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ အဝိပရီတတော ဇာနန္တေဟိ ကတံ ယံ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနဂုဏာနံ ပကာရေဟိ ဟံသနံ ဥဒဂ္ဂတာကရဏံ သမ္ပဟံသနံ, သော တတ္ထ ပဟံသနာကာရောတိ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

    ‘‘Evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’ti ettha bhagavatā yathāvuttamatthaṃ aviparītato jānantehi kataṃ yaṃ tattha vijjamānaguṇānaṃ pakārehi haṃsanaṃ udaggatākaraṇaṃ sampahaṃsanaṃ, so tattha pahaṃsanākāroti vuttanayena yojetabbaṃ.

    ‘‘ဧဝမေဝံ ပနာယ’’န္တိ ဧတ္ထ ဂရဟဏာကာရောတိ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ သော စ ဂရဟဏာကာရော ‘‘ဝသလီ’’တိအာဒိခုံသနသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဣဓ ဧဝံသဒ္ဒေန ပကာသိတောတိ ဝိညာယတိ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ဥပမာကာရာဒယောပိ ဥပမာဒိဝသေန ဝုတ္တာနံ ပုပ္ဖရာသိအာဒိသဒ္ဒာနံ သန္နိဓာနတော ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    ‘‘Evamevaṃ panāya’’nti ettha garahaṇākāroti vuttanayena yojetabbaṃ. So ca garahaṇākāro ‘‘vasalī’’tiādikhuṃsanasaddasannidhānato idha evaṃsaddena pakāsitoti viññāyati. Yathā cettha, evaṃ upamākārādayopi upamādivasena vuttānaṃ puppharāsiādisaddānaṃ sannidhānato vuttāti veditabbaṃ.

    ‘‘ဧဝံ နော’’တိ ဧတ္ထာပိ တေသံ ယထာဝုတ္တဓမ္မာနံ အဟိတဒုက္ခာဝဟဘာဝေန သန္နိဋ္ဌာနဇနနတ္ထံ အနုမတိဂ္ဂဟဏဝသေန ‘‘နော ဝာ ကထံ ဝော ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆာယ ကတာယ ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တဒာကာရသန္နိဋ္ဌာနံ ဧဝံသဒ္ဒေန အာဝိကတံ။ သော ပန တေသံ ဓမ္မာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တနာကာရော နိယမိယမာနော အဝဓာရဏတ္ထော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီတိအာဒီသု အဝဓာရဏေ’’တိ။

    ‘‘Evaṃ no’’ti etthāpi tesaṃ yathāvuttadhammānaṃ ahitadukkhāvahabhāvena sanniṭṭhānajananatthaṃ anumatiggahaṇavasena ‘‘no vā kathaṃ vo ettha hotī’’ti pucchāya katāya ‘‘evaṃ no ettha hotī’’ti vuttattā tadākārasanniṭṭhānaṃ evaṃsaddena āvikataṃ. So pana tesaṃ dhammānaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanākāro niyamiyamāno avadhāraṇattho hotīti vuttaṃ – ‘‘evaṃ no ettha hotītiādīsu avadhāraṇe’’ti.

    ‘‘ဧဝဉ္စ ဝဒေဟီ’’တိ ယထာဟံ ဝဒာမိ ဧဝံ သမဏံ အာနန္ဒံ ဝဒေဟီတိ ဝဒနာကာရော ဣဒာနိ ဝတ္တဗ္ဗော ဧဝံသဒ္ဒေန နိဒသ္သီယတီတိ ‘‘နိဒသ္သနတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။

    ‘‘Evañca vadehī’’ti yathāhaṃ vadāmi evaṃ samaṇaṃ ānandaṃ vadehīti vadanākāro idāni vattabbo evaṃsaddena nidassīyatīti ‘‘nidassanattho’’ti vuttaṃ.

    ဧဝမာကာရဝိသေသဝာစီနမ္ပိ ဧတေသံ ဧဝံသဒ္ဒာနံ ဥပမာဒိဝိသေသတ္ထဝုတ္တိတာယ ဥပမာဒိအတ္ထတာ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေ’’တိ ပန ဓမ္မသ္သ သာဓုကံ သဝနမနသိကာရေ နိယောဇိတေဟိ ဘိက္ခူဟိ တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတဘာဝသ္သ ပဋိဇာနနဝသေန ဝုတ္တတ္တာ တတ္ထ ဧဝံသဒ္ဒော ဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟတ္ထော။ တေန ဧဝံ, ဘန္တေတိ သာဓု, ဘန္တေ, သုဋ္ဌု, ဘန္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သ္ဝာယမိဓ အာကာရနိဒသ္သနာဝဓာရဏေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

    Evamākāravisesavācīnampi etesaṃ evaṃsaddānaṃ upamādivisesatthavuttitāya upamādiatthatā vuttā. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti pana dhammassa sādhukaṃ savanamanasikāre niyojitehi bhikkhūhi tattha patiṭṭhitabhāvassa paṭijānanavasena vuttattā tattha evaṃsaddo vacanasampaṭiggahattho. Tena evaṃ, bhanteti sādhu, bhante, suṭṭhu, bhanteti vuttaṃ hoti. Svāyamidha ākāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.

    တတ္ထ အာကာရတ္ထေန ဧဝံသဒ္ဒေန ဧတမတ္ထံ ဒီပေတိ – နာနာနယနိပုဏမနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ဝိဝိဓပာဋိဟာရိယံ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရံ သဗ္ဗသတ္တာနံ သကသကဘာသာနုရူပတော သောတပထမာဂစ္ဆန္တံ တသ္သ ဘဂဝတော ဝစနံ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတုံ, သဗ္ဗထာမေန ပန သောတုကာမတံ ဇနေတ္ဝာပိ ဧဝံ မေ သုတံ, မယာပိ ဧကေနာကာရေန သုတန္တိ။

    Tattha ākāratthena evaṃsaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇamanekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ, sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi evaṃ me sutaṃ, mayāpi ekenākārena sutanti.

    ဧတ္ထ စ ဧကတ္တနာနတ္တအဗ္ယာပာရဧဝံဓမ္မတာသင္ခာတာ နန္ဒိယာဝတ္တတိပုက္ခလသီဟဝိက္ကီဠိတဒိသာလောစနအင္ကုသသင္ခာတာ စ အသ္သာဒာဒိဝိသယာဒိဘေဒေန နာနာဝိဓာ နယာ နာနာနယာ။ နယာ ဝာ ပာဠိဂတိယော, တာ စ ပညတ္တိအနုပညတ္တာဒိဝသေန သံကိလေသဘာဂိယာဒိလောကိယာဒိတဒုဘယဝောမိသ္သကာဒိဝသေန ကုသလာဒိဝသေန ခန္ဓာဒိဝသေန, သင္ဂဟာဒိဝသေန, သမယဝိမုတ္တာဒိဝသေန, ဌပနာဒိဝသေန , ကုသလမူလာဒိဝသေန, တိကပဋ္ဌာနာဒိဝသေန စ နာနပ္ပကာရာတိ နာနာနယာ, တေဟိ နိပုဏံ သဏ္ဟံ သုခုမန္တိ နာနာနယနိပုဏံ။

    Ettha ca ekattanānattaabyāpāraevaṃdhammatāsaṅkhātā nandiyāvattatipukkhalasīhavikkīḷitadisālocanaaṅkusasaṅkhātā ca assādādivisayādibhedena nānāvidhā nayā nānānayā. Nayā vā pāḷigatiyo, tā ca paññattianupaññattādivasena saṃkilesabhāgiyādilokiyāditadubhayavomissakādivasena kusalādivasena khandhādivasena, saṅgahādivasena, samayavimuttādivasena, ṭhapanādivasena , kusalamūlādivasena, tikapaṭṭhānādivasena ca nānappakārāti nānānayā, tehi nipuṇaṃ saṇhaṃ sukhumanti nānānayanipuṇaṃ.

    အာသယောဝ အဇ္ဈာသယော, သော စ သသ္သတာဒိဘေဒေန အပ္ပရဇက္ခတာဒိဘေဒေန စ အနေကဝိဓော။ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိကော ဧဝ ဝာ အနေကော အဇ္ဈာသယော အနေကဇ္ဈာသယော။ သော သမုဋ္ဌာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတု ဧတသ္သာတိ အနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ။

    Āsayova ajjhāsayo, so ca sassatādibhedena apparajakkhatādibhedena ca anekavidho. Attajjhāsayādiko eva vā aneko ajjhāsayo anekajjhāsayo. So samuṭṭhānaṃ uppattihetu etassāti anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ.

    သီလာဒိအတ္ထသမ္ပတ္တိယာ တဗ္ဗိဘာဝနဗ္ယဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သင္ကာသနပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ အက္ခရပဒဗ္ယဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗ္ယဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမန္နာဂတတ္တာ အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနသမ္ပန္နံ။

    Sīlādiatthasampattiyā tabbibhāvanabyañjanasampattiyā saṅkāsanapakāsanavivaraṇavibhajanauttānīkaraṇapaññattivasena chahi atthapadehi akkharapadabyañjanākāraniruttiniddesavasena chahi byañjanapadehi ca samannāgatattā atthabyañjanasampannaṃ.

    ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဘေဒေန တေသု စ ဧကေကသ္သ ဝိသယာဒိဘေဒေန ဝိဝိဓံ ဗဟုဝိဓံ ဝာ ပာဋိဟာရိယံ ဧတသ္သာတိ ဝိဝိဓပာဋိဟာရိယံ။ တတ္ထ ပဋိပက္ခဟရဏတော ရာဂာဒိကိလေသာပနယနတော ပာဋိဟာရိယန္တိ အတ္ထေ သတိ ဘဂဝတော န ပဋိပက္ခာ ရာဂာဒယော သန္တိ ယေ ဟရိတဗ္ဗာ, ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ အဋ္ဌဂုဏသမန္နာဂတေ စိတ္တေ ဟတပဋိပက္ခေ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပဝတ္တတိ, တသ္မာ တတ္ထ ပဝတ္တဝောဟာရေန စ န သက္ကာ ဣဓ ပာဋိဟာရိယန္တိ ဝတ္တုံ။ သစေ ပန မဟာကာရုဏိကသ္သ ဘဂဝတော ဝေနေယ္ယဂတာ စ ကိလေသာ ပဋိပက္ခာ, တေသံ ဟရဏတော ပာဋိဟာရိယန္တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ သတိ ယုတ္တမေတံ။ အထ ဝာ ဘဂဝတော စေဝ သာသနသ္သ စ ပဋိပက္ခာ တိတ္ထိယာ, တေသံ ဟရဏတော ပာဋိဟာရိယံ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဟရဏဝသေန ဒိဋ္ဌိပ္ပကာသနေ အသမတ္ထဘာဝေန စ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဟိ ဟရိတာ အပနီတာ ဟောန္တိ။ ပဋီတိ ဝာ အယံ သဒ္ဒော ပစ္ဆာတိ ဧတသ္သ အတ္ထံ ဗောဓေတိ ‘‘တသ္မိံ ပဋိပဝိဋ္ဌမ္ဟိ, အညော အာဂဉ္ဆိ ဗ္ရာဟ္မဏော’’တိအာဒီသု (စူဠနိ. ပာရာယနဝဂ္ဂ, ဝတ္ထုဂာထာ ၄) ဝိယ။ တသ္မာ သမာဟိတေ စိတ္တေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ ကတကိစ္စေန ပစ္ဆာ ဟရိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ပဋိဟာရိယံ။ အတ္တနော ဝာ ဥပက္ကိလေသေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနမဂ္ဂေဟိ ဟရိတေသု ပစ္ဆာ ဟရဏံ ပဋိဟာရိယံ။ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိယော ဝိဂတူပက္ကိလေသေန ကတကိစ္စေန သတ္တဟိတတ္ထံ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗာ, ဟရိတေသု စ အတ္တနော ဥပက္ကိလေသေသု ပရသတ္တာနံ ဥပက္ကိလေသဟရဏာနိ ဟောန္တီတိ ပဋိဟာရိယာနိ ဘဝန္တိ။ ပဋိဟာရိယမေဝ ပာဋိဟာရိယံ, ပဋိဟာရိယေ ဝာ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီသမုဒာယေ ဘဝံ ဧကေကံ ပာဋိဟာရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဟာရိယံ ဝာ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ မဂ္ဂော စ ပဋိပက္ခဟရဏတော။ တတ္ထ ဇာတံ နိမိတ္တဘူတတော တတော ဝာ အာဂတန္တိ ပာဋိဟာရိယန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Iddhiādesanānusāsanībhedena tesu ca ekekassa visayādibhedena vividhaṃ bahuvidhaṃ vā pāṭihāriyaṃ etassāti vividhapāṭihāriyaṃ. Tattha paṭipakkhaharaṇato rāgādikilesāpanayanato pāṭihāriyanti atthe sati bhagavato na paṭipakkhā rāgādayo santi ye haritabbā, puthujjanānampi vigatūpakkilese aṭṭhaguṇasamannāgate citte hatapaṭipakkhe iddhividhaṃ pavattati, tasmā tattha pavattavohārena ca na sakkā idha pāṭihāriyanti vattuṃ. Sace pana mahākāruṇikassa bhagavato veneyyagatā ca kilesā paṭipakkhā, tesaṃ haraṇato pāṭihāriyanti vuttaṃ, evaṃ sati yuttametaṃ. Atha vā bhagavato ceva sāsanassa ca paṭipakkhā titthiyā, tesaṃ haraṇato pāṭihāriyaṃ. Te hi diṭṭhiharaṇavasena diṭṭhippakāsane asamatthabhāvena ca iddhiādesanānusāsanīhi haritā apanītā honti. Paṭīti vā ayaṃ saddo pacchāti etassa atthaṃ bodheti ‘‘tasmiṃ paṭipaviṭṭhamhi, añño āgañchi brāhmaṇo’’tiādīsu (cūḷani. pārāyanavagga, vatthugāthā 4) viya. Tasmā samāhite citte vigatūpakkilese katakiccena pacchā haritabbaṃ pavattetabbanti paṭihāriyaṃ. Attano vā upakkilesesu catutthajjhānamaggehi haritesu pacchā haraṇaṃ paṭihāriyaṃ. Iddhiādesanānusāsaniyo vigatūpakkilesena katakiccena sattahitatthaṃ puna pavattetabbā, haritesu ca attano upakkilesesu parasattānaṃ upakkilesaharaṇāni hontīti paṭihāriyāni bhavanti. Paṭihāriyameva pāṭihāriyaṃ, paṭihāriye vā iddhiādesanānusāsanīsamudāye bhavaṃ ekekaṃ pāṭihāriyanti vuccati. Paṭihāriyaṃ vā catutthajjhānaṃ maggo ca paṭipakkhaharaṇato. Tattha jātaṃ nimittabhūtato tato vā āgatanti pāṭihāriyanti attho veditabbo.

    ယသ္မာ ပန တန္တိအတ္ထဒေသနာ တဗ္ဗောဟာရာဘိသမယသင္ခာတာ ဟေတုဟေတုဖလတဒုဘယပညတ္တိပဋိဝေဓသင္ခာတာ ဝာ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာ ဂမ္ဘီရာ, သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒော အနုပစိတကုသလသမ္ဘာရေဟိ အလဗ္ဘနေယ္ယပ္ပတိဋ္ဌာ ဒုပ္ပရိယောဂာဟာ စ, တသ္မာ တေဟိ စတူဟိ ဂမ္ဘီရဘာဝေဟိ ယုတ္တန္တိ ဘဂဝတော ဝစနံ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရံ။

    Yasmā pana tantiatthadesanā tabbohārābhisamayasaṅkhātā hetuhetuphalatadubhayapaññattipaṭivedhasaṅkhātā vā dhammatthadesanāpaṭivedhā gambhīrā, sasādīhi viya mahāsamuddo anupacitakusalasambhārehi alabbhaneyyappatiṭṭhā duppariyogāhā ca, tasmā tehi catūhi gambhīrabhāvehi yuttanti bhagavato vacanaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ.

    ဧကော ဧဝ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာဃောသော, ဧကသ္မိံ ခဏေ ပဝတ္တမာနော နာနာဘာသာနံ သတ္တာနံ အတ္တနော အတ္တနော ဘာသာဝသေန အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဂဟဏူပဂော ဟောတိ။ အစိန္တေယ္ယော ဟိ ဗုဒ္ဓာနံ ဗုဒ္ဓာနုဘာဝောတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ သကသကဘာသာနုရူပတော သောတပထံ အာဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Eko eva bhagavato dhammadesanāghoso, ekasmiṃ khaṇe pavattamāno nānābhāsānaṃ sattānaṃ attano attano bhāsāvasena apubbaṃ acarimaṃ gahaṇūpago hoti. Acinteyyo hi buddhānaṃ buddhānubhāvoti sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathaṃ āgacchatīti veditabbaṃ.

    နိဒသ္သနတ္ထေန ‘‘နာဟံ သယမ္ဘူ, န မယာ ဣဒံ သစ္ဆိကတ’’န္တိ အတ္တာနံ ပရိမောစေန္တော ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ, မယာပိ ဧဝံ သုတ’’န္တိ ဣဒာနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သကလံ သုတ္တံ နိဒသ္သေတိ။

    Nidassanatthena ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ nidasseti.

    အဝဓာရဏတ္ထေန ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဗဟုသ္သုတာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော, ဂတိမန္တာနံ, သတိမန္တာနံ, ဓိတိမန္တာနံ, ဥပဋ္ဌာကာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော’’တိ (အ. နိ. ၁.၂၁၉-၂၂၃) ဧဝံ ဘဂဝတာ, ‘‘အာယသ္မာ အာနန္ဒော အတ္ထကုသလော, ဓမ္မကုသလော, ဗ္ယဉ္ဇနကုသလော, နိရုတ္တိကုသလော, ပုဗ္ဗာပရကုသလော’’တိ (အ. နိ. ၅.၁၆၉) ဧဝံ ဓမ္မသေနာပတိနာ စ ပသတ္ထဘာဝာနုရူပံ အတ္တနော ဓာရဏဗလံ ဒသ္သေန္တော သတ္တာနံ သောတုကာမတံ ဇနေတိ။ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ, တဉ္စ ခော အတ္ထတော ဝာ ဗ္ယဉ္ဇနတော ဝာ အနူနမနဓိကံ, ဧဝမေဝ န အညထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ အညထာတိ ဘဂဝတော သမ္မုခာ သုတာကာရတော အညထာ န ပန ဘဂဝတာ ဒေသိတာကာရတော။ အစိန္တေယ္ယာနုဘာဝာ ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာ, သာ နေဝ သဗ္ဗာကာရေန သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ ဝုတ္တောဝာယမတ္ထော။ သုတာကာရာဝိရုဇ္ဈနမေဝ ဟိ ဓာရဏဗလံ။

    Avadhāraṇatthena ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219-223) evaṃ bhagavatā, ‘‘āyasmā ānando atthakusalo, dhammakusalo, byañjanakusalo, niruttikusalo, pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169) evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukāmataṃ janeti. ‘‘Evaṃ me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva na aññathā daṭṭhabba’’nti. Aññathāti bhagavato sammukhā sutākārato aññathā na pana bhagavatā desitākārato. Acinteyyānubhāvā hi bhagavato desanā, sā neva sabbākārena sakkā viññātunti vuttovāyamattho. Sutākārāvirujjhanameva hi dhāraṇabalaṃ.

    မေသဒ္ဒော တီသု အတ္ထေသု ဒိသ္သတိ။ တထာ ဟိသ္သ ‘‘ဂာထာဘိဂီတံ မေ အဘောဇနေယ္ယ’’န္တိအာဒီသု (သံ. နိ. ၁.၁၉၄; သု. နိ. ၈၁) မယာတိ အတ္ထော။ ‘‘သာဓု မေ, ဘန္တေ, ဘဂဝာ သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိအာဒီသု (သံ. နိ. ၄.၈၈; ၅.၃၈၂; အ. နိ. ၄.၂၅၇) မယ္ဟန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဓမ္မဒာယာဒာ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘဝထာ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၂၉) မမာတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ‘‘မယာ သုတံ, မမ သုတ’’န္တိ စ အတ္ထဒ္ဝယေ ယုဇ္ဇတိ။

    Mesaddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (saṃ. ni. 1.194; su. ni. 81) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.88; 5.382; a. ni. 4.257) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā sutaṃ, mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.

    ဧတ္ထ စ ယော ပရော န ဟောတိ, သော အတ္တာတိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ နိယကဇ္ဈတ္တသင္ခာတေ သသန္တာနေ ဝတ္တနတော တိဝိဓောပိ မေသဒ္ဒော ကိဉ္စာပိ ဧကသ္မိံယေဝ အတ္ထေ ဒိသ္သတိ, ကရဏသမ္ပဒာနာဒိဝိသေသသင္ခာတော ပန ဝိညာယတေဝာယံ အတ္ထဘေဒောတိ ‘‘မေ-သဒ္ဒော တီသု အတ္ထေသု ဒိသ္သတီ’’တိ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Ettha ca yo paro na hoti, so attāti evaṃ vattabbe niyakajjhattasaṅkhāte sasantāne vattanato tividhopi mesaddo kiñcāpi ekasmiṃyeva atthe dissati, karaṇasampadānādivisesasaṅkhāto pana viññāyatevāyaṃ atthabhedoti ‘‘me-saddo tīsu atthesu dissatī’’ti vuttoti daṭṭhabbaṃ.

    သုတန္တိ အယံ သုတသဒ္ဒော သဥပသဂ္ဂော အနုပသဂ္ဂော စ ဂမနဝိသ္သုတကိလိန္နူပစိတာနုယောဂသောတဝိညေယ္ယ သောတဒ္ဝာရာနုသာရ ဝိညာတာဒိအနေကတ္ထပ္ပဘေဒော။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဥပသဂ္ဂော ကိရိယံ ဝိသေသေတိ, ဇောတကဘာဝတော ပန သတိပိ တသ္မိံ သုတသဒ္ဒော ဧဝ တံ တမတ္ထံ ဝဒတီတိ အနုပသဂ္ဂသ္သ သုတသဒ္ဒသ္သ အတ္ထုဒ္ဓာရေ သဥပသဂ္ဂသ္သ ဂဟဏံ န ဝိရုဇ္ဈတိ။

    Sutanti ayaṃ sutasaddo saupasaggo anupasaggo ca gamanavissutakilinnūpacitānuyogasotaviññeyya sotadvārānusāra viññātādianekatthappabhedo. Kiñcāpi hi upasaggo kiriyaṃ viseseti, jotakabhāvato pana satipi tasmiṃ sutasaddo eva taṃ tamatthaṃ vadatīti anupasaggassa sutasaddassa atthuddhāre saupasaggassa gahaṇaṃ na virujjhati.

    တတ္ထ ‘‘သေနာယ ပသုတော’’တိအာဒီသု ဂစ္ဆန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘သုတဓမ္မသ္သ ပသ္သတော’’တိအာဒီသု (ဥဒာ. ၁၁) ဝိသ္သုတဓမ္မသ္သာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဝသ္သုတာ အဝသ္သုတသ္သာ’’တိအာဒီသု (ပာစိ. ၆၅၇) ကိလေသေန ကိလိန္နာ ကိလိန္နသ္သာတိ အတ္ထော။ ‘‘တုမ္ဟေဟိ ပုညံ ပသုတံ အနပ္ပက’’န္တိအာဒီသု (ခု. ပာ. ၇.၁၂) ဥပစိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ယေ ဈာနပ္ပသုတာ ဓီရာ’’တိအာဒီသု (ဓ. ပ. ၁၈၁) ဈာနာနုယုတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတ’’န္တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၂၄၁) သောတဝိညေယ္ယန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သုတဓရော သုတသန္နိစယော’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၃၃၉) သောတဒ္ဝာရာနုသာရဝိညာတဓရောတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပနသ္သ ‘‘သောတဒ္ဝာရာနုသာရေန ဥပဓာရိတ’’န္တိ ဝာ ‘‘ဥပဓာရဏ’’န္တိ ဝာ အတ္ထော။ မေ-သဒ္ဒသ္သ ဟိ မယာတိ အတ္ထေ သတိ ‘‘ဧဝံ မယာ သုတံ သောတဒ္ဝာရာနုသာရေန ဥပဓာရိတ’’န္တိ ယုဇ္ဇတိ။ မမာတိ အတ္ထေ သတိ ‘‘ဧဝံ မမ သုတံ သောတဒ္ဝာရာနုသာရေန ဥပဓာရဏ’’န္တိ ယုဇ္ဇတိ။

    Tattha ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’tiādīsu (pāci. 657) kilesena kilinnā kilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7.12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānappasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa ‘‘sotadvārānusārena upadhārita’’nti vā ‘‘upadhāraṇa’’nti vā attho. Me-saddassa hi mayāti atthe sati ‘‘evaṃ mayā sutaṃ sotadvārānusārena upadhārita’’nti yujjati. Mamāti atthe sati ‘‘evaṃ mama sutaṃ sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti yujjati.

    ဧဝမေတေသု တီသု ပဒေသု ယသ္မာ သုတသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပယုတ္တေန ဧဝံသဒ္ဒေန သဝနကိရိယာဇောတကေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဧဝန္တိ သောတဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနာဒိသောတဒ္ဝာရိကဝိညာဏာနန္တရံ ဥပ္ပန္နမနောဒ္ဝာရိကဝိညာဏကိစ္စနိဒသ္သနံ။ မေတိ ဝုတ္တဝိညာဏသမင္ဂီပုဂ္ဂလနိဒသ္သနံ။ သဗ္ဗာနိ ဟိ ဝာက္ယာနိ ဧဝကာရတ္ထသဟိတာနိယေဝ အဝဓာရဏဖလတ္တာ တေသံ။ သုတန္တိ အသ္သဝနဘာဝပ္ပဋိက္ခေပတော အနူနာနဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒသ္သနံ။ ယထာ ဟိ သုတံ သုတမေဝာတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ တထာ တံ သမ္မာ သုတံ အနူနဂ္ဂဟဏံ အနဓိကဂ္ဂဟဏံ အဝိပရီတဂ္ဂဟဏဉ္စ ဟောတီတိ။ အထ ဝာ သဒ္ဒန္တရတ္ထာပောဟနဝသေန သဒ္ဒော အတ္ထံ ဝဒတီတိ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ ယသ္မာ သုတန္တိ ဧတသ္သ အသုတံ န ဟောတီတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော, တသ္မာ သုတန္တိ အသ္သဝနဘာဝပ္ပဋိက္ခေပတော အနူနာနဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒသ္သနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧဝံ မေ သုတံ, န မယာ ဣဒံ ဒိဋ္ဌံ, န သယမ္ဘူဉာဏေန သစ္ဆိကတံ, န အညထာ ဝာ ဥပလဒ္ဓံ။ အပိ စ သုတံဝ, တဉ္စ ခော သမ္မဒေဝာတိ။ အဝဓာရဏတ္ထေ ဝာ ဧဝံသဒ္ဒေ အယမတ္ထယောဇနာ, တဒပေက္ခသ္သ သုတသဒ္ဒသ္သ နိယမတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ တဒပေက္ခသ္သ သုတသဒ္ဒသ္သ အသ္သဝနဘာဝပ္ပဋိက္ခေပော အနူနာနဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒသ္သနတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတိ သဝနဟေတုသဝနဝိသေသဝသေနပိ သုတသဒ္ဒသ္သ အတ္ထယောဇနာ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Evametesu tīsu padesu yasmā sutasaddasannidhāne payuttena evaṃsaddena savanakiriyājotakena bhavitabbaṃ, tasmā evanti sotaviññāṇasampaṭicchanādisotadvārikaviññāṇānantaraṃ uppannamanodvārikaviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgīpuggalanidassanaṃ. Sabbāni hi vākyāni evakāratthasahitāniyeva avadhāraṇaphalattā tesaṃ. Sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnānadhikāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Yathā hi sutaṃ sutamevāti vattabbataṃ arahati tathā taṃ sammā sutaṃ anūnaggahaṇaṃ anadhikaggahaṇaṃ aviparītaggahaṇañca hotīti. Atha vā saddantaratthāpohanavasena saddo atthaṃ vadatīti etasmiṃ pakkhe yasmā sutanti etassa asutaṃ na hotīti ayamattho vutto, tasmā sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnānadhikāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – evaṃ me sutaṃ, na mayā idaṃ diṭṭhaṃ, na sayambhūñāṇena sacchikataṃ, na aññathā vā upaladdhaṃ. Api ca sutaṃva, tañca kho sammadevāti. Avadhāraṇatthe vā evaṃsadde ayamatthayojanā, tadapekkhassa sutasaddassa niyamattho sambhavatīti tadapekkhassa sutasaddassa assavanabhāvappaṭikkhepo anūnānadhikāviparītaggahaṇanidassanatā ca veditabbā. Iti savanahetusavanavisesavasenapi sutasaddassa atthayojanā katāti daṭṭhabbaṃ.

    တထာ ဧဝန္တိ တသ္သာ သောတဒ္ဝာရာနုသာရေန ပဝတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ နာနတ္ထဗ္ယဉ္ဇနဂ္ဂဟဏတော နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိဘာဝပ္ပကာသနံ အာကာရတ္ထော ဧဝံသဒ္ဒောတိ ကရိတ္ဝာ။ မေတိ အတ္တပ္ပကာသနံ။ သုတန္တိ ဓမ္မပ္ပကာသနံ ယထာဝုတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ ပရိယတ္တိဓမ္မာရမ္မဏတ္တာ။ အယဉ္ဟေတ္ထ သင္ခေပော – နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ ကရဏဘူတာယ မယာ န အညံ ကတံ, ဣဒံ ပန ကတံ, အယံ ဓမ္မော သုတောတိ။

    Tathā evanti tassā sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānatthabyañjanaggahaṇato nānappakārena ārammaṇe pavattibhāvappakāsanaṃ ākārattho evaṃsaddoti karitvā. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ yathāvuttāya viññāṇavīthiyā pariyattidhammārammaṇattā. Ayañhettha saṅkhepo – nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā karaṇabhūtāya mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo sutoti.

    တထာ ဧဝန္တိ နိဒသ္သိတဗ္ဗပ္ပကာသနံ နိဒသ္သနတ္ထော ဧဝံသဒ္ဒောတိ ကတ္ဝာ နိဒသ္သေတဗ္ဗသ္သ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဘာဝတော။ တသ္မာ ဧဝံသဒ္ဒေန သကလမ္ပိ သုတ္တံ ပစ္စာမဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မေတိ ပုဂ္ဂလပ္ပကာသနံ။ သုတန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စပ္ပကာသနံ။ သုတသဒ္ဒေန ဟိ လဗ္ဘမာနာ သဝနကိရိယာ သဝနဝိညာဏပ္ပဗန္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓာ, တတ္ထ စ ပုဂ္ဂလဝောဟာရော, န စ ပုဂ္ဂလဝောဟာရရဟိတေ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ သဝနကိရိယာ လဗ္ဘတိ။ တသ္သာယံ သင္ခေပတ္ထော – ယံ သုတ္တံ နိဒ္ဒိသိသ္သာမိ, တံ မယာ ဧဝံ သုတန္တိ။

    Tathā evanti nidassitabbappakāsanaṃ nidassanattho evaṃsaddoti katvā nidassetabbassa niddisitabbabhāvato. Tasmā evaṃsaddena sakalampi suttaṃ paccāmaṭṭhanti veditabbaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Sutasaddena hi labbhamānā savanakiriyā savanaviññāṇappabandhappaṭibaddhā, tattha ca puggalavohāro, na ca puggalavohārarahite dhammappabandhe savanakiriyā labbhati. Tassāyaṃ saṅkhepattho – yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā evaṃ sutanti.

    တထာ ဧဝန္တိ ယသ္သ စိတ္တသန္တာနသ္သ နာနာရမ္မဏပ္ပဝတ္တိယာ နာနတ္ထဗ္ယဉ္ဇနဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ, တသ္သ နာနာကာရနိဒ္ဒေသော အာကာရတ္ထော ဧဝ ဧဝံသဒ္ဒောတိ ကတ္ဝာ။ ဧဝန္တိ ဟိ အယမာကာရပညတ္တိ ဓမ္မာနံ တံ တံ ပဝတ္တိအာကာရံ ဥပာဒာယ ပညပေတဗ္ဗသဘာဝတ္တာ။ မေတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ သုတန္တိ ဝိသယနိဒ္ဒေသော, သောတဗ္ဗော ဟိ ဓမ္မော သဝနကိရိယာကတ္တုပုဂ္ဂလသ္သ သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ နာနပ္ပကာရေန ပဝတ္တေန စိတ္တသန္တာနေန တံသမင္ဂိနော ကတ္တု ဝိသယေ ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာနံ ဒသ္သိတံ ဟောတိ။

    Tathā evanti yassa cittasantānassa nānārammaṇappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso ākārattho eva evaṃsaddoti katvā. Evanti hi ayamākārapaññatti dhammānaṃ taṃ taṃ pavattiākāraṃ upādāya paññapetabbasabhāvattā. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso, sotabbo hi dhammo savanakiriyākattupuggalassa savanakiriyāvasena pavattiṭṭhānaṃ hoti. Ettāvatā nānappakārena pavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattu visaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ dassitaṃ hoti.

    အထ ဝာ ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော, သုတာနဉ္ဟိ ဓမ္မာနံ ဂဟိတာကာရသ္သ နိဒသ္သနသ္သ အဝဓာရဏသ္သ ဝာ ပကာသနသဘာဝေန ဧဝံသဒ္ဒေန တဒာကာရာဒိဓာရဏသ္သ ပုဂ္ဂလဝောဟာရုပာဒာနဓမ္မဗ္ယာပာရဘာဝတော ပုဂ္ဂလကိစ္စံနာမ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတီတိ။ သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော, ပုဂ္ဂလဝာဒိနောပိ ဟိ သဝနကိရိယာ ဝိညာဏနိရပေက္ခာ န ဟောတီတိ။ မေတိ ဥဘယကိစ္စယုတ္တပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော။ မေတိ ဟိ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဧကန္တေနေဝ သတ္တဝိသေသဝိသယာ ဝိညာဏကိစ္စဉ္စ တတ္ထေဝ သမောဒဟိတဗ္ဗန္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ သင္ခေပော – မယာ သဝနကိစ္စဝိညာဏသမင္ဂိနာ ပုဂ္ဂလေန ဝိညာဏဝသေန လဒ္ဓသဝနကိစ္စဝောဟာရေန သုတန္တိ။

    Atha vā evanti puggalakiccaniddeso, sutānañhi dhammānaṃ gahitākārassa nidassanassa avadhāraṇassa vā pakāsanasabhāvena evaṃsaddena tadākārādidhāraṇassa puggalavohārupādānadhammabyāpārabhāvato puggalakiccaṃnāma niddiṭṭhaṃ hotīti. Sutanti viññāṇakiccaniddeso, puggalavādinopi hi savanakiriyā viññāṇanirapekkhā na hotīti. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Meti hi saddappavatti ekanteneva sattavisesavisayā viññāṇakiccañca tattheva samodahitabbanti. Ayaṃ panettha saṅkhepo – mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhasavanakiccavohārena sutanti.

    တထာ ဧဝန္တိ စ မေတိ စ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ။ သဗ္ဗသ္သ ဟိ သဒ္ဒာဓိဂမနီယသ္သ အတ္ထသ္သ ပညတ္တိမုခေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ သဗ္ဗပညတ္တီနဉ္စ ဝိဇ္ဇမာနာဒီသု ဆသု ပညတ္တီသု အဝရောဓော, တသ္မာ ယော မာယာမရီစိအာဒယော ဝိယ အဘူတတ္ထော အနုသ္သဝာဒီဟိ ဂဟေတဗ္ဗော ဝိယ အနုတ္တမတ္ထောပိ န ဟောတိ။ သော ရူပသဒ္ဒာဒိကော ရုပ္ပနာနုဘဝနာဒိကော စ ပရမတ္ထသဘာဝော သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန ဝိဇ္ဇတိ။ ယော ပန ဧဝန္တိ စ မေတိ စ ဝုစ္စမာနော အာကာရတ္ထော, သော အပရမတ္ထသဘာဝော သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အနုပလဗ္ဘမာနော အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ နာမ။ တသ္မာ ကိဉ္ဟေတ္ထ တံ ပရမတ္ထတော အတ္ထိ, ယံ ဧဝန္တိ ဝာ မေတိ ဝာ နိဒ္ဒေသံ လဘေထ? သုတန္တိ ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ, ယဉ္ဟိ တံ ဧတ္ထ သောတေန ဥပလဒ္ဓံ, တံ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနန္တိ။

    Tathā evanti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Sabbassa hi saddādhigamanīyassa atthassa paññattimukheneva paṭipajjitabbattā sabbapaññattīnañca vijjamānādīsu chasu paññattīsu avarodho, tasmā yo māyāmarīciādayo viya abhūtattho anussavādīhi gahetabbo viya anuttamatthopi na hoti. So rūpasaddādiko ruppanānubhavanādiko ca paramatthasabhāvo saccikaṭṭhaparamatthavasena vijjati. Yo pana evanti ca meti ca vuccamāno ākārattho, so aparamatthasabhāvo saccikaṭṭhaparamatthavasena anupalabbhamāno avijjamānapaññatti nāma. Tasmā kiñhettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ evanti vā meti vā niddesaṃ labhetha? Sutanti vijjamānapaññatti, yañhi taṃ ettha sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti.

    တထာ ဧဝန္တိ သောတပထမာဂတေ ဓမ္မေ ဥပာဒာယ တေသံ ဥပဓာရိတာကာရာဒီနံ ပစ္စာမသနဝသေန။ မေတိ သသန္တတိပရိယာပန္နေ ခန္ဓေ ကရဏာဒိဝိသေသဝိသိဋ္ဌေ ဥပာဒာယ ဝတ္တဗ္ဗတော ဥပာဒာပညတ္တိ။ သုတန္တိ ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗတော ဥပနိဓာပညတ္တိ။ ဒိဋ္ဌာဒိသဘာဝရဟိတေ သဒ္ဒာယတနေ ပဝတ္တမာနောပိ သုတဝောဟာရော ဒုတိယံ တတိယန္တိအာဒိကော ဝိယ ပဌမာဒီနိ, ဒိဋ္ဌမုတဝိညာတေ အပေက္ခိတ္ဝာ သုတန္တိ ဝိညေယ္ယတ္တာ ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗော ဟောတိ။ အသုတံ န ဟောတီတိ ဟိ သုတန္တိ ပကာသိတောယမတ္ထောတိ။

    Tathā evanti sotapathamāgate dhamme upādāya tesaṃ upadhāritākārādīnaṃ paccāmasanavasena. Meti sasantatipariyāpanne khandhe karaṇādivisesavisiṭṭhe upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti. Diṭṭhādisabhāvarahite saddāyatane pavattamānopi sutavohāro dutiyaṃ tatiyantiādiko viya paṭhamādīni, diṭṭhamutaviññāte apekkhitvā sutanti viññeyyattā diṭṭhādīni upanidhāya vattabbo hoti. Asutaṃ na hotīti hi sutanti pakāsitoyamatthoti.

    ဧတ္ထ စ ဧဝန္တိဝစနေန အသမ္မောဟံ ဒီပေတိ။ ပဋိဝိဒ္ဓာ ဟိ အတ္တနာ သုတသ္သ ပကာရဝိသေသာ ဧဝန္တိ ဣဓ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပစ္စာမဋ္ဌာ, တေနသ္သ အသမ္မောဟော ဒီပိတော ဟောတိ။ န ဟိ သမ္မူဠ္ဟော နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓသမတ္ထော ဟောတိ, ပစ္စယာကာရဝသေန နာနပ္ပကာရာ ဒုပ္ပဋိဝိဒ္ဓာ စ သုတ္တန္တာတိ ဒီပိတန္တိ။ သုတန္တိဝစနေန သုတသ္သ အသမ္မောသံ ဒီပေတိ, သုတာကာရသ္သ ယာထာဝတော ဒသ္သိယမာနတ္တာ။ ယသ္သ ဟိ သုတံ သမ္မုဋ္ဌံ ဟောတိ, န သော ကာလန္တရေ မယာ သုတန္တိ ပဋိဇာနာတိ။ ဣစ္စသ္သ အသမ္မောဟေန ပညာသိဒ္ဓိ, သမ္မောဟာဘာဝေန ပညာယ ဧဝ ဝာ သဝနကာလသမ္ဘူတာယ တဒုတ္တရိကာလပညာသိဒ္ဓိ, တထာ အသမ္မောသေန သတိသိဒ္ဓိ။ တတ္ထ ပညာပုဗ္ဗင္ဂမာယ သတိယာ ဗ္ယဉ္ဇနာဝဓာရဏသမတ္ထတာ။ ဗ္ယဉ္ဇနာနဉ္ဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အာကာရော နာတိဂမ္ဘီရော, ယထာသုတံ ဓာရဏမေဝ တတ္ထ ကရဏီယန္တိ သတိယာ ဗ္ယာပာရော အဓိကော, ပညာ တတ္ထ ဂုဏီဘူတာ ဟောတိ ပညာယ ပုဗ္ဗင္ဂမာတိ ကတ္ဝာ။ သတိပုဗ္ဗင္ဂမာယ ပညာယ အတ္ထပ္ပဋိဝေဓသမတ္ထတာ။ အတ္ထသ္သ ဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အာကာရော ဂမ္ဘီရောတိ ပညာယ ဗ္ယာပာရော အဓိကော, သတိ တတ္ထ ဂုဏီဘူတာယေဝာတိ သတိယာ ပုဗ္ဗင္ဂမာယာတိ ကတ္ဝာ။ တဒုဘယသမတ္ထတာယောဂေန အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနသမ္ပန္နသ္သ ဓမ္မကောသသ္သ အနုပာလနသမတ္ထတာယ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကတ္တသိဒ္ဓိ။

    Ettha ca evantivacanena asammohaṃ dīpeti. Paṭividdhā hi attanā sutassa pakāravisesā evanti idha āyasmatā ānandena paccāmaṭṭhā, tenassa asammoho dīpito hoti. Na hi sammūḷho nānappakārapaṭivedhasamattho hoti, paccayākāravasena nānappakārā duppaṭividdhā ca suttantāti dīpitanti. Sutantivacanena sutassa asammosaṃ dīpeti, sutākārassa yāthāvato dassiyamānattā. Yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti, na so kālantare mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena paññāsiddhi, sammohābhāvena paññāya eva vā savanakālasambhūtāya taduttarikālapaññāsiddhi, tathā asammosena satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā. Byañjanānañhi paṭivijjhitabbo ākāro nātigambhīro, yathāsutaṃ dhāraṇameva tattha karaṇīyanti satiyā byāpāro adhiko, paññā tattha guṇībhūtā hoti paññāya pubbaṅgamāti katvā. Satipubbaṅgamāya paññāya atthappaṭivedhasamatthatā. Atthassa hi paṭivijjhitabbo ākāro gambhīroti paññāya byāpāro adhiko, sati tattha guṇībhūtāyevāti satiyā pubbaṅgamāyāti katvā. Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthatāya dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.

    အပရော နယော – ဧဝန္တိဝစနေန ယောနိသောမနသိကာရံ ဒီပေတိ, တေန စ ဝုစ္စမာနာနံ အာကာရနိဒသ္သနာဝဓာရဏတ္ထာနံ ဥပရိ ဝက္ခမာနာနံ နာနပ္ပကာရပ္ပဋိဝေဓဇောတကာနံ အဝိပရီတသိဒ္ဓိ ဓမ္မဝိသယတ္တာ။ န ဟိ အယောနိသော မနသိကရောတော နာနပ္ပကာရပ္ပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ။ သုတန္တိဝစနေန အဝိက္ခေပံ ဒီပေတိ, ‘‘ပဌမဗောဓိသုတ္တံ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိပုစ္ဆာဝသေန ပကရဏပတ္တသ္သ ဝက္ခမာနသ္သ သုတ္တသ္သ သဝနံ သမာဓာနမန္တရေန န သမ္ဘဝတိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တသ္သ သဝနာဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပုဂ္ဂလော သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနောပိ ‘‘န မယာ သုတံ, ပုန ဘဏထာ’’တိ ဘဏတိ။ ယောနိသောမနသိကာရေန စေတ္ထ အတ္တသမ္မာပဏိဓိံ ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတံ သာဓေတိ သမ္မာ အပ္ပဏိဟိတတ္တသ္သ ပုဗ္ဗေ အကတပုညသ္သ ဝာ တဒဘာဝတော။ အဝိက္ခေပေန သဒ္ဓမ္မသ္သဝနံ သပ္ပုရိသူပနိသ္သယဉ္စ သာဓေတိ အသ္သုတဝတော သပ္ပုရိသူပနိသ္သယဝိရဟိတသ္သ စ တဒဘာဝတော။ န ဟိ ဝိက္ခိတ္တော သောတုံ သက္ကောတိ, န စ သပ္ပုရိသေ အနုပနိသ္သယမာနသ္သ သဝနံ အတ္ထီတိ။

    Aparo nayo – evantivacanena yonisomanasikāraṃ dīpeti, tena ca vuccamānānaṃ ākāranidassanāvadhāraṇatthānaṃ upari vakkhamānānaṃ nānappakārappaṭivedhajotakānaṃ aviparītasiddhi dhammavisayattā. Na hi ayoniso manasikaroto nānappakārappaṭivedho sambhavati. Sutantivacanena avikkhepaṃ dīpeti, ‘‘paṭhamabodhisuttaṃ kattha bhāsita’’ntiādipucchāvasena pakaraṇapattassa vakkhamānassa suttassa savanaṃ samādhānamantarena na sambhavati vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇathā’’ti bhaṇati. Yonisomanasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbe ca katapuññataṃ sādheti sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti assutavato sappurisūpanissayavirahitassa ca tadabhāvato. Na hi vikkhitto sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupanissayamānassa savanaṃ atthīti.

    အပရော နယော – ‘‘ယသ္သ စိတ္တသန္တာနသ္သ နာနပ္ပကာရပ္ပဝတ္တိယာ နာနတ္ထဗ္ယဉ္ဇနဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ, တသ္သ နာနာကာရနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ စ သော ဘဂဝတော ဝစနသ္သ အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနပ္ပဘေဒပရိစ္ဆေဒဝသေန သကလသာသနသမ္ပတ္တိဩဂာဟနေန နိရဝသေသံ ပရဟိတပာရိပူရီကရဏဘူတော ဧဝံ ဘဒ္ဒကော အာကာရော န သမ္မာ အပ္ပဏိဟိတတ္တသ္သ ပုဗ္ဗေ အကတပုညသ္သ ဝာ ဟောတိ။ တသ္မာ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ဘဒ္ဒကေန အာကာရေန ပစ္ဆိမစက္ကဒ္ဝယသမ္ပတ္တိမတ္တနော ဒီပေတိ, သုတန္တိ သဝနယောဂေန ပုရိမစက္ကဒ္ဝယသမ္ပတ္တိံ။ န ဟိ အပ္ပတိရူပေ ဒေသေ ဝသတော သပ္ပုရိသူပနိသ္သယဝိရဟိတသ္သ စ သဝနံ အတ္ထိ။ ဣစ္စသ္သ ပစ္ဆိမစက္ကဒ္ဝယသိဒ္ဓိယာ အာသယသုဒ္ဓိ သိဒ္ဓာ ဟောတိ။ သမ္မာ ပဏိဟိတစိတ္တော ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညော ဝိသုဒ္ဓာသယော ဟောတိ တဒသုဒ္ဓိဟေတူနံ ကိလေသာနံ ဒူရီဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာ ပဏိဟိတံ စိတ္တံ, သေယ္ယသော နံ တတော ကရေ’’တိ (ဓ. ပ. ၄၃) ‘‘ကတပုညောသိ တ္ဝံ, အာနန္ဒ, ပဓာနမနုယုဉ္ဇ, ခိပ္ပံ ဟောဟိသိ အနာသဝော’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၀၇) စ။ ပုရိမစက္ကဒ္ဝယသိဒ္ဓိယာ ပယောဂသုဒ္ဓိ။ ပတိရူပဒေသဝာသေန ဟိ သပ္ပုရိသူပနိသ္သယေန စ သာဓူနံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနေန ပရိသုဒ္ဓပ္ပယောဂော ဟောတိ။ တာယ စ အာသယသုဒ္ဓိယာ အဓိဂမဗ္ယတ္တိသိဒ္ဓိ, ပုဗ္ဗေယေဝ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိသံကိလေသာနံ ဝိသောဓိတတ္တာ ပယောဂသုဒ္ဓိယာ အာဂမဗ္ယတ္တိသိဒ္ဓိ။ သုပရိသုဒ္ဓကာယဝစီပယောဂော ဟိ ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝတော အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပရိယတ္တိယံ ဝိသာရဒော ဟောတိ။ ဣတိ ပယောဂာသယသုဒ္ဓသ္သ အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နသ္သ ဝစနံ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဝိယ သူရိယသ္သ ဥဒယတော ယောနိသောမနသိကာရော ဝိယ စ ကုသလကမ္မသ္သ အရဟတိ ဘဂဝတော ဝစနသ္သ ပုဗ္ဗင္ဂမံ ဘဝိတုန္တိ ဌာနေ နိဒာနံ ဌပေန္တော ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိမာဟ။

    Aparo nayo – ‘‘yassa cittasantānassa nānappakārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso’’ti vuttaṃ. Yasmā ca so bhagavato vacanassa atthabyañjanappabhedaparicchedavasena sakalasāsanasampattiogāhanena niravasesaṃ parahitapāripūrīkaraṇabhūto evaṃ bhaddako ākāro na sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā hoti. Tasmā evanti iminā bhaddakena ākārena pacchimacakkadvayasampattimattano dīpeti, sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpe dese vasato sappurisūpanissayavirahitassa ca savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti. Sammā paṇihitacitto pubbe ca katapuñño visuddhāsayo hoti tadasuddhihetūnaṃ kilesānaṃ dūrībhāvato. Tathā hi vuttaṃ ‘‘sammā paṇihitaṃ cittaṃ, seyyaso naṃ tato kare’’ti (dha. pa. 43) ‘‘katapuññosi tvaṃ, ānanda, padhānamanuyuñja, khippaṃ hohisi anāsavo’’ti (dī. ni. 2.207) ca. Purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi. Patirūpadesavāsena hi sappurisūpanissayena ca sādhūnaṃ diṭṭhānugatiāpajjanena parisuddhappayogo hoti. Tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, pubbeyeva taṇhādiṭṭhisaṃkilesānaṃ visodhitattā payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Suparisuddhakāyavacīpayogo hi vippaṭisārābhāvato avikkhittacitto pariyattiyaṃ visārado hoti. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggamanaṃ viya sūriyassa udayato yonisomanasikāro viya ca kusalakammassa arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento evaṃ me sutantiādimāha.

    အပရော နယော – ဧဝန္တိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ နာနပ္ပကာရပ္ပဋိဝေဓဒီပကေန ဝစနေန အတ္တနော အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝံ ဒီပေတိ။ သုတန္တိ ဣမိနာ ဧဝံသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဝက္ခမာနာပေက္ခာယ ဝာ သောတဗ္ဗဘေဒပ္ပဋိဝေဓဒီပကေန ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဧဝန္တိ စ ဣဒံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောနိသောမနသိကာရဒီပကဝစနံ ဘာသမာနော ‘‘ဧတေ ဓမ္မာ မယာ မနသာနုပေက္ခိတာ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓာ’’တိ ဒီပေတိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မော ဟိ ‘‘ဣဓ သီလံ ကထိတံ, ဣဓ သမာဓိ, ဣဓ ပညာ, ဧတ္တကာ ဧတ္ထ အနုသန္ဓိယော’’တိအာဒိနာ နယေန မနသာ အနုပေက္ခိတော အနုသ္သဝာကာရပရိဝိတက္ကသဟိတာယ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိဘူတာယ ဉာတပရိညာသင္ခာတာယ ဝာ ဒိဋ္ဌိယာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တရူပာရူပဓမ္မေ ‘‘ဣတိ ရူပံ, ဧတ္တကံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထပေတ္ဝာ ပဋိဝိဒ္ဓော အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ဟိတသုခာဝဟော ဟောတီတိ။ သုတန္တိ ဣဒံ သဝနယောဂဒီပကဝစနံ ဘာသမာနော ‘‘ဗဟူ မယာ ဓမ္မာ သုတာ ဓာတာ ဝစသာ ပရိစိတာ’’တိ ဒီပေတိ။ သောတာဝဓာနပ္ပဋိဗဒ္ဓာ ဟိ ပရိယတ္တိဓမ္မသ္သ သဝနဓာရဏပရိစယာ။ တဒုဘယေနပိ ဓမ္မသ္သ သ္ဝာက္ခာတဘာဝေန, အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနပာရိပူရိံ ဒီပေန္တော သဝနေ အာဒရံ ဇနေတိ။ အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏဉ္ဟိ ဓမ္မံ အာဒရေန အသ္သုဏန္တော မဟတာ ဟိတာ ပရိဗာဟိရော ဟောတီတိ အာဒရံ ဇနေတ္ဝာ သက္ကစ္စံ ဓမ္မော သောတဗ္ဗော။

    Aparo nayo – evanti iminā pubbe vuttanayeneva nānappakārappaṭivedhadīpakena vacanena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā evaṃsaddasannidhānato vakkhamānāpekkhāya vā sotabbabhedappaṭivedhadīpakena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Evanti ca idaṃ vuttanayeneva yonisomanasikāradīpakavacanaṃ bhāsamāno ‘‘ete dhammā mayā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. Pariyattidhammo hi ‘‘idha sīlaṃ kathitaṃ, idha samādhi, idha paññā, ettakā ettha anusandhiyo’’tiādinā nayena manasā anupekkhito anussavākāraparivitakkasahitāya dhammanijjhānakkhantibhūtāya ñātapariññāsaṅkhātāya vā diṭṭhiyā tattha tattha vuttarūpārūpadhamme ‘‘iti rūpaṃ, ettakaṃ rūpa’’ntiādinā nayena suṭṭhu vavatthapetvā paṭividdho attano ca paresañca hitasukhāvaho hotīti. Sutanti idaṃ savanayogadīpakavacanaṃ bhāsamāno ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Sotāvadhānappaṭibaddhā hi pariyattidhammassa savanadhāraṇaparicayā. Tadubhayenapi dhammassa svākkhātabhāvena, atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇañhi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabbo.

    ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဣမိနာ ပန သကလေန ဝစနေန အာယသ္မာ အာနန္ဒော တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မံ အတ္တနော အဒဟန္တော အသပ္ပုရိသဘူမိံ အတိက္ကမတိ, သာဝကတ္တံ ပဋိဇာနန္တော သပ္ပုရိသဘူမိံ ဩက္ကမတိ။ တထာ အသဒ္ဓမ္မာ စိတ္တံ ဝုဋ္ဌာပေတိ, သဒ္ဓမ္မေ စိတ္တံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ‘‘ကေဝလံ သုတမေဝေတံ မယာ, တသ္သေဝ ပန ဘဂဝတော ဝစန’’န္တိ ဒီပေန္တော အတ္တာနံ ပရိမောစေတိ, သတ္ထာရံ အပဒိသတိ, ဇိနဝစနံ အပ္ပေတိ, ဓမ္မနေတ္တိံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။

    ‘‘Evaṃme suta’’nti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā, tasseva pana bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti, satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.

    အပိစ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ အတ္တနာ ဥပ္ပာဒိတဘာဝံ အပ္ပဋိဇာနန္တော ပုရိမသ္သဝနံ ဝိဝရန္တော ‘‘သမ္မုခာ ပဋိဂ္ဂဟိတမိဒံ မယာ တသ္သ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒသ္သ ဒသဗလဓရသ္သ အာသဘဋ္ဌာနဋ္ဌာယိနော သီဟနာဒနာဒိနော သဗ္ဗသတ္တုတ္တမသ္သ ဓမ္မိသ္သရသ္သ ဓမ္မရာဇသ္သ ဓမ္မာဓိပတိနော ဓမ္မဒီပသ္သ ဓမ္မသရဏသ္သ သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ, န ဧတ္ထ အတ္ထေ ဝာ ဓမ္မေ ဝာ ပဒေ ဝာ ဗ္ယဉ္ဇနေ ဝာ ကင္ခာ ဝာ ဝိမတိ ဝာ ကတ္တဗ္ဗာ’’တိ သဗ္ဗဒေဝမနုသ္သာနံ ဣမသ္မိံ ဓမ္မေ အသ္သဒ္ဓိယံ ဝိနာသေတိ, သဒ္ဓာသမ္ပဒံ ဥပ္ပာဒေတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

    Apica ‘‘evaṃ me suta’’nti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimassavanaṃ vivaranto ‘‘sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa, na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kattabbā’’ti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhamme assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādeti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘ဝိနာသယတိ အသ္သဒ္ဓံ၊ သဒ္ဓံ ဝဍ္ဎေတိ သာသနေ။

    ‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;

    ဧဝံ မေ သုတမိစ္စေဝံ၊ ဝဒံ ဂောတမသာဝကော’’တိ။

    Evaṃ me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.

    ဧကန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော။ အယဉ္ဟိ ဧကသဒ္ဒော အညသေဋ္ဌာသဟာယသင္ခ္ယာဒီသု ဒိသ္သတိ။ တထာ ဟိ အယံ ‘‘သသ္သတော အတ္တာ စ လောကော စ, ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၃.၂၇; ဥဒာ. ၅၅) အညေ ဒိသ္သတိ။ ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိအာဒီသု (ပာရာ. ၁၁; ဒီ. နိ. ၁.၂၂၈) သေဋ္ဌေ။ ‘‘ဧကော ဝူပကဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (စူဠဝ. ၄၄၅; ဒီ. နိ. ၁.၄၀၅) အသဟာယေ။ ‘‘ဧကောဝ ခော, ဘိက္ခဝေ, ခဏော စ သမယော စ ဗ္ရဟ္မစရိယဝာသာယာ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၈.၂၉) သင္ခ္ယာယံ, ဣဓာပိ သင္ခ္ယာယမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဧကန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော’’တိ။

    Ekanti gaṇanaparicchedaniddeso. Ayañhi ekasaddo aññaseṭṭhāsahāyasaṅkhyādīsu dissati. Tathā hi ayaṃ ‘‘sassato attā ca loko ca, idameva saccaṃ moghamaññanti ittheke abhivadantī’’tiādīsu (ma. ni. 3.27; udā. 55) aññe dissati. ‘‘Cetaso ekodibhāva’’ntiādīsu (pārā. 11; dī. ni. 1.228) seṭṭhe. ‘‘Eko vūpakaṭṭho’’tiādīsu (cūḷava. 445; dī. ni. 1.405) asahāye. ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu (a. ni. 8.29) saṅkhyāyaṃ, idhāpi saṅkhyāyameva daṭṭhabbo. Tena vuttaṃ – ‘‘ekanti gaṇanaparicchedaniddeso’’ti.

    သမယန္တိ ပရိစ္ဆိန္နနိဒ္ဒေသော။ ဧကံ သမယန္တိ အနိယမိတပရိဒီပနံ။ တတ္ထ သမယသဒ္ဒော –

    Samayanti paricchinnaniddeso. Ekaṃ samayanti aniyamitaparidīpanaṃ. Tattha samayasaddo –

    ‘‘သမဝာယေ ခဏေ ကာလေ၊ သမူဟေ ဟေတုဒိဋ္ဌိသု။

    ‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;

    ပဋိလာဘေ ပဟာနေ စ၊ ပဋိဝေဓေ စ ဒိသ္သတိ’’။

    Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati’’.

    တထာ ဟိသ္သ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ သ္ဝေပိ ဥပသင္ကမေယ္ယာမ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ဥပာဒာယာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ. နိ. ၁.၄၄၇) သမဝာယော အတ္ထော, ယုတ္တကာလဉ္စ ပစ္စယသာမဂ္ဂိဉ္စ လဘိတ္ဝာတိ ဟိ အဓိပ္ပာယော, တသ္မာ ပစ္စယသမဝာယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော ။ ‘‘ဧကောဝ ခော, ဘိက္ခဝေ, ခဏော စ သမယော စ ဗ္ရဟ္မစရိယဝာသာယာ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၈.၂၉) ခဏော, ဩကာသောတိ အတ္ထော။ တထာဂတုပ္ပာဒာဒိကော ဟိ မဂ္ဂဗ္ရဟ္မစရိယသ္သ ဩကာသော တပ္ပစ္စယပ္ပဋိလာဘဟေတုတ္တာ, ခဏော ဧဝ စ သမယော, ယော ခဏောတိ စ သမယောတိ စ ဝုစ္စတိ, သော ဧကော ယေဝာတိ ဟိ အတ္ထော။ ‘‘ဥဏ္ဟသမယော ပရိဠာဟသမယော’’တိအာဒီသု (ပာစိ. ၃၅၈) ကာလော။ ‘‘မဟာသမယော ပဝနသ္မိ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၂.၃၃၂) သမူဟော။ မဟာသမယောတိ ဟိ ဘိက္ခူနံ ဒေဝတာနဉ္စ မဟာသန္နိပာတောတိ အတ္ထော။ ‘‘သမယောပိ ခော တေ, ဘဒ္ဒာလိ, အပ္ပဋိဝိဒ္ဓော အဟောသိ, ဘဂဝာ ခော သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ, ဘဂဝာပိ မံ ဇာနိသ္သတိ ‘ဘဒ္ဒာလိ နာမ ဘိက္ခု သတ္ထုသာသနေ သိက္ခာယ န ပရိပူရကာရီ’တိ, အယမ္ပိ ခော တေ, ဘဒ္ဒာလိ, သမယော အပ္ပဋိဝိဒ္ဓော အဟောသီ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၂.၁၃၅) ဟေတု။ သိက္ခာပဒသ္သ ကာရဏဉ္ဟိ ဣဓ သမယောတိ အဓိပ္ပေတံ။ ‘‘တေန ခော ပန သမယေန ဥဂ္ဂာဟမာနော ပရိဗ္ဗာဇကော သမဏမုဏ္ဍိကာပုတ္တော သမယပ္ပဝာဒကေ တိန္ဒုကာစီရေ ဧကသာလကေ မလ္လိကာယ အာရာမေ ပဋိဝသတီ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၂.၂၆၀) ဒိဋ္ဌိ။ တတ္ထ ဟိ နိသိန္နာ တိတ္ထိယာ အတ္တနော အတ္တနော ဒိဋ္ဌိသင္ခာတံ သမယံ ပဝဒန္တီတိ သော ပရိဗ္ဗာဇကာရာမော ‘‘သမယပ္ပဝာဒကော’’တိ ဝုစ္စတိ။

    Tathā hissa ‘‘appeva nāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca upādāyā’’ti evamādīsu (dī. ni. 1.447) samavāyo attho, yuttakālañca paccayasāmaggiñca labhitvāti hi adhippāyo, tasmā paccayasamavāyoti veditabbo . ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu (a. ni. 8.29) khaṇo, okāsoti attho. Tathāgatuppādādiko hi maggabrahmacariyassa okāso tappaccayappaṭilābhahetuttā, khaṇo eva ca samayo, yo khaṇoti ca samayoti ca vuccati, so eko yevāti hi attho. ‘‘Uṇhasamayo pariḷāhasamayo’’tiādīsu (pāci. 358) kālo. ‘‘Mahāsamayo pavanasmi’’ntiādīsu (dī. ni. 2.332) samūho. Mahāsamayoti hi bhikkhūnaṃ devatānañca mahāsannipātoti attho. ‘‘Samayopi kho te, bhaddāli, appaṭividdho ahosi, bhagavā kho sāvatthiyaṃ viharati, bhagavāpi maṃ jānissati ‘bhaddāli nāma bhikkhu satthusāsane sikkhāya na paripūrakārī’ti, ayampi kho te, bhaddāli, samayo appaṭividdho ahosī’’tiādīsu (ma. ni. 2.135) hetu. Sikkhāpadassa kāraṇañhi idha samayoti adhippetaṃ. ‘‘Tena kho pana samayena uggāhamāno paribbājako samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme paṭivasatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.260) diṭṭhi. Tattha hi nisinnā titthiyā attano attano diṭṭhisaṅkhātaṃ samayaṃ pavadantīti so paribbājakārāmo ‘‘samayappavādako’’ti vuccati.

    ‘‘ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေ စ ယော အတ္ထော၊ ယော စတ္ထော သမ္ပရာယိကော။

    ‘‘Diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko;

    အတ္ထာဘိသမယာ ဓီရော၊ ပဏ္ဍိတောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (သံ. နိ. ၁.၁၂၉) –

    Atthābhisamayā dhīro, paṇḍitoti pavuccatī’’ti. (saṃ. ni. 1.129) –

    အာဒီသု ပဋိလာဘော။ အတ္ထာဘိသမယာတိ ဟိ အတ္ထသ္သ အဓိဂမာတိ အတ္ထော။ ‘‘သမ္မာ မာနာဘိသမယာ အန္တမကာသိ ဒုက္ခသ္သာ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၂၈) ပဟာနံ။ အဓိကရဏံ သမယံ ဝူပသမနံ အပဂမောတိ အဘိသမယော ပဟာနံ။ ‘‘ဒုက္ခသ္သ ပီဠနဋ္ဌော သင္ခတဋ္ဌော သန္တာပဋ္ဌော ဝိပရိဏာမဋ္ဌော အဘိသမယဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ပဋိ. မ. ၂.၈) ပဋိဝေဓော ။ ပဋိဝေဓောတိ ဟိ အဘိသမေတဗ္ဗတော အဘိသမယော, အဘိသမယောဝ အတ္ထော အဘိသမယဋ္ဌောတိ ပီဠနာဒီနိ အဘိသမေတဗ္ဗဘာဝေန ဧကီဘာဝံ ဥပနေတ္ဝာ ဝုတ္တာနိ, အဘိသမယသ္သ ဝာ ပဋိဝေဓသ္သ ဝိသယဘူတော အတ္ထော အဘိသမယဋ္ဌောတိ တာနေဝ တထာ ဧကန္တေန ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ပီဠနံ ဒုက္ခသစ္စသ္သ တံသမင္ဂိနော ဟိံသနံ အဝိပ္ဖာရိကတာကရဏံ။ သန္တာပော ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန သန္တပ္ပနံ ပရိဒဟနံ။

    Ādīsu paṭilābho. Atthābhisamayāti hi atthassa adhigamāti attho. ‘‘Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassā’’tiādīsu (ma. ni. 1.28) pahānaṃ. Adhikaraṇaṃ samayaṃ vūpasamanaṃ apagamoti abhisamayo pahānaṃ. ‘‘Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 2.8) paṭivedho . Paṭivedhoti hi abhisametabbato abhisamayo, abhisamayova attho abhisamayaṭṭhoti pīḷanādīni abhisametabbabhāvena ekībhāvaṃ upanetvā vuttāni, abhisamayassa vā paṭivedhassa visayabhūto attho abhisamayaṭṭhoti tāneva tathā ekantena vuttāni. Tattha pīḷanaṃ dukkhasaccassa taṃsamaṅgino hiṃsanaṃ avipphārikatākaraṇaṃ. Santāpo dukkhadukkhatādivasena santappanaṃ paridahanaṃ.

    ဧတ္ထ စ သဟကာရီကာရဏသန္နိဇ္ဈံ သမေတိ သမဝေတီတိ သမဝာယော သမယော။ သမေတိ သမာဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂဗ္ရဟ္မစရိယံ တဒာဓာရပုဂ္ဂလေဟီတိ ခဏော သမယော။ သမေတိ ဧတ္ထ ဧတေန ဝာ သံဂစ္ဆတိ သတ္တော သဘာဝဓမ္မော ဝာ ဥပ္ပာဒာဒီဟိ သဟဇာတာဒီဟိ ဝာတိ ကာလော သမယော။ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ အတ္ထတော အဘူတောပိ ဟိ ကာလော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အဓိကရဏံ ကရဏံ ဝိယ စ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေနာနုရူပေန ဝောဟရီယတီတိ။ သမံ, သဟ ဝာ အဝယဝာနံ အယနံ ပဝတ္တိ အဝဋ္ဌာနန္တိ သမူဟော သမယော ယထာ သမုဒာယောတိ။ အဝယဝသဟာဝဋ္ဌာနမေဝ ဟိ သမူဟော။ အဝသေသပစ္စယာနံ သမာဂမေ သတိ ဧတိ ဖလမေတသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဝတ္တတီတိ သမယော ဟေတု ယထာ သမုဒယောတိ။ သမေတိ သံယောဇနဘာဝတော သမ္ဗန္ဓော ဧတိ အတ္တနော ဝိသယေ ပဝတ္တတိ, ဒဠ္ဟဂ္ဂဟဏဘာဝတော ဝာ သံယုတ္တာ အယန္တိ ပဝတ္တန္တိ သတ္တာ ယထာဘိနိဝေသံ ဧတေနာတိ သမယော ဒိဋ္ဌိ။ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန ဟိ သတ္တာ အတိဝိယ ဗဇ္ဈန္တီတိ။ သမိတိ သင္ဂတိ သမောဓာနန္တိ သမယော ပဋိလာဘော။ သမယနံ ဥပသမယနံ အပဂမောတိ သမယော ပဟာနံ။ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဘာဝတော ပန အဓိကော သမယောတိ အဘိသမယော ယထာ အဘိဓမ္မောတိ။ အဘိမုခံ ဉာဏေန သမ္မာ ဧတဗ္ဗော အဘိသမေတဗ္ဗောတိ အဘိသမယော, ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝော။ အဘိမုခဘာဝေန သမ္မာ ဧတိ ဂစ္ဆတိ ဗုဇ္ဈတီတိ အဘိသမယော, ဓမ္မာနံ ယထာဘူတသဘာဝာဝဗောဓော။ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ သမယသဒ္ဒသ္သ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Ettha ca sahakārīkāraṇasannijjhaṃ sameti samavetīti samavāyo samayo. Sameti samāgacchati ettha maggabrahmacariyaṃ tadādhārapuggalehīti khaṇo samayo. Sameti ettha etena vā saṃgacchati satto sabhāvadhammo vā uppādādīhi sahajātādīhi vāti kālo samayo. Dhammappavattimattatāya atthato abhūtopi hi kālo dhammappavattiyā adhikaraṇaṃ karaṇaṃ viya ca kappanāmattasiddhenānurūpena voharīyatīti. Samaṃ, saha vā avayavānaṃ ayanaṃ pavatti avaṭṭhānanti samūho samayo yathā samudāyoti. Avayavasahāvaṭṭhānameva hi samūho. Avasesapaccayānaṃ samāgame sati eti phalametasmā uppajjati pavattatīti samayo hetu yathā samudayoti. Sameti saṃyojanabhāvato sambandho eti attano visaye pavattati, daḷhaggahaṇabhāvato vā saṃyuttā ayanti pavattanti sattā yathābhinivesaṃ etenāti samayo diṭṭhi. Diṭṭhisaṃyojanena hi sattā ativiya bajjhantīti. Samiti saṅgati samodhānanti samayo paṭilābho. Samayanaṃ upasamayanaṃ apagamoti samayo pahānaṃ. Samucchedappahānabhāvato pana adhiko samayoti abhisamayo yathā abhidhammoti. Abhimukhaṃ ñāṇena sammā etabbo abhisametabboti abhisamayo, dhammānaṃ aviparītasabhāvo. Abhimukhabhāvena sammā eti gacchati bujjhatīti abhisamayo, dhammānaṃ yathābhūtasabhāvāvabodho. Evaṃ tasmiṃ tasmiṃ atthe samayasaddassa pavatti veditabbā.

    သမယသဒ္ဒသ္သ အတ္ထုဒ္ဓာရေ အဘိသမယသဒ္ဒသ္သ ဂဟဏေ ကာရဏံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပနသ္သ ကာလော အတ္ထော သမဝာယာဒီနံ အသမ္ဘဝတော။ ဒေသဒေသကပရိသာ ဝိယ ဟိ ဒေသနာယ နိဒာနဘာဝေ ကာလော ဧဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ သမယောတိ ကာလော အဓိပ္ပေတော, တသ္မာ သံဝစ္ဆရဥတုမာသဒ္ဓမာသရတ္တိဒိဝသပုဗ္ဗဏ္ဟမဇ္ဈန္ဟိကသာယန္ဟပဌမယာမ- မဇ္ဈိမယာမပစ္ဆိမယာမမုဟုတ္တာဒီသု ကာလဘေဒဘူတေသု သမယေသု ဧကံ သမယန္တိ ဒီပေတိ။

    Samayasaddassa atthuddhāre abhisamayasaddassa gahaṇe kāraṇaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Idha panassa kālo attho samavāyādīnaṃ asambhavato. Desadesakaparisā viya hi desanāya nidānabhāve kālo eva icchitabboti. Yasmā panettha samayoti kālo adhippeto, tasmā saṃvaccharautumāsaddhamāsarattidivasapubbaṇhamajjhanhikasāyanhapaṭhamayāma- majjhimayāmapacchimayāmamuhuttādīsu kālabhedabhūtesu samayesu ekaṃ samayanti dīpeti.

    ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနိယမိတဝသေနေဝ ကာလော နိဒ္ဒိဋ္ဌော, န ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေန နိယမေတ္ဝာ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ စေ? ကိဉ္စာပိ ဧတေသု သံဝစ္ဆရာဒီသု သမယေသု ယံ ယံ သုတ္တံ ယသ္မိံ ယသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ ဥတုမ္ဟိ မာသေ ပက္ခေ ရတ္တိဘာဂေ ဒိဝသဘာဂေ ဝာ ဝုတ္တံ, သဗ္ဗမ္ပိ တံ ထေရသ္သ သုဝိဒိတံ သုဝဝတ္ထာပိတံ ပညာယ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ အသုကသံဝစ္ဆရေ အသုကဥတုမ္ဟိ အသုကမာသေ အသုကပက္ခေ အသုကရတ္တိဘာဂေ အသုကဒိဝသဘာဂေ ဝာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ န သက္ကာ သုခေန ဓာရေတုံ ဝာ ဥဒ္ဒိသိတုံ ဝာ ဥဒ္ဒိသာပေတုံ ဝာ, ဗဟု စ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ, တသ္မာ ဧကေနေဝ ပဒေန တမတ္ထံ သမောဓာနေတ္ဝာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အာဟ။

    Kasmā panettha aniyamitavaseneva kālo niddiṭṭho, na utusaṃvaccharādivasena niyametvā niddiṭṭhoti ce? Kiñcāpi etesu saṃvaccharādīsu samayesu yaṃ yaṃ suttaṃ yasmiṃ yasmiṃ saṃvacchare utumhi māse pakkhe rattibhāge divasabhāge vā vuttaṃ, sabbampi taṃ therassa suviditaṃ suvavatthāpitaṃ paññāya. Yasmā pana ‘‘evaṃ me sutaṃ asukasaṃvacchare asukautumhi asukamāse asukapakkhe asukarattibhāge asukadivasabhāge vā’’ti evaṃ vutte na sakkā sukhena dhāretuṃ vā uddisituṃ vā uddisāpetuṃ vā, bahu ca vattabbaṃ hoti, tasmā ekeneva padena tamatthaṃ samodhānetvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    ယေ ဝာ ဣမေ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိသမယော ဇာတိသမယော သံဝေဂသမယော အဘိနိက္ခမနသမယော ဒုက္ကရကာရိကသမယော မာရဝိဇယသမယော အဘိသမ္ဗောဓိသမယော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော ဒေသနာသမယော ပရိနိဗ္ဗာနသမယောတိ ဧဝမာဒယော ဘဂဝတော ဒေဝမနုသ္သေသု အတိဝိယ ပကာသာ အနေကကာလပ္ပဘေဒာ ဧဝ သမယာ, တေသု သမယေသု ဒေသနာသမယသင္ခာတံ ဧကံ သမယန္တိ ဒီပေတိ။ ယော ဝာယံ ဉာဏကရုဏာကိစ္စသမယေသု ကရုဏာကိစ္စသမယော, အတ္တဟိတပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိသမယေသု ပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိသမယော, သန္နိပတိတာနံ ကရဏီယဒ္ဝယသမယေသု ဓမ္မကထာသမယော, ဒေသနာပဋိပတ္တိသမယေသု ဒေသနာသမယော, တေသု သမယေသု အညတရသမယံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အာဟ။

    Ye vā ime gabbhokkantisamayo jātisamayo saṃvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakārikasamayo māravijayasamayo abhisambodhisamayo diṭṭhadhammasukhavihārasamayo desanāsamayo parinibbānasamayoti evamādayo bhagavato devamanussesu ativiya pakāsā anekakālappabhedā eva samayā, tesu samayesu desanāsamayasaṅkhātaṃ ekaṃ samayanti dīpeti. Yo vāyaṃ ñāṇakaruṇākiccasamayesu karuṇākiccasamayo, attahitaparahitappaṭipattisamayesu parahitappaṭipattisamayo, sannipatitānaṃ karaṇīyadvayasamayesu dhammakathāsamayo, desanāpaṭipattisamayesu desanāsamayo, tesu samayesu aññatarasamayaṃ sandhāya ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    ကသ္မာ ပနေတ္ထ ယထာ အဘိဓမ္မေ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိ (ဓ. သ. ၁) စ ဣတော အညေသု သုတ္တပဒေသု ‘‘ယသ္မိံ သမယေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၂၀၀) စ ဘုမ္မဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော, ဝိနယေ စ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာ’’တိ (ပာရာ. ၁) ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော, တထာ အကတ္ဝာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဥပယောဂဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ? တတ္ထ တထာ, ဣဓ စ အညထာ အတ္ထသမ္ဘဝတော။ တတ္ထ ဟိ အဘိဓမ္မေ ဣတော အညေသု စ သုတ္တန္တေသု အာဓာရဝိသယသင္ခာတော အဓိကရဏတ္ထော ကိရိယာယ ကိရိယန္တရလက္ခဏသင္ခာတော ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတီတိ။ အဓိကရဏဉ္ဟိ ကာလတ္ထော သမူဟတ္ထော စ သမယော တတ္ထ ဝုတ္တာနံ ဖသ္သာဒိဓမ္မာနံ, တထာ ကာလော သဘာဝဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ အာဓာရဘာဝေန ပညာတော တင္ခဏပ္ပဝတ္တာနံ တတော ပုဗ္ဗေ ပရတော စ အဘာဝတော ယထာ ‘‘ပုဗ္ဗဏ္ဟေ ဇာတော သာယန္ဟေ ဇာတော’’တိအာဒီသု။ သမူဟောတိပိ အဝယဝဝိနိမုတ္တော ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန ရူပေန အဝယဝာနံ အာဓာရဘာဝေန ပညာပီယတိ, ယထာ ‘‘ရုက္ခေ သာခာ, ယဝော ယဝရာသိမ္ဟိ သမုဋ္ဌိတော’’တိအာဒီသု။ ယသ္မိံ ကာလေ ဓမ္မပုဉ္ဇေ စ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ, တသ္မိံယေဝ ကာလေ ဓမ္မပုဉ္ဇေ စ ဖသ္သာဒယောပိ ဟောန္တီတိ အယဉ္ဟိ တတ္ထ အတ္ထော။ တထာ ခဏသမဝာယဟေတုသင္ခာတသ္သ သမယသ္သ ဘာဝေန တတ္ထ ဝုတ္တာနံ ဖသ္သာဒိဓမ္မာနံ ဘာဝော လက္ခီယတိ။ ယထာ ဟိ ‘‘ဂာဝီသု ဒုယ္ဟမာနာသု ဂတော, ဒုဒ္ဓာသု အာဂတော’’တိ ဧတ္ထ ဂာဝီနံ ဒောဟနကိရိယာယ ဂမနကိရိယာ လက္ခီယတိ, ဧဝံ ဣဓာပိ ယသ္မိံ သမယေတိ ဝုတ္တေ စ ပဒတ္ထသ္သ သတ္တာဝိရဟာဘာဝတော သတီတိ အယမတ္ထော ဝိညာယမာနော ဧဝ ဟောတီတိ သမယသ္သ သတ္တာကိရိယာယ စိတ္တသ္သ ဥပ္ပာဒကိရိယာ ဖသ္သာဒီနံ ဘဝနကိရိယာ စ လက္ခီယတိ။ တထာ ယသ္မိံ သမယေ ယသ္မိံ နဝမေ ခဏေ ယသ္မိံ ယောနိသောမနသိကာရာဒိဟေတုမ္ဟိ ပစ္စယသမဝာယေ ဝာ သတိ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ, တသ္မိံ သမယေ ခဏေ ဟေတုမ္ဟိ ပစ္စယသမဝာယေ စ ဖသ္သာဒယောပိ ဟောန္တီတိ။ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ ဘုမ္မဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော။

    Kasmā panettha yathā abhidhamme ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’ti (dha. sa. 1) ca ito aññesu suttapadesu ‘‘yasmiṃ samaye, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehī’’ti (a. ni. 4.200) ca bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca ‘‘tena samayena buddho bhagavā’’ti (pārā. 1) karaṇavacanena niddeso kato, tathā akatvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti accantasaṃyogatthe upayogavacanena niddeso katoti? Tattha tathā, idha ca aññathā atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito aññesu ca suttantesu ādhāravisayasaṅkhāto adhikaraṇattho kiriyāya kiriyantaralakkhaṇasaṅkhāto bhāvenabhāvalakkhaṇattho ca sambhavatīti. Adhikaraṇañhi kālattho samūhattho ca samayo tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ, tathā kālo sabhāvadhammappavattimattatāya paramatthato avijjamānopi ādhārabhāvena paññāto taṅkhaṇappavattānaṃ tato pubbe parato ca abhāvato yathā ‘‘pubbaṇhe jāto sāyanhe jāto’’tiādīsu. Samūhotipi avayavavinimutto paramatthato avijjamānopi kappanāmattasiddhena rūpena avayavānaṃ ādhārabhāvena paññāpīyati, yathā ‘‘rukkhe sākhā, yavo yavarāsimhi samuṭṭhito’’tiādīsu. Yasmiṃ kāle dhammapuñje ca kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti, tasmiṃyeva kāle dhammapuñje ca phassādayopi hontīti ayañhi tattha attho. Tathā khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa samayassa bhāvena tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ bhāvo lakkhīyati. Yathā hi ‘‘gāvīsu duyhamānāsu gato, duddhāsu āgato’’ti ettha gāvīnaṃ dohanakiriyāya gamanakiriyā lakkhīyati, evaṃ idhāpi yasmiṃ samayeti vutte ca padatthassa sattāvirahābhāvato satīti ayamattho viññāyamāno eva hotīti samayassa sattākiriyāya cittassa uppādakiriyā phassādīnaṃ bhavanakiriyā ca lakkhīyati. Tathā yasmiṃ samaye yasmiṃ navame khaṇe yasmiṃ yonisomanasikārādihetumhi paccayasamavāye vā sati kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti, tasmiṃ samaye khaṇe hetumhi paccayasamavāye ca phassādayopi hontīti. Tasmā tadatthajotanatthaṃ bhummavacanena niddeso kato.

    ဝိနယေ စ ‘‘အန္နေန ဝသတိ, အဇ္ဈေနေန ဝသတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟေတုအတ္ထော, ‘‘ဖရသုနာ ဆိန္ဒတိ, ကုဒာလေန ခဏတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။ ယော ဟိ သိက္ခာပဒပညတ္တိသမယော ဓမ္မသေနာပတိအာဒီဟိပိ ဒုဗ္ဗိညေယ္ယော, တေန သမယေန ကရဏဘူတေန ဟေတုဘူတေန စ ဝီတိက္ကမံ သုတ္ဝာ ဘိက္ခုသင္ဃံ သန္နိပာတာပေတ္ဝာ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုကံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိပုစ္ဆိတ္ဝာ ဝိဂရဟိတ္ဝာ စ တံ တံ ဝတ္ထုံ ဩတိဏ္ဏသမယသင္ခာတံ ကာလံ အနတိက္ကမိတ္ဝာ သိက္ခာပဒာနိ ပညာပေန္တော တတိယပာရာဇိကာဒီနံ ဝိယ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဟေတုံ အပေက္ခမာနော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသိ, တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ ဝိနယေ ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော။

    Vinaye ca ‘‘annena vasati, ajjhenena vasatī’’tiādīsu viya hetuattho, ‘‘pharasunā chindati, kudālena khaṇatī’’tiādīsu viya karaṇattho ca sambhavati. Yo hi sikkhāpadapaññattisamayo dhammasenāpatiādīhipi dubbiññeyyo, tena samayena karaṇabhūtena hetubhūtena ca vītikkamaṃ sutvā bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā otiṇṇavatthukaṃ puggalaṃ paṭipucchitvā vigarahitvā ca taṃ taṃ vatthuṃ otiṇṇasamayasaṅkhātaṃ kālaṃ anatikkamitvā sikkhāpadāni paññāpento tatiyapārājikādīnaṃ viya sikkhāpadapaññattiyā hetuṃ apekkhamāno tattha tattha vihāsi, tasmā tadatthajotanatthaṃ vinaye karaṇavacanena niddeso kato.

    ဣဓ ပန အညသ္မိဉ္စ ဧဝံဇာတိကေ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ယသ္မိဉ္ဟိ သမယေ သဟ သမုဋ္ဌာနဟေတုနာ ဣဒံ ဥဒာနံ ဥပ္ပန္နံ, အစ္စန္တမေဝ တံ သမယံ အရိယဝိဟာရပုဗ္ဗင္ဂမာယ ဓမ္မပစ္စဝေက္ခဏာယ ဘဂဝာ ဝိဟာသိ, တသ္မာ ‘‘မာသံ အဇ္ဈေတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဥပယောဂတ္ထဇောတနတ္ထံ ဣဓ ဥပယောဂဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

    Idha pana aññasmiñca evaṃjātike accantasaṃyogattho sambhavati. Yasmiñhi samaye saha samuṭṭhānahetunā idaṃ udānaṃ uppannaṃ, accantameva taṃ samayaṃ ariyavihārapubbaṅgamāya dhammapaccavekkhaṇāya bhagavā vihāsi, tasmā ‘‘māsaṃ ajjhetī’’tiādīsu viya upayogatthajotanatthaṃ idha upayogavacanena niddeso kato. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘တံ တံ အတ္ထမပေက္ခိတ္ဝာ၊ ဘုမ္မေန ကရဏေန စ။

    ‘‘Taṃ taṃ atthamapekkhitvā, bhummena karaṇena ca;

    အညတ္ရ သမယော ဝုတ္တော၊ ဥပယောဂေန သော ဣဓာ’’တိ။

    Aññatra samayo vutto, upayogena so idhā’’ti.

    ပောရာဏာ ပန ဝဏ္ဏယန္တိ – ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိ ဝာ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ ဝာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝာ အဘိလာပမတ္တဘေဒော ဧသ နိဒ္ဒေသော, သဗ္ဗတ္ထ ဘုမ္မမေဝ အတ္ထောတိ။ တသ္မာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝုတ္တေပိ ဧကသ္မိံ သမယေတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘‘yasmiṃ samaye’’ti vā ‘‘tena samayenā’’ti vā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vā abhilāpamattabhedo esa niddeso, sabbattha bhummameva atthoti. Tasmā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vuttepi ekasmiṃ samayeti attho veditabbo.

    ဘဂဝာတိ ဂရု။ ဂရုဉ္ဟိ လောကေ ‘‘ဘဂဝာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယဉ္စ သဗ္ဗဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဂရု, တသ္မာ ဘဂဝာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပောရာဏေဟိပိ ဝုတ္တံ –

    Bhagavāti garu. Garuñhi loke ‘‘bhagavā’’ti vadanti. Ayañca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sabbasattānaṃ garu, tasmā bhagavāti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –

    ‘‘ဘဂဝာတိ ဝစနံ သေဋ္ဌံ၊ ဘဂဝာတိ ဝစနမုတ္တမံ။

    ‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;

    ဂရု ဂာရဝယုတ္တော သော၊ ဘဂဝာ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။

    Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    တတ္ထ သေဋ္ဌဝာစကဝစနံ သေဋ္ဌန္တိ ဝုတ္တံ သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော။ အထ ဝာ ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ, အတ္ထော။ ဘဂဝာတိ ဝစနံ သေဋ္ဌန္တိ ဘဂဝာတိ ဣမိနာ ဝစနေန ဝစနီယော ယော အတ္ထော, သော သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ ဘဂဝာတိ ဝစနမုတ္တမန္တိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဂာရဝယုတ္တောတိ ဂရုဘာဝယုတ္တော ဂရုဂုဏယောဂတော ဝိသေသဂရုကရဏာရဟတာယ ဝာ ဂာရဝယုတ္တော။ ဧဝံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂရုဂာရဝာဓိဝစနံ ဘဂဝာတိ ဣဒံ ဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပိစ –

    Tattha seṭṭhavācakavacanaṃ seṭṭhanti vuttaṃ seṭṭhaguṇasahacaraṇato. Atha vā vuccatīti vacanaṃ, attho. Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhanti bhagavāti iminā vacanena vacanīyo yo attho, so seṭṭhoti attho. Bhagavāti vacanamuttamanti etthāpi vuttanayeneva attho veditabbo. Gāravayuttoti garubhāvayutto garuguṇayogato visesagarukaraṇārahatāya vā gāravayutto. Evaṃ guṇavisiṭṭhasattuttamagarugāravādhivacanaṃ bhagavāti idaṃ vacananti veditabbaṃ. Apica –

    ‘‘ဘဂီ ဘဇီ ဘာဂီ ဝိဘတ္တဝာ ဣတိ၊

    ‘‘Bhagī bhajī bhāgī vibhattavā iti,

    အကာသိ ဘဂ္ဂန္တိ ဂရူတိ ဘာဂ္ယဝာ။

    Akāsi bhagganti garūti bhāgyavā;

    ဗဟူဟိ ဉာယေဟိ သုဘာဝိတတ္တနော၊

    Bahūhi ñāyehi subhāvitattano,

    ဘဝန္တဂော သော ဘဂဝာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ –

    Bhavantago so bhagavāti vuccatī’’ti. –

    နိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ. ၈၄) အာဂတနယေန –

    Niddese (mahāni. 84) āgatanayena –

    ‘‘ဘာဂ္ယဝာ ဘဂ္ဂဝာ ယုတ္တော၊ ဘဂေဟိ စ ဝိဘတ္တဝာ။

    ‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

    ဘတ္တဝာ ဝန္တဂမနော၊ ဘဝေသု ဘဂဝာ တတော’’တိ။ –

    Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti. –

    ဣမာယ ဂာထာယ စ ဝသေန ဘဂဝာတိ ပဒသ္သ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ပနာယံ အတ္ထော သဗ္ဗာကာရေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၁.၁၄၂) ဝုတ္တော, တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိဝရိတဗ္ဗော။

    Imāya gāthāya ca vasena bhagavāti padassa attho veditabbo. So panāyaṃ attho sabbākārena visuddhimagge (visuddhi. 1.142) vutto, tasmā tattha vuttanayeneva vivaritabbo.

    အပိစ ဘာဂေ ဝနိ, ဘဂေ ဝာ ဝမီတိ ဘဂဝာ။ တထာဂတော ဟိ ဒာနသီလာဒိပာရမိဓမ္မေ ဈာနဝိမောက္ခာဒိဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မေ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ ဗဟုလမကာသိ, တသ္မာ ဘဂဝာ။ အထ ဝာ တေယေဝ ‘‘ဝေနေယ္ယသတ္တသန္တာနေသု ကထံ နု ခော ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယု’’န္တိ ဝနိ အဘိပတ္ထယီတိ ဘဂဝာ။ အထ ဝာ ဘဂသင္ခာတံ ဣသ္သရိယံ ယသဉ္စ ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ အနပေက္ခော ဆဍ္ဍယီတိ ဘဂဝာ။ တထာ ဟိ တထာဂတော ဟတ္ထဂတံ စက္ကဝတ္တိသိရိံ ဒေဝလောကာဓိပစ္စသဒိသံ စာတုဒ္ဒီပိသ္သရိယံ, စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိသန္နိသ္သယဉ္စ သတ္တရတနသမုဇ္ဇလံ ယသံ တိဏာယပိ အမညမာနော နိရပေက္ခော ပဟာယ အဘိနိက္ခမိတ္ဝာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော, တသ္မာ ဣမေ သိရိအာဒိကေ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝာ။ အထ ဝာ ဘာနိ နာမ နက္ခတ္တာနိ, တေဟိ သမံ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဘဂာ။ သိနေရုယုဂန္ဓရဥတ္တရကုရုဟိမဝန္တာဒိဘာဇနလောကဝိသေသသန္နိသ္သယသောဘာ ကပ္ပဋ္ဌိတိဘာဝတော, တေပိ ဘဂေ ဝမိ, တန္နိဝာသိသတ္တာဝာသသမတိက္ကမနတော တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟီတိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝာတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဘဂဝာတိ ပဒသ္သ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Apica bhāge vani, bhage vā vamīti bhagavā. Tathāgato hi dānasīlādipāramidhamme jhānavimokkhādiuttarimanussadhamme vani bhaji sevi bahulamakāsi, tasmā bhagavā. Atha vā teyeva ‘‘veneyyasattasantānesu kathaṃ nu kho uppajjeyyu’’nti vani abhipatthayīti bhagavā. Atha vā bhagasaṅkhātaṃ issariyaṃ yasañca vami uggiri kheḷapiṇḍaṃ viya anapekkho chaḍḍayīti bhagavā. Tathā hi tathāgato hatthagataṃ cakkavattisiriṃ devalokādhipaccasadisaṃ cātuddīpissariyaṃ, cakkavattisampattisannissayañca sattaratanasamujjalaṃ yasaṃ tiṇāyapi amaññamāno nirapekkho pahāya abhinikkhamitvā sammāsambodhiṃ abhisambuddho, tasmā ime siriādike bhage vamīti bhagavā. Atha vā bhāni nāma nakkhattāni, tehi samaṃ gacchanti pavattantīti bhagā. Sineruyugandharauttarakuruhimavantādibhājanalokavisesasannissayasobhā kappaṭṭhitibhāvato, tepi bhage vami, tannivāsisattāvāsasamatikkamanato tappaṭibaddhachandarāgappahānena pajahīti. Evampi bhage vamīti bhagavāti evamādinā nayena bhagavāti padassa attho veditabbo.

    ဧတ္တာဝတာ စေတ္ထ ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဝစနေန ယထာသုတံ ဓမ္မံ သဝနဝသေန ဘာသန္တော ဘဂဝတော ဓမ္မသရီရံ ပစ္စက္ခံ ကရောတိ, တေန ‘‘နယိဒံ အတိက္ကန္တသတ္ထုကံ ပာဝစနံ, အယံ ဝော သတ္ထာ’’တိ သတ္ထု အဒသ္သနေန ဥက္ကဏ္ဌိတံ ဇနံ သမသ္သာသေတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ယော ခော, အာနန္ဒ, မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော, သော ဝော မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၁၆; မိ. ပ. ၄.၁.၁)။ ဧကံ သမယံ ဘဂဝာတိ ဝစနေန တသ္မိံ သမယေ ဘဂဝတော အဝိဇ္ဇမာနဘာဝံ ဒသ္သေန္တော ရူပကာယပရိနိဗ္ဗာနံ သာဓေတိ, တေန ‘‘ဧဝံဝိဓသ္သ နာမ ဓမ္မသ္သ ဒေသေတာ ဒသဗလဓရော ဝဇိရသင္ဃာတသမာနကာယော သောပိ ဘဂဝာ ပရိနိဗ္ဗုတော, ကေနညေန ဇီဝိတေ အာသာ ဇနေတဗ္ဗာ’’တိ ဇီဝိတမဒမတ္တံ ဇနံ သံဝေဇေတိ, သဒ္ဓမ္မေ စသ္သ ဥသ္သာဟံ ဇနေတိ။

    Ettāvatā cettha evaṃ me sutanti vacanena yathāsutaṃ dhammaṃ savanavasena bhāsanto bhagavato dhammasarīraṃ paccakkhaṃ karoti, tena ‘‘nayidaṃ atikkantasatthukaṃ pāvacanaṃ, ayaṃ vo satthā’’ti satthu adassanena ukkaṇṭhitaṃ janaṃ samassāseti. Vuttañhetaṃ bhagavatā ‘‘yo kho, ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto, so vo mamaccayena satthā’’ti (dī. ni. 2.216; mi. pa. 4.1.1). Ekaṃ samayaṃ bhagavāti vacanena tasmiṃ samaye bhagavato avijjamānabhāvaṃ dassento rūpakāyaparinibbānaṃ sādheti, tena ‘‘evaṃvidhassa nāma dhammassa desetā dasabaladharo vajirasaṅghātasamānakāyo sopi bhagavā parinibbuto, kenaññena jīvite āsā janetabbā’’ti jīvitamadamattaṃ janaṃ saṃvejeti, saddhamme cassa ussāhaṃ janeti.

    ဧဝန္တိ စ ဘဏန္တော ဒေသနာသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ, ဝက္ခမာနသ္သ သကလသုတ္တသ္သ ဧဝန္တိ နိဒသ္သနတော။ မေ သုတန္တိ သာဝကသမ္ပတ္တိံ သဝနသမ္ပတ္တိဉ္စ နိဒ္ဒိသတိ, ပဋိသမ္ဘိဒာပတ္တေန ပဉ္စသု ဌာနေသု ဘဂဝတာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကေန သုတဘာဝဒီပနတော ‘‘တဉ္စ ခော မယာဝ သုတံ, န အနုသ္သုတိကံ, န ပရမ္ပရာဘတ’’န္တိ ဣမသ္သ စတ္ထသ္သ ဒီပနတော။ ဧကံ သမယန္တိ ကာလသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဘဂဝတော ဥရုဝေလာယံ ဝိဟရဏသမယဘာဝေန ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒပ္ပဋိမဏ္ဍိတဘာဝဒီပနတော။ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒပရမာ ဟိ ကာလသမ္ပဒာ။ ဘဂဝာတိ ဒေသကသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂရုဘာဝဒီပနတော။

    Evanti ca bhaṇanto desanāsampattiṃ niddisati, vakkhamānassa sakalasuttassa evanti nidassanato. Me sutanti sāvakasampattiṃ savanasampattiñca niddisati, paṭisambhidāpattena pañcasu ṭhānesu bhagavatā etadagge ṭhapitena dhammabhaṇḍāgārikena sutabhāvadīpanato ‘‘tañca kho mayāva sutaṃ, na anussutikaṃ, na paramparābhata’’nti imassa catthassa dīpanato. Ekaṃ samayanti kālasampattiṃ niddisati bhagavato uruvelāyaṃ viharaṇasamayabhāvena buddhuppādappaṭimaṇḍitabhāvadīpanato. Buddhuppādaparamā hi kālasampadā. Bhagavāti desakasampattiṃ niddisati guṇavisiṭṭhasattuttamagarubhāvadīpanato.

    ဥရုဝေလာယန္တိ မဟာဝေလာယံ, မဟန္တေ ဝာလုကာရာသိမ္ဟီတိ အတ္ထော။ အထ ဝာ ဥရူတိ ဝာလုကာ ဝုစ္စတိ, ဝေလာတိ မရိယာဒာ။ ဝေလာတိက္ကမနဟေတု အာဘတာ ဥရု ဥရုဝေလာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

    Uruvelāyanti mahāvelāyaṃ, mahante vālukārāsimhīti attho. Atha vā urūti vālukā vuccati, velāti mariyādā. Velātikkamanahetu ābhatā uru uruvelāti evampettha attho daṭṭhabbo.

    အတီတေ ကိရ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ဒသသဟသ္သတာပသာ တသ္မိံ ပဒေသေ ဝိဟရန္တာ ‘‘ကာယကမ္မဝစီကမ္မာနိ ပရေသမ္ပိ ပာကဋာနိ ဟောန္တိ, မနောကမ္မံ ပန အပာကဋံ။ တသ္မာ ယော မိစ္ဆာဝိတက္ကံ ဝိတက္ကေတိ, သော အတ္တနာဝ အတ္တာနံ စောဒေတ္ဝာ ပတ္တပုဋေန ဝာလုကံ အာဟရိတ္ဝာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ အာကိရတု, ဣဒမသ္သ ဒဏ္ဍကမ္မ’’န္တိ ကတိကဝတ္တံ ကတ္ဝာ တတော ပဋ္ဌာယ ယော တာဒိသံ ဝိတက္ကံ ဝိတက္ကေတိ, သော တတ္ထ ပတ္တပုဋေန ဝာလုကံ အာဟရိတ္ဝာ အာကိရတိ။ ဧဝံ တတ္ထ အနုက္ကမေန မဟာဝာလုကာရာသိ ဇာတော, တတော နံ ပစ္ဆိမာ ဇနတာ ပရိက္ခိပိတ္ဝာ စေတိယဋ္ဌာနမကာသိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ဥရုဝေလာယန္တိ မဟာဝေလာယံ, မဟန္တေ ဝာလုကာရာသိမ္ဟီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ။

    Atīte kira anuppanne buddhe dasasahassatāpasā tasmiṃ padese viharantā ‘‘kāyakammavacīkammāni paresampi pākaṭāni honti, manokammaṃ pana apākaṭaṃ. Tasmā yo micchāvitakkaṃ vitakketi, so attanāva attānaṃ codetvā pattapuṭena vālukaṃ āharitvā imasmiṃ ṭhāne ākiratu, idamassa daṇḍakamma’’nti katikavattaṃ katvā tato paṭṭhāya yo tādisaṃ vitakkaṃ vitakketi, so tattha pattapuṭena vālukaṃ āharitvā ākirati. Evaṃ tattha anukkamena mahāvālukārāsi jāto, tato naṃ pacchimā janatā parikkhipitvā cetiyaṭṭhānamakāsi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘uruvelāyanti mahāvelāyaṃ, mahante vālukārāsimhīti attho daṭṭhabbo’’ti.

    ဝိဟရတီတိ အဝိသေသေန ဣရိယာပထဒိဗ္ဗဗ္ရဟ္မအရိယဝိဟာရေသု အညတရဝိဟာရသမင္ဂိတာပရိဒီပနံ။ ဣဓ ပန ဌာနနိသဇ္ဇာဂမနသယနပ္ပဘေဒေသု ဣရိယာပထေသု အာသနသင္ခာတဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ အရိယဝိဟာရသမင္ဂိတာပရိဒီပနဉ္စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ အပရိပတန္တံ အတ္တဘာဝံ ဟရတိ ပဝတ္တေတိ, တသ္မာ ဝိဟရတီတိ ပဒသ္သ ဣရိယာပထဝိဟာရဝသေနေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝာ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒီဟိ သတ္တာနံ ဝိဝိဓံ ဟိတံ ဟရတိ ဥပဟရတိ ဥပနေတိ ဥပ္ပာဒေတိ, တသ္မာ တေသမ္ပိ ဝသေန ဝိဝိဓံ ဟရတီတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgitāparidīpanaṃ. Idha pana ṭhānanisajjāgamanasayanappabhedesu iriyāpathesu āsanasaṅkhātairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ ariyavihārasamaṅgitāparidīpanañcāti veditabbaṃ. Tattha yasmā ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā viharatīti padassa iriyāpathavihāravasenettha attho veditabbo. Yasmā pana bhagavā dibbavihārādīhi sattānaṃ vividhaṃ hitaṃ harati upaharati upaneti uppādeti, tasmā tesampi vasena vividhaṃ haratīti evamattho veditabbo.

    နဇ္ဇာတိ နဒတိ သန္ဒတီတိ နဒီ, တသ္သာ နဇ္ဇာ, နဒိယာ နိန္နဂာယာတိ အတ္ထော။ နေရဉ္ဇရာယာတိ နေလံ ဇလမသ္သာတိ ‘‘နေလဉ္ဇလာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ လကာရသ္သ ရကာရံ ကတ္ဝာ ‘‘နေရဉ္ဇရာယာ’’တိ ဝုတ္တံ, ကဒ္ဒမသေဝာလပဏကာဒိဒောသရဟိတသလိလာယာတိ အတ္ထော။ ကေစိ ‘‘နီလဇလာယာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ နေရဉ္ဇရာယာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ နာမမေဝ ဝာ ဧတံ ဧတိသ္သာ နဒိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္သာ နဒိယာ တီရေ ယတ္ထ ဘဂဝာ ဝိဟာသိ, တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဗောဓိရုက္ခမူလေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဗောဓိ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏ’’န္တိ ဧတ္ထ (စူဠနိ. ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၁) မဂ္ဂဉာဏံ ဗောဓီတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပပ္ပောတိ ဗောဓိံ ဝရဘူရိမေဓသော’’တိ ဧတ္ထ (ဒီ. နိ. ၃.၂၁၇) သဗ္ဗညုတညာဏံ။ တဒုဘယမ္ပိ ဗောဓိံ ဘဂဝာ ဧတ္ထ ပတ္တောတိ ရုက္ခောပိ ဗောဓိရုက္ခောတ္ဝေဝ နာမံ လဘိ။ အထ ဝာ သတ္တ ဗောဇ္ဈင္ဂေ ဗုဇ္ဈီတိ ဘဂဝာ ဗောဓိ, တေန ဗုဇ္ဈန္တေန သန္နိသ္သိတတ္တာ သော ရုက္ခောပိ ဗောဓိရုက္ခောတိ နာမံ လဘိ, တသ္သ ဗောဓိရုက္ခသ္သ။ မူလေတိ သမီပေ။ အယဉ္ဟိ မူလသဒ္ဒော ‘‘မူလာနိ ဥဒ္ဓရေယ္ယ အန္တမသော ဥသီရနာဠမတ္တာနိပီ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၄.၁၉၅) မူလမူလေ ဒိသ္သတိ။ ‘‘လောဘော အကုသလမူလ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၃.၃၀၅) အသာဓာရဏဟေတုမ္ဟိ။ ‘‘ယာဝတာ မဇ္ဈန္ဟိကေ ကာလေ ဆာယာ ဖရတိ, နိဝာတေ ပဏ္ဏာနိ ပတန္တိ, ဧတ္တာဝတာ ရုက္ခမူလ’’န္တိအာဒီသု သမီပေ။ ဣဓာပိ သမီပေ အဓိပ္ပေတော, တသ္မာ ဗောဓိရုက္ခသ္သ မူလေ သမီပေတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

    Najjāti nadati sandatīti nadī, tassā najjā, nadiyā ninnagāyāti attho. Nerañjarāyāti nelaṃ jalamassāti ‘‘nelañjalāyā’’ti vattabbe lakārassa rakāraṃ katvā ‘‘nerañjarāyā’’ti vuttaṃ, kaddamasevālapaṇakādidosarahitasalilāyāti attho. Keci ‘‘nīlajalāyāti vattabbe nerañjarāyāti vutta’’nti vadanti. Nāmameva vā etaṃ etissā nadiyāti veditabbaṃ. Tassā nadiyā tīre yattha bhagavā vihāsi, taṃ dassetuṃ ‘‘bodhirukkhamūle’’ti vuttaṃ. Tattha ‘‘bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’nti ettha (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121) maggañāṇaṃ bodhīti vuttaṃ. ‘‘Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti ettha (dī. ni. 3.217) sabbaññutaññāṇaṃ. Tadubhayampi bodhiṃ bhagavā ettha pattoti rukkhopi bodhirukkhotveva nāmaṃ labhi. Atha vā satta bojjhaṅge bujjhīti bhagavā bodhi, tena bujjhantena sannissitattā so rukkhopi bodhirukkhoti nāmaṃ labhi, tassa bodhirukkhassa. Mūleti samīpe. Ayañhi mūlasaddo ‘‘mūlāni uddhareyya antamaso usīranāḷamattānipī’’tiādīsu (a. ni. 4.195) mūlamūle dissati. ‘‘Lobho akusalamūla’’ntiādīsu (dī. ni. 3.305) asādhāraṇahetumhi. ‘‘Yāvatā majjhanhike kāle chāyā pharati, nivāte paṇṇāni patanti, ettāvatā rukkhamūla’’ntiādīsu samīpe. Idhāpi samīpe adhippeto, tasmā bodhirukkhassa mūle samīpeti evamettha attho daṭṭhabbo.

    ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ ပဌမံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော ဟုတ္ဝာ, သဗ္ဗပဌမံယေဝာတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကေန ဥဒာနဒေသနာယ နိဒာနံ ဌပေန္တေန ကာလဒေသဒေသကာပဒေသာ သဟ ဝိသေသေန ပကာသိတာ ဟောန္တိ။

    Paṭhamābhisambuddhoti paṭhamaṃ abhisambuddho hutvā, sabbapaṭhamaṃyevāti attho. Ettāvatā dhammabhaṇḍāgārikena udānadesanāya nidānaṃ ṭhapentena kāladesadesakāpadesā saha visesena pakāsitā honti.

    ဧတ္ထာဟ ‘‘ကသ္မာ ဓမ္မဝိနယသင္ဂဟေ ကယိရမာနေ နိဒာနဝစနံ ဝုတ္တံ, နနု ဘဂဝတာ ဘာသိတဝစနသ္သေဝ သင္ဂဟော ကာတဗ္ဗော’’တိ? ဝုစ္စတေ – ဒေသနာယ စိရဋ္ဌိတိအသမ္မောသသဒ္ဓေယ္ယဘာဝသမ္ပာဒနတ္ထံ။ ကာလဒေသဒေသကဝတ္ထုအာဒီဟိ ဥပနိဗန္ဓိတ္ဝာ ဌပိတာ ဟိ ဒေသနာ စိရဋ္ဌိတိကာ ဟောတိ အသမ္မောသာ သဒ္ဓေယ္ယာ စ ဒေသကာလကတ္တုဟေတုနိမိတ္တေဟိ ဥပနိဗဒ္ဓော ဝိယ ဝောဟာရဝိနိစ္ဆယော။ တေနေဝ စ အာယသ္မတာ မဟာကသ္သပေန ‘‘ပဌမံ, အာဝုသော အာနန္ဒ, ဥဒာနံ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိနာ ဒေသာဒီသု ပုစ္ဆာယ ကတာယ ဝိသ္သဇ္ဇနံ ကရောန္တေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကေန ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိနာ ဥဒာနသ္သ နိဒာနံ ဘာသိတန္တိ။

    Etthāha ‘‘kasmā dhammavinayasaṅgahe kayiramāne nidānavacanaṃ vuttaṃ, nanu bhagavatā bhāsitavacanasseva saṅgaho kātabbo’’ti? Vuccate – desanāya ciraṭṭhitiasammosasaddheyyabhāvasampādanatthaṃ. Kāladesadesakavatthuādīhi upanibandhitvā ṭhapitā hi desanā ciraṭṭhitikā hoti asammosā saddheyyā ca desakālakattuhetunimittehi upanibaddho viya vohāravinicchayo. Teneva ca āyasmatā mahākassapena ‘‘paṭhamaṃ, āvuso ānanda, udānaṃ kattha bhāsita’’ntiādinā desādīsu pucchāya katāya vissajjanaṃ karontena dhammabhaṇḍāgārikena ‘‘evaṃ me suta’’ntiādinā udānassa nidānaṃ bhāsitanti.

    အပိစ သတ္ထု သမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒာနဝစနံ။ တထာဂတသ္သ ဟိ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗရစနာနုမာနာဂမတက္ကာဘာဝတော သမ္ဗုဒ္ဓတ္တသိဒ္ဓိ။ န ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ ပုဗ္ဗရစနာဒီဟိ အတ္ထော အတ္ထိ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရတာယ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ ဉေယ္ယဓမ္မေသု။ တထာ အာစရိယမုဋ္ဌိဓမ္မမစ္ဆရိယသာသနသာဝကာနုရာဂာဘာဝတော ခီဏာသဝတ္တသိဒ္ဓိ။ န ဟိ သဗ္ဗသော ပရိက္ခီဏာသဝသ္သ ကတ္ထစိပိ အာစရိယမုဋ္ဌိအာဒီနံ သမ္ဘဝောတိ သုဝိသုဒ္ဓသ္သ ပရာနုဂ္ဂဟပ္ပဝတ္တိ။ ဣတိ ဒေသကဒောသဘူတာနံ ဒိဋ္ဌိသီလသမ္ပတ္တိဒူသကာနံ အစ္စန္တံ အဝိဇ္ဇာတဏ္ဟာနံ အဘာဝသံသူစကေဟိ ဉာဏသမ္ပဒာပဟာနသမ္ပဒာဘိဗ္ယဉ္ဇကေဟိ စ သမ္ဗုဒ္ဓဝိသုဒ္ဓဘာဝေဟိ ပုရိမဝေသာရဇ္ဇဒ္ဝယသိဒ္ဓိ, တတော စ အန္တရာယိကနိယ္ယာနိကဓမ္မေသု သမ္မောဟာဘာဝသိဒ္ဓိတော ပစ္ဆိမဝေသာရဇ္ဇဒ္ဝယသိဒ္ဓီတိ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇသမန္နာဂမော အတ္တဟိတပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိ စ နိဒာနဝစနေန ပကာသိတာ ဟောန္တိ, တတ္ထ တတ္ထ သမ္ပတ္တပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဌာနုပ္ပတ္တိကပ္ပဋိဘာနေန ဓမ္မဒေသနာဒီပနတော။ ဣဓ ပန ဝိမုတ္တိသုခပ္ပဋိသံဝေဒနပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမနသိကာရပကာသနေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သတ္ထု သမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒာနဝစန’’န္တိ။

    Apica satthu sampattipakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Tathāgatassa hi bhagavato pubbaracanānumānāgamatakkābhāvato sambuddhattasiddhi. Na hi sammāsambuddhassa pubbaracanādīhi attho atthi sabbattha appaṭihatañāṇacāratāya ekappamāṇattā ñeyyadhammesu. Tathā ācariyamuṭṭhidhammamacchariyasāsanasāvakānurāgābhāvato khīṇāsavattasiddhi. Na hi sabbaso parikkhīṇāsavassa katthacipi ācariyamuṭṭhiādīnaṃ sambhavoti suvisuddhassa parānuggahappavatti. Iti desakadosabhūtānaṃ diṭṭhisīlasampattidūsakānaṃ accantaṃ avijjātaṇhānaṃ abhāvasaṃsūcakehi ñāṇasampadāpahānasampadābhibyañjakehi ca sambuddhavisuddhabhāvehi purimavesārajjadvayasiddhi, tato ca antarāyikaniyyānikadhammesu sammohābhāvasiddhito pacchimavesārajjadvayasiddhīti bhagavato catuvesārajjasamannāgamo attahitaparahitappaṭipatti ca nidānavacanena pakāsitā honti, tattha tattha sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ ṭhānuppattikappaṭibhānena dhammadesanādīpanato. Idha pana vimuttisukhappaṭisaṃvedanapaṭiccasamuppādamanasikārapakāsanenāti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘satthu sampattipakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti.

    တထာ သာသနသမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒာနဝစနံ။ ဉာဏကရုဏာပရိဂ္ဂဟိတသဗ္ဗကိရိယသ္သ ဟိ ဘဂဝတော နတ္ထိ နိရတ္ထကာ ပဋိပတ္တိ အတ္တဟိတာ ဝာ။ တသ္မာ ပရေသံယေဝ အတ္ထာယ ပဝတ္တသဗ္ဗကိရိယသ္သ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ သကလမ္ပိ ကာယဝစီမနောကမ္မံ ယထာပဝတ္တံ ဝုစ္စမာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ သတ္တာနံ အနုသာသနဋ္ဌေန သာသနံ, န ကဗ္ဗရစနာ။ တယိဒံ သတ္ထု စရိတံ ကာလဒေသဒေသကပရိသာပဒေသာဒီဟိ သဒ္ဓိံ တတ္ထ တတ္ထ နိဒာနဝစနေန ယထာရဟံ ပကာသီယတိ, ဣဓ ပန အဘိသမ္ဗောဓိဝိမုတ္တိသုခပ္ပဋိသံဝေဒနပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမနသိကာရေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သာသနသမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒာနဝစန’’န္တိ။

    Tathā sāsanasampattipakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Ñāṇakaruṇāpariggahitasabbakiriyassa hi bhagavato natthi niratthakā paṭipatti attahitā vā. Tasmā paresaṃyeva atthāya pavattasabbakiriyassa sammāsambuddhassa sakalampi kāyavacīmanokammaṃ yathāpavattaṃ vuccamānaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ sattānaṃ anusāsanaṭṭhena sāsanaṃ, na kabbaracanā. Tayidaṃ satthu caritaṃ kāladesadesakaparisāpadesādīhi saddhiṃ tattha tattha nidānavacanena yathārahaṃ pakāsīyati, idha pana abhisambodhivimuttisukhappaṭisaṃvedanapaṭiccasamuppādamanasikārenāti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘sāsanasampattipakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti.

    အပိစ သတ္ထုနော ပမာဏဘာဝပ္ပကာသနေန သာသနသ္သ ပမာဏဘာဝဒသ္သနတ္ထံ နိဒာနဝစနံ။ သာ စသ္သ ပမာဏဘာဝဒသ္သနတာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘဂဝာတိ ဟိ ဣမိနာ တထာဂတသ္သ ရာဂဒောသမောဟာဒိသဗ္ဗကိလေသမလဒုစ္စရိတာဒိဒောသပ္ပဟာနဒီပနေန , သဗ္ဗသတ္တုတ္တမဘာဝဒီပနေန စ အနညသာဓာရဏဉာဏကရုဏာဒိဂုဏဝိသေသယောဂပရိဒီပနေန, အယမတ္ထော သဗ္ဗထာ ပကာသိတော ဟောတီတိ ဣဒမေတ္ထ နိဒာနဝစနပ္ပယောဇနသ္သ မုခမတ္တဒသ္သနံ။

    Apica satthuno pamāṇabhāvappakāsanena sāsanassa pamāṇabhāvadassanatthaṃ nidānavacanaṃ. Sā cassa pamāṇabhāvadassanatā heṭṭhā vuttanayānusārena veditabbā. Bhagavāti hi iminā tathāgatassa rāgadosamohādisabbakilesamaladuccaritādidosappahānadīpanena , sabbasattuttamabhāvadīpanena ca anaññasādhāraṇañāṇakaruṇādiguṇavisesayogaparidīpanena, ayamattho sabbathā pakāsito hotīti idamettha nidānavacanappayojanassa mukhamattadassanaṃ.

    တံ ပနေတံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ အာရဘိတ္ဝာ ယာဝ ‘‘ဣမံ ဥဒာနံ ဥဒာနေသီ’’တိ ပဒံ, တာဝ ဣမသ္သ ဥဒာနသ္သ နိဒာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ တံ ယထာ ပဋိပန္နော ဘဂဝာ ဣမံ ဥဒာနံ ဥဒာနေသိ, အာဒိတော ပဋ္ဌာယ တသ္သ ကာယိကစေတသိကပ္ပဋိပတ္တိယာ ပကာသနတ္ထံ သင္ဂီတိကာရေဟိ သင္ဂီတိကာလေ ဘာသိတဝစနံ။

    Taṃ panetaṃ ‘‘evaṃ me suta’’nti ārabhitvā yāva ‘‘imaṃ udānaṃ udānesī’’ti padaṃ, tāva imassa udānassa nidānanti veditabbaṃ. Tathā hi taṃ yathā paṭipanno bhagavā imaṃ udānaṃ udānesi, ādito paṭṭhāya tassa kāyikacetasikappaṭipattiyā pakāsanatthaṃ saṅgītikārehi saṅgītikāle bhāsitavacanaṃ.

    နနု စ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဘဂဝတော ဧဝ ဝစနံ ဘဝိတုံ အရဟတိ, န ဟိ သတ္ထာရံ မုဉ္စိတ္ဝာ အညော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ ဒေသေတုံ သမတ္ထော ဟောတီတိ? သစ္စမေတံ, ယထာ ပန ဘဂဝာ ဗောဓိရုက္ခမူလေ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ မနသာကာသိ, တထေဝ နံ ဗောဓနေယ္ယဗန္ဓဝာနံ ဗောဓနတ္ထံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသီဟနာဒသုတ္တာဒီသု ဒေသိတသ္သ စ ဝစနာနံ ဒေသိတာကာရသ္သ အနုကရဏဝသေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသ္သ မနသိကာရံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတ္ဝာ ဘဂဝတာ ဘာသိတသ္သ ဣမသ္သ ဥဒာနသ္သ ဓမ္မသင္ဂာဟကာ မဟာထေရာ နိဒာနံ သင္ဂာယိံသူတိ ယထာဝုတ္တဝစနံ သင္ဂီတိကာရာနမေဝ ဝစနန္တိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ ဣတော ပရေသုပိ သုတ္တန္တေသု ဧသေဝ နယော။

    Nanu ca ‘‘imasmiṃ sati idaṃ hotī’’tiādi bhagavato eva vacanaṃ bhavituṃ arahati, na hi satthāraṃ muñcitvā añño paṭiccasamuppādaṃ desetuṃ samattho hotīti? Saccametaṃ, yathā pana bhagavā bodhirukkhamūle dhammasabhāvapaccavekkhaṇavasena paṭiccasamuppādaṃ manasākāsi, tatheva naṃ bodhaneyyabandhavānaṃ bodhanatthaṃ paṭiccasamuppādasīhanādasuttādīsu desitassa ca vacanānaṃ desitākārassa anukaraṇavasena paṭiccasamuppādassa manasikāraṃ aṭṭhuppattiṃ katvā bhagavatā bhāsitassa imassa udānassa dhammasaṅgāhakā mahātherā nidānaṃ saṅgāyiṃsūti yathāvuttavacanaṃ saṅgītikārānameva vacananti niṭṭhamettha gantabbaṃ. Ito paresupi suttantesu eseva nayo.

    ဧတ္ထ စ အတ္တဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယော ပုစ္ဆာဝသိကော အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ စတ္တာရော သုတ္တနိက္ခေပာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ ဟိ အနေကသတအနေကသဟသ္သဘေဒာနိပိ သုတ္တာနိ သံကိလေသဘာဂိယာဒိပဋ္ဌာနနယေန သောဠသဝိဓတံ နာတိဝတ္တန္တိ, ဧဝံ တာနိ သဗ္ဗာနိပိ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိသုတ္တနိက္ခေပဝသေန စတုဗ္ဗိဓဘာဝံ နာတိဝတ္တန္တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ အတ္တဇ္ဈာသယသ္သ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ စ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကေဟိ သဒ္ဓိံ သံသဂ္ဂဘေဒော သမ္ဘဝတိ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိပုစ္ဆာနုသန္ဓိသမ္ဘဝတော, အတ္တဇ္ဈာသယအဋ္ဌုပ္ပတ္တီနံ အညမညံ သံသဂ္ဂော နတ္ထီတိ နိရဝသေသော ပဋ္ဌာနနယော န သမ္ဘဝတိ။ တဒန္တောဂဓတ္တာ ဝာ သမ္ဘဝန္တာနံ သေသနိက္ခေပာနံ မူလနိက္ခေပဝသေန စတ္တာရော သုတ္တနိက္ခေပာတိ ဝုတ္တံ။

    Ettha ca attajjhāsayo parajjhāsayo pucchāvasiko aṭṭhuppattikoti cattāro suttanikkhepā veditabbā. Yathā hi anekasataanekasahassabhedānipi suttāni saṃkilesabhāgiyādipaṭṭhānanayena soḷasavidhataṃ nātivattanti, evaṃ tāni sabbānipi attajjhāsayādisuttanikkhepavasena catubbidhabhāvaṃ nātivattanti. Kāmañcettha attajjhāsayassa aṭṭhuppattiyā ca parajjhāsayapucchāvasikehi saddhiṃ saṃsaggabhedo sambhavati ajjhāsayānusandhipucchānusandhisambhavato, attajjhāsayaaṭṭhuppattīnaṃ aññamaññaṃ saṃsaggo natthīti niravaseso paṭṭhānanayo na sambhavati. Tadantogadhattā vā sambhavantānaṃ sesanikkhepānaṃ mūlanikkhepavasena cattāro suttanikkhepāti vuttaṃ.

    တတ္ရာယံ ဝစနတ္ထော – နိက္ခိပနံ နိက္ခေပော, သုတ္တသ္သ နိက္ခေပော သုတ္တနိက္ခေပော, သုတ္တဒေသနာတိ အတ္ထော။ နိက္ခိပီယတီတိ ဝာ နိက္ခေပော, သုတ္တံ ဧဝ နိက္ခေပော သုတ္တနိက္ခေပော။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော, သော အသ္သ အတ္ထိ ကာရဏဘူတောတိ အတ္တဇ္ဈာသယော, အတ္တနော အဇ္ဈာသယော ဧတသ္သာတိ ဝာ အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရဇ္ဈာသယေပိ ဧသေဝ နယော။ ပုစ္ဆာယ ဝသော ပုစ္ဆာဝသော, သော ဧတသ္သ အတ္ထီတိ ပုစ္ဆာဝသိကော။ သုတ္တဒေသနာယ ဝတ္ထုဘူတသ္သ အတ္ထသ္သ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထုပ္ပတ္တိ, အတ္ထုပ္ပတ္တိ ဧဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ, သာ ဧတသ္သ အတ္ထီတိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော။ အထ ဝာ နိက္ခိပီယတိ သုတ္တံ ဧတေနာတိ နိက္ခေပော, အတ္တဇ္ဈာသယာဒိ ဧဝ။ ဧတသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရေသံ အဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယော။ ပုစ္ဆီယတီတိ ပုစ္ဆာ, ပုစ္ဆိတဗ္ဗော အတ္ထော။ ပုစ္ဆနဝသေန ပဝတ္တံ ဓမ္မပ္ပဋိဂ္ဂာဟကာနံ ဝစနံ ပုစ္ဆာဝသံ, တဒေဝ နိက္ခေပသဒ္ဒာပေက္ခာယ ပုစ္ဆာဝသိကောတိ ပုလ္လိင္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာ အတ္ထုပ္ပတ္တိယေဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Tatrāyaṃ vacanattho – nikkhipanaṃ nikkhepo, suttassa nikkhepo suttanikkhepo, suttadesanāti attho. Nikkhipīyatīti vā nikkhepo, suttaṃ eva nikkhepo suttanikkhepo. Attano ajjhāsayo attajjhāsayo, so assa atthi kāraṇabhūtoti attajjhāsayo, attano ajjhāsayo etassāti vā attajjhāsayo. Parajjhāsayepi eseva nayo. Pucchāya vaso pucchāvaso, so etassa atthīti pucchāvasiko. Suttadesanāya vatthubhūtassa atthassa uppatti atthuppatti, atthuppatti eva aṭṭhuppatti, sā etassa atthīti aṭṭhuppattiko. Atha vā nikkhipīyati suttaṃ etenāti nikkhepo, attajjhāsayādi eva. Etasmiṃ pana atthavikappe attano ajjhāsayo attajjhāsayo. Paresaṃ ajjhāsayo parajjhāsayo. Pucchīyatīti pucchā, pucchitabbo attho. Pucchanavasena pavattaṃ dhammappaṭiggāhakānaṃ vacanaṃ pucchāvasaṃ, tadeva nikkhepasaddāpekkhāya pucchāvasikoti pulliṅgavasena vuttaṃ. Tathā atthuppattiyeva aṭṭhuppattikoti evamettha attho veditabbo.

    ဧတ္ထ စ ပရေသံ ဣန္ဒ္ရိယပရိပာကာဒိကာရဏနိရပေက္ခတ္တာ အတ္တဇ္ဈာသယသ္သ ဝိသုံ သုတ္တနိက္ခေပဘာဝော ယုတ္တော ကေဝလံ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ဓမ္မတန္တိဌပနတ္ထံ ပဝတ္တိတဒေသနတ္တာ, ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ပန ပရေသံ အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနံ ဒေသနာပဝတ္တိဟေတုဘူတာနံ ဥပ္ပတ္တိယံ ပဝတ္တိတာနံ ကထမဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ အနဝရောဓော, ပုစ္ဆာဝသိကအဋ္ဌုပ္ပတ္တိပုဗ္ဗကာနံ ဝာ ပရဇ္ဈာသယာနုရောဓေန ပဝတ္တိတာနံ ကထံ ပရဇ္ဈာသယေ အနဝရောဓောတိ? န စောဒေတဗ္ဗမေတံ။ ပရေသဉ္ဟိ အဘိနီဟာရပရိပုစ္ဆာဒိဝိနိစ္ဆယာဒိဝိနိမုတ္တသ္သေဝ သုတ္တန္တဒေသနာကာရဏုပ္ပာဒသ္သ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ တထာ ဟိ ဗ္ရဟ္မဇာလဓမ္မဒာယာဒသုတ္တာဒီနံ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏအာမိသုပ္ပာဒာဒိဒေသနာနိမိတ္တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ ဝုစ္စတိ, ပရေသံ ပုစ္ဆာယ ဝိနာ အဇ္ဈာသယမေဝ နိမိတ္တံ ကတ္ဝာ ဒေသိတော ပရဇ္ဈာသယော, ပုစ္ဆာဝသေန ဒေသိတော ပုစ္ဆာဝသိကောတိ ပာကဋောယမတ္ထောတိ။

    Ettha ca paresaṃ indriyaparipākādikāraṇanirapekkhattā attajjhāsayassa visuṃ suttanikkhepabhāvo yutto kevalaṃ attano ajjhāsayeneva dhammatantiṭhapanatthaṃ pavattitadesanattā, parajjhāsayapucchāvasikānaṃ pana paresaṃ ajjhāsayapucchānaṃ desanāpavattihetubhūtānaṃ uppattiyaṃ pavattitānaṃ kathamaṭṭhuppattiyā anavarodho, pucchāvasikaaṭṭhuppattipubbakānaṃ vā parajjhāsayānurodhena pavattitānaṃ kathaṃ parajjhāsaye anavarodhoti? Na codetabbametaṃ. Paresañhi abhinīhāraparipucchādivinicchayādivinimuttasseva suttantadesanākāraṇuppādassa aṭṭhuppattibhāvena gahitattā parajjhāsayapucchāvasikānaṃ visuṃ gahaṇaṃ. Tathā hi brahmajāladhammadāyādasuttādīnaṃ vaṇṇāvaṇṇaāmisuppādādidesanānimittaṃ aṭṭhuppatti vuccati, paresaṃ pucchāya vinā ajjhāsayameva nimittaṃ katvā desito parajjhāsayo, pucchāvasena desito pucchāvasikoti pākaṭoyamatthoti.

    တတ္ထ ပဌမာဒီနိ တီဏိ ဗောဓိသုတ္တာနိ မုစလိန္ဒသုတ္တံ, အာယုသင္ခာရောသ္သဇ္ဇနသုတ္တံ, ပစ္စဝေက္ခဏသုတ္တံ, ပပဉ္စသညာသုတ္တန္တိ ဣမေသံ ဥဒာနာနံ အတ္တဇ္ဈာသယော နိက္ခေပော။ ဟုဟုင္ကသုတ္တံ, ဗ္ရာဟ္မဏဇာတိကသုတ္တံ, ဗာဟိယသုတ္တန္တိ ဣမေသံ ဥဒာနာနံ ပုစ္ဆာဝသိကော နိက္ခေပော။ ရာဇသုတ္တံ, သက္ကာရသုတ္တံ, ဥစ္ဆာဒနသုတ္တံ, ပိဏ္ဍပာတိကသုတ္တံ, သိပ္ပသုတ္တံ, ဂောပာလသုတ္တံ, သုန္ဒရိကသုတ္တံ , မာတုသုတ္တံ, သင္ဃဘေဒကသုတ္တံ, ဥဒပာနသုတ္တံ, တထာဂတုပ္ပာဒသုတ္တံ, မောနေယ္ယသုတ္တံ, ပာဋလိဂာမိယသုတ္တံ, ဒ္ဝေပိ ဒဗ္ဗသုတ္တာနီတိ ဧတေသံ ဥဒာနာနံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော နိက္ခေပော။ ပာလိလေယ္ယသုတ္တံ, ပိယသုတ္တံ, နာဂသမာလသုတ္တံ, ဝိသာခာသုတ္တဉ္စာတိ ဣမေသံ ဥဒာနာနံ အတ္တဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယော စ နိက္ခေပော။ သေသာနံ ဧကပညာသာယ သုတ္တာနံ ပရဇ္ဈာသယော နိက္ခေပော။ ဧဝမေတေသံ ဥဒာနာနံ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိဝသေန နိက္ခေပဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Tattha paṭhamādīni tīṇi bodhisuttāni mucalindasuttaṃ, āyusaṅkhārossajjanasuttaṃ, paccavekkhaṇasuttaṃ, papañcasaññāsuttanti imesaṃ udānānaṃ attajjhāsayo nikkhepo. Huhuṅkasuttaṃ, brāhmaṇajātikasuttaṃ, bāhiyasuttanti imesaṃ udānānaṃ pucchāvasiko nikkhepo. Rājasuttaṃ, sakkārasuttaṃ, ucchādanasuttaṃ, piṇḍapātikasuttaṃ, sippasuttaṃ, gopālasuttaṃ, sundarikasuttaṃ , mātusuttaṃ, saṅghabhedakasuttaṃ, udapānasuttaṃ, tathāgatuppādasuttaṃ, moneyyasuttaṃ, pāṭaligāmiyasuttaṃ, dvepi dabbasuttānīti etesaṃ udānānaṃ aṭṭhuppattiko nikkhepo. Pālileyyasuttaṃ, piyasuttaṃ, nāgasamālasuttaṃ, visākhāsuttañcāti imesaṃ udānānaṃ attajjhāsayo parajjhāsayo ca nikkhepo. Sesānaṃ ekapaññāsāya suttānaṃ parajjhāsayo nikkhepo. Evametesaṃ udānānaṃ attajjhāsayādivasena nikkhepaviseso veditabbo.

    ဧတ္ထ စ ယာနိ ဥဒာနာနိ ဘဂဝတာ ဘိက္ခူနံ သမ္မုခာ ဘာသိတာနိ, တာနိ တေဟိ ယထာဘာသိတသုတ္တာနိ ဝစသာ ပရိစိတာနိ မနသာနုပေက္ခိတာနိ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကသ္သ ကထိတာနိ။ ယာနိ ပန ဘဂဝတာ ဘိက္ခူနံ အသမ္မုခာ ဘာသိတာနိ, တာနိပိ အပရဘာဂေ ဘဂဝတာ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကသ္သ ပုန ဘာသိတာနိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာနိပိ တာနိ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဧကဇ္ဈံ ကတ္ဝာ ဓာရေန္တော ဘိက္ခူနဉ္စ ဝာစေန္တော အပရဘာဂေ ပဌမမဟာသင္ဂီတိကာလေ ဥဒာနန္တ္ဝေဝ သင္ဂဟံ အာရောပေသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Ettha ca yāni udānāni bhagavatā bhikkhūnaṃ sammukhā bhāsitāni, tāni tehi yathābhāsitasuttāni vacasā paricitāni manasānupekkhitāni dhammabhaṇḍāgārikassa kathitāni. Yāni pana bhagavatā bhikkhūnaṃ asammukhā bhāsitāni, tānipi aparabhāge bhagavatā dhammabhaṇḍāgārikassa puna bhāsitāni. Evaṃ sabbānipi tāni āyasmā ānando ekajjhaṃ katvā dhārento bhikkhūnañca vācento aparabhāge paṭhamamahāsaṅgītikāle udānantveva saṅgahaṃ āropesīti veditabbaṃ.

    တေန ခော ပန သမယေနာတိအာဒီသု တေန သမယေနာတိ စ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ, ခော ပနာတိ နိပာတော, တသ္မိံ သမယေတိ အတ္ထော။ ကသ္မိံ ပန သမယေ? ယံ သမယံ ဘဂဝာ ဥရုဝေလာယံ ဝိဟရတိ နဇ္ဇာ နေရဉ္ဇရာယ တီရေ ဗောဓိရုက္ခမူလေ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓော။ တသ္မိံ သမယေ။ သတ္တာဟန္တိ သတ္တ အဟာနိ သတ္တာဟံ, အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ယသ္မာ ဘဂဝာ တံ သတ္တာဟံ နိရန္တရတာယ အစ္စန္တမေဝ ဖလသမာပတ္တိသုခေန ဝိဟာသိ, တသ္မာ သတ္တာဟန္တိ အစ္စန္တသံယောဂဝသေန ဥပယောဂဝစနံ ဝုတ္တံ။ ဧကပလ္လင္ကေနာတိ ဝိသာခာပုဏ္ဏမာယ အနတ္ထင္ဂတေယေဝ သူရိယေ အပရာဇိတပလ္လင္ကဝရေ ဝဇိရာသနေ နိသိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ သကိမ္ပိ အနုဋ္ဌဟိတ္ဝာ ယထာအာဘုဇိတေန ဧကေနေဝ ပလ္လင္ကေန ။

    Tena kho pana samayenātiādīsu tena samayenāti ca bhummatthe karaṇavacanaṃ, kho panāti nipāto, tasmiṃ samayeti attho. Kasmiṃ pana samaye? Yaṃ samayaṃ bhagavā uruvelāyaṃ viharati najjā nerañjarāya tīre bodhirukkhamūle paṭhamābhisambuddho. Tasmiṃ samaye. Sattāhanti satta ahāni sattāhaṃ, accantasaṃyogatthe etaṃ upayogavacanaṃ. Yasmā bhagavā taṃ sattāhaṃ nirantaratāya accantameva phalasamāpattisukhena vihāsi, tasmā sattāhanti accantasaṃyogavasena upayogavacanaṃ vuttaṃ. Ekapallaṅkenāti visākhāpuṇṇamāya anatthaṅgateyeva sūriye aparājitapallaṅkavare vajirāsane nisinnakālato paṭṭhāya sakimpi anuṭṭhahitvā yathāābhujitena ekeneva pallaṅkena .

    ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီတိ ဝိမုတ္တိသုခံ ဖလသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒိယမာနော နိသိန္နော ဟောတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဝိမုတ္တီတိ တဒင္ဂဝိမုတ္တိ, ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိ, သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိ, ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိဝိမုတ္တိ, နိသ္သရဏဝိမုတ္တီတိ ပဉ္စ ဝိမုတ္တိယော။ တာသု ယံ ဒေယ္ယဓမ္မပရိစ္စာဂာဒီဟိ တေဟိ တေဟိ ဂုဏင္ဂေဟိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒာဒီဟိ ဝိပသ္သနင္ဂေဟိ စ ယာဝ တသ္သ တသ္သ အင္ဂသ္သ အပရိဟာနိဝသေန ပဝတ္တိ, တာဝ တံတံပဋိပက္ခတော ဝိမုစ္စနတော ဝိမုစ္စနံ ပဟာနံ။ သေယ္ယထိဒံ ? ဒာနေန မစ္ဆရိယလောဘာဒိတော, သီလေန ပာဏာတိပာတာဒိတော, နာမရူပဝဝတ္ထာနေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိတော, ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန အဟေတုဝိသမဟေတုဒိဋ္ဌီဟိ, တသ္သေဝ အပရဘာဂေန ကင္ခာဝိတရဏေန ကထံကထီဘာဝတော, ကလာပသမ္မသနေန ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဂာဟတော, မဂ္ဂာမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေန အမဂ္ဂေ မဂ္ဂသညာယ, ဥဒယဒသ္သနေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ, ဝယဒသ္သနေန သသ္သတဒိဋ္ဌိယာ, ဘယဒသ္သနေန သဘယေ အဘယသညာယ, အာဒီနဝဒသ္သနေန အသ္သာဒသညာယ, နိဗ္ဗိဒာနုပသ္သနေန အဘိရတိသညာယ, မုစ္စိတုကမ္ယတာဉာဏေန အမုစ္စိတုကမ္ယတာယ, ဥပေက္ခာဉာဏေန အနုပေက္ခာယ, အနုလောမေန ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ နိဗ္ဗာနေ စ ပဋိလောမဘာဝတော, ဂောတ္ရဘုနာ သင္ခာရနိမိတ္တဘာဝတော ဝိမုစ္စနံ, အယံ တဒင္ဂဝိမုတ္တိ နာမ။ ယံ ပန ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ယာဝသ္သ အပရိဟာနိဝသေန ပဝတ္တိ, တာဝ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ နီဝရဏာနဉ္စေဝ, ဝိတက္ကာဒီနဉ္စ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ, အနုပ္ပတ္တိသညိတံ ဝိမုစ္စနံ, အယံ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိ နာမ။ ယံ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂာနံ ဘာဝိတတ္တာ တံတံမဂ္ဂဝတော အရိယသ္သ သန္တာနေ ယထာရဟံ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ. သ. ၂၇၇; ဝိဘ. ၆၂၈) နယေန ဝုတ္တသ္သ သမုဒယပက္ခိယသ္သ ကိလေသဂဏသ္သ ပုန အစ္စန္တံ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေန သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန ဝိမုစ္စနံ, အယံ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိ နာမ။ ယံ ပန ဖလက္ခဏေ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓတ္တံ ကိလေသာနံ, အယံ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိဝိမုတ္တိ နာမ။ သဗ္ဗသင္ခတနိသ္သဋတ္တာ ပန သဗ္ဗသင္ခာရဝိမုတ္တံ နိဗ္ဗာနံ, အယံ နိသ္သရဏဝိမုတ္တိ နာမ။ ဣဓ ပန ဘဂဝတော နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ ဖလဝိမုတ္တိ အဓိပ္ပေတာ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီတိ ဝိမုတ္တိသုခံ ဖလသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒိယမာနော နိသိန္နော ဟောတီတိ အတ္ထော’’တိ။

    Vimuttisukhapaṭisaṃvedīti vimuttisukhaṃ phalasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvediyamāno nisinno hotīti attho. Tattha vimuttīti tadaṅgavimutti, vikkhambhanavimutti, samucchedavimutti, paṭippassaddhivimutti, nissaraṇavimuttīti pañca vimuttiyo. Tāsu yaṃ deyyadhammapariccāgādīhi tehi tehi guṇaṅgehi nāmarūpaparicchedādīhi vipassanaṅgehi ca yāva tassa tassa aṅgassa aparihānivasena pavatti, tāva taṃtaṃpaṭipakkhato vimuccanato vimuccanaṃ pahānaṃ. Seyyathidaṃ ? Dānena macchariyalobhādito, sīlena pāṇātipātādito, nāmarūpavavatthānena sakkāyadiṭṭhito, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiṭṭhīhi, tasseva aparabhāgena kaṅkhāvitaraṇena kathaṃkathībhāvato, kalāpasammasanena ‘‘ahaṃ mamā’’ti gāhato, maggāmaggavavatthānena amagge maggasaññāya, udayadassanena ucchedadiṭṭhiyā, vayadassanena sassatadiṭṭhiyā, bhayadassanena sabhaye abhayasaññāya, ādīnavadassanena assādasaññāya, nibbidānupassanena abhiratisaññāya, muccitukamyatāñāṇena amuccitukamyatāya, upekkhāñāṇena anupekkhāya, anulomena dhammaṭṭhitiyaṃ nibbāne ca paṭilomabhāvato, gotrabhunā saṅkhāranimittabhāvato vimuccanaṃ, ayaṃ tadaṅgavimutti nāma. Yaṃ pana upacārappanābhedena samādhinā yāvassa aparihānivasena pavatti, tāva kāmacchandādīnaṃ nīvaraṇānañceva, vitakkādīnañca paccanīkadhammānaṃ, anuppattisaññitaṃ vimuccanaṃ, ayaṃ vikkhambhanavimutti nāma. Yaṃ catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā taṃtaṃmaggavato ariyassa santāne yathārahaṃ ‘‘diṭṭhigatānaṃ pahānāyā’’tiādinā (dha. sa. 277; vibha. 628) nayena vuttassa samudayapakkhiyassa kilesagaṇassa puna accantaṃ appavattibhāvena samucchedappahānavasena vimuccanaṃ, ayaṃ samucchedavimutti nāma. Yaṃ pana phalakkhaṇe paṭippassaddhattaṃ kilesānaṃ, ayaṃ paṭippassaddhivimutti nāma. Sabbasaṅkhatanissaṭattā pana sabbasaṅkhāravimuttaṃ nibbānaṃ, ayaṃ nissaraṇavimutti nāma. Idha pana bhagavato nibbānārammaṇā phalavimutti adhippetā. Tena vuttaṃ – ‘‘vimuttisukhapaṭisaṃvedīti vimuttisukhaṃ phalasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvediyamāno nisinno hotīti attho’’ti.

    ဝိမုတ္တီတိ စ ဥပက္ကိလေသေဟိ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိဝသေန စိတ္တသ္သ ဝိမုတ္တဘာဝော, စိတ္တမေဝ ဝာ တထာ ဝိမုတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, တာယ ဝိမုတ္တိယာ ဇာတံ သမ္ပယုတ္တံ ဝာ သုခံ ဝိမုတ္တိသုခံ။ ‘‘ယာယံ, ဘန္တေ, ဥပေက္ခာ သန္တေ သုခေ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ’’တိ (မ. နိ. ၂.၈၈) ဝစနတော ဥပေက္ခာပိ စေတ္ထ သုခမိစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ‘‘ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ, သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ’’တိ (ဝိဘ. အဋ္ဌ. ၂၃၂)။ ဘဂဝာ ဟိ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ အရဟတ္တသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ, န ဣတရံ။ အထ ဝာ ‘‘တေသံ ဝူပသမော သုခော’’တိအာဒီသု ယထာ သင္ခာရဒုက္ခူပသမော သုခောတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ သကလကိလေသဒုက္ခူပသမဘာဝတော အဂ္ဂဖလေ လဗ္ဘမာနာ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိဝိမုတ္တိ ဧဝ ဣဓ သုခန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တယိဒံ ဝိမုတ္တိသုခံ မဂ္ဂဝီထိယံ ကာလန္တရေတိ ဖလစိတ္တသ္သ ပဝတ္တိဝိဘာဂေန ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ ဧကေကသ္သ ဟိ အရိယမဂ္ဂသ္သ အနန္တရာ တသ္သ တသ္သေဝ ဝိပာကဘူတာနိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာနိ တီဏိ ဒ္ဝေ ဝာ ဖလစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အနန္တရဝိပာကတ္တာ လောကုတ္တရကုသလာနံ။ ယသ္မိဉ္ဟိ ဇဝနဝာရေ အရိယမဂ္ဂော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ ယဒာ ဒ္ဝေ အနုလောမာနိ, တဒာ တတိယံ ဂောတ္ရဘု, စတုတ္ထံ မဂ္ဂစိတ္တံ, တတော ပရံ တီဏိ ဖလစိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ ယဒာ ပန တီဏိ အနုလောမာနိ, တဒာ စတုတ္ထံ ဂောတ္ရဘု, ပဉ္စမံ မဂ္ဂစိတ္တံ, တတော ပရံ ဒ္ဝေ ဖလစိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ ဧဝံ စတုတ္ထံ ပဉ္စမံ အပ္ပနာဝသေန ပဝတ္တတိ, န တတော ပရံ ဘဝင္ဂသ္သ အာသန္နတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘‘ဆဋ္ဌမ္ပိ စိတ္တံ အပ္ပေတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ အဋ္ဌကထာသု (ဝိသုဒ္ဓိ. ၂.၈၁၁) ပဋိက္ခိတ္တံ။ ဧဝံ မဂ္ဂဝီထိယံ ဖလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကာလန္တရေ ဖလံ ပန ဖလသမာပတ္တိဝသေန ပဝတ္တံ, နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တသ္သ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဉ္စ ဧတေနေဝ သင္ဂဟိတံ။ သာ ပနာယံ ဖလသမာပတ္တိ အတ္ထတော လောကုတ္တရကုသလာနံ ဝိပာကဘူတာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ အပ္ပနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

    Vimuttīti ca upakkilesehi paṭippassaddhivasena cittassa vimuttabhāvo, cittameva vā tathā vimuttaṃ veditabbaṃ, tāya vimuttiyā jātaṃ sampayuttaṃ vā sukhaṃ vimuttisukhaṃ. ‘‘Yāyaṃ, bhante, upekkhā sante sukhe vuttā bhagavatā’’ti (ma. ni. 2.88) vacanato upekkhāpi cettha sukhamicceva veditabbā. Tathā ca vuttaṃ sammohavinodaniyaṃ ‘‘upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā’’ti (vibha. aṭṭha. 232). Bhagavā hi catutthajjhānikaṃ arahattasamāpattiṃ samāpajjati, na itaraṃ. Atha vā ‘‘tesaṃ vūpasamo sukho’’tiādīsu yathā saṅkhāradukkhūpasamo sukhoti vuccati, evaṃ sakalakilesadukkhūpasamabhāvato aggaphale labbhamānā paṭippassaddhivimutti eva idha sukhanti veditabbā. Tayidaṃ vimuttisukhaṃ maggavīthiyaṃ kālantareti phalacittassa pavattivibhāgena duvidhaṃ hoti. Ekekassa hi ariyamaggassa anantarā tassa tasseva vipākabhūtāni nibbānārammaṇāni tīṇi dve vā phalacittāni uppajjanti anantaravipākattā lokuttarakusalānaṃ. Yasmiñhi javanavāre ariyamaggo uppajjati, tattha yadā dve anulomāni, tadā tatiyaṃ gotrabhu, catutthaṃ maggacittaṃ, tato paraṃ tīṇi phalacittāni honti. Yadā pana tīṇi anulomāni, tadā catutthaṃ gotrabhu, pañcamaṃ maggacittaṃ, tato paraṃ dve phalacittāni honti. Evaṃ catutthaṃ pañcamaṃ appanāvasena pavattati, na tato paraṃ bhavaṅgassa āsannattā. Keci pana ‘‘chaṭṭhampi cittaṃ appetī’’ti vadanti, taṃ aṭṭhakathāsu (visuddhi. 2.811) paṭikkhittaṃ. Evaṃ maggavīthiyaṃ phalaṃ veditabbaṃ. Kālantare phalaṃ pana phalasamāpattivasena pavattaṃ, nirodhā vuṭṭhahantassa uppajjamānañca eteneva saṅgahitaṃ. Sā panāyaṃ phalasamāpatti atthato lokuttarakusalānaṃ vipākabhūtā nibbānārammaṇā appanāti daṭṭhabbā.

    ကေ တံ သမာပဇ္ဇန္တိ, ကေ န သမာပဇ္ဇန္တီတိ? သဗ္ဗေပိ ပုထုဇ္ဇနာ န သမာပဇ္ဇန္တိ အနဓိဂတတ္တာ။ တထာ ဟေဋ္ဌိမာ အရိယာ ဥပရိမံ, ဥပရိမာပိ အရိယာ ဟေဋ္ဌိမံ န သမာပဇ္ဇန္တိယေဝ ပုဂ္ဂလန္တရဘာဝူပဂမနေန ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓဘာဝတော။ အတ္တနော ဧဝ ဖလံ တေ တေ အရိယာ သမာပဇ္ဇန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘သောတာပန္နသကဒာဂာမိနော ဖလသမာပတ္တိံ န သမာပဇ္ဇန္တိ, ဥပရိမာ ဒ္ဝေယေဝ သမာပဇ္ဇန္တိ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရိဘာဝတော’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ အကာရဏံ ပုထုဇ္ဇနသ္သာပိ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓလောကိယသမာဓိသမာပဇ္ဇနတော။ ကိံ ဝာ ဧတ္ထ ကာရဏစိန္တာယ? ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ပဋိသမ္ဘိဒာယံ ‘‘ကတမာ ဒသ သင္ခာရုပေက္ခာ ဝိပသ္သနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ (ပဋိ. မ. ၁.၅၇), ကတမေ ဒသ ဂောတ္ရဘုဓမ္မာ ဝိပသ္သနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၆၀) ဣမေသံ ပဉ္ဟာနံ ဝိသ္သဇ္ဇနေ သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တတ္ထာယ သကဒာဂာမိဖလသမာပတ္တတ္ထာယာတိ တေသမ္ပိ အရိယာနံ ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ သဗ္ဗေပိ အရိယာ ယထာသကံ ဖလံ သမာပဇ္ဇန္တီတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

    Ke taṃ samāpajjanti, ke na samāpajjantīti? Sabbepi puthujjanā na samāpajjanti anadhigatattā. Tathā heṭṭhimā ariyā uparimaṃ, uparimāpi ariyā heṭṭhimaṃ na samāpajjantiyeva puggalantarabhāvūpagamanena paṭippassaddhabhāvato. Attano eva phalaṃ te te ariyā samāpajjanti. Keci pana ‘‘sotāpannasakadāgāmino phalasamāpattiṃ na samāpajjanti, uparimā dveyeva samāpajjanti samādhismiṃ paripūrakāribhāvato’’ti vadanti. Taṃ akāraṇaṃ puthujjanassāpi attanā paṭiladdhalokiyasamādhisamāpajjanato. Kiṃ vā ettha kāraṇacintāya? Vuttañhetaṃ paṭisambhidāyaṃ ‘‘katamā dasa saṅkhārupekkhā vipassanāvasena uppajjanti (paṭi. ma. 1.57), katame dasa gotrabhudhammā vipassanāvasena uppajjantī’’ti (paṭi. ma. 1.60) imesaṃ pañhānaṃ vissajjane sotāpattiphalasamāpattatthāya sakadāgāmiphalasamāpattatthāyāti tesampi ariyānaṃ phalasamāpattisamāpajjanaṃ vuttaṃ. Tasmā sabbepi ariyā yathāsakaṃ phalaṃ samāpajjantīti niṭṭhamettha gantabbaṃ.

    ကသ္မာ ပန တေ သမာပဇ္ဇန္တီတိ? ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ။ ယထာ ဟိ ရာဇာနော ရဇ္ဇသုခံ, ဒေဝတာ ဒိဗ္ဗသုခံ အနုဘဝန္တိ, ဧဝံ အရိယာ ‘‘လောကုတ္တရသုခံ အနုဘဝိသ္သာမာ’’တိ အဒ္ဓာနပရိစ္ဆေဒံ ကတ္ဝာ ဣစ္ဆိတက္ခဏေ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တိ။

    Kasmā pana te samāpajjantīti? Diṭṭhadhammasukhavihāratthaṃ. Yathā hi rājāno rajjasukhaṃ, devatā dibbasukhaṃ anubhavanti, evaṃ ariyā ‘‘lokuttarasukhaṃ anubhavissāmā’’ti addhānaparicchedaṃ katvā icchitakkhaṇe phalasamāpattiṃ samāpajjanti.

    ကထဉ္စသ္သာ သမာပဇ္ဇနံ, ကထံ ဌာနံ, ကထံ ဝုဋ္ဌာနန္တိ? ဒ္ဝီဟိ တာဝ အာကာရေဟိ အသ္သာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတိ နိဗ္ဗာနတော အညသ္သ အာရမ္မဏသ္သ အမနသိကာရာ, နိဗ္ဗာနသ္သ စ မနသိကာရာ။ ယထာဟ –

    Kathañcassā samāpajjanaṃ, kathaṃ ṭhānaṃ, kathaṃ vuṭṭhānanti? Dvīhi tāva ākārehi assā samāpajjanaṃ hoti nibbānato aññassa ārammaṇassa amanasikārā, nibbānassa ca manasikārā. Yathāha –

    ‘‘ဒ္ဝေ ခော, အာဝုသော, ပစ္စယာ အနိမိတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ, သဗ္ဗနိမိတ္တာနဉ္စ အမနသိကာရော, အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ မနသိကာရော’’တိ (မ. နိ. ၁.၄၅၈)။

    ‘‘Dve kho, āvuso, paccayā animittāya cetovimuttiyā samāpattiyā, sabbanimittānañca amanasikāro, animittāya ca dhātuyā manasikāro’’ti (ma. ni. 1.458).

    အယံ ပနေတ္ထ သမာပဇ္ဇနက္ကမော – ဖလသမာပတ္တိတ္ထိကေန အရိယသာဝကေန ရဟောဂတေန ပဋိသလ္လီနေန ဥဒယဗ္ဗယာဒိဝသေန သင္ခာရာ ဝိပသ္သိတဗ္ဗာ။ တသ္သေဝံ ပဝတ္တာနုပုဗ္ဗဝိပသ္သနသ္သေဝ သင္ခာရာရမ္မဏဂောတ္ရဘုဉာဏာနန္တရံ ဖလသမာပတ္တိဝသေန နိရောဓေ စိတ္တမပ္ပေတိ, ဖလသမာပတ္တိနိန္နဘာဝေန စ သေက္ခသ္သာပိ ဖလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န မဂ္ဂော။ ယေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘သောတာပန္နော အတ္တနော ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိသ္သာမီတိ ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ သကဒာဂာမီ ဟောတိ, သကဒာဂာမီ စ အနာဂာမီ’’တိ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ – ဧဝံ သန္တေ အနာဂာမီ အရဟာ ဘဝိသ္သတိ, အရဟာ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓော, ပစ္စေကဗုဒ္ဓော စ သမ္ဗုဒ္ဓောတိ အာပဇ္ဇေယ္ယ, တသ္မာ ယထာဘိနိဝေသံ ယထာဇ္ဈာသယံ ဝိပသ္သနာ အတ္ထံ သာဓေတီတိ သေက္ခသ္သာပိ ဖလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န မဂ္ဂော။ ဖလမ္ပိ တသ္သ သစေ အနေန ပဌမဇ္ဈာနိကော မဂ္ဂော အဓိဂတော, ပဌမဇ္ဈာနိကမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သစေ ဒုတိယာဒီသု အညတရဇ္ဈာနိကော, ဒုတိယာဒီသု အညတရဇ္ဈာနိကမေဝာတိ။

    Ayaṃ panettha samāpajjanakkamo – phalasamāpattitthikena ariyasāvakena rahogatena paṭisallīnena udayabbayādivasena saṅkhārā vipassitabbā. Tassevaṃ pavattānupubbavipassanasseva saṅkhārārammaṇagotrabhuñāṇānantaraṃ phalasamāpattivasena nirodhe cittamappeti, phalasamāpattininnabhāvena ca sekkhassāpi phalameva uppajjati, na maggo. Ye pana vadanti ‘‘sotāpanno attano phalasamāpattiṃ samāpajjissāmīti vipassanaṃ vaḍḍhetvā sakadāgāmī hoti, sakadāgāmī ca anāgāmī’’ti. Te vattabbā – evaṃ sante anāgāmī arahā bhavissati, arahā ca paccekabuddho, paccekabuddho ca sambuddhoti āpajjeyya, tasmā yathābhinivesaṃ yathājjhāsayaṃ vipassanā atthaṃ sādhetīti sekkhassāpi phalameva uppajjati, na maggo. Phalampi tassa sace anena paṭhamajjhāniko maggo adhigato, paṭhamajjhānikameva uppajjati. Sace dutiyādīsu aññatarajjhāniko, dutiyādīsu aññatarajjhānikamevāti.

    ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဂောတ္ရဘုဉာဏံ မဂ္ဂဉာဏပုရေစာရိကံ ဝိယ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ န ဟောတီတိ? ဖလဉာဏာနံ အနိယ္ယာနိကဘာဝတော။ အရိယမဂ္ဂဓမ္မာယေဝ ဟိ နိယ္ယာနိကာ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ နိယ္ယာနိကာ? စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂာ အပရိယာပန္နာ’’တိ (ဓ. သ. ၁၂၉၅)။ တသ္မာ ဧကန္တေနေဝ နိယ္ယာနိကဘာဝသ္သ ဥဘတော ဝုဋ္ဌာနဘာဝေန ပဝတ္တမာနသ္သ အနန္တရပစ္စယဘူတေန ဉာဏေန နိမိတ္တတော ဝုဋ္ဌိတေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ တသ္သ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတာ ယုတ္တာ, န ပန အရိယမဂ္ဂသ္သ ဘာဝိတတ္တာ တသ္သ ဝိပာကဘာဝေန ပဝတ္တမာနာနံ ကိလေသာနံ အသမုစ္ဆိန္ဒနတော အနိယ္ယာနိကတ္တာ အဝုဋ္ဌာနသဘာဝာနံ ဖလဉာဏာနံ ပုရေစာရိကဉာဏသ္သ ကဒာစိပိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတာ ဥဘယတ္ထ အနုလောမဉာဏာနံ အတုလ္ယာကာရတော။ အရိယမဂ္ဂဝီထိယဉ္ဟိ အနုလောမဉာဏာနိ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗာနံ ထူလထူလာနံ လောဘက္ခန္ဓာဒီနံ သာတိသယံ ပဒာလနေန လောကိယဉာဏေန ဥက္ကံသပာရမိပ္ပတ္တာနိ မဂ္ဂဉာဏာနုကူလာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဖလသမာပတ္တိဝီထိယံ ပန တာနိ တာနိ တေန တေန မဂ္ဂေန တေသံ တေသံ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ တတ္ထ နိရုသ္သုက္ကာနိ ကေဝလံ အရိယာနံ ဖလသမာပတ္တိသုခသမင္ဂိဘာဝသ္သ ပရိကမ္မမတ္တာနိ ဟုတ္ဝာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ န တေသံ ကုတောစိ ဝုဋ္ဌာနသမ္ဘဝော, ယတော တေသံ ပရိယောသာနေ ဉာဏံ သင္ခာရနိမိတ္တံ ဝုဋ္ဌာနတော နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ သိယာ။ ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ သေက္ခသ္သ အတ္တနော ဖလသမာပတ္တိဝဠဉ္ဇနတ္ထာယ ဥဒယဗ္ဗယာဒိဝသေန သင္ခာရေ သမ္မသန္တသ္သ ဝိပသ္သနာဉာဏာနုပုဗ္ဗာယ ဖလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န မဂ္ဂောတိ အယဉ္စ အတ္ထော သမတ္ထိတော ဟောတိ။ ဧဝံ တာဝ ဖလသမာပတ္တိယာ သမာပဇ္ဇနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Kasmā panettha gotrabhuñāṇaṃ maggañāṇapurecārikaṃ viya nibbānārammaṇaṃ na hotīti? Phalañāṇānaṃ aniyyānikabhāvato. Ariyamaggadhammāyeva hi niyyānikā. Vuttañhetaṃ ‘‘katame dhammā niyyānikā? Cattāro ariyamaggā apariyāpannā’’ti (dha. sa. 1295). Tasmā ekanteneva niyyānikabhāvassa ubhato vuṭṭhānabhāvena pavattamānassa anantarapaccayabhūtena ñāṇena nimittato vuṭṭhiteneva bhavitabbanti tassa nibbānārammaṇatā yuttā, na pana ariyamaggassa bhāvitattā tassa vipākabhāvena pavattamānānaṃ kilesānaṃ asamucchindanato aniyyānikattā avuṭṭhānasabhāvānaṃ phalañāṇānaṃ purecārikañāṇassa kadācipi nibbānārammaṇatā ubhayattha anulomañāṇānaṃ atulyākārato. Ariyamaggavīthiyañhi anulomañāṇāni anibbiddhapubbānaṃ thūlathūlānaṃ lobhakkhandhādīnaṃ sātisayaṃ padālanena lokiyañāṇena ukkaṃsapāramippattāni maggañāṇānukūlāni uppajjanti, phalasamāpattivīthiyaṃ pana tāni tāni tena tena maggena tesaṃ tesaṃ kilesānaṃ samucchinnattā tattha nirussukkāni kevalaṃ ariyānaṃ phalasamāpattisukhasamaṅgibhāvassa parikammamattāni hutvā uppajjantīti na tesaṃ kutoci vuṭṭhānasambhavo, yato tesaṃ pariyosāne ñāṇaṃ saṅkhāranimittaṃ vuṭṭhānato nibbānārammaṇaṃ siyā. Evañca katvā sekkhassa attano phalasamāpattivaḷañjanatthāya udayabbayādivasena saṅkhāre sammasantassa vipassanāñāṇānupubbāya phalameva uppajjati, na maggoti ayañca attho samatthito hoti. Evaṃ tāva phalasamāpattiyā samāpajjanaṃ veditabbaṃ.

    ‘‘တယော ခော, အာဝုသော, ပစ္စယာ အနိမိတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ဌိတိယာ, သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အမနသိကာရော, အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ မနသိကာရော, ပုဗ္ဗေ စ အဘိသင္ခာရော’’တိ (မ. နိ. ၁.၄၅၈) –

    ‘‘Tayo kho, āvuso, paccayā animittāya cetovimuttiyā ṭhitiyā, sabbanimittānaṃ amanasikāro, animittāya ca dhātuyā manasikāro, pubbe ca abhisaṅkhāro’’ti (ma. ni. 1.458) –

    ဝစနတော ပနသ္သာ တီဟာကာရေဟိ ဌာနံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ စ အဘိသင္ခာရောတိ သမာပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ကာလပရိစ္ဆေဒော။ ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ကာလေ ဝုဋ္ဌဟိသ္သာမီ’’တိ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ဟိသ္သာ ယာဝ သော ကာလော နာဂစ္ဆတိ, တာဝ ဝုဋ္ဌာနံ န ဟောတိ။

    Vacanato panassā tīhākārehi ṭhānaṃ hoti. Tattha pubbe ca abhisaṅkhāroti samāpattito pubbe kālaparicchedo. ‘‘Asukasmiṃ nāma kāle vuṭṭhahissāmī’’ti paricchinnattā hissā yāva so kālo nāgacchati, tāva vuṭṭhānaṃ na hoti.

    ‘‘ဒ္ဝေ ခော, အာဝုသော, ပစ္စယာ အနိမိတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနသ္သ, သဗ္ဗနိမိတ္တာနဉ္စ မနသိကာရော, အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ အမနသိကာရော’’တိ (မ. နိ. ၁.၄၅၈) –

    ‘‘Dve kho, āvuso, paccayā animittāya cetovimuttiyā vuṭṭhānassa, sabbanimittānañca manasikāro, animittāya ca dhātuyā amanasikāro’’ti (ma. ni. 1.458) –

    ဝစနတော ပနသ္သာ ဒ္ဝီဟာကာရေဟိ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ တတ္ထ သဗ္ဗနိမိတ္တာနန္တိ ရူပနိမိတ္တဝေဒနာသညာသင္ခာရဝိညာဏနိမိတ္တာနံ။ ကာမဉ္စ န သဗ္ဗာနေဝေတာနိ ဧကတော မနသိ ကရောတိ, သဗ္ဗသင္ဂာဟိကဝသေန ပနေဝံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယံ ဘဝင္ဂသ္သ အာရမ္မဏံ, တသ္သ မနသိကရဏေန ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ ဧဝံ အသ္သာ ဝုဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တယိဒံ ဧဝမိဓ သမာပဇ္ဇနဝုဋ္ဌာနံ အရဟတ္တဖလဘူတံ –

    Vacanato panassā dvīhākārehi vuṭṭhānaṃ hoti. Tattha sabbanimittānanti rūpanimittavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇanimittānaṃ. Kāmañca na sabbānevetāni ekato manasi karoti, sabbasaṅgāhikavasena panevaṃ vuttaṃ. Tasmā yaṃ bhavaṅgassa ārammaṇaṃ, tassa manasikaraṇena phalasamāpattito vuṭṭhānaṃ hotīti evaṃ assā vuṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Tayidaṃ evamidha samāpajjanavuṭṭhānaṃ arahattaphalabhūtaṃ –

    ‘‘ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓဒရထံ၊ အမတာရမ္မဏံ သုဘံ။

    ‘‘Paṭippassaddhadarathaṃ, amatārammaṇaṃ subhaṃ;

    ဝန္တလောကာမိသံ သန္တံ၊ သာမညဖလမုတ္တမံ’’။

    Vantalokāmisaṃ santaṃ, sāmaññaphalamuttamaṃ’’.

    ဣတိ ဝုတ္တံ သာတာတိသာတံ ဝိမုတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီတိ ဝိမုတ္တိသုခံ ဖလသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒိယမာနော နိသိန္နော ဟောတီတိ အတ္ထော’’တိ။

    Iti vuttaṃ sātātisātaṃ vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedesi. Tena vuttaṃ – ‘‘vimuttisukhapaṭisaṃvedīti vimuttisukhaṃ phalasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvediyamāno nisinno hotīti attho’’ti.

    အထာတိ အဓိကာရတ္ထေ နိပာတော။ ခောတိ ပဒပူရဏေ။ တေသု အဓိကာရတ္ထေန အထာတိ ဣမိနာ ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒနတော အညံ အဓိကာရံ ဒသ္သေတိ။ ကော ပနေသောတိ? ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမနသိကာရော။ အထာတိ ဝာ ပစ္ဆာတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ နိပာတော, တေန ‘‘တသ္သ သတ္တာဟသ္သ အစ္စယေနာ’’တိ ဝက္ခမာနမေဝ အတ္ထံ ဇောတေတိ။ တသ္သ သတ္တာဟသ္သာတိ ပလ္လင္ကသတ္တာဟသ္သ။ အစ္စယေနာတိ အပဂမေန။ တမ္ဟာ သမာဓိမ္ဟာတိ အရဟတ္တဖလသမာဓိတော။ ဣဓ ပန ဌတ္ဝာ ပဋိပာဋိယာ သတ္တ သတ္တာဟာနိ ဒသ္သေတဗ္ဗာနီတိ ကေစိ တာနိ ဝိတ္ထာရယိံသု။ မယံ ပန တာနိ ခန္ဓကပာဌေန ဣမိသ္သာ ဥဒာနပာဠိယာ အဝိရောဓဒသ္သနမုခေန ပရတော ဝဏ္ဏယိသ္သာမ။ ရတ္တိယာတိ အဝယဝသမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ ပဌမန္တိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ ဘဂဝာ ဟိ တသ္သာ ရတ္တိယာ သကလမ္ပိ ပဌမံ ယာမံ တေနေဝ မနသိကာရေန ယုတ္တော အဟောသီတိ။

    Athāti adhikāratthe nipāto. Khoti padapūraṇe. Tesu adhikāratthena athāti iminā vimuttisukhapaṭisaṃvedanato aññaṃ adhikāraṃ dasseti. Ko panesoti? Paṭiccasamuppādamanasikāro. Athāti vā pacchāti etasmiṃ atthe nipāto, tena ‘‘tassa sattāhassa accayenā’’ti vakkhamānameva atthaṃ joteti. Tassa sattāhassāti pallaṅkasattāhassa. Accayenāti apagamena. Tamhā samādhimhāti arahattaphalasamādhito. Idha pana ṭhatvā paṭipāṭiyā satta sattāhāni dassetabbānīti keci tāni vitthārayiṃsu. Mayaṃ pana tāni khandhakapāṭhena imissā udānapāḷiyā avirodhadassanamukhena parato vaṇṇayissāma. Rattiyāti avayavasambandhe sāmivacanaṃ. Paṭhamanti accantasaṃyogatthe upayogavacanaṃ. Bhagavā hi tassā rattiyā sakalampi paṭhamaṃ yāmaṃ teneva manasikārena yutto ahosīti.

    ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒန္တိ ပစ္စယဓမ္မံ။ အဝိဇ္ဇာဒယော ဟိ ပစ္စယဓမ္မာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒော။ ကထမိဒံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ စေ? ဘဂဝတော ဝစနေန။ ဘဂဝတာ ဟိ ‘‘တသ္မာတိဟာနန္ဒ, ဧသေဝ ဟေတု, ဧတံ နိဒာနံ, ဧသ သမုဒယော, ဧသ ပစ္စယော ဇရာမရဏသ္သ, ယဒိဒံ ဇာတိ။ပေ.။ သင္ခာရာနံ, ယဒိဒံ အဝိဇ္ဇာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၁၀၅ အာဒယော) ဧဝံ အဝိဇ္ဇာဒယော ဟေတူတိ ဝုတ္တာ။ ယထာ ဒ္ဝာဒသ ပစ္စယာ ဒ္ဝာဒသ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒာတိ။

    Paṭiccasamuppādanti paccayadhammaṃ. Avijjādayo hi paccayadhammā paṭiccasamuppādo. Kathamidaṃ jānitabbanti ce? Bhagavato vacanena. Bhagavatā hi ‘‘tasmātihānanda, eseva hetu, etaṃ nidānaṃ, esa samudayo, esa paccayo jarāmaraṇassa, yadidaṃ jāti…pe… saṅkhārānaṃ, yadidaṃ avijjā’’ti (dī. ni. 2.105 ādayo) evaṃ avijjādayo hetūti vuttā. Yathā dvādasa paccayā dvādasa paṭiccasamuppādāti.

    တတ္ရာယံ ဝစနတ္ထော – အညမညံ ပဋိစ္စ ပဋိမုခံ ကတ္ဝာ ကာရဏသမဝာယံ အပ္ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ သဟိတေ ဥပ္ပာဒေတီတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒော။ အထ ဝာ ပဋိစ္စ ပစ္စေတဗ္ဗံ ပစ္စယာရဟတံ ပစ္စယံ ပဋိဂန္တ္ဝာ န ဝိနာ တေန သမ္ဗန္ဓသ္သ ဥပ္ပာဒော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒော ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒောတိ စေတ္ထ သမုပ္ပာဒပဒဋ္ဌာနဝစနဝိညေယ္ယော ဖလသ္သ ဥပ္ပာဒနသမတ္ထတာယုတ္တော ဟေတု, န ပဋိစ္စသမုပ္ပတ္တိမတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝာ ပစ္စေတုံ အရဟန္တိ နံ ပဏ္ဍိတာတိ ပဋိစ္စော, သမ္မာ သယမေဝ ဝာ ဥပ္ပာဒေတီတိ သမုပ္ပာဒော, ပဋိစ္စော စ သော သမုပ္ပာဒော စာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

    Tatrāyaṃ vacanattho – aññamaññaṃ paṭicca paṭimukhaṃ katvā kāraṇasamavāyaṃ appaṭikkhipitvā sahite uppādetīti paṭiccasamuppādo. Atha vā paṭicca paccetabbaṃ paccayārahataṃ paccayaṃ paṭigantvā na vinā tena sambandhassa uppādo paṭiccasamuppādo . Paṭiccasamuppādoti cettha samuppādapadaṭṭhānavacanaviññeyyo phalassa uppādanasamatthatāyutto hetu, na paṭiccasamuppattimattaṃ veditabbaṃ. Atha vā paccetuṃ arahanti naṃ paṇḍitāti paṭicco, sammā sayameva vā uppādetīti samuppādo, paṭicco ca so samuppādo cāti paṭiccasamuppādoti evamettha attho daṭṭhabbo.

    အနုလောမန္တိ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင္ခာရာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တော အဝိဇ္ဇာဒိကော ပစ္စယာကာရော အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စကရဏတော အနုလောမောတိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အန္တံ ပာပေတ္ဝာ ဝုတ္တတ္တာ ပဝတ္တိယာ ဝာ အနုလောမတော အနုလောမော, တံ အနုလောမံ။ သာဓုကံ မနသာကာသီတိ သက္ကစ္စံ မနသိ အကာသိ။ ယော ယော ပစ္စယဓမ္မော ယသ္သ ယသ္သ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မသ္သ ယထာ ယထာ ဟေတုပစ္စယာဒိနာ ပစ္စယဘာဝေန ပစ္စယော ဟောတိ, တံ သဗ္ဗံ အဝိပရီတံ အပရိဟာပေတ္ဝာ အနဝသေသတော ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန စိတ္တေ အကာသီတိ အတ္ထော။ ယထာ ပန ဘဂဝာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒာနုလောမံ မနသာကာသိ, တံ သင္ခေပေန တာဝ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဣတိ ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ, ဣမသ္သုပ္ပာဒာ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

    Anulomanti ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādinā nayena vutto avijjādiko paccayākāro attanā kattabbakiccakaraṇato anulomoti vuccati. Atha vā ādito paṭṭhāya antaṃ pāpetvā vuttattā pavattiyā vā anulomato anulomo, taṃ anulomaṃ. Sādhukaṃ manasākāsīti sakkaccaṃ manasi akāsi. Yo yo paccayadhammo yassa yassa paccayuppannadhammassa yathā yathā hetupaccayādinā paccayabhāvena paccayo hoti, taṃ sabbaṃ aviparītaṃ aparihāpetvā anavasesato paccavekkhaṇavasena citte akāsīti attho. Yathā pana bhagavā paṭiccasamuppādānulomaṃ manasākāsi, taṃ saṅkhepena tāva dassetuṃ ‘‘iti imasmiṃ sati idaṃ hoti, imassuppādā idaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ.

    တတ္ထ ဣတီတိ ဧဝံ, အနေန ပကာရေနာတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီတိ ဣမသ္မိံ အဝိဇ္ဇာဒိကေ ပစ္စယေ သတိ ဣဒံ သင္ခာရာဒိကံ ဖလံ ဟောတိ။ ဣမသ္သုပ္ပာဒာ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣမသ္သ အဝိဇ္ဇာဒိကသ္သ ပစ္စယသ္သ ဥပ္ပာဒာ ဣဒံ သင္ခာရာဒိကံ ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ အသတိ ဣဒံ န ဟောတိ, ဣမသ္သ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီတိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ အဘာဝေ သင္ခာရာဒီနံ အဘာဝသ္သ အဝိဇ္ဇာဒီနံ နိရောဓေ သင္ခာရာဒီနံ နိရောဓသ္သ စ ဒုတိယတတိယသုတ္တဝစနေန ဧတသ္မိံ ပစ္စယလက္ခဏေ နိယမော ဒသ္သိတော ဟောတိ – ဣမသ္မိံ သတိ ဧဝ, နာသတိ။ ဣမသ္သုပ္ပာဒာ ဧဝ, နာနုပ္ပာဒာ။ အနိရောဓာ ဧဝ, န နိရောဓာတိ။ တေနေတံ လက္ခဏံ အန္တောဂဓနိယမံ ဣဓ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသ္သ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိရောဓောတိ စ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဝိရာဂာဓိဂမေန အာယတိံ အနုပ္ပာဒော အပ္ပဝတ္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘အဝိဇ္ဇာယ တ္ဝေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ သင္ခာရနိရောဓော’’တိအာဒိ။ နိရောဓနိရောဓီ စ ဥပ္ပာဒနိရောဓီဘာဝေန ဝုတ္တော ‘‘ဣမသ္သ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။

    Tattha itīti evaṃ, anena pakārenāti attho. Imasmiṃ sati idaṃ hotīti imasmiṃ avijjādike paccaye sati idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ hoti. Imassuppādā idaṃ uppajjatīti imassa avijjādikassa paccayassa uppādā idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ uppajjatīti attho. Imasmiṃ asati idaṃ na hoti, imassa nirodhā idaṃ nirujjhatīti avijjādīnaṃ abhāve saṅkhārādīnaṃ abhāvassa avijjādīnaṃ nirodhe saṅkhārādīnaṃ nirodhassa ca dutiyatatiyasuttavacanena etasmiṃ paccayalakkhaṇe niyamo dassito hoti – imasmiṃ sati eva, nāsati. Imassuppādā eva, nānuppādā. Anirodhā eva, na nirodhāti. Tenetaṃ lakkhaṇaṃ antogadhaniyamaṃ idha paṭiccasamuppādassa vuttanti daṭṭhabbaṃ. Nirodhoti ca avijjādīnaṃ virāgādhigamena āyatiṃ anuppādo appavatti. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘avijjāya tveva asesavirāganirodhā saṅkhāranirodho’’tiādi. Nirodhanirodhī ca uppādanirodhībhāvena vutto ‘‘imassa nirodhā idaṃ nirujjhatī’’ti.

    တေနေတံ ဒသ္သေတိ – အနိရောဓော ဥပ္ပာဒော နာမ, သော စေတ္ထ အတ္ထိဘာဝောတိပိ ဝုစ္စတီတိ။ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီ’’တိ ဣဒမေဝ ဟိ လက္ခဏံ ပရိယာယန္တရေန ‘‘ဣမသ္သ ဥပ္ပာဒာ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တေန ပရေန ပုရိမံ ဝိသေသိတံ ဟောတိ။ တသ္မာ န ဓရမာနတံယေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဣမသ္မိံ သတီ’’တိ ဝုတ္တံ, အထ ခော မဂ္ဂေန အနိရုဒ္ဓဘာဝဉ္စာတိ ဝိညာယတိ။ ယသ္မာ စ ‘‘ဣမသ္မိံ အသတိ ဣဒံ န ဟောတိ, ဣမသ္သ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဒ္ဝိဓာပိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌသ္သ လက္ခဏသ္သ နိဒ္ဒေသံ ဝဒန္တေန ‘‘အဝိဇ္ဇာယ တ္ဝေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ သင္ခာရနိရောဓော’’တိအာဒိနာ နိရောဓော ဧဝ ဝုတ္တော, တသ္မာ နတ္ထိဘာဝောပိ နိရောဓော ဧဝာတိ နတ္ထိဘာဝဝိရုဒ္ဓော အတ္ထိဘာဝော အနိရောဓောတိ ဒသ္သိတံ ဟောတိ။ တေန အနိရောဓသင္ခာတေန အတ္ထိဘာဝေန ဥပ္ပာဒံ ဝိသေသေတိ။ တတော န ဣဓ အတ္ထိဘာဝမတ္တံ ဥပ္ပာဒောတိ အတ္ထော အဓိပ္ပေတော, အထ ခော အနိရောဓသင္ခာတော အတ္ထိဘာဝော စာတိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ။ ဧဝမေတံ လက္ခဏဒ္ဝယဝစနံ အညမညဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝေန သာတ္ထကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Tenetaṃ dasseti – anirodho uppādo nāma, so cettha atthibhāvotipi vuccatīti. ‘‘Imasmiṃ sati idaṃ hotī’’ti idameva hi lakkhaṇaṃ pariyāyantarena ‘‘imassa uppādā idaṃ uppajjatī’’ti vadantena parena purimaṃ visesitaṃ hoti. Tasmā na dharamānataṃyeva sandhāya ‘‘imasmiṃ satī’’ti vuttaṃ, atha kho maggena aniruddhabhāvañcāti viññāyati. Yasmā ca ‘‘imasmiṃ asati idaṃ na hoti, imassa nirodhā idaṃ nirujjhatī’’ti dvidhāpi uddiṭṭhassa lakkhaṇassa niddesaṃ vadantena ‘‘avijjāya tveva asesavirāganirodhā saṅkhāranirodho’’tiādinā nirodho eva vutto, tasmā natthibhāvopi nirodho evāti natthibhāvaviruddho atthibhāvo anirodhoti dassitaṃ hoti. Tena anirodhasaṅkhātena atthibhāvena uppādaṃ viseseti. Tato na idha atthibhāvamattaṃ uppādoti attho adhippeto, atha kho anirodhasaṅkhāto atthibhāvo cāti ayamattho vibhāvitoti. Evametaṃ lakkhaṇadvayavacanaṃ aññamaññavisesanavisesitabbabhāvena sātthakanti veditabbaṃ.

    ကော ပနာယံ အနိရောဓော နာမ, ယော ‘‘အတ္ထိဘာဝော, ဥပ္ပာဒော’’တိ စ ဝုစ္စတီတိ? အပ္ပဟီနဘာဝော စ, အနိဗ္ဗတ္တိတဖလာရဟတာပဟာနေဟိ ဖလာနုပ္ပာဒနာရဟတာ စ။ ယေ ဟိ ပဟာတဗ္ဗာ အကုသလာ ဓမ္မာ, တေသံ အရိယမဂ္ဂေန အသမုဂ္ဃာဋိတဘာဝော စ။ ယေ ပန န ပဟာတဗ္ဗာ ကုသလာဗ္ယာကတာ ဓမ္မာ, ယာနိ တေသု သံယောဇနာနိ အခီဏာသဝာနံ တေသံ အပရိက္ခီဏတာ စ။ အသမုဂ္ဃာဋိတာနုသယတာယ ဟိ သသံယောဇနာ ခန္ဓပ္ပဝတ္တိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒော။ တထာ စ ဝုတ္တံ –

    Ko panāyaṃ anirodho nāma, yo ‘‘atthibhāvo, uppādo’’ti ca vuccatīti? Appahīnabhāvo ca, anibbattitaphalārahatāpahānehi phalānuppādanārahatā ca. Ye hi pahātabbā akusalā dhammā, tesaṃ ariyamaggena asamugghāṭitabhāvo ca. Ye pana na pahātabbā kusalābyākatā dhammā, yāni tesu saṃyojanāni akhīṇāsavānaṃ tesaṃ aparikkhīṇatā ca. Asamugghāṭitānusayatāya hi sasaṃyojanā khandhappavatti paṭiccasamuppādo. Tathā ca vuttaṃ –

    ‘‘ယာယ စ, ဘိက္ခဝေ, အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတသ္သ ဗာလသ္သ ယာယ စ တဏ္ဟာယ သမ္ပယုတ္တသ္သ အယံ ကာယော သမုဒာဂတော, သာ စေဝ အဝိဇ္ဇာ ဗာလသ္သ အပ္ပဟီနာ, သာ စ တဏ္ဟာ အပရိက္ခီဏာ။ တံ ကိသ္သ ဟေတု? န, ဘိက္ခဝေ, ဗာလော အစရိ ဗ္ရဟ္မစရိယံ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ, တသ္မာ ဗာလော ကာယသ္သ ဘေဒာ ကာယူပဂော ဟောတိ, သော ကာယူပဂော သမာနော န ပရိမုစ္စတိ ဇာတိယာ ဇရာမရဏေနာ’’တိအာဒိ (သံ. နိ. ၂.၁၉)။

    ‘‘Yāya ca, bhikkhave, avijjāya nivutassa bālassa yāya ca taṇhāya sampayuttassa ayaṃ kāyo samudāgato, sā ceva avijjā bālassa appahīnā, sā ca taṇhā aparikkhīṇā. Taṃ kissa hetu? Na, bhikkhave, bālo acari brahmacariyaṃ sammā dukkhakkhayāya, tasmā bālo kāyassa bhedā kāyūpago hoti, so kāyūpago samāno na parimuccati jātiyā jarāmaraṇenā’’tiādi (saṃ. ni. 2.19).

    ခီဏသံယောဇနာနံ ပန အဝိဇ္ဇာယ အဘာဝတော သင္ခာရာနံ, တဏ္ဟုပာဒာနာနံ အဘာဝတော ဥပာဒာနဘဝာနံ အသမ္ဘဝောတိ ဝဋ္ဋသ္သ ဥပစ္ဆေဒော ပညာယိသ္သတီတိ။ တေနေဝာဟ –

    Khīṇasaṃyojanānaṃ pana avijjāya abhāvato saṅkhārānaṃ, taṇhupādānānaṃ abhāvato upādānabhavānaṃ asambhavoti vaṭṭassa upacchedo paññāyissatīti. Tenevāha –

    ‘‘ဆန္နံ တ္ဝေဝ, ဖဂ္ဂုဏ, ဖသ္သာယတနာနံ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ ဖသ္သနိရောဓော, ဖသ္သနိရောဓာ ဝေဒနာနိရောဓော’’တိအာဒိ (သံ. နိ. ၂.၁၂)။

    ‘‘Channaṃ tveva, phagguṇa, phassāyatanānaṃ asesavirāganirodhā phassanirodho, phassanirodhā vedanānirodho’’tiādi (saṃ. ni. 2.12).

    န ဟိ အဂ္ဂမဂ္ဂာဓိဂမတော ဥဒ္ဓံ ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ သဠာယတနာဒီနံ အပ္ပဝတ္တိ။ အထ ခော နတ္ထိတာ နိရောဓသဒ္ဒဝစနီယတာ ခီဏသံယောဇနတာတိ နိရောဓော ဝုတ္တော။ အပိစ စိရကတမ္ပိ ကမ္မံ အနိဗ္ဗတ္တိတဖလတာယ အပ္ပဟီနာဟာရတာယ စ ဖလာရဟံ သန္တံ ဧဝ နာမ ဟောတိ, န နိဗ္ဗတ္တိတဖလံ , နာပိ ပဟီနာဟာရန္တိ။ ဖလုပ္ပတ္တိပစ္စယာနံ အဝိဇ္ဇာသင္ခာရာဒီနံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဖလာရဟဘာဝော အနိရောဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အနိရုဒ္ဓဘာဝေနေဝ ဟိ ယေန ဝိနာ ဖလံ န သမ္ဘဝတိ, တံ ကာရဏံ အတီတန္တိပိ ဣမသ္မိံ သတီတိ ဣမိနာ ဝစနေန ဝုတ္တံ။ တတောယေဝ စ အဝုသိတဗ္ရဟ္မစရိယသ္သ အပ္ပဝတ္တိဓမ္မတံ အနာပန္နော ပစ္စယုပ္ပာဒော ကာလဘေဒံ အနာမသိတ္ဝာ အနိဝတ္တနာယ ဧဝ ဣမသ္သ ဥပ္ပာဒာတိ ဝုတ္တော။ အထ ဝာ အဝသေသပစ္စယသမဝာယေ အဝိဇ္ဇမာနသ္သပိ ဝိဇ္ဇမာနသ္သ ဝိယ ပဂေဝ ဝိဇ္ဇမာနသ္သ ယာ ဖလုပ္ပတ္တိအဘိမုခတာ, သာ ဣမသ္သ ဥပ္ပာဒာတိ ဝုတ္တာ။ တထာ ဟိ တတော ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဒဝတ္ထံ ကာရဏံ ဖလသ္သ ဥပ္ပာဒနဘာဝေန ဥဋ္ဌိတံ ဥပ္ပတိတံ နာမ ဟောတိ, န ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ အတဒဝတ္ထန္တိ တဒဝတ္ထတာ ဥပ္ပာဒောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Na hi aggamaggādhigamato uddhaṃ yāva parinibbānā saḷāyatanādīnaṃ appavatti. Atha kho natthitā nirodhasaddavacanīyatā khīṇasaṃyojanatāti nirodho vutto. Apica cirakatampi kammaṃ anibbattitaphalatāya appahīnāhāratāya ca phalārahaṃ santaṃ eva nāma hoti, na nibbattitaphalaṃ , nāpi pahīnāhāranti. Phaluppattipaccayānaṃ avijjāsaṅkhārādīnaṃ vuttanayeneva phalārahabhāvo anirodhoti veditabbo. Evaṃ aniruddhabhāveneva hi yena vinā phalaṃ na sambhavati, taṃ kāraṇaṃ atītantipi imasmiṃ satīti iminā vacanena vuttaṃ. Tatoyeva ca avusitabrahmacariyassa appavattidhammataṃ anāpanno paccayuppādo kālabhedaṃ anāmasitvā anivattanāya eva imassa uppādāti vutto. Atha vā avasesapaccayasamavāye avijjamānassapi vijjamānassa viya pageva vijjamānassa yā phaluppattiabhimukhatā, sā imassa uppādāti vuttā. Tathā hi tato phalaṃ uppajjatīti tadavatthaṃ kāraṇaṃ phalassa uppādanabhāvena uṭṭhitaṃ uppatitaṃ nāma hoti, na vijjamānampi atadavatthanti tadavatthatā uppādoti veditabbo.

    တတ္ထ သတီတိ ဣမိနာ ဝိဇ္ဇမာနတာမတ္တေန ပစ္စယဘာဝံ ဝဒန္တော အဗ္ယာပာရတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသ္သ ဒသ္သေတိ။ ဥပ္ပာဒာတိ ဥပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အသဗ္ဗကာလဘာဝိတံ ဖလုပ္ပတ္တိအဘိမုခတဉ္စ ဒီပေန္တော အနိစ္စတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသ္သ ဒသ္သေတိ။ ‘‘သတိ, နာသတိ, ဥပ္ပာဒာ, န နိရောဓာ’’တိ ပန ဟေတုအတ္ထေဟိ ဘုမ္မနိသ္သက္ကဝစနေဟိ သမတ္ထိတံ နိဒာနသမုဒယဇာတိပဘဝဘာဝံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသ္သ ဒသ္သေတိ။ ဟေတုအတ္ထတာ စေတ္ထ ဘုမ္မဝစနေ ယသ္သ ဘာဝေ တဒဝိနာဘာဝိဖလသ္သ ဘာဝော လက္ခီယတိ, တတ္ထ ပဝတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ယထာ ‘‘အဓနာနံ ဓနေ အနနုပ္ပဒီယမာနေ ဒာလိဒ္ဒိယံ ဝေပုလ္လံ အဂမာသီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၃.၉၁) စ ‘‘နိပ္ဖန္နေသု သသ္သေသု သုဘိက္ခံ ဇာယတီ’’တိ စ။ နိသ္သက္ကဝစနသ္သာပိ ဟေတုအတ္ထတာ ဖလသ္သ ပဘဝေ ပကတိယဉ္စ ပဝတ္တိတော ယထာ ‘‘ကလလာ ဟောတိ အဗ္ဗုဒံ, အဗ္ဗုဒာ ဇာယတီ ပေသီ’’တိ (သံ. နိ. ၁.၂၃၅) စ ‘‘ဟိမဝတာ ဂင္ဂာ ပဘဝန္တိ, သိင္ဂတော သရော ဇာယတီ’’တိ စ။ အဝိဇ္ဇာဒိဘာဝေ စ တဒဝိနာဘာဝေန သင္ခာရာဒိဘာဝော လက္ခီယတိ, အဝိဇ္ဇာဒီဟိ စ သင္ခာရာဒယော ပဘဝန္တိ ပကရိယန္တိ စာတိ တေ တေသံ ပဘဝော ပကတိ စ, တသ္မာ တဒတ္ထဒီပနတ္ထံ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣမသ္သ ဥပ္ပာဒာ’’တိ ဟေတုအတ္ထေ ဘုမ္မနိသ္သက္ကနိဒ္ဒေသာ ကတာတိ။

    Tattha satīti iminā vijjamānatāmattena paccayabhāvaṃ vadanto abyāpārataṃ paṭiccasamuppādassa dasseti. Uppādāti uppattidhammataṃ asabbakālabhāvitaṃ phaluppattiabhimukhatañca dīpento aniccataṃ paṭiccasamuppādassa dasseti. ‘‘Sati, nāsati, uppādā, na nirodhā’’ti pana hetuatthehi bhummanissakkavacanehi samatthitaṃ nidānasamudayajātipabhavabhāvaṃ paṭiccasamuppādassa dasseti. Hetuatthatā cettha bhummavacane yassa bhāve tadavinābhāviphalassa bhāvo lakkhīyati, tattha pavattiyā veditabbā yathā ‘‘adhanānaṃ dhane ananuppadīyamāne dāliddiyaṃ vepullaṃ agamāsī’’ti (dī. ni. 3.91) ca ‘‘nipphannesu sassesu subhikkhaṃ jāyatī’’ti ca. Nissakkavacanassāpi hetuatthatā phalassa pabhave pakatiyañca pavattito yathā ‘‘kalalā hoti abbudaṃ, abbudā jāyatī pesī’’ti (saṃ. ni. 1.235) ca ‘‘himavatā gaṅgā pabhavanti, siṅgato saro jāyatī’’ti ca. Avijjādibhāve ca tadavinābhāvena saṅkhārādibhāvo lakkhīyati, avijjādīhi ca saṅkhārādayo pabhavanti pakariyanti cāti te tesaṃ pabhavo pakati ca, tasmā tadatthadīpanatthaṃ ‘‘imasmiṃ sati imassa uppādā’’ti hetuatthe bhummanissakkaniddesā katāti.

    ယသ္မာ စေတ္ထ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ, ဣမသ္သုပ္ပာဒာ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ သင္ခေပေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌသ္သ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသ္သ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင္ခာရာ’’တိအာဒိကော နိဒ္ဒေသော, တသ္မာ ယထာဝုတ္တော အတ္ထိဘာဝော ဥပ္ပာဒော စ တေသံ တေသံ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝောတိ ဝိညာယတိ။ န ဟိ အနိရုဒ္ဓတာသင္ခာတံ အတ္ထိဘာဝံ ဥပ္ပာဒဉ္စ အနိဝတ္တသဘာဝတာသင္ခာတံ ဥဒယာဝတ္ထတာသင္ခာတံ ဝာ ‘‘သတိ ဧဝ, နာသတိ, ဥပ္ပာဒာ ဧဝ, န နိရောဓာ’’တိ အန္တောဂဓနိယမေဟိ ဝစနေဟိ အဘိဟိတံ မုဉ္စိတ္ဝာ အညော ပစ္စယဘာဝော နာမ အတ္ထိ, တသ္မာ ယထာဝုတ္တော အတ္ထိဘာဝော ဥပ္ပာဒော စ ပစ္စယဘာဝောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယေပိ ပဋ္ဌာနေ အာဂတာ ဟေတုအာဒယော စတုဝီသတိ ပစ္စယာ, တေပိ ဧတသ္သေဝ ပစ္စယဘာဝသ္သ ဝိသေသာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတိ ယထာ ဝိတ္ထာရေန အနုလောမံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ မနသိ အကာသိ, တံ ဒသ္သေတုံ, ‘‘ယဒိဒံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင္ခာရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

    Yasmā cettha ‘‘imasmiṃ sati idaṃ hoti, imassuppādā idaṃ uppajjatī’’ti saṅkhepena uddiṭṭhassa paṭiccasamuppādassa ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādiko niddeso, tasmā yathāvutto atthibhāvo uppādo ca tesaṃ tesaṃ paccayuppannadhammānaṃ paccayabhāvoti viññāyati. Na hi aniruddhatāsaṅkhātaṃ atthibhāvaṃ uppādañca anivattasabhāvatāsaṅkhātaṃ udayāvatthatāsaṅkhātaṃ vā ‘‘sati eva, nāsati, uppādā eva, na nirodhā’’ti antogadhaniyamehi vacanehi abhihitaṃ muñcitvā añño paccayabhāvo nāma atthi, tasmā yathāvutto atthibhāvo uppādo ca paccayabhāvoti veditabbaṃ. Yepi paṭṭhāne āgatā hetuādayo catuvīsati paccayā, tepi etasseva paccayabhāvassa visesāti veditabbā. Iti yathā vitthārena anulomaṃ paṭiccasamuppādaṃ manasi akāsi, taṃ dassetuṃ, ‘‘yadidaṃ avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādi vuttaṃ.

    တတ္ထ ယဒိဒန္တိ နိပာတော, တသ္သ ယော အယန္တိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာတိအာဒီသု အဝိန္ဒိယံ ကာယဒုစ္စရိတာဒိံ ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ, ဝိန္ဒိယံ ကာယသုစရိတာဒိံ န ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ, ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝံ အဝိဒိတံ ကရောတီတိ အဝိဇ္ဇာ, အန္တဝိရဟိတေ သံသာရေ ဘဝာဒီသု သတ္တေ ဇဝာပေတီတိ အဝိဇ္ဇာ, အဝိဇ္ဇမာနေသု ဇဝတိ ဝိဇ္ဇမာနေသု န ဇဝတီတိ အဝိဇ္ဇာ, ဝိဇ္ဇာယ ပဋိပက္ခာတိ အဝိဇ္ဇာ, သာ ‘‘ဒုက္ခေ အညာဏ’’န္တိအာဒိနာ စတုဗ္ဗိဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဋိစ္စ န ဝိနာ ဖလံ ဧတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စာတိ ပစ္စယော, ဥပကာရကတ္ထော ဝာ ပစ္စယော။ အဝိဇ္ဇာ စ သာ ပစ္စယော စာတိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယော, တသ္မာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ။ သင္ခရောန္တီတိ သင္ခာရာ, လောကိယကုသလာကုသလစေတနာ, သာ ပုညာပုညာနေဉ္ဇာဘိသင္ခာရဝသေန တိဝိဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ, တံ လောကိယဝိပာကဝိညာဏဝသေန ဒ္ဝတ္တိံသဝိဓံ။ နမတီတိ နာမံ, ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယံ။ ရုပ္ပတီတိ ရူပံ, ဘူတရူပံ စက္ခာဒိဥပာဒာရူပဉ္စ။ အာယတတိ အာယတဉ္စ သံသာရဒုက္ခံ နယတီတိ အာယတနံ ။ ဖုသတီတိ ဖသ္သော။ ဝေဒယတီတိ ဝေဒနာ။ ဣဒမ္ပိ ဒ္ဝယံ ဒ္ဝာရဝသေန ဆဗ္ဗိဓံ, ဝိပာကဝသေန ဂဟဏေ ဆတ္တိံသဝိဓံ။ ပရိတသ္သတီတိ တဏ္ဟာ, သာ ကာမတဏ္ဟာဒိဝသေန သင္ခေပတော တိဝိဓာ, ဝိတ္ထာရတော အဋ္ဌုတ္တရသတဝိဓာ စ။ ဥပာဒီယတီတိ ဥပာဒာနံ, တံ ကာမုပာဒာနာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓံ။ ဘဝတိ ဘာဝယတိ စာတိ ဘဝော, သော ကမ္မူပပတ္တိဘေဒတော ဒုဝိဓော။ ဇနနံ ဇာတိ။ ဇီရဏံ ဇရာ။ မရန္တိ တေနာတိ မရဏံ။ သောစနံ သောကော။ ပရိဒေဝနံ ပရိဒေဝော။ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခံ, ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိဝသေန ဒ္ဝေဓာ ခဏတီတိ ဒုက္ခံ။ ဒုမနသ္သ ဘာဝော ဒောမနသ္သံ။ ဘုသော အာယာသော ဥပာယာသော ။ သမ္ဘဝန္တီတိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ န ကေဝလဉ္စ သောကာဒီဟိယေဝ, အထ ခော သဗ္ဗပဒေဟိ ‘‘သမ္ဘဝန္တီ’’တိ ပဒသ္သ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝဉ္ဟိ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင္ခာရာ သမ္ဘဝန္တီ’’တိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဝဝတ္ထာနံ ဒသ္သိတံ ဟောတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။

    Tattha yadidanti nipāto, tassa yo ayanti attho. Avijjāpaccayātiādīsu avindiyaṃ kāyaduccaritādiṃ vindatīti avijjā, vindiyaṃ kāyasucaritādiṃ na vindatīti avijjā, dhammānaṃ aviparītasabhāvaṃ aviditaṃ karotīti avijjā, antavirahite saṃsāre bhavādīsu satte javāpetīti avijjā, avijjamānesu javati vijjamānesu na javatīti avijjā, vijjāya paṭipakkhāti avijjā, sā ‘‘dukkhe aññāṇa’’ntiādinā catubbidhā veditabbā. Paṭicca na vinā phalaṃ eti uppajjati ceva pavattati cāti paccayo, upakārakattho vā paccayo. Avijjā ca sā paccayo cāti avijjāpaccayo, tasmā avijjāpaccayā. Saṅkharontīti saṅkhārā, lokiyakusalākusalacetanā, sā puññāpuññāneñjābhisaṅkhāravasena tividhā veditabbā. Vijānātīti viññāṇaṃ, taṃ lokiyavipākaviññāṇavasena dvattiṃsavidhaṃ. Namatīti nāmaṃ, vedanādikkhandhattayaṃ. Ruppatīti rūpaṃ, bhūtarūpaṃ cakkhādiupādārūpañca. Āyatati āyatañca saṃsāradukkhaṃ nayatīti āyatanaṃ. Phusatīti phasso. Vedayatīti vedanā. Idampi dvayaṃ dvāravasena chabbidhaṃ, vipākavasena gahaṇe chattiṃsavidhaṃ. Paritassatīti taṇhā, sā kāmataṇhādivasena saṅkhepato tividhā, vitthārato aṭṭhuttarasatavidhā ca. Upādīyatīti upādānaṃ, taṃ kāmupādānādivasena catubbidhaṃ. Bhavati bhāvayati cāti bhavo, so kammūpapattibhedato duvidho. Jananaṃ jāti. Jīraṇaṃ jarā. Maranti tenāti maraṇaṃ. Socanaṃ soko. Paridevanaṃ paridevo. Dukkhayatīti dukkhaṃ, uppādaṭṭhitivasena dvedhā khaṇatīti dukkhaṃ. Dumanassa bhāvo domanassaṃ. Bhuso āyāso upāyāso. Sambhavantīti nibbattanti. Na kevalañca sokādīhiyeva, atha kho sabbapadehi ‘‘sambhavantī’’ti padassa yojanā kātabbā. Evañhi ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā sambhavantī’’ti paccayapaccayuppannavavatthānaṃ dassitaṃ hoti. Esa nayo sabbattha.

    တတ္ထ အညာဏလက္ခဏာ အဝိဇ္ဇာ, သမ္မောဟနရသာ, ဆာဒနပစ္စုပဋ္ဌာနာ, အာသဝပဒဋ္ဌာနာ။ အဘိသင္ခရဏလက္ခဏာ သင္ခာရာ, အာယူဟနရသာ, သံဝိဒဟနပစ္စုပဋ္ဌာနာ, အဝိဇ္ဇာပဒဋ္ဌာနာ။ ဝိဇာနနလက္ခဏံ ဝိညာဏံ, ပုဗ္ဗင္ဂမရသံ, ပဋိသန္ဓိပစ္စုပဋ္ဌာနံ, သင္ခာရပဒဋ္ဌာနံ, ဝတ္ထာရမ္မဏပဒဋ္ဌာနံ ဝာ။ နမနလက္ခဏံ နာမံ, သမ္ပယောဂရသံ, အဝိနိဗ္ဘောဂပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ဝိညာဏပဒဋ္ဌာနံ။ ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပံ, ဝိကိရဏရသံ, အပ္ပဟေယ္ယဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ဝိညာဏပဒဋ္ဌာနံ။ အာယတနလက္ခဏံ သဠာယတနံ, ဒသ္သနာဒိရသံ, ဝတ္ထုဒ္ဝာရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ, နာမရူပပဒဋ္ဌာနံ။ ဖုသနလက္ခဏော ဖသ္သော, သင္ဃဋ္ဋနရသော, သင္ဂတိပစ္စုပဋ္ဌာနော, သဠာယတနပဒဋ္ဌာနော။ အနုဘဝနလက္ခဏာ ဝေဒနာ, ဝိသယရသသမ္ဘောဂရသာ, သုခဒုက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ဖသ္သပဒဋ္ဌာနာ။ ဟေတုဘာဝလက္ခဏာ တဏ္ဟာ, အဘိနန္ဒနရသာ, အတိတ္တိဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ဝေဒနာပဒဋ္ဌာနာ။ ဂဟဏလက္ခဏံ ဥပာဒာနံ, အမုဉ္စနရသံ, တဏ္ဟာဒဠ္ဟတ္တဒိဋ္ဌိပစ္စုပဋ္ဌာနံ, တဏ္ဟာပဒဋ္ဌာနံ။ ကမ္မကမ္မဖလလက္ခဏော ဘဝော, ဘဝနဘာဝနရသော, ကုသလာကုသလာဗ္ယာကတပစ္စုပဋ္ဌာနော, ဥပာဒာနပဒဋ္ဌာနော။ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏာ ဇာတိ, နိယ္ယာတနရသာ, အတီတဘဝတော ဣဓုပ္ပန္နပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ဒုက္ခဝိစိတ္တတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝာ။ ခန္ဓပရိပာကလက္ခဏာ ဇရာ, မရဏူပနယနရသာ, ယောဗ္ဗနဝိနာသပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ စုတိလက္ခဏံ မရဏံ , ဝိသံယောဂရသံ, ဂတိဝိပ္ပဝာသပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ အန္တောနိဇ္ဈာနလက္ခဏော သောကော, စေတသော နိဇ္ဈာနရသော, အနုသောစနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ လာလပ္ပနလက္ခဏော ပရိဒေဝော, ဂုဏဒောသပရိကိတ္တနရသော, သမ္ဘမပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ကာယပီဠနလက္ခဏံ ဒုက္ခံ, ဒုပ္ပညာနံ ဒောမနသ္သကရဏရသံ, ကာယိကာဗာဓပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ စိတ္တပီဠနလက္ခဏံ ဒောမနသ္သံ, မနောဝိဃာတနရသံ, မာနသဗ္ယာဓိပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ စိတ္တပရိဒဟနလက္ခဏော ဥပာယာသော, နိတ္ထုနနရသော, ဝိသာဒပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဧဝမေတေ အဝိဇ္ဇာဒယော လက္ခဏာဒိတောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။ အယမေတ္ထ သင္ခေပော, ဝိတ္ထာရော ပန သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နံ ဝိနိစ္ဆယံ ဣစ္ဆန္တေန သမ္မောဟဝိနောဒနိယာ (ဝိဘ. အဋ္ဌ. ၂၂၅) ဝိဘင္ဂဋ္ဌကထာယ ဂဟေတဗ္ဗော။

    Tattha aññāṇalakkhaṇā avijjā, sammohanarasā, chādanapaccupaṭṭhānā, āsavapadaṭṭhānā. Abhisaṅkharaṇalakkhaṇā saṅkhārā, āyūhanarasā, saṃvidahanapaccupaṭṭhānā, avijjāpadaṭṭhānā. Vijānanalakkhaṇaṃ viññāṇaṃ, pubbaṅgamarasaṃ, paṭisandhipaccupaṭṭhānaṃ, saṅkhārapadaṭṭhānaṃ, vatthārammaṇapadaṭṭhānaṃ vā. Namanalakkhaṇaṃ nāmaṃ, sampayogarasaṃ, avinibbhogapaccupaṭṭhānaṃ, viññāṇapadaṭṭhānaṃ. Ruppanalakkhaṇaṃ rūpaṃ, vikiraṇarasaṃ, appaheyyabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, viññāṇapadaṭṭhānaṃ. Āyatanalakkhaṇaṃ saḷāyatanaṃ, dassanādirasaṃ, vatthudvārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, nāmarūpapadaṭṭhānaṃ. Phusanalakkhaṇo phasso, saṅghaṭṭanaraso, saṅgatipaccupaṭṭhāno, saḷāyatanapadaṭṭhāno. Anubhavanalakkhaṇā vedanā, visayarasasambhogarasā, sukhadukkhapaccupaṭṭhānā, phassapadaṭṭhānā. Hetubhāvalakkhaṇā taṇhā, abhinandanarasā, atittibhāvapaccupaṭṭhānā, vedanāpadaṭṭhānā. Gahaṇalakkhaṇaṃ upādānaṃ, amuñcanarasaṃ, taṇhādaḷhattadiṭṭhipaccupaṭṭhānaṃ, taṇhāpadaṭṭhānaṃ. Kammakammaphalalakkhaṇo bhavo, bhavanabhāvanaraso, kusalākusalābyākatapaccupaṭṭhāno, upādānapadaṭṭhāno. Tattha tattha bhave paṭhamābhinibbattilakkhaṇā jāti, niyyātanarasā, atītabhavato idhuppannapaccupaṭṭhānā, dukkhavicittatāpaccupaṭṭhānā vā. Khandhaparipākalakkhaṇā jarā, maraṇūpanayanarasā, yobbanavināsapaccupaṭṭhānā. Cutilakkhaṇaṃ maraṇaṃ , visaṃyogarasaṃ, gativippavāsapaccupaṭṭhānaṃ. Antonijjhānalakkhaṇo soko, cetaso nijjhānaraso, anusocanapaccupaṭṭhāno. Lālappanalakkhaṇo paridevo, guṇadosaparikittanaraso, sambhamapaccupaṭṭhāno. Kāyapīḷanalakkhaṇaṃ dukkhaṃ, duppaññānaṃ domanassakaraṇarasaṃ, kāyikābādhapaccupaṭṭhānaṃ. Cittapīḷanalakkhaṇaṃ domanassaṃ, manovighātanarasaṃ, mānasabyādhipaccupaṭṭhānaṃ. Cittaparidahanalakkhaṇo upāyāso, nitthunanaraso, visādapaccupaṭṭhāno. Evamete avijjādayo lakkhaṇāditopi veditabbāti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana sabbākārasampannaṃ vinicchayaṃ icchantena sammohavinodaniyā (vibha. aṭṭha. 225) vibhaṅgaṭṭhakathāya gahetabbo.

    ဧဝန္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌသ္သ နိဒသ္သနံ, တေန အဝိဇ္ဇာဒီဟေဝ ကာရဏေဟိ, န ဣသ္သရနိမ္မာနာဒီဟီတိ ဒသ္သေတိ။ ဧတသ္သာတိ ယထာဝုတ္တသ္သ။ ကေဝလသ္သာတိ အသမ္မိသ္သသ္သ သကလသ္သ ဝာ။ ဒုက္ခက္ခန္ဓသ္သာတိ ဒုက္ခသမူဟသ္သ, န သတ္တသ္သ, နာပိ ဇီဝသ္သ, နာပိ သုဘသုခာဒီနံ။ သမုဒယော ဟောတီတိ နိဗ္ဗတ္တိ သမ္ဘဝတိ။

    Evanti niddiṭṭhassa nidassanaṃ, tena avijjādīheva kāraṇehi, na issaranimmānādīhīti dasseti. Etassāti yathāvuttassa. Kevalassāti asammissassa sakalassa vā. Dukkhakkhandhassāti dukkhasamūhassa, na sattassa, nāpi jīvassa, nāpi subhasukhādīnaṃ. Samudayo hotīti nibbatti sambhavati.

    ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတ္ဝာတိ ယ္ဝာယံ အဝိဇ္ဇာဒိဝသေန သင္ခာရာဒိကသ္သ ဒုက္ခက္ခန္ဓသ္သ သမုဒယော ဟောတီတိ ဝုတ္တော, သဗ္ဗာကာရေန ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတ္ဝာ။ တာယံ ဝေလာယန္တိ တာယံ တသ္သ အတ္ထသ္သ ဝိဒိတဝေလာယံ။ ဣမံ ဥဒာနံ ဥဒာနေသီတိ ဣမံ တသ္မိံ အတ္ထေ ဝိဒိတေ ဟေတုနော စ ဟေတုသမုပ္ပန္နဓမ္မသ္သ စ ပဇာနနာယ အာနုဘာဝဒီပကံ ‘‘ယဒာ ဟဝေ ပာတုဘဝန္တီ’’တိအာဒိကံ သောမနသ္သသမ္ပယုတ္တဉာဏသမုဋ္ဌာနံ ဥဒာနံ ဥဒာနေသိ, အတ္တမနဝာစံ နိစ္ဆာရေသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

    Etamatthaṃviditvāti yvāyaṃ avijjādivasena saṅkhārādikassa dukkhakkhandhassa samudayo hotīti vutto, sabbākārena etamatthaṃ viditvā. Tāyaṃ velāyanti tāyaṃ tassa atthassa viditavelāyaṃ. Imaṃ udānaṃ udānesīti imaṃ tasmiṃ atthe vidite hetuno ca hetusamuppannadhammassa ca pajānanāya ānubhāvadīpakaṃ ‘‘yadā have pātubhavantī’’tiādikaṃ somanassasampayuttañāṇasamuṭṭhānaṃ udānaṃ udānesi, attamanavācaṃ nicchāresīti vuttaṃ hoti.

    တသ္သတ္ထော – ယဒာတိ ယသ္မိံ ကာလေ။ ဟဝေတိ ဗ္ယတ္တန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ နိပာတော။ ကေစိ ပန ‘‘ဟဝေတိ အာဟဝေ ယုဒ္ဓေ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ, ‘‘ယောဓေထ မာရံ ပညာဝုဓေနာ’’တိ (ဓ. ပ. ၄၀) ဝစနတော ကိလေသမာရေန ယုဇ္ဈနသမယေတိ တေသံ အဓိပ္ပာယော။ ပာတုဘဝန္တီတိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဓမ္မာတိ အနုလောမပစ္စယာကာရပဋိဝေဓသာဓကာ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ။ အထ ဝာ ပာတုဘဝန္တီတိ ပကာသေန္တိ, အဘိသမယဝသေန ဗ္ယတ္တာ ပာကဋာ ဟောန္တိ။ ဓမ္မာတိ စတုအရိယသစ္စဓမ္မာ, အာတာပော ဝုစ္စတိ ကိလေသသန္တာပနဋ္ဌေန ဝီရိယံ။ အာတာပိနောတိ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဝတော။ ဈာယတောတိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန ဈာယန္တသ္သ။ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သာတိ ဗာဟိတပာပသ္သ ခီဏာသဝသ္သ။ အထသ္သ ကင္ခာ ဝပယန္တိ သဗ္ဗာတိ အထသ္သ ဧဝံ ပာတုဘူတဓမ္မသ္သ ယာ ဧတာ ‘‘ကော နု ခော, ဘန္တေ, ဖုသတီတိ။ နော ကလ္လော ပဉ္ဟောတိ ဘဂဝာ အဝောစာ’’တိအာဒိနာ (သံ. နိ. ၂.၁၂) နယေန, ‘‘ကတမံ နု ခော, ဘန္တေ, ဇရာမရဏံ, ကသ္သ စ ပနိဒံ ဇရာမရဏန္တိ။ နော ကလ္လော ပဉ္ဟောတိ ဘဂဝာ အဝောစာ’’တိအာဒိနာ (သံ. နိ. ၂.၃၅) နယေန ပစ္စယာကာရေ ကင္ခာ ဝုတ္တာ, ယာ စ ပစ္စယာကာရသ္သေဝ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ‘‘အဟောသိံ နု ခော အဟံ အတီတမဒ္ဓာန’’န္တိအာဒိနာ (မ. နိ. ၁.၁၈; သံ. နိ. ၂.၂၀) သောဠသ ကင္ခာ အာဂတာ။ တာ သဗ္ဗာ ဝပယန္တိ အပဂစ္ဆန္တိ နိရုဇ္ဈန္တိ။ ကသ္မာ? ယတော ပဇာနာတိ သဟေတုဓမ္မံ, ယသ္မာ အဝိဇ္ဇာဒိကေန ဟေတုနာ သဟေတုကံ ဣမံ သင္ခာရာဒိကံ ကေဝလံ ဒုက္ခက္ခန္ဓဓမ္မံ ပဇာနာတိ အညာသိ ပဋိဝိဇ္ဈီတိ။

    Tassattho – yadāti yasmiṃ kāle. Haveti byattanti imasmiṃ atthe nipāto. Keci pana ‘‘haveti āhave yuddhe’’ti atthaṃ vadanti, ‘‘yodhetha māraṃ paññāvudhenā’’ti (dha. pa. 40) vacanato kilesamārena yujjhanasamayeti tesaṃ adhippāyo. Pātubhavantīti uppajjanti. Dhammāti anulomapaccayākārapaṭivedhasādhakā bodhipakkhiyadhammā. Atha vā pātubhavantīti pakāsenti, abhisamayavasena byattā pākaṭā honti. Dhammāti catuariyasaccadhammā, ātāpo vuccati kilesasantāpanaṭṭhena vīriyaṃ. Ātāpinoti sammappadhānavīriyavato. Jhāyatoti ārammaṇūpanijjhānena lakkhaṇūpanijjhānena jhāyantassa. Brāhmaṇassāti bāhitapāpassa khīṇāsavassa. Athassa kaṅkhā vapayanti sabbāti athassa evaṃ pātubhūtadhammassa yā etā ‘‘ko nu kho, bhante, phusatīti. No kallo pañhoti bhagavā avocā’’tiādinā (saṃ. ni. 2.12) nayena, ‘‘katamaṃ nu kho, bhante, jarāmaraṇaṃ, kassa ca panidaṃ jarāmaraṇanti. No kallo pañhoti bhagavā avocā’’tiādinā (saṃ. ni. 2.35) nayena paccayākāre kaṅkhā vuttā, yā ca paccayākārasseva appaṭividdhattā ‘‘ahosiṃ nu kho ahaṃ atītamaddhāna’’ntiādinā (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20) soḷasa kaṅkhā āgatā. Tā sabbā vapayanti apagacchanti nirujjhanti. Kasmā? Yato pajānāti sahetudhammaṃ, yasmā avijjādikena hetunā sahetukaṃ imaṃ saṅkhārādikaṃ kevalaṃ dukkhakkhandhadhammaṃ pajānāti aññāsi paṭivijjhīti.

    ကဒာ ပနသ္သ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ စတုသစ္စဓမ္မာ ဝာ ပာတုဘဝန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ပကာသေန္တိ ဝာ? ဝိပသ္သနာမဂ္ဂဉာဏေသု ။ တတ္ထ ဝိပသ္သနာဉာဏသမ္ပယုတ္တာ သတိအာဒယော ဝိပသ္သနာဉာဏဉ္စ ယထာရဟံ အတ္တနော ဝိသယေသု တဒင္ဂပ္ပဟာနဝသေန သုဘသညာဒိကေ ပဇဟန္တာ ကာယာနုပသ္သနာဒိဝသေန ဝိသုံ ဝိသုံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန တေ နိဗ္ဗာနမာလမ္ဗိတ္ဝာ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဋိပက္ခေ ပဇဟန္တာ စတူသုပိ အရိယသစ္စေသု အသမ္မောဟပ္ပဋိဝေဓသာဓနဝသေန သကိဒေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ တာဝေတ္ထ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌေန ပာတုဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Kadā panassa bodhipakkhiyadhammā catusaccadhammā vā pātubhavanti uppajjanti pakāsenti vā? Vipassanāmaggañāṇesu . Tattha vipassanāñāṇasampayuttā satiādayo vipassanāñāṇañca yathārahaṃ attano visayesu tadaṅgappahānavasena subhasaññādike pajahantā kāyānupassanādivasena visuṃ visuṃ uppajjanti, maggakkhaṇe pana te nibbānamālambitvā samucchedavasena paṭipakkhe pajahantā catūsupi ariyasaccesu asammohappaṭivedhasādhanavasena sakideva uppajjanti. Evaṃ tāvettha bodhipakkhiyadhammānaṃ uppajjanaṭṭhena pātubhāvo veditabbo.

    အရိယသစ္စဓမ္မာနံ ပန လောကိယာနံ ဝိပသ္သနာက္ခဏေ ဝိပသ္သနာယ အာရမ္မဏကရဏဝသေန, လောကုတ္တရာနံ တဒဓိမုတ္တတာဝသေန, မဂ္ဂက္ခဏေ နိရောဓသစ္စသ္သ အာရမ္မဏာဘိသမယဝသေန, သဗ္ဗေသမ္ပိ ကိစ္စာဘိသမယဝသေန ပာကဋဘာဝတော ပကာသနဋ္ဌေန ပာတုဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Ariyasaccadhammānaṃ pana lokiyānaṃ vipassanākkhaṇe vipassanāya ārammaṇakaraṇavasena, lokuttarānaṃ tadadhimuttatāvasena, maggakkhaṇe nirodhasaccassa ārammaṇābhisamayavasena, sabbesampi kiccābhisamayavasena pākaṭabhāvato pakāsanaṭṭhena pātubhāvo veditabbo.

    ဣတိ ဘဂဝာ သတိပိ သဗ္ဗာကာရေန သဗ္ဗဓမ္မာနံ အတ္တနော ဉာဏသ္သ ပာကဋဘာဝေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန ဝိပသ္သနာဘိနိဝေသသ္သ ကတတ္တာ နိပုဏဂမ္ဘီရသုဒုဒ္ဒသတာယ ပစ္စယာကာရသ္သ တံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ဥပ္ပန္နဗလဝသောမနသ္သော ပဋိပက္ခသမုစ္ဆေဒဝိဘာဝနေန သဒ္ဓိံ အတ္တနော တဒဘိသမယာနုဘာဝဒီပကမေဝေတ္ထ ဥဒာနံ ဥဒာနေသီတိ။

    Iti bhagavā satipi sabbākārena sabbadhammānaṃ attano ñāṇassa pākaṭabhāve paṭiccasamuppādamukhena vipassanābhinivesassa katattā nipuṇagambhīrasududdasatāya paccayākārassa taṃ paccavekkhitvā uppannabalavasomanasso paṭipakkhasamucchedavibhāvanena saddhiṃ attano tadabhisamayānubhāvadīpakamevettha udānaṃ udānesīti.

    အယမ္ပိ ဥဒာနော ဝုတ္တော ဘဂဝတာ ဣတိ မေ သုတန္တိ အယံ ပာဠိ ကေသုစိယေဝ ပောတ္ထကေသု ဒိသ္သတိ။ တတ္ထ အယမ္ပီတိ ပိသဒ္ဒော ‘‘ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ ရတနံ ပဏီတံ, အယမ္ပိ ပာရာဇိကော ဟောတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, တေန ဥပရိမံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဝုတ္တောတိ အယံ ဝုတ္တသဒ္ဒော ကေသောဟာရဏဝပ္ပနဝာပသမီကရဏဇီဝိတဝုတ္တိပမုတ္တဘာဝပာဝစနဘာဝေန ပဝတ္တန အဇ္ဈေနကထနာဒီသု ဒိသ္သတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘ကာပဋိကော မာဏဝော ဒဟရော ဝုတ္တသိရော’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၂.၄၂၆) ကေသောဟာရဏေ အာဂတော။

    Ayampiudāno vutto bhagavatā iti me sutanti ayaṃ pāḷi kesuciyeva potthakesu dissati. Tattha ayampīti pisaddo ‘‘idampi buddhe ratanaṃ paṇītaṃ, ayampi pārājiko hotī’’tiādīsu viya sampiṇḍanattho, tena uparimaṃ sampiṇḍeti. Vuttoti ayaṃ vuttasaddo kesohāraṇavappanavāpasamīkaraṇajīvitavuttipamuttabhāvapāvacanabhāvena pavattana ajjhenakathanādīsu dissati. Tathā hesa ‘‘kāpaṭiko māṇavo daharo vuttasiro’’tiādīsu (ma. ni. 2.426) kesohāraṇe āgato.

    ‘‘ဂာဝော တသ္သ ပဇာယန္တိ၊ ခေတ္တေ ဝုတ္တံ ဝိရူဟတိ။

    ‘‘Gāvo tassa pajāyanti, khette vuttaṃ virūhati;

    ဝုတ္တာနံ ဖလမသ္နာတိ၊ ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတီ’’တိ။ –

    Vuttānaṃ phalamasnāti, yo mittānaṃ na dubbhatī’’ti. –

    အာဒီသု (ဇာ. ၂.၂၂.၁၉) ဝပ္ပနေ။ ‘‘နော စ ခော ပဋိဝုတ္တ’’န္တိအာဒီသု (ပာရာ. ၂၈၉) အဋ္ဌဒဏ္ဍကာဒီဟိ ဝာပသမီကရဏေ။ ‘‘ပန္နလောမော ပရဒတ္တဝုတ္တော မိဂဘူတေန စေတသာ ဝိဟရာမီ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ. ၃၃၂) ဇီဝိတဝုတ္တိယံ။ ‘‘ပဏ္ဍုပလာသော ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တော အဘဗ္ဗော ဟရိတတ္တာယာ’’တိအာဒီသု (ပာရာ. ၉၂) ဗန္ဓနတော ပမုတ္တဘာဝေ။ ‘‘ဂီတံ ဝုတ္တံ သမီဟိတ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၁.၂၈၅) ပာဝစနဘာဝေန ပဝတ္တိတေ။ ‘‘ဝုတ္တော ပာရာယဏော’’တိအာဒီသု အဇ္ဈေနေ။ ‘‘ဝုတ္တံ ခော ပနေတံ ဘဂဝတာ ‘ဓမ္မဒာယာဒာ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘဝထ, မာ အာမိသဒာယာဒာ’’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၃၀) ကထနေ။ ဣဓာပိ ကထနေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, တေန အယမ္ပိ ဥဒာနော ဘာသိတောတိ အတ္ထော။ ဣတီတိ ဧဝံ။ မေ သုတန္တိ ပဒဒ္ဝယသ္သ အတ္ထော နိဒာနဝဏ္ဏနာယံ သဗ္ဗာကာရတော ဝုတ္တောယေဝ။ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ နိဒာနဝသေန ဝုတ္တောယေဝ ဟိ အတ္ထော ဣဓ နိဂမနဝသေန ‘‘ဣတိ မေ သုတ’’န္တိ ပုန ဝုတ္တော။ ဝုတ္တသ္သေဝ ဟိ အတ္ထသ္သ ပုန ဝစနံ နိဂမနန္တိ။ ဣတိသဒ္ဒသ္သ အတ္ထုဒ္ဓာရော ဧဝံ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထတာယ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိယ, အတ္ထယောဇနာ စ ဣတိဝုတ္တကဝဏ္ဏနာယ အမ္ဟေဟိ ပကာသိတာယေဝာတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

    Ādīsu (jā. 2.22.19) vappane. ‘‘No ca kho paṭivutta’’ntiādīsu (pārā. 289) aṭṭhadaṇḍakādīhi vāpasamīkaraṇe. ‘‘Pannalomo paradattavutto migabhūtena cetasā viharāmī’’tiādīsu (cūḷava. 332) jīvitavuttiyaṃ. ‘‘Paṇḍupalāso bandhanā pavutto abhabbo haritattāyā’’tiādīsu (pārā. 92) bandhanato pamuttabhāve. ‘‘Gītaṃ vuttaṃ samīhita’’ntiādīsu (dī. ni. 1.285) pāvacanabhāvena pavattite. ‘‘Vutto pārāyaṇo’’tiādīsu ajjhene. ‘‘Vuttaṃ kho panetaṃ bhagavatā ‘dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavatha, mā āmisadāyādā’’’tiādīsu (ma. ni. 1.30) kathane. Idhāpi kathane eva daṭṭhabbo, tena ayampi udāno bhāsitoti attho. Itīti evaṃ. Me sutanti padadvayassa attho nidānavaṇṇanāyaṃ sabbākārato vuttoyeva. Pubbe ‘‘evaṃ me suta’’nti nidānavasena vuttoyeva hi attho idha nigamanavasena ‘‘iti me suta’’nti puna vutto. Vuttasseva hi atthassa puna vacanaṃ nigamananti. Itisaddassa atthuddhāro evaṃ-saddena samānatthatāya ‘‘evaṃ me suta’’nti ettha viya, atthayojanā ca itivuttakavaṇṇanāya amhehi pakāsitāyevāti tattha vuttanayeneva veditabboti.

    ပရမတ္ထဒီပနိယာ ခုဒ္ဒကနိကာယဋ္ဌကထာယ

    Paramatthadīpaniyā khuddakanikāyaṭṭhakathāya

    ဥဒာနသံဝဏ္ဏနာပဌမဗောဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Udānasaṃvaṇṇanāpaṭhamabodhisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ၂. ဒုတိယဗောဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 2. Dutiyabodhisuttavaṇṇanā




    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဥဒာနပာဠိ • Udānapāḷi / ၁. ပဌမဗောဓိသုတ္တံ • 1. Paṭhamabodhisuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact