Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಉದಾನ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Udāna-aṭṭhakathā

    ೧. ಬೋಧಿವಗ್ಗೋ

    1. Bodhivaggo

    ೧. ಪಠಮಬೋಧಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

    1. Paṭhamabodhisuttavaṇṇanā

    ೧. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ನಿದಾನಂ, ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ನಿಪಾತಪದಂ। ಮೇತಿಆದೀನಿ ನಾಮಪದಾನಿ। ಉರುವೇಲಾಯಂ ವಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ವೀತಿ ಉಪಸಗ್ಗಪದಂ, ಹರತೀತಿ ಆಖ್ಯಾತಪದನ್ತಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪದವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    1. Yaṃ panettha ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ nidānaṃ, tattha evanti nipātapadaṃ. Metiādīni nāmapadāni. Uruvelāyaṃ viharatīti ettha vīti upasaggapadaṃ, haratīti ākhyātapadanti imināva nayena sabbattha padavibhāgo veditabbo.

    ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಏವಂಸದ್ದೋ ತಾವ ಉಪಮೂಪದೇಸಸಮ್ಪಹಂಸನಗರಹಣವಚನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಹಾಕಾರ- ನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣಪುಚ್ಛಾಇದಮತ್ಥಪರಿಮಾಣಾದಿ ಅನೇಕತ್ಥಪ್ಪಭೇದೋ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಏವಂ ಜಾತೇನ ಮಚ್ಚೇನ, ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕುಸಲಂ ಬಹು’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೫೩) ಉಪಮಾಯಂ ಆಗತೋ। ‘‘ಏವಂ ತೇ ಅಭಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ತೇ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೨) ಉಪದೇಸೇ। ‘‘ಏವಮೇತಂ ಭಗವಾ, ಏವಮೇತಂ ಸುಗತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೬೬) ಸಮ್ಪಹಂಸನೇ। ‘‘ಏವಮೇವಂ ಪನಾಯಂ ವಸಲೀ ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ತಸ್ಸ ಮುಣ್ಡಕಸ್ಸ ಸಮಣಕಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೭) ಗರಹಣೇ। ‘‘ಏವಂ, ಭನ್ತೇತಿ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧) ವಚನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಹೇ। ‘‘ಏವಂ ಬ್ಯಾ ಖೋ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಿತಂ ಆಜಾನಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೯೮) ಆಕಾರೇ। ‘‘ಏಹಿ ತ್ವಂ, ಮಾಣವಕ, ಯೇನ ಸಮಣೋ ಆನನ್ದೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಮ ವಚನೇನ ಸಮಣಂ ಆನನ್ದಂ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ ಬಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಪುಚ್ಛ ‘ಸುಭೋ ಮಾಣವೋ ತೋದೇಯ್ಯಪುತ್ತೋ ಭವನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ ಬಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಪುಚ್ಛತೀ’ತಿ, ಏವಞ್ಚ ವದೇಹಿ ‘ಸಾಧು ಕಿರ ಭವಂ ಆನನ್ದೋ ಯೇನ ಸುಭಸ್ಸ ಮಾಣವಸ್ಸ ತೋದೇಯ್ಯಪುತ್ತಸ್ಸ ನಿವೇಸನಂ, ತೇನುಪಸಙ್ಕಮತು ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯಾ’ತಿ’’ಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪೪೫) ನಿದಸ್ಸನೇ। ‘‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಕಾಲಾಮಾ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ ವಾ ಅಕುಸಲಾ ವಾ’ತಿ? ‘ಅಕುಸಲಾ, ಭನ್ತೇ’। ‘ಸಾವಜ್ಜಾ ವಾ ಅನವಜ್ಜಾ ವಾ’ತಿ? ‘ಸಾವಜ್ಜಾ, ಭನ್ತೇ’। ‘ವಿಞ್ಞೂಗರಹಿತಾ ವಾ ವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾ ವಾ’ತಿ? ‘ವಿಞ್ಞೂಗರಹಿತಾ, ಭನ್ತೇ’। ‘ಸಮತ್ತಾ ಸಮಾದಿನ್ನಾ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ನೋ’ವಾ? ‘ಕಥಂ ವೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀ’ತಿ? ‘ಸಮತ್ತಾ, ಭನ್ತೇ, ಸಮಾದಿನ್ನಾ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂ ನೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀತಿ’’’ಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೬೬) ಅವಧಾರಣೇ। ‘‘ಏವಮೇತೇ ಸುನ್ಹಾತಾ ಸುವಿಲಿತ್ತಾ ಕಪ್ಪಿತಕೇಸಮಸ್ಸೂ ಆಮುತ್ತಮಾಲಾಭರಣಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೬) ಪುಚ್ಛಾಯಂ। ‘‘ಏವಂಗತಾನಿ ಪುಥುಸಿಪ್ಪಾಯತನಾನಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೨), ಏವಂವಿಧೋ ಏವಮಾಕಾರೋ’’ತಿಆದೀಸು ಇದಂಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೇ। ಗತಸದ್ದೋ ಹಿ ಪಕಾರಪರಿಯಾಯೋ, ತಥಾ ವಿಧಾಕಾರಸದ್ದಾ। ತಥಾ ಹಿ ವಿಧಯುತ್ತಗತಸದ್ದೇ ಲೋಕಿಯಾ ಪಕಾರತ್ಥೇ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಏವಂ ಲಹುಪರಿವತ್ತಂ ಏವಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೪೮) ಪರಿಮಾಣೇ।

    Atthato pana evaṃsaddo tāva upamūpadesasampahaṃsanagarahaṇavacanasampaṭiggahākāra- nidassanāvadhāraṇapucchāidamatthaparimāṇādi anekatthappabhedo. Tathā hesa ‘‘evaṃ jātena maccena, kattabbaṃ kusalaṃ bahu’’nti evamādīsu (dha. pa. 53) upamāyaṃ āgato. ‘‘Evaṃ te abhikkamitabbaṃ, evaṃ te paṭikkamitabba’’ntiādīsu (a. ni. 4.122) upadese. ‘‘Evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) sampahaṃsane. ‘‘Evamevaṃ panāyaṃ vasalī yasmiṃ vā tasmiṃ vā tassa muṇḍakassa samaṇakassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.187) garahaṇe. ‘‘Evaṃ, bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosu’’ntiādīsu (dī. ni. 2.3; ma. ni. 1.1) vacanasampaṭiggahe. ‘‘Evaṃ byā kho ahaṃ, bhante, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.398) ākāre. ‘‘Ehi tvaṃ, māṇavaka, yena samaṇo ānando tenupasaṅkama, upasaṅkamitvā mama vacanena samaṇaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha ‘subho māṇavo todeyyaputto bhavantaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchatī’ti, evañca vadehi ‘sādhu kira bhavaṃ ānando yena subhassa māṇavassa todeyyaputtassa nivesanaṃ, tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā’ti’’ādīsu (dī. ni. 1.445) nidassane. ‘‘‘Taṃ kiṃ maññatha, kālāmā, ime dhammā kusalā vā akusalā vā’ti? ‘Akusalā, bhante’. ‘Sāvajjā vā anavajjā vā’ti? ‘Sāvajjā, bhante’. ‘Viññūgarahitā vā viññuppasatthā vā’ti? ‘Viññūgarahitā, bhante’. ‘Samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, no’vā? ‘Kathaṃ vo ettha hotī’ti? ‘Samattā, bhante, samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, evaṃ no ettha hotīti’’’ādīsu (a. ni. 3.66) avadhāraṇe. ‘‘Evamete sunhātā suvilittā kappitakesamassū āmuttamālābharaṇā’’tiādīsu (dī. ni. 1.286) pucchāyaṃ. ‘‘Evaṃgatāni puthusippāyatanāni (dī. ni. 1.182), evaṃvidho evamākāro’’tiādīsu idaṃsaddassa atthe. Gatasaddo hi pakārapariyāyo, tathā vidhākārasaddā. Tathā hi vidhayuttagatasadde lokiyā pakāratthe vadanti. ‘‘Evaṃ lahuparivattaṃ evamāyupariyanto’’tiādīsu (a. ni. 1.48) parimāṇe.

    ನನು ಚ ‘‘ಏವಂ ವಿತಕ್ಕಿತಂ ನೋ ತುಮ್ಹೇಹಿ, ಏವಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ’’ತಿ ಚೇತ್ಥ ಏವಂಸದ್ದೇನ ಪುಚ್ಛನಾಕಾರಪರಿಮಾಣಾಕಾರಾನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆಕಾರತ್ಥೋ ಏವ ಏವಂಸದ್ದೋತಿ। ನ, ವಿಸೇಸಸಬ್ಭಾವತೋ। ಆಕಾರಮತ್ತವಾಚಕೋ ಹೇತ್ಥ ಏವಂಸದ್ದೋ ಆಕಾರತ್ಥೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ‘‘ಏವಂ ಬ್ಯಾ ಖೋ’’ತಿಆದೀಸು ಪನ ಆಕಾರವಿಸೇಸವಚನೋ। ಆಕಾರವಿಸೇಸವಾಚಿನೋ ಚೇತೇ ಏವಂಸದ್ದಾ ಪುಚ್ಛನಾಕಾರಪರಿಮಾಣಾಕಾರಾನಂ ವಾಚಕತ್ತಾ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ ಜಾತೇನ ಮಚ್ಚೇನಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಉಪಮಾನಉದಾಹರಣಾನಿ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ –

    Nanu ca ‘‘evaṃ vitakkitaṃ no tumhehi, evamāyupariyanto’’ti cettha evaṃsaddena pucchanākāraparimāṇākārānaṃ vuttattā ākārattho eva evaṃsaddoti. Na, visesasabbhāvato. Ākāramattavācako hettha evaṃsaddo ākāratthoti adhippeto. ‘‘Evaṃ byā kho’’tiādīsu pana ākāravisesavacano. Ākāravisesavācino cete evaṃsaddā pucchanākāraparimāṇākārānaṃ vācakattā. Evañca katvā ‘‘evaṃ jātena maccenā’’tiādīni upamānaudāharaṇāni yujjanti. Tattha hi –

    ‘‘ಯಥಾಪಿ ಪುಪ್ಫರಾಸಿಮ್ಹಾ, ಕಯಿರಾ ಮಾಲಾಗುಣೇ ಬಹೂ।

    ‘‘Yathāpi puppharāsimhā, kayirā mālāguṇe bahū;

    ಏವಂ ಜಾತೇನ ಮಚ್ಚೇನ, ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕುಸಲಂ ಬಹು’’ನ್ತಿ॥ –

    Evaṃ jātena maccena, kattabbaṃ kusalaṃ bahu’’nti. –

    ಏತ್ಥ ಪುಪ್ಫರಾಸಿಟ್ಠಾನೀಯತೋ ಮನುಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಆದಿತೋ ದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಹೇತುಸಮುದಾಯತೋ ಸೋಭಾಸುಗನ್ಧತಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಯೋಗತೋ ಮಾಲಾಗುಣಸದಿಸಿಯೋ ಬಹುಕಾ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾ ಮರಿತಬ್ಬಸಭಾವತಾಯ ಮಚ್ಚೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಅಭೇದತಾಯ ಪುಪ್ಫರಾಸಿ ಮಾಲಾಗುಣಾ ಚ ಉಪಮಾ, ತೇಸಂ ಉಪಮಾನಾಕಾರೋ ಯಥಾಸದ್ದೇನ ಅನಿಯಮತೋ ವುತ್ತೋ। ಪುನ ಏವಂಸದ್ದೇನ ನಿಯಮನವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಸೋ ಪನ ಉಪಮಾಕಾರೋ ನಿಯಮಿಯಮಾನೋ ಅತ್ಥತೋ ಉಪಮಾ ಏವ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪಮಾಯಂ ಆಗತೋ’’ತಿ।

    Ettha puppharāsiṭṭhānīyato manussuppatti sappurisūpanissayasaddhammassavanayonisomanasikārabhogasampattiādito dānādipuññakiriyāhetusamudāyato sobhāsugandhatādiguṇavisesayogato mālāguṇasadisiyo bahukā puññakiriyā maritabbasabhāvatāya maccena kattabbāti abhedatāya puppharāsi mālāguṇā ca upamā, tesaṃ upamānākāro yathāsaddena aniyamato vutto. Puna evaṃsaddena niyamanavasena vutto. So pana upamākāro niyamiyamāno atthato upamā eva hotīti vuttaṃ ‘‘upamāyaṃ āgato’’ti.

    ತಥಾ ‘‘ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಅಭಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಉಪದಿಸಿಯಮಾನಾಯ ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪಾಯ ಆಕಪ್ಪಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಯೋ ತತ್ಥ ಉಪದೇಸಾಕಾರೋ, ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಉಪದೇಸೋಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಏವಂ ತೇ ಅಭಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ತೇ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬನ್ತಿಆದೀಸು ಉಪದೇಸೇ’’ತಿ।

    Tathā ‘‘evaṃ iminā ākārena abhikkamitabba’’ntiādinā upadisiyamānāya samaṇasāruppāya ākappasampattiyā yo tattha upadesākāro, so atthato upadesoyevāti vuttaṃ – ‘‘evaṃ te abhikkamitabbaṃ, evaṃ te paṭikkamitabbantiādīsu upadese’’ti.

    ‘‘ಏವಮೇತಂ ಭಗವಾ, ಏವಮೇತಂ ಸುಗತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಭಗವತಾ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಅವಿಪರೀತತೋ ಜಾನನ್ತೇಹಿ ಕತಂ ಯಂ ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣಾನಂ ಪಕಾರೇಹಿ ಹಂಸನಂ ಉದಗ್ಗತಾಕರಣಂ ಸಮ್ಪಹಂಸನಂ, ಸೋ ತತ್ಥ ಪಹಂಸನಾಕಾರೋತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    ‘‘Evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’ti ettha bhagavatā yathāvuttamatthaṃ aviparītato jānantehi kataṃ yaṃ tattha vijjamānaguṇānaṃ pakārehi haṃsanaṃ udaggatākaraṇaṃ sampahaṃsanaṃ, so tattha pahaṃsanākāroti vuttanayena yojetabbaṃ.

    ‘‘ಏವಮೇವಂ ಪನಾಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಗರಹಣಾಕಾರೋತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಸೋ ಚ ಗರಹಣಾಕಾರೋ ‘‘ವಸಲೀ’’ತಿಆದಿಖುಂಸನಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನತೋ ಇಧ ಏವಂಸದ್ದೇನ ಪಕಾಸಿತೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಉಪಮಾಕಾರಾದಯೋಪಿ ಉಪಮಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತಾನಂ ಪುಪ್ಫರಾಸಿಆದಿಸದ್ದಾನಂ ಸನ್ನಿಧಾನತೋ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    ‘‘Evamevaṃ panāya’’nti ettha garahaṇākāroti vuttanayena yojetabbaṃ. So ca garahaṇākāro ‘‘vasalī’’tiādikhuṃsanasaddasannidhānato idha evaṃsaddena pakāsitoti viññāyati. Yathā cettha, evaṃ upamākārādayopi upamādivasena vuttānaṃ puppharāsiādisaddānaṃ sannidhānato vuttāti veditabbaṃ.

    ‘‘ಏವಂ ನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ತೇಸಂ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅಹಿತದುಕ್ಖಾವಹಭಾವೇನ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಜನನತ್ಥಂ ಅನುಮತಿಗ್ಗಹಣವಸೇನ ‘‘ನೋ ವಾ ಕಥಂ ವೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ಕತಾಯ ‘‘ಏವಂ ನೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತದಾಕಾರಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಏವಂಸದ್ದೇನ ಆವಿಕತಂ। ಸೋ ಪನ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನಾಕಾರೋ ನಿಯಮಿಯಮಾನೋ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಏವಂ ನೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀತಿಆದೀಸು ಅವಧಾರಣೇ’’ತಿ।

    ‘‘Evaṃ no’’ti etthāpi tesaṃ yathāvuttadhammānaṃ ahitadukkhāvahabhāvena sanniṭṭhānajananatthaṃ anumatiggahaṇavasena ‘‘no vā kathaṃ vo ettha hotī’’ti pucchāya katāya ‘‘evaṃ no ettha hotī’’ti vuttattā tadākārasanniṭṭhānaṃ evaṃsaddena āvikataṃ. So pana tesaṃ dhammānaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanākāro niyamiyamāno avadhāraṇattho hotīti vuttaṃ – ‘‘evaṃ no ettha hotītiādīsu avadhāraṇe’’ti.

    ‘‘ಏವಞ್ಚ ವದೇಹೀ’’ತಿ ಯಥಾಹಂ ವದಾಮಿ ಏವಂ ಸಮಣಂ ಆನನ್ದಂ ವದೇಹೀತಿ ವದನಾಕಾರೋ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಏವಂಸದ್ದೇನ ನಿದಸ್ಸೀಯತೀತಿ ‘‘ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    ‘‘Evañca vadehī’’ti yathāhaṃ vadāmi evaṃ samaṇaṃ ānandaṃ vadehīti vadanākāro idāni vattabbo evaṃsaddena nidassīyatīti ‘‘nidassanattho’’ti vuttaṃ.

    ಏವಮಾಕಾರವಿಸೇಸವಾಚೀನಮ್ಪಿ ಏತೇಸಂ ಏವಂಸದ್ದಾನಂ ಉಪಮಾದಿವಿಸೇಸತ್ಥವುತ್ತಿತಾಯ ಉಪಮಾದಿಅತ್ಥತಾ ವುತ್ತಾ। ‘‘ಏವಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಪನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಾಧುಕಂ ಸವನಮನಸಿಕಾರೇ ನಿಯೋಜಿತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸ್ಸ ಪಟಿಜಾನನವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ತತ್ಥ ಏವಂಸದ್ದೋ ವಚನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಹತ್ಥೋ। ತೇನ ಏವಂ, ಭನ್ತೇತಿ ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ಸುಟ್ಠು, ಭನ್ತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸ್ವಾಯಮಿಧ ಆಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣೇಸು ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Evamākāravisesavācīnampi etesaṃ evaṃsaddānaṃ upamādivisesatthavuttitāya upamādiatthatā vuttā. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti pana dhammassa sādhukaṃ savanamanasikāre niyojitehi bhikkhūhi tattha patiṭṭhitabhāvassa paṭijānanavasena vuttattā tattha evaṃsaddo vacanasampaṭiggahattho. Tena evaṃ, bhanteti sādhu, bhante, suṭṭhu, bhanteti vuttaṃ hoti. Svāyamidha ākāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.

    ತತ್ಥ ಆಕಾರತ್ಥೇನ ಏವಂಸದ್ದೇನ ಏತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ – ನಾನಾನಯನಿಪುಣಮನೇಕಜ್ಝಾಸಯಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಂ ವಿವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಸಕಸಕಭಾಸಾನುರೂಪತೋ ಸೋತಪಥಮಾಗಚ್ಛನ್ತಂ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಕೋ ಸಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾತುಂ, ಸಬ್ಬಥಾಮೇನ ಪನ ಸೋತುಕಾಮತಂ ಜನೇತ್ವಾಪಿ ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ಮಯಾಪಿ ಏಕೇನಾಕಾರೇನ ಸುತನ್ತಿ।

    Tattha ākāratthena evaṃsaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇamanekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ, sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi evaṃ me sutaṃ, mayāpi ekenākārena sutanti.

    ಏತ್ಥ ಚ ಏಕತ್ತನಾನತ್ತಅಬ್ಯಾಪಾರಏವಂಧಮ್ಮತಾಸಙ್ಖಾತಾ ನನ್ದಿಯಾವತ್ತತಿಪುಕ್ಖಲಸೀಹವಿಕ್ಕೀಳಿತದಿಸಾಲೋಚನಅಙ್ಕುಸಸಙ್ಖಾತಾ ಚ ಅಸ್ಸಾದಾದಿವಿಸಯಾದಿಭೇದೇನ ನಾನಾವಿಧಾ ನಯಾ ನಾನಾನಯಾ। ನಯಾ ವಾ ಪಾಳಿಗತಿಯೋ, ತಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿಅನುಪಞ್ಞತ್ತಾದಿವಸೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದಿಲೋಕಿಯಾದಿತದುಭಯವೋಮಿಸ್ಸಕಾದಿವಸೇನ ಕುಸಲಾದಿವಸೇನ ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ, ಸಙ್ಗಹಾದಿವಸೇನ, ಸಮಯವಿಮುತ್ತಾದಿವಸೇನ, ಠಪನಾದಿವಸೇನ , ಕುಸಲಮೂಲಾದಿವಸೇನ, ತಿಕಪಟ್ಠಾನಾದಿವಸೇನ ಚ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾತಿ ನಾನಾನಯಾ, ತೇಹಿ ನಿಪುಣಂ ಸಣ್ಹಂ ಸುಖುಮನ್ತಿ ನಾನಾನಯನಿಪುಣಂ।

    Ettha ca ekattanānattaabyāpāraevaṃdhammatāsaṅkhātā nandiyāvattatipukkhalasīhavikkīḷitadisālocanaaṅkusasaṅkhātā ca assādādivisayādibhedena nānāvidhā nayā nānānayā. Nayā vā pāḷigatiyo, tā ca paññattianupaññattādivasena saṃkilesabhāgiyādilokiyāditadubhayavomissakādivasena kusalādivasena khandhādivasena, saṅgahādivasena, samayavimuttādivasena, ṭhapanādivasena , kusalamūlādivasena, tikapaṭṭhānādivasena ca nānappakārāti nānānayā, tehi nipuṇaṃ saṇhaṃ sukhumanti nānānayanipuṇaṃ.

    ಆಸಯೋವ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ, ಸೋ ಚ ಸಸ್ಸತಾದಿಭೇದೇನ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖತಾದಿಭೇದೇನ ಚ ಅನೇಕವಿಧೋ। ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾದಿಕೋ ಏವ ವಾ ಅನೇಕೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಅನೇಕಜ್ಝಾಸಯೋ। ಸೋ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತು ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅನೇಕಜ್ಝಾಸಯಸಮುಟ್ಠಾನಂ।

    Āsayova ajjhāsayo, so ca sassatādibhedena apparajakkhatādibhedena ca anekavidho. Attajjhāsayādiko eva vā aneko ajjhāsayo anekajjhāsayo. So samuṭṭhānaṃ uppattihetu etassāti anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ.

    ಸೀಲಾದಿಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಬ್ಬಿಭಾವನಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಙ್ಕಾಸನಪಕಾಸನವಿವರಣವಿಭಜನಉತ್ತಾನೀಕರಣಪಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ ಛಹಿ ಅತ್ಥಪದೇಹಿ ಅಕ್ಖರಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾಕಾರನಿರುತ್ತಿನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಛಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದೇಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಂ।

    Sīlādiatthasampattiyā tabbibhāvanabyañjanasampattiyā saṅkāsanapakāsanavivaraṇavibhajanauttānīkaraṇapaññattivasena chahi atthapadehi akkharapadabyañjanākāraniruttiniddesavasena chahi byañjanapadehi ca samannāgatattā atthabyañjanasampannaṃ.

    ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನೀಭೇದೇನ ತೇಸು ಚ ಏಕೇಕಸ್ಸ ವಿಸಯಾದಿಭೇದೇನ ವಿವಿಧಂ ಬಹುವಿಧಂ ವಾ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಿವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ತತ್ಥ ಪಟಿಪಕ್ಖಹರಣತೋ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಾಪನಯನತೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ಭಗವತೋ ನ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ರಾಗಾದಯೋ ಸನ್ತಿ ಯೇ ಹರಿತಬ್ಬಾ, ಪುಥುಜ್ಜನಾನಮ್ಪಿ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ಅಟ್ಠಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೇ ಚಿತ್ತೇ ಹತಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಇದ್ಧಿವಿಧಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಪವತ್ತವೋಹಾರೇನ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ಇಧ ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ವತ್ತುಂ। ಸಚೇ ಪನ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವೇನೇಯ್ಯಗತಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ, ತೇಸಂ ಹರಣತೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಸತಿ ಯುತ್ತಮೇತಂ। ಅಥ ವಾ ಭಗವತೋ ಚೇವ ಸಾಸನಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ, ತೇಸಂ ಹರಣತೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ತೇ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಹರಣವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಕಾಸನೇ ಅಸಮತ್ಥಭಾವೇನ ಚ ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನೀಹಿ ಹರಿತಾ ಅಪನೀತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಪಟೀತಿ ವಾ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ಪಚ್ಛಾತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಬೋಧೇತಿ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಪವಿಟ್ಠಮ್ಹಿ, ಅಞ್ಞೋ ಆಗಞ್ಛಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳನಿ॰ ಪಾರಾಯನವಗ್ಗ, ವತ್ಥುಗಾಥಾ ೪) ವಿಯ। ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ಕತಕಿಚ್ಚೇನ ಪಚ್ಛಾ ಹರಿತಬ್ಬಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಟಿಹಾರಿಯಂ। ಅತ್ತನೋ ವಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಸು ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮಗ್ಗೇಹಿ ಹರಿತೇಸು ಪಚ್ಛಾ ಹರಣಂ ಪಟಿಹಾರಿಯಂ। ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನಿಯೋ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇನ ಕತಕಿಚ್ಚೇನ ಸತ್ತಹಿತತ್ಥಂ ಪುನ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಾ, ಹರಿತೇಸು ಚ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಸು ಪರಸತ್ತಾನಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಹರಣಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ಭವನ್ತಿ। ಪಟಿಹಾರಿಯಮೇವ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ, ಪಟಿಹಾರಿಯೇ ವಾ ಇದ್ಧಿಆದೇಸನಾನುಸಾಸನೀಸಮುದಾಯೇ ಭವಂ ಏಕೇಕಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಟಿಹಾರಿಯಂ ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಮಗ್ಗೋ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖಹರಣತೋ। ತತ್ಥ ಜಾತಂ ನಿಮಿತ್ತಭೂತತೋ ತತೋ ವಾ ಆಗತನ್ತಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Iddhiādesanānusāsanībhedena tesu ca ekekassa visayādibhedena vividhaṃ bahuvidhaṃ vā pāṭihāriyaṃ etassāti vividhapāṭihāriyaṃ. Tattha paṭipakkhaharaṇato rāgādikilesāpanayanato pāṭihāriyanti atthe sati bhagavato na paṭipakkhā rāgādayo santi ye haritabbā, puthujjanānampi vigatūpakkilese aṭṭhaguṇasamannāgate citte hatapaṭipakkhe iddhividhaṃ pavattati, tasmā tattha pavattavohārena ca na sakkā idha pāṭihāriyanti vattuṃ. Sace pana mahākāruṇikassa bhagavato veneyyagatā ca kilesā paṭipakkhā, tesaṃ haraṇato pāṭihāriyanti vuttaṃ, evaṃ sati yuttametaṃ. Atha vā bhagavato ceva sāsanassa ca paṭipakkhā titthiyā, tesaṃ haraṇato pāṭihāriyaṃ. Te hi diṭṭhiharaṇavasena diṭṭhippakāsane asamatthabhāvena ca iddhiādesanānusāsanīhi haritā apanītā honti. Paṭīti vā ayaṃ saddo pacchāti etassa atthaṃ bodheti ‘‘tasmiṃ paṭipaviṭṭhamhi, añño āgañchi brāhmaṇo’’tiādīsu (cūḷani. pārāyanavagga, vatthugāthā 4) viya. Tasmā samāhite citte vigatūpakkilese katakiccena pacchā haritabbaṃ pavattetabbanti paṭihāriyaṃ. Attano vā upakkilesesu catutthajjhānamaggehi haritesu pacchā haraṇaṃ paṭihāriyaṃ. Iddhiādesanānusāsaniyo vigatūpakkilesena katakiccena sattahitatthaṃ puna pavattetabbā, haritesu ca attano upakkilesesu parasattānaṃ upakkilesaharaṇāni hontīti paṭihāriyāni bhavanti. Paṭihāriyameva pāṭihāriyaṃ, paṭihāriye vā iddhiādesanānusāsanīsamudāye bhavaṃ ekekaṃ pāṭihāriyanti vuccati. Paṭihāriyaṃ vā catutthajjhānaṃ maggo ca paṭipakkhaharaṇato. Tattha jātaṃ nimittabhūtato tato vā āgatanti pāṭihāriyanti attho veditabbo.

    ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತನ್ತಿಅತ್ಥದೇಸನಾ ತಬ್ಬೋಹಾರಾಭಿಸಮಯಸಙ್ಖಾತಾ ಹೇತುಹೇತುಫಲತದುಭಯಪಞ್ಞತ್ತಿಪಟಿವೇಧಸಙ್ಖಾತಾ ವಾ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಾ ಗಮ್ಭೀರಾ, ಸಸಾದೀಹಿ ವಿಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಅನುಪಚಿತಕುಸಲಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪ್ಪತಿಟ್ಠಾ ದುಪ್ಪರಿಯೋಗಾಹಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೇಹಿ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರಂ।

    Yasmā pana tantiatthadesanā tabbohārābhisamayasaṅkhātā hetuhetuphalatadubhayapaññattipaṭivedhasaṅkhātā vā dhammatthadesanāpaṭivedhā gambhīrā, sasādīhi viya mahāsamuddo anupacitakusalasambhārehi alabbhaneyyappatiṭṭhā duppariyogāhā ca, tasmā tehi catūhi gambhīrabhāvehi yuttanti bhagavato vacanaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ.

    ಏಕೋ ಏವ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಘೋಸೋ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಪವತ್ತಮಾನೋ ನಾನಾಭಾಸಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಭಾಸಾವಸೇನ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ಗಹಣೂಪಗೋ ಹೋತಿ। ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೋತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಸಕಸಕಭಾಸಾನುರೂಪತೋ ಸೋತಪಥಂ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Eko eva bhagavato dhammadesanāghoso, ekasmiṃ khaṇe pavattamāno nānābhāsānaṃ sattānaṃ attano attano bhāsāvasena apubbaṃ acarimaṃ gahaṇūpago hoti. Acinteyyo hi buddhānaṃ buddhānubhāvoti sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathaṃ āgacchatīti veditabbaṃ.

    ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೇನ ‘‘ನಾಹಂ ಸಯಮ್ಭೂ, ನ ಮಯಾ ಇದಂ ಸಚ್ಛಿಕತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಮೋಚೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ಮಯಾಪಿ ಏವಂ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಕಲಂ ಸುತ್ತಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ।

    Nidassanatthena ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ nidasseti.

    ಅವಧಾರಣತ್ಥೇನ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ, ಗತಿಮನ್ತಾನಂ, ಸತಿಮನ್ತಾನಂ, ಧಿತಿಮನ್ತಾನಂ, ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೯-೨೨೩) ಏವಂ ಭಗವತಾ, ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ, ಧಮ್ಮಕುಸಲೋ, ಬ್ಯಞ್ಜನಕುಸಲೋ, ನಿರುತ್ತಿಕುಸಲೋ, ಪುಬ್ಬಾಪರಕುಸಲೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೧೬೯) ಏವಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಚ ಪಸತ್ಥಭಾವಾನುರೂಪಂ ಅತ್ತನೋ ಧಾರಣಬಲಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸೋತುಕಾಮತಂ ಜನೇತಿ। ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಅತ್ಥತೋ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ವಾ ಅನೂನಮನಧಿಕಂ, ಏವಮೇವ ನ ಅಞ್ಞಥಾ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಸುತಾಕಾರತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ನ ಪನ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಾಕಾರತೋ। ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನುಭಾವಾ ಹಿ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾ, ಸಾ ನೇವ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುನ್ತಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋ। ಸುತಾಕಾರಾವಿರುಜ್ಝನಮೇವ ಹಿ ಧಾರಣಬಲಂ।

    Avadhāraṇatthena ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219-223) evaṃ bhagavatā, ‘‘āyasmā ānando atthakusalo, dhammakusalo, byañjanakusalo, niruttikusalo, pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169) evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukāmataṃ janeti. ‘‘Evaṃ me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva na aññathā daṭṭhabba’’nti. Aññathāti bhagavato sammukhā sutākārato aññathā na pana bhagavatā desitākārato. Acinteyyānubhāvā hi bhagavato desanā, sā neva sabbākārena sakkā viññātunti vuttovāyamattho. Sutākārāvirujjhanameva hi dhāraṇabalaṃ.

    ಮೇಸದ್ದೋ ತೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಮೇ ಅಭೋಜನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯೪; ಸು॰ ನಿ॰ ೮೧) ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸಾಧು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೮೮; ೫.೩೮೨; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೫೭) ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭವಥಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯) ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಧ ಪನ ‘‘ಮಯಾ ಸುತಂ, ಮಮ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಚ ಅತ್ಥದ್ವಯೇ ಯುಜ್ಜತಿ।

    Mesaddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (saṃ. ni. 1.194; su. ni. 81) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.88; 5.382; a. ni. 4.257) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā sutaṃ, mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.

    ಏತ್ಥ ಚ ಯೋ ಪರೋ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಅತ್ತಾತಿ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೇ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಸಙ್ಖಾತೇ ಸಸನ್ತಾನೇ ವತ್ತನತೋ ತಿವಿಧೋಪಿ ಮೇಸದ್ದೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ಥೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ಕರಣಸಮ್ಪದಾನಾದಿವಿಸೇಸಸಙ್ಖಾತೋ ಪನ ವಿಞ್ಞಾಯತೇವಾಯಂ ಅತ್ಥಭೇದೋತಿ ‘‘ಮೇ-ಸದ್ದೋ ತೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Ettha ca yo paro na hoti, so attāti evaṃ vattabbe niyakajjhattasaṅkhāte sasantāne vattanato tividhopi mesaddo kiñcāpi ekasmiṃyeva atthe dissati, karaṇasampadānādivisesasaṅkhāto pana viññāyatevāyaṃ atthabhedoti ‘‘me-saddo tīsu atthesu dissatī’’ti vuttoti daṭṭhabbaṃ.

    ಸುತನ್ತಿ ಅಯಂ ಸುತಸದ್ದೋ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಅನುಪಸಗ್ಗೋ ಚ ಗಮನವಿಸ್ಸುತಕಿಲಿನ್ನೂಪಚಿತಾನುಯೋಗಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರ ವಿಞ್ಞಾತಾದಿಅನೇಕತ್ಥಪ್ಪಭೇದೋ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಉಪಸಗ್ಗೋ ಕಿರಿಯಂ ವಿಸೇಸೇತಿ, ಜೋತಕಭಾವತೋ ಪನ ಸತಿಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸುತಸದ್ದೋ ಏವ ತಂ ತಮತ್ಥಂ ವದತೀತಿ ಅನುಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಸುತಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇ ಸಉಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಗಹಣಂ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ।

    Sutanti ayaṃ sutasaddo saupasaggo anupasaggo ca gamanavissutakilinnūpacitānuyogasotaviññeyya sotadvārānusāra viññātādianekatthappabhedo. Kiñcāpi hi upasaggo kiriyaṃ viseseti, jotakabhāvato pana satipi tasmiṃ sutasaddo eva taṃ tamatthaṃ vadatīti anupasaggassa sutasaddassa atthuddhāre saupasaggassa gahaṇaṃ na virujjhati.

    ತತ್ಥ ‘‘ಸೇನಾಯ ಪಸುತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಗಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸುತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ॰ ೧೧) ವಿಸ್ಸುತಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅವಸ್ಸುತಾ ಅವಸ್ಸುತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ॰ ೬೫೭) ಕಿಲೇಸೇನ ಕಿಲಿನ್ನಾ ಕಿಲಿನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸುತಂ ಅನಪ್ಪಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಖು॰ ಪಾ॰ ೭.೧೨) ಉಪಚಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಯೇ ಝಾನಪ್ಪಸುತಾ ಧೀರಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೧೮೧) ಝಾನಾನುಯುತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೧) ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸುತಧರೋ ಸುತಸನ್ನಿಚಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೩೯) ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರವಿಞ್ಞಾತಧರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಧ ಪನಸ್ಸ ‘‘ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರಿತ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಉಪಧಾರಣ’’ನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಮೇ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ‘‘ಏವಂ ಮಯಾ ಸುತಂ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರಿತ’’ನ್ತಿ ಯುಜ್ಜತಿ। ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ‘‘ಏವಂ ಮಮ ಸುತಂ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರಣ’’ನ್ತಿ ಯುಜ್ಜತಿ।

    Tattha ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’tiādīsu (pāci. 657) kilesena kilinnā kilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7.12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānappasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa ‘‘sotadvārānusārena upadhārita’’nti vā ‘‘upadhāraṇa’’nti vā attho. Me-saddassa hi mayāti atthe sati ‘‘evaṃ mayā sutaṃ sotadvārānusārena upadhārita’’nti yujjati. Mamāti atthe sati ‘‘evaṃ mama sutaṃ sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti yujjati.

    ಏವಮೇತೇಸು ತೀಸು ಪದೇಸು ಯಸ್ಮಾ ಸುತಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇ ಪಯುತ್ತೇನ ಏವಂಸದ್ದೇನ ಸವನಕಿರಿಯಾಜೋತಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ಏವನ್ತಿ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾದಿಸೋತದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣಾನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪನ್ನಮನೋದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದಸ್ಸನಂ। ಮೇತಿ ವುತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲನಿದಸ್ಸನಂ। ಸಬ್ಬಾನಿ ಹಿ ವಾಕ್ಯಾನಿ ಏವಕಾರತ್ಥಸಹಿತಾನಿಯೇವ ಅವಧಾರಣಫಲತ್ತಾ ತೇಸಂ। ಸುತನ್ತಿ ಅಸ್ಸವನಭಾವಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಅನೂನಾನಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಸುತಂ ಸುತಮೇವಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ ತಥಾ ತಂ ಸಮ್ಮಾ ಸುತಂ ಅನೂನಗ್ಗಹಣಂ ಅನಧಿಕಗ್ಗಹಣಂ ಅವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ। ಅಥ ವಾ ಸದ್ದನ್ತರತ್ಥಾಪೋಹನವಸೇನ ಸದ್ದೋ ಅತ್ಥಂ ವದತೀತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಯಸ್ಮಾ ಸುತನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅಸುತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸುತನ್ತಿ ಅಸ್ಸವನಭಾವಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಅನೂನಾನಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ನ ಮಯಾ ಇದಂ ದಿಟ್ಠಂ, ನ ಸಯಮ್ಭೂಞಾಣೇನ ಸಚ್ಛಿಕತಂ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ ವಾ ಉಪಲದ್ಧಂ। ಅಪಿ ಚ ಸುತಂವ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಸಮ್ಮದೇವಾತಿ। ಅವಧಾರಣತ್ಥೇ ವಾ ಏವಂಸದ್ದೇ ಅಯಮತ್ಥಯೋಜನಾ, ತದಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಸುತಸದ್ದಸ್ಸ ನಿಯಮತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ತದಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಸುತಸದ್ದಸ್ಸ ಅಸ್ಸವನಭಾವಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಅನೂನಾನಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇತಿ ಸವನಹೇತುಸವನವಿಸೇಸವಸೇನಪಿ ಸುತಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ಕತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Evametesu tīsu padesu yasmā sutasaddasannidhāne payuttena evaṃsaddena savanakiriyājotakena bhavitabbaṃ, tasmā evanti sotaviññāṇasampaṭicchanādisotadvārikaviññāṇānantaraṃ uppannamanodvārikaviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgīpuggalanidassanaṃ. Sabbāni hi vākyāni evakāratthasahitāniyeva avadhāraṇaphalattā tesaṃ. Sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnānadhikāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Yathā hi sutaṃ sutamevāti vattabbataṃ arahati tathā taṃ sammā sutaṃ anūnaggahaṇaṃ anadhikaggahaṇaṃ aviparītaggahaṇañca hotīti. Atha vā saddantaratthāpohanavasena saddo atthaṃ vadatīti etasmiṃ pakkhe yasmā sutanti etassa asutaṃ na hotīti ayamattho vutto, tasmā sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnānadhikāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – evaṃ me sutaṃ, na mayā idaṃ diṭṭhaṃ, na sayambhūñāṇena sacchikataṃ, na aññathā vā upaladdhaṃ. Api ca sutaṃva, tañca kho sammadevāti. Avadhāraṇatthe vā evaṃsadde ayamatthayojanā, tadapekkhassa sutasaddassa niyamattho sambhavatīti tadapekkhassa sutasaddassa assavanabhāvappaṭikkhepo anūnānadhikāviparītaggahaṇanidassanatā ca veditabbā. Iti savanahetusavanavisesavasenapi sutasaddassa atthayojanā katāti daṭṭhabbaṃ.

    ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಪವತ್ತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ನಾನತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಹಣತೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಿಭಾವಪ್ಪಕಾಸನಂ ಆಕಾರತ್ಥೋ ಏವಂಸದ್ದೋತಿ ಕರಿತ್ವಾ। ಮೇತಿ ಅತ್ತಪ್ಪಕಾಸನಂ। ಸುತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾಸನಂ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ – ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಕರಣಭೂತಾಯ ಮಯಾ ನ ಅಞ್ಞಂ ಕತಂ, ಇದಂ ಪನ ಕತಂ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಸುತೋತಿ।

    Tathā evanti tassā sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānatthabyañjanaggahaṇato nānappakārena ārammaṇe pavattibhāvappakāsanaṃ ākārattho evaṃsaddoti karitvā. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ yathāvuttāya viññāṇavīthiyā pariyattidhammārammaṇattā. Ayañhettha saṅkhepo – nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā karaṇabhūtāya mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo sutoti.

    ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸಿತಬ್ಬಪ್ಪಕಾಸನಂ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ ಏವಂಸದ್ದೋತಿ ಕತ್ವಾ ನಿದಸ್ಸೇತಬ್ಬಸ್ಸ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಭಾವತೋ। ತಸ್ಮಾ ಏವಂಸದ್ದೇನ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಸುತ್ತಂ ಪಚ್ಚಾಮಟ್ಠನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಮೇತಿ ಪುಗ್ಗಲಪ್ಪಕಾಸನಂ। ಸುತನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನಂ। ಸುತಸದ್ದೇನ ಹಿ ಲಬ್ಭಮಾನಾ ಸವನಕಿರಿಯಾ ಸವನವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪಬನ್ಧಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾ, ತತ್ಥ ಚ ಪುಗ್ಗಲವೋಹಾರೋ, ನ ಚ ಪುಗ್ಗಲವೋಹಾರರಹಿತೇ ಧಮ್ಮಪ್ಪಬನ್ಧೇ ಸವನಕಿರಿಯಾ ಲಬ್ಭತಿ। ತಸ್ಸಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯಂ ಸುತ್ತಂ ನಿದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ಮಯಾ ಏವಂ ಸುತನ್ತಿ।

    Tathā evanti nidassitabbappakāsanaṃ nidassanattho evaṃsaddoti katvā nidassetabbassa niddisitabbabhāvato. Tasmā evaṃsaddena sakalampi suttaṃ paccāmaṭṭhanti veditabbaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Sutasaddena hi labbhamānā savanakiriyā savanaviññāṇappabandhappaṭibaddhā, tattha ca puggalavohāro, na ca puggalavohārarahite dhammappabandhe savanakiriyā labbhati. Tassāyaṃ saṅkhepattho – yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā evaṃ sutanti.

    ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಾನಾರಮ್ಮಣಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನಾನತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ ಆಕಾರತ್ಥೋ ಏವ ಏವಂಸದ್ದೋತಿ ಕತ್ವಾ। ಏವನ್ತಿ ಹಿ ಅಯಮಾಕಾರಪಞ್ಞತ್ತಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ತಂ ತಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬಸಭಾವತ್ತಾ। ಮೇತಿ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ। ಸುತನ್ತಿ ವಿಸಯನಿದ್ದೇಸೋ, ಸೋತಬ್ಬೋ ಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಸವನಕಿರಿಯಾಕತ್ತುಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸವನಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಪವತ್ತೇನ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇನ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಕತ್ತು ವಿಸಯೇ ಗಹಣಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ।

    Tathā evanti yassa cittasantānassa nānārammaṇappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso ākārattho eva evaṃsaddoti katvā. Evanti hi ayamākārapaññatti dhammānaṃ taṃ taṃ pavattiākāraṃ upādāya paññapetabbasabhāvattā. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso, sotabbo hi dhammo savanakiriyākattupuggalassa savanakiriyāvasena pavattiṭṭhānaṃ hoti. Ettāvatā nānappakārena pavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattu visaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ dassitaṃ hoti.

    ಅಥ ವಾ ಏವನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ, ಸುತಾನಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಗಹಿತಾಕಾರಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಸ್ಸ ಅವಧಾರಣಸ್ಸ ವಾ ಪಕಾಸನಸಭಾವೇನ ಏವಂಸದ್ದೇನ ತದಾಕಾರಾದಿಧಾರಣಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲವೋಹಾರುಪಾದಾನಧಮ್ಮಬ್ಯಾಪಾರಭಾವತೋ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚಂನಾಮ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತೀತಿ। ಸುತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ, ಪುಗ್ಗಲವಾದಿನೋಪಿ ಹಿ ಸವನಕಿರಿಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣನಿರಪೇಕ್ಖಾ ನ ಹೋತೀತಿ। ಮೇತಿ ಉಭಯಕಿಚ್ಚಯುತ್ತಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸೋ। ಮೇತಿ ಹಿ ಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಸತ್ತವಿಸೇಸವಿಸಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚಞ್ಚ ತತ್ಥೇವ ಸಮೋದಹಿತಬ್ಬನ್ತಿ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ – ಮಯಾ ಸವನಕಿಚ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗಿನಾ ಪುಗ್ಗಲೇನ ವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ ಲದ್ಧಸವನಕಿಚ್ಚವೋಹಾರೇನ ಸುತನ್ತಿ।

    Atha vā evanti puggalakiccaniddeso, sutānañhi dhammānaṃ gahitākārassa nidassanassa avadhāraṇassa vā pakāsanasabhāvena evaṃsaddena tadākārādidhāraṇassa puggalavohārupādānadhammabyāpārabhāvato puggalakiccaṃnāma niddiṭṭhaṃ hotīti. Sutanti viññāṇakiccaniddeso, puggalavādinopi hi savanakiriyā viññāṇanirapekkhā na hotīti. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Meti hi saddappavatti ekanteneva sattavisesavisayā viññāṇakiccañca tattheva samodahitabbanti. Ayaṃ panettha saṅkhepo – mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhasavanakiccavohārena sutanti.

    ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ಚ ಮೇತಿ ಚ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಹಿ ಸದ್ದಾಧಿಗಮನೀಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮುಖೇನೇವ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಸಬ್ಬಪಞ್ಞತ್ತೀನಞ್ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನಾದೀಸು ಛಸು ಪಞ್ಞತ್ತೀಸು ಅವರೋಧೋ, ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಮಾಯಾಮರೀಚಿಆದಯೋ ವಿಯ ಅಭೂತತ್ಥೋ ಅನುಸ್ಸವಾದೀಹಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ವಿಯ ಅನುತ್ತಮತ್ಥೋಪಿ ನ ಹೋತಿ। ಸೋ ರೂಪಸದ್ದಾದಿಕೋ ರುಪ್ಪನಾನುಭವನಾದಿಕೋ ಚ ಪರಮತ್ಥಸಭಾವೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನ ವಿಜ್ಜತಿ। ಯೋ ಪನ ಏವನ್ತಿ ಚ ಮೇತಿ ಚ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಆಕಾರತ್ಥೋ, ಸೋ ಅಪರಮತ್ಥಸಭಾವೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಅನುಪಲಬ್ಭಮಾನೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ। ತಸ್ಮಾ ಕಿಞ್ಹೇತ್ಥ ತಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅತ್ಥಿ, ಯಂ ಏವನ್ತಿ ವಾ ಮೇತಿ ವಾ ನಿದ್ದೇಸಂ ಲಭೇಥ? ಸುತನ್ತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಯಞ್ಹಿ ತಂ ಏತ್ಥ ಸೋತೇನ ಉಪಲದ್ಧಂ, ತಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನನ್ತಿ।

    Tathā evanti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Sabbassa hi saddādhigamanīyassa atthassa paññattimukheneva paṭipajjitabbattā sabbapaññattīnañca vijjamānādīsu chasu paññattīsu avarodho, tasmā yo māyāmarīciādayo viya abhūtattho anussavādīhi gahetabbo viya anuttamatthopi na hoti. So rūpasaddādiko ruppanānubhavanādiko ca paramatthasabhāvo saccikaṭṭhaparamatthavasena vijjati. Yo pana evanti ca meti ca vuccamāno ākārattho, so aparamatthasabhāvo saccikaṭṭhaparamatthavasena anupalabbhamāno avijjamānapaññatti nāma. Tasmā kiñhettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ evanti vā meti vā niddesaṃ labhetha? Sutanti vijjamānapaññatti, yañhi taṃ ettha sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti.

    ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ಸೋತಪಥಮಾಗತೇ ಧಮ್ಮೇ ಉಪಾದಾಯ ತೇಸಂ ಉಪಧಾರಿತಾಕಾರಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಾಮಸನವಸೇನ। ಮೇತಿ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಖನ್ಧೇ ಕರಣಾದಿವಿಸೇಸವಿಸಿಟ್ಠೇ ಉಪಾದಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಸುತನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಾದೀನಿ ಉಪನಿಧಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ಉಪನಿಧಾಪಞ್ಞತ್ತಿ। ದಿಟ್ಠಾದಿಸಭಾವರಹಿತೇ ಸದ್ದಾಯತನೇ ಪವತ್ತಮಾನೋಪಿ ಸುತವೋಹಾರೋ ದುತಿಯಂ ತತಿಯನ್ತಿಆದಿಕೋ ವಿಯ ಪಠಮಾದೀನಿ, ದಿಟ್ಠಮುತವಿಞ್ಞಾತೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸುತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಾದೀನಿ ಉಪನಿಧಾಯ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ। ಅಸುತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಹಿ ಸುತನ್ತಿ ಪಕಾಸಿತೋಯಮತ್ಥೋತಿ।

    Tathā evanti sotapathamāgate dhamme upādāya tesaṃ upadhāritākārādīnaṃ paccāmasanavasena. Meti sasantatipariyāpanne khandhe karaṇādivisesavisiṭṭhe upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti. Diṭṭhādisabhāvarahite saddāyatane pavattamānopi sutavohāro dutiyaṃ tatiyantiādiko viya paṭhamādīni, diṭṭhamutaviññāte apekkhitvā sutanti viññeyyattā diṭṭhādīni upanidhāya vattabbo hoti. Asutaṃ na hotīti hi sutanti pakāsitoyamatthoti.

    ಏತ್ಥ ಚ ಏವನ್ತಿವಚನೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹಂ ದೀಪೇತಿ। ಪಟಿವಿದ್ಧಾ ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಸುತಸ್ಸ ಪಕಾರವಿಸೇಸಾ ಏವನ್ತಿ ಇಧ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ಪಚ್ಚಾಮಟ್ಠಾ, ತೇನಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಹೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ಪಚ್ಚಯಾಕಾರವಸೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ದುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ ಚ ಸುತ್ತನ್ತಾತಿ ದೀಪಿತನ್ತಿ। ಸುತನ್ತಿವಚನೇನ ಸುತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಸಂ ದೀಪೇತಿ, ಸುತಾಕಾರಸ್ಸ ಯಾಥಾವತೋ ದಸ್ಸಿಯಮಾನತ್ತಾ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ಸುತಂ ಸಮ್ಮುಟ್ಠಂ ಹೋತಿ, ನ ಸೋ ಕಾಲನ್ತರೇ ಮಯಾ ಸುತನ್ತಿ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಹೇನ ಪಞ್ಞಾಸಿದ್ಧಿ, ಸಮ್ಮೋಹಾಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ಏವ ವಾ ಸವನಕಾಲಸಮ್ಭೂತಾಯ ತದುತ್ತರಿಕಾಲಪಞ್ಞಾಸಿದ್ಧಿ, ತಥಾ ಅಸಮ್ಮೋಸೇನ ಸತಿಸಿದ್ಧಿ। ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಸತಿಯಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಾವಧಾರಣಸಮತ್ಥತಾ। ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಞ್ಹಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ ಆಕಾರೋ ನಾತಿಗಮ್ಭೀರೋ, ಯಥಾಸುತಂ ಧಾರಣಮೇವ ತತ್ಥ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಸತಿಯಾ ಬ್ಯಾಪಾರೋ ಅಧಿಕೋ, ಪಞ್ಞಾ ತತ್ಥ ಗುಣೀಭೂತಾ ಹೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾತಿ ಕತ್ವಾ। ಸತಿಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಪ್ಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥತಾ। ಅತ್ಥಸ್ಸ ಹಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ ಆಕಾರೋ ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಬ್ಯಾಪಾರೋ ಅಧಿಕೋ, ಸತಿ ತತ್ಥ ಗುಣೀಭೂತಾಯೇವಾತಿ ಸತಿಯಾ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯಾತಿ ಕತ್ವಾ। ತದುಭಯಸಮತ್ಥತಾಯೋಗೇನ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕೋಸಸ್ಸ ಅನುಪಾಲನಸಮತ್ಥತಾಯ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕತ್ತಸಿದ್ಧಿ।

    Ettha ca evantivacanena asammohaṃ dīpeti. Paṭividdhā hi attanā sutassa pakāravisesā evanti idha āyasmatā ānandena paccāmaṭṭhā, tenassa asammoho dīpito hoti. Na hi sammūḷho nānappakārapaṭivedhasamattho hoti, paccayākāravasena nānappakārā duppaṭividdhā ca suttantāti dīpitanti. Sutantivacanena sutassa asammosaṃ dīpeti, sutākārassa yāthāvato dassiyamānattā. Yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti, na so kālantare mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena paññāsiddhi, sammohābhāvena paññāya eva vā savanakālasambhūtāya taduttarikālapaññāsiddhi, tathā asammosena satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā. Byañjanānañhi paṭivijjhitabbo ākāro nātigambhīro, yathāsutaṃ dhāraṇameva tattha karaṇīyanti satiyā byāpāro adhiko, paññā tattha guṇībhūtā hoti paññāya pubbaṅgamāti katvā. Satipubbaṅgamāya paññāya atthappaṭivedhasamatthatā. Atthassa hi paṭivijjhitabbo ākāro gambhīroti paññāya byāpāro adhiko, sati tattha guṇībhūtāyevāti satiyā pubbaṅgamāyāti katvā. Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthatāya dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.

    ಅಪರೋ ನಯೋ – ಏವನ್ತಿವಚನೇನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ದೀಪೇತಿ, ತೇನ ಚ ವುಚ್ಚಮಾನಾನಂ ಆಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣತ್ಥಾನಂ ಉಪರಿ ವಕ್ಖಮಾನಾನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪ್ಪಟಿವೇಧಜೋತಕಾನಂ ಅವಿಪರೀತಸಿದ್ಧಿ ಧಮ್ಮವಿಸಯತ್ತಾ। ನ ಹಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪ್ಪಟಿವೇಧೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ಸುತನ್ತಿವಚನೇನ ಅವಿಕ್ಖೇಪಂ ದೀಪೇತಿ, ‘‘ಪಠಮಬೋಧಿಸುತ್ತಂ ಕತ್ಥ ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿಆದಿಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಪಕರಣಪತ್ತಸ್ಸ ವಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಸವನಂ ಸಮಾಧಾನಮನ್ತರೇನ ನ ಸಮ್ಭವತಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸವನಾಭಾವತೋ। ತಥಾ ಹಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋಪಿ ‘‘ನ ಮಯಾ ಸುತಂ, ಪುನ ಭಣಥಾ’’ತಿ ಭಣತಿ। ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧಿಂ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞತಂ ಸಾಧೇತಿ ಸಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ಅಕತಪುಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ತದಭಾವತೋ। ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಞ್ಚ ಸಾಧೇತಿ ಅಸ್ಸುತವತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯವಿರಹಿತಸ್ಸ ಚ ತದಭಾವತೋ। ನ ಹಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಸೋತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸೇ ಅನುಪನಿಸ್ಸಯಮಾನಸ್ಸ ಸವನಂ ಅತ್ಥೀತಿ।

    Aparo nayo – evantivacanena yonisomanasikāraṃ dīpeti, tena ca vuccamānānaṃ ākāranidassanāvadhāraṇatthānaṃ upari vakkhamānānaṃ nānappakārappaṭivedhajotakānaṃ aviparītasiddhi dhammavisayattā. Na hi ayoniso manasikaroto nānappakārappaṭivedho sambhavati. Sutantivacanena avikkhepaṃ dīpeti, ‘‘paṭhamabodhisuttaṃ kattha bhāsita’’ntiādipucchāvasena pakaraṇapattassa vakkhamānassa suttassa savanaṃ samādhānamantarena na sambhavati vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇathā’’ti bhaṇati. Yonisomanasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbe ca katapuññataṃ sādheti sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti assutavato sappurisūpanissayavirahitassa ca tadabhāvato. Na hi vikkhitto sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupanissayamānassa savanaṃ atthīti.

    ಅಪರೋ ನಯೋ – ‘‘ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನಾನತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಸೋ ಭಗವತೋ ವಚನಸ್ಸ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪ್ಪಭೇದಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸಕಲಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿಓಗಾಹನೇನ ನಿರವಸೇಸಂ ಪರಹಿತಪಾರಿಪೂರೀಕರಣಭೂತೋ ಏವಂ ಭದ್ದಕೋ ಆಕಾರೋ ನ ಸಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ಅಕತಪುಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಭದ್ದಕೇನ ಆಕಾರೇನ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಮತ್ತನೋ ದೀಪೇತಿ, ಸುತನ್ತಿ ಸವನಯೋಗೇನ ಪುರಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ। ನ ಹಿ ಅಪ್ಪತಿರೂಪೇ ದೇಸೇ ವಸತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯವಿರಹಿತಸ್ಸ ಚ ಸವನಂ ಅತ್ಥಿ। ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾ ಆಸಯಸುದ್ಧಿ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತಿ। ಸಮ್ಮಾ ಪಣಿಹಿತಚಿತ್ತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞೋ ವಿಸುದ್ಧಾಸಯೋ ಹೋತಿ ತದಸುದ್ಧಿಹೇತೂನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ದೂರೀಭಾವತೋ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾ ಪಣಿಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ, ಸೇಯ್ಯಸೋ ನಂ ತತೋ ಕರೇ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೪೩) ‘‘ಕತಪುಞ್ಞೋಸಿ ತ್ವಂ, ಆನನ್ದ, ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜ, ಖಿಪ್ಪಂ ಹೋಹಿಸಿ ಅನಾಸವೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೦೭) ಚ। ಪುರಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾ ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿ। ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸೇನ ಹಿ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಚ ಸಾಧೂನಂ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಆಪಜ್ಜನೇನ ಪರಿಸುದ್ಧಪ್ಪಯೋಗೋ ಹೋತಿ। ತಾಯ ಚ ಆಸಯಸುದ್ಧಿಯಾ ಅಧಿಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧಿ, ಪುಬ್ಬೇಯೇವ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿಸೋಧಿತತ್ತಾ ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿಯಾ ಆಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧಿ। ಸುಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯವಚೀಪಯೋಗೋ ಹಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾಭಾವತೋ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಯಂ ವಿಸಾರದೋ ಹೋತಿ। ಇತಿ ಪಯೋಗಾಸಯಸುದ್ಧಸ್ಸ ಆಗಮಾಧಿಗಮಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಚನಂ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಂ ವಿಯ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಉದಯತೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ವಿಯ ಚ ಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅರಹತಿ ಭಗವತೋ ವಚನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಭವಿತುನ್ತಿ ಠಾನೇ ನಿದಾನಂ ಠಪೇನ್ತೋ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Aparo nayo – ‘‘yassa cittasantānassa nānappakārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso’’ti vuttaṃ. Yasmā ca so bhagavato vacanassa atthabyañjanappabhedaparicchedavasena sakalasāsanasampattiogāhanena niravasesaṃ parahitapāripūrīkaraṇabhūto evaṃ bhaddako ākāro na sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā hoti. Tasmā evanti iminā bhaddakena ākārena pacchimacakkadvayasampattimattano dīpeti, sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpe dese vasato sappurisūpanissayavirahitassa ca savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti. Sammā paṇihitacitto pubbe ca katapuñño visuddhāsayo hoti tadasuddhihetūnaṃ kilesānaṃ dūrībhāvato. Tathā hi vuttaṃ ‘‘sammā paṇihitaṃ cittaṃ, seyyaso naṃ tato kare’’ti (dha. pa. 43) ‘‘katapuññosi tvaṃ, ānanda, padhānamanuyuñja, khippaṃ hohisi anāsavo’’ti (dī. ni. 2.207) ca. Purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi. Patirūpadesavāsena hi sappurisūpanissayena ca sādhūnaṃ diṭṭhānugatiāpajjanena parisuddhappayogo hoti. Tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, pubbeyeva taṇhādiṭṭhisaṃkilesānaṃ visodhitattā payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Suparisuddhakāyavacīpayogo hi vippaṭisārābhāvato avikkhittacitto pariyattiyaṃ visārado hoti. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggamanaṃ viya sūriyassa udayato yonisomanasikāro viya ca kusalakammassa arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento evaṃ me sutantiādimāha.

    ಅಪರೋ ನಯೋ – ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪ್ಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನ ವಚನೇನ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ। ಸುತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಏವಂಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನತೋ ವಕ್ಖಮಾನಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವಾ ಸೋತಬ್ಬಭೇದಪ್ಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ। ಏವನ್ತಿ ಚ ಇದಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರದೀಪಕವಚನಂ ಭಾಸಮಾನೋ ‘‘ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ಮಯಾ ಮನಸಾನುಪೇಕ್ಖಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ। ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ಹಿ ‘‘ಇಧ ಸೀಲಂ ಕಥಿತಂ, ಇಧ ಸಮಾಧಿ, ಇಧ ಪಞ್ಞಾ, ಏತ್ತಕಾ ಏತ್ಥ ಅನುಸನ್ಧಿಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮನಸಾ ಅನುಪೇಕ್ಖಿತೋ ಅನುಸ್ಸವಾಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕಸಹಿತಾಯ ಧಮ್ಮನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಭೂತಾಯ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ‘‘ಇತಿ ರೂಪಂ, ಏತ್ತಕಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸುಟ್ಠು ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಪಟಿವಿದ್ಧೋ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರೇಸಞ್ಚ ಹಿತಸುಖಾವಹೋ ಹೋತೀತಿ। ಸುತನ್ತಿ ಇದಂ ಸವನಯೋಗದೀಪಕವಚನಂ ಭಾಸಮಾನೋ ‘‘ಬಹೂ ಮಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಸುತಾ ಧಾತಾ ವಚಸಾ ಪರಿಚಿತಾ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ। ಸೋತಾವಧಾನಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾ ಹಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸವನಧಾರಣಪರಿಚಯಾ। ತದುಭಯೇನಪಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತಭಾವೇನ, ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪಾರಿಪೂರಿಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಸವನೇ ಆದರಂ ಜನೇತಿ। ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಪುಣ್ಣಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ಆದರೇನ ಅಸ್ಸುಣನ್ತೋ ಮಹತಾ ಹಿತಾ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತೀತಿ ಆದರಂ ಜನೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮೋ ಸೋತಬ್ಬೋ।

    Aparo nayo – evanti iminā pubbe vuttanayeneva nānappakārappaṭivedhadīpakena vacanena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā evaṃsaddasannidhānato vakkhamānāpekkhāya vā sotabbabhedappaṭivedhadīpakena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Evanti ca idaṃ vuttanayeneva yonisomanasikāradīpakavacanaṃ bhāsamāno ‘‘ete dhammā mayā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. Pariyattidhammo hi ‘‘idha sīlaṃ kathitaṃ, idha samādhi, idha paññā, ettakā ettha anusandhiyo’’tiādinā nayena manasā anupekkhito anussavākāraparivitakkasahitāya dhammanijjhānakkhantibhūtāya ñātapariññāsaṅkhātāya vā diṭṭhiyā tattha tattha vuttarūpārūpadhamme ‘‘iti rūpaṃ, ettakaṃ rūpa’’ntiādinā nayena suṭṭhu vavatthapetvā paṭividdho attano ca paresañca hitasukhāvaho hotīti. Sutanti idaṃ savanayogadīpakavacanaṃ bhāsamāno ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Sotāvadhānappaṭibaddhā hi pariyattidhammassa savanadhāraṇaparicayā. Tadubhayenapi dhammassa svākkhātabhāvena, atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇañhi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabbo.

    ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಸಕಲೇನ ವಚನೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಅತ್ತನೋ ಅದಹನ್ತೋ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ಸಾವಕತ್ತಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮತಿ। ತಥಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಂ ವುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ। ‘‘ಕೇವಲಂ ಸುತಮೇವೇತಂ ಮಯಾ, ತಸ್ಸೇವ ಪನ ಭಗವತೋ ವಚನ’’ನ್ತಿ ದೀಪೇನ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಮೋಚೇತಿ, ಸತ್ಥಾರಂ ಅಪದಿಸತಿ, ಜಿನವಚನಂ ಅಪ್ಪೇತಿ, ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ।

    ‘‘Evaṃme suta’’nti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā, tasseva pana bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti, satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.

    ಅಪಿಚ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಭಾವಂ ಅಪ್ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ ಪುರಿಮಸ್ಸವನಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಮುಖಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮಿದಂ ಮಯಾ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಿಸಾರದಸ್ಸ ದಸಬಲಧರಸ್ಸ ಆಸಭಟ್ಠಾನಟ್ಠಾಯಿನೋ ಸೀಹನಾದನಾದಿನೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರಸ್ಸ ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾಧಿಪತಿನೋ ಧಮ್ಮದೀಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸರಣಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮವರಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ನ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇ ವಾ ಪದೇ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ವಾ ಕಙ್ಖಾ ವಾ ವಿಮತಿ ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಂ ವಿನಾಸೇತಿ, ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪದಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ। ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

    Apica ‘‘evaṃ me suta’’nti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimassavanaṃ vivaranto ‘‘sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa, na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kattabbā’’ti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhamme assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādeti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘ವಿನಾಸಯತಿ ಅಸ್ಸದ್ಧಂ, ಸದ್ಧಂ ವಡ್ಢೇತಿ ಸಾಸನೇ।

    ‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;

    ಏವಂ ಮೇ ಸುತಮಿಚ್ಚೇವಂ, ವದಂ ಗೋತಮಸಾವಕೋ’’ತಿ॥

    Evaṃ me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.

    ಏಕನ್ತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದನಿದ್ದೇಸೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ಏಕಸದ್ದೋ ಅಞ್ಞಸೇಟ್ಠಾಸಹಾಯಸಙ್ಖ್ಯಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಅಯಂ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚ, ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ ಮೋಘಮಞ್ಞನ್ತಿ ಇತ್ಥೇಕೇ ಅಭಿವದನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೭; ಉದಾ॰ ೫೫) ಅಞ್ಞೇ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಚೇತಸೋ ಏಕೋದಿಭಾವ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೧೧; ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೮) ಸೇಟ್ಠೇ। ‘‘ಏಕೋ ವೂಪಕಟ್ಠೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ॰ ೪೪೫; ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪೦೫) ಅಸಹಾಯೇ। ‘‘ಏಕೋವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖಣೋ ಚ ಸಮಯೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೨೯) ಸಙ್ಖ್ಯಾಯಂ, ಇಧಾಪಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾಯಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಏಕನ್ತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ।

    Ekanti gaṇanaparicchedaniddeso. Ayañhi ekasaddo aññaseṭṭhāsahāyasaṅkhyādīsu dissati. Tathā hi ayaṃ ‘‘sassato attā ca loko ca, idameva saccaṃ moghamaññanti ittheke abhivadantī’’tiādīsu (ma. ni. 3.27; udā. 55) aññe dissati. ‘‘Cetaso ekodibhāva’’ntiādīsu (pārā. 11; dī. ni. 1.228) seṭṭhe. ‘‘Eko vūpakaṭṭho’’tiādīsu (cūḷava. 445; dī. ni. 1.405) asahāye. ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu (a. ni. 8.29) saṅkhyāyaṃ, idhāpi saṅkhyāyameva daṭṭhabbo. Tena vuttaṃ – ‘‘ekanti gaṇanaparicchedaniddeso’’ti.

    ಸಮಯನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನನಿದ್ದೇಸೋ। ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಅನಿಯಮಿತಪರಿದೀಪನಂ। ತತ್ಥ ಸಮಯಸದ್ದೋ –

    Samayanti paricchinnaniddeso. Ekaṃ samayanti aniyamitaparidīpanaṃ. Tattha samayasaddo –

    ‘‘ಸಮವಾಯೇ ಖಣೇ ಕಾಲೇ, ಸಮೂಹೇ ಹೇತುದಿಟ್ಠಿಸು।

    ‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;

    ಪಟಿಲಾಭೇ ಪಹಾನೇ ಚ, ಪಟಿವೇಧೇ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ’’॥

    Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati’’.

    ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಸ್ವೇಪಿ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾಮ ಕಾಲಞ್ಚ ಸಮಯಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪೪೭) ಸಮವಾಯೋ ಅತ್ಥೋ, ಯುತ್ತಕಾಲಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗಿಞ್ಚ ಲಭಿತ್ವಾತಿ ಹಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ । ‘‘ಏಕೋವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖಣೋ ಚ ಸಮಯೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೨೯) ಖಣೋ, ಓಕಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾಗತುಪ್ಪಾದಾದಿಕೋ ಹಿ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಪ್ಪಟಿಲಾಭಹೇತುತ್ತಾ, ಖಣೋ ಏವ ಚ ಸಮಯೋ, ಯೋ ಖಣೋತಿ ಚ ಸಮಯೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಏಕೋ ಯೇವಾತಿ ಹಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಉಣ್ಹಸಮಯೋ ಪರಿಳಾಹಸಮಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ॰ ೩೫೮) ಕಾಲೋ। ‘‘ಮಹಾಸಮಯೋ ಪವನಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೩೨) ಸಮೂಹೋ। ಮಹಾಸಮಯೋತಿ ಹಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ದೇವತಾನಞ್ಚ ಮಹಾಸನ್ನಿಪಾತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸಮಯೋಪಿ ಖೋ ತೇ, ಭದ್ದಾಲಿ, ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ, ಭಗವಾ ಖೋ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ, ಭಗವಾಪಿ ಮಂ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ ‘ಭದ್ದಾಲಿ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ ಸಿಕ್ಖಾಯ ನ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ’ತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ ತೇ, ಭದ್ದಾಲಿ, ಸಮಯೋ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೩೫) ಹೇತು। ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ಕಾರಣಞ್ಹಿ ಇಧ ಸಮಯೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಉಗ್ಗಾಹಮಾನೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಸಮಣಮುಣ್ಡಿಕಾಪುತ್ತೋ ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೇ ತಿನ್ದುಕಾಚೀರೇ ಏಕಸಾಲಕೇ ಮಲ್ಲಿಕಾಯ ಆರಾಮೇ ಪಟಿವಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೬೦) ದಿಟ್ಠಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ನಿಸಿನ್ನಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮಯಂ ಪವದನ್ತೀತಿ ಸೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾರಾಮೋ ‘‘ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Tathā hissa ‘‘appeva nāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca upādāyā’’ti evamādīsu (dī. ni. 1.447) samavāyo attho, yuttakālañca paccayasāmaggiñca labhitvāti hi adhippāyo, tasmā paccayasamavāyoti veditabbo . ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu (a. ni. 8.29) khaṇo, okāsoti attho. Tathāgatuppādādiko hi maggabrahmacariyassa okāso tappaccayappaṭilābhahetuttā, khaṇo eva ca samayo, yo khaṇoti ca samayoti ca vuccati, so eko yevāti hi attho. ‘‘Uṇhasamayo pariḷāhasamayo’’tiādīsu (pāci. 358) kālo. ‘‘Mahāsamayo pavanasmi’’ntiādīsu (dī. ni. 2.332) samūho. Mahāsamayoti hi bhikkhūnaṃ devatānañca mahāsannipātoti attho. ‘‘Samayopi kho te, bhaddāli, appaṭividdho ahosi, bhagavā kho sāvatthiyaṃ viharati, bhagavāpi maṃ jānissati ‘bhaddāli nāma bhikkhu satthusāsane sikkhāya na paripūrakārī’ti, ayampi kho te, bhaddāli, samayo appaṭividdho ahosī’’tiādīsu (ma. ni. 2.135) hetu. Sikkhāpadassa kāraṇañhi idha samayoti adhippetaṃ. ‘‘Tena kho pana samayena uggāhamāno paribbājako samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme paṭivasatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.260) diṭṭhi. Tattha hi nisinnā titthiyā attano attano diṭṭhisaṅkhātaṃ samayaṃ pavadantīti so paribbājakārāmo ‘‘samayappavādako’’ti vuccati.

    ‘‘ದಿಟ್ಠೇ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಯೋ ಅತ್ಥೋ, ಯೋ ಚತ್ಥೋ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ।

    ‘‘Diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko;

    ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾ ಧೀರೋ, ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೨೯) –

    Atthābhisamayā dhīro, paṇḍitoti pavuccatī’’ti. (saṃ. ni. 1.129) –

    ಆದೀಸು ಪಟಿಲಾಭೋ। ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಹಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸಮ್ಮಾ ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾ ಅನ್ತಮಕಾಸಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮) ಪಹಾನಂ। ಅಧಿಕರಣಂ ಸಮಯಂ ವೂಪಸಮನಂ ಅಪಗಮೋತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ ಪಹಾನಂ। ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪೀಳನಟ್ಠೋ ಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ ಸನ್ತಾಪಟ್ಠೋ ವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೮) ಪಟಿವೇಧೋ । ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಹಿ ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬತೋ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಅಭಿಸಮಯೋವ ಅತ್ಥೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋತಿ ಪೀಳನಾದೀನಿ ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬಭಾವೇನ ಏಕೀಭಾವಂ ಉಪನೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾನಿ, ಅಭಿಸಮಯಸ್ಸ ವಾ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ವಿಸಯಭೂತೋ ಅತ್ಥೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋತಿ ತಾನೇವ ತಥಾ ಏಕನ್ತೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ತತ್ಥ ಪೀಳನಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಹಿಂಸನಂ ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಕರಣಂ। ಸನ್ತಾಪೋ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖತಾದಿವಸೇನ ಸನ್ತಪ್ಪನಂ ಪರಿದಹನಂ।

    Ādīsu paṭilābho. Atthābhisamayāti hi atthassa adhigamāti attho. ‘‘Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassā’’tiādīsu (ma. ni. 1.28) pahānaṃ. Adhikaraṇaṃ samayaṃ vūpasamanaṃ apagamoti abhisamayo pahānaṃ. ‘‘Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 2.8) paṭivedho . Paṭivedhoti hi abhisametabbato abhisamayo, abhisamayova attho abhisamayaṭṭhoti pīḷanādīni abhisametabbabhāvena ekībhāvaṃ upanetvā vuttāni, abhisamayassa vā paṭivedhassa visayabhūto attho abhisamayaṭṭhoti tāneva tathā ekantena vuttāni. Tattha pīḷanaṃ dukkhasaccassa taṃsamaṅgino hiṃsanaṃ avipphārikatākaraṇaṃ. Santāpo dukkhadukkhatādivasena santappanaṃ paridahanaṃ.

    ಏತ್ಥ ಚ ಸಹಕಾರೀಕಾರಣಸನ್ನಿಜ್ಝಂ ಸಮೇತಿ ಸಮವೇತೀತಿ ಸಮವಾಯೋ ಸಮಯೋ। ಸಮೇತಿ ಸಮಾಗಚ್ಛತಿ ಏತ್ಥ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ತದಾಧಾರಪುಗ್ಗಲೇಹೀತಿ ಖಣೋ ಸಮಯೋ। ಸಮೇತಿ ಏತ್ಥ ಏತೇನ ವಾ ಸಂಗಚ್ಛತಿ ಸತ್ತೋ ಸಭಾವಧಮ್ಮೋ ವಾ ಉಪ್ಪಾದಾದೀಹಿ ಸಹಜಾತಾದೀಹಿ ವಾತಿ ಕಾಲೋ ಸಮಯೋ। ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತತಾಯ ಅತ್ಥತೋ ಅಭೂತೋಪಿ ಹಿ ಕಾಲೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಕರಣಂ ಕರಣಂ ವಿಯ ಚ ಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಸಿದ್ಧೇನಾನುರೂಪೇನ ವೋಹರೀಯತೀತಿ। ಸಮಂ, ಸಹ ವಾ ಅವಯವಾನಂ ಅಯನಂ ಪವತ್ತಿ ಅವಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸಮೂಹೋ ಸಮಯೋ ಯಥಾ ಸಮುದಾಯೋತಿ। ಅವಯವಸಹಾವಟ್ಠಾನಮೇವ ಹಿ ಸಮೂಹೋ। ಅವಸೇಸಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಮಾಗಮೇ ಸತಿ ಏತಿ ಫಲಮೇತಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಸಮಯೋ ಹೇತು ಯಥಾ ಸಮುದಯೋತಿ। ಸಮೇತಿ ಸಂಯೋಜನಭಾವತೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಏತಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಪವತ್ತತಿ, ದಳ್ಹಗ್ಗಹಣಭಾವತೋ ವಾ ಸಂಯುತ್ತಾ ಅಯನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ಯಥಾಭಿನಿವೇಸಂ ಏತೇನಾತಿ ಸಮಯೋ ದಿಟ್ಠಿ। ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಅತಿವಿಯ ಬಜ್ಝನ್ತೀತಿ। ಸಮಿತಿ ಸಙ್ಗತಿ ಸಮೋಧಾನನ್ತಿ ಸಮಯೋ ಪಟಿಲಾಭೋ। ಸಮಯನಂ ಉಪಸಮಯನಂ ಅಪಗಮೋತಿ ಸಮಯೋ ಪಹಾನಂ। ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಭಾವತೋ ಪನ ಅಧಿಕೋ ಸಮಯೋತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ ಯಥಾ ಅಭಿಧಮ್ಮೋತಿ। ಅಭಿಮುಖಂ ಞಾಣೇನ ಸಮ್ಮಾ ಏತಬ್ಬೋ ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವೋ। ಅಭಿಮುಖಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾ ಏತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಭೂತಸಭಾವಾವಬೋಧೋ। ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Ettha ca sahakārīkāraṇasannijjhaṃ sameti samavetīti samavāyo samayo. Sameti samāgacchati ettha maggabrahmacariyaṃ tadādhārapuggalehīti khaṇo samayo. Sameti ettha etena vā saṃgacchati satto sabhāvadhammo vā uppādādīhi sahajātādīhi vāti kālo samayo. Dhammappavattimattatāya atthato abhūtopi hi kālo dhammappavattiyā adhikaraṇaṃ karaṇaṃ viya ca kappanāmattasiddhenānurūpena voharīyatīti. Samaṃ, saha vā avayavānaṃ ayanaṃ pavatti avaṭṭhānanti samūho samayo yathā samudāyoti. Avayavasahāvaṭṭhānameva hi samūho. Avasesapaccayānaṃ samāgame sati eti phalametasmā uppajjati pavattatīti samayo hetu yathā samudayoti. Sameti saṃyojanabhāvato sambandho eti attano visaye pavattati, daḷhaggahaṇabhāvato vā saṃyuttā ayanti pavattanti sattā yathābhinivesaṃ etenāti samayo diṭṭhi. Diṭṭhisaṃyojanena hi sattā ativiya bajjhantīti. Samiti saṅgati samodhānanti samayo paṭilābho. Samayanaṃ upasamayanaṃ apagamoti samayo pahānaṃ. Samucchedappahānabhāvato pana adhiko samayoti abhisamayo yathā abhidhammoti. Abhimukhaṃ ñāṇena sammā etabbo abhisametabboti abhisamayo, dhammānaṃ aviparītasabhāvo. Abhimukhabhāvena sammā eti gacchati bujjhatīti abhisamayo, dhammānaṃ yathābhūtasabhāvāvabodho. Evaṃ tasmiṃ tasmiṃ atthe samayasaddassa pavatti veditabbā.

    ಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇ ಅಭಿಸಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಗಹಣೇ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಕಾಲೋ ಅತ್ಥೋ ಸಮವಾಯಾದೀನಂ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ದೇಸದೇಸಕಪರಿಸಾ ವಿಯ ಹಿ ದೇಸನಾಯ ನಿದಾನಭಾವೇ ಕಾಲೋ ಏವ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಸಮಯೋತಿ ಕಾಲೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಂವಚ್ಛರಉತುಮಾಸದ್ಧಮಾಸರತ್ತಿದಿವಸಪುಬ್ಬಣ್ಹಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಾಯನ್ಹಪಠಮಯಾಮ- ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಮುಹುತ್ತಾದೀಸು ಕಾಲಭೇದಭೂತೇಸು ಸಮಯೇಸು ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ।

    Samayasaddassa atthuddhāre abhisamayasaddassa gahaṇe kāraṇaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Idha panassa kālo attho samavāyādīnaṃ asambhavato. Desadesakaparisā viya hi desanāya nidānabhāve kālo eva icchitabboti. Yasmā panettha samayoti kālo adhippeto, tasmā saṃvaccharautumāsaddhamāsarattidivasapubbaṇhamajjhanhikasāyanhapaṭhamayāma- majjhimayāmapacchimayāmamuhuttādīsu kālabhedabhūtesu samayesu ekaṃ samayanti dīpeti.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಅನಿಯಮಿತವಸೇನೇವ ಕಾಲೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ನ ಉತುಸಂವಚ್ಛರಾದಿವಸೇನ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ಚೇ? ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏತೇಸು ಸಂವಚ್ಛರಾದೀಸು ಸಮಯೇಸು ಯಂ ಯಂ ಸುತ್ತಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಉತುಮ್ಹಿ ಮಾಸೇ ಪಕ್ಖೇ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ದಿವಸಭಾಗೇ ವಾ ವುತ್ತಂ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಂ ಥೇರಸ್ಸ ಸುವಿದಿತಂ ಸುವವತ್ಥಾಪಿತಂ ಪಞ್ಞಾಯ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ ಅಸುಕಸಂವಚ್ಛರೇ ಅಸುಕಉತುಮ್ಹಿ ಅಸುಕಮಾಸೇ ಅಸುಕಪಕ್ಖೇ ಅಸುಕರತ್ತಿಭಾಗೇ ಅಸುಕದಿವಸಭಾಗೇ ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ಧಾರೇತುಂ ವಾ ಉದ್ದಿಸಿತುಂ ವಾ ಉದ್ದಿಸಾಪೇತುಂ ವಾ, ಬಹು ಚ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಕೇನೇವ ಪದೇನ ತಮತ್ಥಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ।

    Kasmā panettha aniyamitavaseneva kālo niddiṭṭho, na utusaṃvaccharādivasena niyametvā niddiṭṭhoti ce? Kiñcāpi etesu saṃvaccharādīsu samayesu yaṃ yaṃ suttaṃ yasmiṃ yasmiṃ saṃvacchare utumhi māse pakkhe rattibhāge divasabhāge vā vuttaṃ, sabbampi taṃ therassa suviditaṃ suvavatthāpitaṃ paññāya. Yasmā pana ‘‘evaṃ me sutaṃ asukasaṃvacchare asukautumhi asukamāse asukapakkhe asukarattibhāge asukadivasabhāge vā’’ti evaṃ vutte na sakkā sukhena dhāretuṃ vā uddisituṃ vā uddisāpetuṃ vā, bahu ca vattabbaṃ hoti, tasmā ekeneva padena tamatthaṃ samodhānetvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    ಯೇ ವಾ ಇಮೇ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಸಮಯೋ ಜಾತಿಸಮಯೋ ಸಂವೇಗಸಮಯೋ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಸಮಯೋ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಸಮಯೋ ಮಾರವಿಜಯಸಮಯೋ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಯೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸಮಯೋ ದೇಸನಾಸಮಯೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮಯೋತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಭಗವತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಅತಿವಿಯ ಪಕಾಸಾ ಅನೇಕಕಾಲಪ್ಪಭೇದಾ ಏವ ಸಮಯಾ, ತೇಸು ಸಮಯೇಸು ದೇಸನಾಸಮಯಸಙ್ಖಾತಂ ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ। ಯೋ ವಾಯಂ ಞಾಣಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಸಮಯೇಸು ಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಸಮಯೋ, ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೇಸು ಪರಹಿತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೋ, ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಕರಣೀಯದ್ವಯಸಮಯೇಸು ಧಮ್ಮಕಥಾಸಮಯೋ, ದೇಸನಾಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೇಸು ದೇಸನಾಸಮಯೋ, ತೇಸು ಸಮಯೇಸು ಅಞ್ಞತರಸಮಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ।

    Ye vā ime gabbhokkantisamayo jātisamayo saṃvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakārikasamayo māravijayasamayo abhisambodhisamayo diṭṭhadhammasukhavihārasamayo desanāsamayo parinibbānasamayoti evamādayo bhagavato devamanussesu ativiya pakāsā anekakālappabhedā eva samayā, tesu samayesu desanāsamayasaṅkhātaṃ ekaṃ samayanti dīpeti. Yo vāyaṃ ñāṇakaruṇākiccasamayesu karuṇākiccasamayo, attahitaparahitappaṭipattisamayesu parahitappaṭipattisamayo, sannipatitānaṃ karaṇīyadvayasamayesu dhammakathāsamayo, desanāpaṭipattisamayesu desanāsamayo, tesu samayesu aññatarasamayaṃ sandhāya ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಯಥಾ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧) ಚ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತಪದೇಸು ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೦೦) ಚ ಭುಮ್ಮವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ವಿನಯೇ ಚ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧) ಕರಣವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ತಥಾ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ? ತತ್ಥ ತಥಾ, ಇಧ ಚ ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ। ತತ್ಥ ಹಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ಆಧಾರವಿಸಯಸಙ್ಖಾತೋ ಅಧಿಕರಣತ್ಥೋ ಕಿರಿಯಾಯ ಕಿರಿಯನ್ತರಲಕ್ಖಣಸಙ್ಖಾತೋ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತೀತಿ। ಅಧಿಕರಣಞ್ಹಿ ಕಾಲತ್ಥೋ ಸಮೂಹತ್ಥೋ ಚ ಸಮಯೋ ತತ್ಥ ವುತ್ತಾನಂ ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ, ತಥಾ ಕಾಲೋ ಸಭಾವಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತತಾಯ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಆಧಾರಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾತೋ ತಙ್ಖಣಪ್ಪವತ್ತಾನಂ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪರತೋ ಚ ಅಭಾವತೋ ಯಥಾ ‘‘ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇ ಜಾತೋ ಸಾಯನ್ಹೇ ಜಾತೋ’’ತಿಆದೀಸು। ಸಮೂಹೋತಿಪಿ ಅವಯವವಿನಿಮುತ್ತೋ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಸಿದ್ಧೇನ ರೂಪೇನ ಅವಯವಾನಂ ಆಧಾರಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾಪೀಯತಿ, ಯಥಾ ‘‘ರುಕ್ಖೇ ಸಾಖಾ, ಯವೋ ಯವರಾಸಿಮ್ಹಿ ಸಮುಟ್ಠಿತೋ’’ತಿಆದೀಸು। ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜೇ ಚ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಾಲೇ ಧಮ್ಮಪುಞ್ಜೇ ಚ ಫಸ್ಸಾದಯೋಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾ ಖಣಸಮವಾಯಹೇತುಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಮಯಸ್ಸ ಭಾವೇನ ತತ್ಥ ವುತ್ತಾನಂ ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ‘‘ಗಾವೀಸು ದುಯ್ಹಮಾನಾಸು ಗತೋ, ದುದ್ಧಾಸು ಆಗತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಗಾವೀನಂ ದೋಹನಕಿರಿಯಾಯ ಗಮನಕಿರಿಯಾ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ಏವಂ ಇಧಾಪಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ವುತ್ತೇ ಚ ಪದತ್ಥಸ್ಸ ಸತ್ತಾವಿರಹಾಭಾವತೋ ಸತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನೋ ಏವ ಹೋತೀತಿ ಸಮಯಸ್ಸ ಸತ್ತಾಕಿರಿಯಾಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕಿರಿಯಾ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಭವನಕಿರಿಯಾ ಚ ಲಕ್ಖೀಯತಿ। ತಥಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಯಸ್ಮಿಂ ನವಮೇ ಖಣೇ ಯಸ್ಮಿಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾದಿಹೇತುಮ್ಹಿ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ವಾ ಸತಿ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಖಣೇ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಚ ಫಸ್ಸಾದಯೋಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ। ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ಭುಮ್ಮವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ।

    Kasmā panettha yathā abhidhamme ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’ti (dha. sa. 1) ca ito aññesu suttapadesu ‘‘yasmiṃ samaye, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehī’’ti (a. ni. 4.200) ca bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca ‘‘tena samayena buddho bhagavā’’ti (pārā. 1) karaṇavacanena niddeso kato, tathā akatvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti accantasaṃyogatthe upayogavacanena niddeso katoti? Tattha tathā, idha ca aññathā atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito aññesu ca suttantesu ādhāravisayasaṅkhāto adhikaraṇattho kiriyāya kiriyantaralakkhaṇasaṅkhāto bhāvenabhāvalakkhaṇattho ca sambhavatīti. Adhikaraṇañhi kālattho samūhattho ca samayo tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ, tathā kālo sabhāvadhammappavattimattatāya paramatthato avijjamānopi ādhārabhāvena paññāto taṅkhaṇappavattānaṃ tato pubbe parato ca abhāvato yathā ‘‘pubbaṇhe jāto sāyanhe jāto’’tiādīsu. Samūhotipi avayavavinimutto paramatthato avijjamānopi kappanāmattasiddhena rūpena avayavānaṃ ādhārabhāvena paññāpīyati, yathā ‘‘rukkhe sākhā, yavo yavarāsimhi samuṭṭhito’’tiādīsu. Yasmiṃ kāle dhammapuñje ca kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti, tasmiṃyeva kāle dhammapuñje ca phassādayopi hontīti ayañhi tattha attho. Tathā khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa samayassa bhāvena tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ bhāvo lakkhīyati. Yathā hi ‘‘gāvīsu duyhamānāsu gato, duddhāsu āgato’’ti ettha gāvīnaṃ dohanakiriyāya gamanakiriyā lakkhīyati, evaṃ idhāpi yasmiṃ samayeti vutte ca padatthassa sattāvirahābhāvato satīti ayamattho viññāyamāno eva hotīti samayassa sattākiriyāya cittassa uppādakiriyā phassādīnaṃ bhavanakiriyā ca lakkhīyati. Tathā yasmiṃ samaye yasmiṃ navame khaṇe yasmiṃ yonisomanasikārādihetumhi paccayasamavāye vā sati kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti, tasmiṃ samaye khaṇe hetumhi paccayasamavāye ca phassādayopi hontīti. Tasmā tadatthajotanatthaṃ bhummavacanena niddeso kato.

    ವಿನಯೇ ಚ ‘‘ಅನ್ನೇನ ವಸತಿ, ಅಜ್ಝೇನೇನ ವಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಹೇತುಅತ್ಥೋ, ‘‘ಫರಸುನಾ ಛಿನ್ದತಿ, ಕುದಾಲೇನ ಖಣತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ। ಯೋ ಹಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಸಮಯೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಆದೀಹಿಪಿ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ತೇನ ಸಮಯೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ಚ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಸುತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತ್ವಾ ಓತಿಣ್ಣವತ್ಥುಕಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿಗರಹಿತ್ವಾ ಚ ತಂ ತಂ ವತ್ಥುಂ ಓತಿಣ್ಣಸಮಯಸಙ್ಖಾತಂ ಕಾಲಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತೋ ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕಾದೀನಂ ವಿಯ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಹೇತುಂ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಹಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ವಿನಯೇ ಕರಣವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ।

    Vinaye ca ‘‘annena vasati, ajjhenena vasatī’’tiādīsu viya hetuattho, ‘‘pharasunā chindati, kudālena khaṇatī’’tiādīsu viya karaṇattho ca sambhavati. Yo hi sikkhāpadapaññattisamayo dhammasenāpatiādīhipi dubbiññeyyo, tena samayena karaṇabhūtena hetubhūtena ca vītikkamaṃ sutvā bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā otiṇṇavatthukaṃ puggalaṃ paṭipucchitvā vigarahitvā ca taṃ taṃ vatthuṃ otiṇṇasamayasaṅkhātaṃ kālaṃ anatikkamitvā sikkhāpadāni paññāpento tatiyapārājikādīnaṃ viya sikkhāpadapaññattiyā hetuṃ apekkhamāno tattha tattha vihāsi, tasmā tadatthajotanatthaṃ vinaye karaṇavacanena niddeso kato.

    ಇಧ ಪನ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಞ್ಚ ಏವಂಜಾತಿಕೇ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸಮಯೇ ಸಹ ಸಮುಟ್ಠಾನಹೇತುನಾ ಇದಂ ಉದಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ತಂ ಸಮಯಂ ಅರಿಯವಿಹಾರಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಧಮ್ಮಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಭಗವಾ ವಿಹಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಾಸಂ ಅಜ್ಝೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಉಪಯೋಗತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ಇಧ ಉಪಯೋಗವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

    Idha pana aññasmiñca evaṃjātike accantasaṃyogattho sambhavati. Yasmiñhi samaye saha samuṭṭhānahetunā idaṃ udānaṃ uppannaṃ, accantameva taṃ samayaṃ ariyavihārapubbaṅgamāya dhammapaccavekkhaṇāya bhagavā vihāsi, tasmā ‘‘māsaṃ ajjhetī’’tiādīsu viya upayogatthajotanatthaṃ idha upayogavacanena niddeso kato. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ, ಭುಮ್ಮೇನ ಕರಣೇನ ಚ।

    ‘‘Taṃ taṃ atthamapekkhitvā, bhummena karaṇena ca;

    ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಮಯೋ ವುತ್ತೋ, ಉಪಯೋಗೇನ ಸೋ ಇಧಾ’’ತಿ॥

    Aññatra samayo vutto, upayogena so idhā’’ti.

    ಪೋರಾಣಾ ಪನ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ – ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ವಾ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ವಾ ಅಭಿಲಾಪಮತ್ತಭೇದೋ ಏಸ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಭುಮ್ಮಮೇವ ಅತ್ಥೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘‘yasmiṃ samaye’’ti vā ‘‘tena samayenā’’ti vā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vā abhilāpamattabhedo esa niddeso, sabbattha bhummameva atthoti. Tasmā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vuttepi ekasmiṃ samayeti attho veditabbo.

    ಭಗವಾತಿ ಗರು। ಗರುಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಯಞ್ಚ ಸಬ್ಬಗುಣವಿಸಿಟ್ಠತಾಯ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಗರು, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪೋರಾಣೇಹಿಪಿ ವುತ್ತಂ –

    Bhagavāti garu. Garuñhi loke ‘‘bhagavā’’ti vadanti. Ayañca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sabbasattānaṃ garu, tasmā bhagavāti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –

    ‘‘ಭಗವಾತಿ ವಚನಂ ಸೇಟ್ಠಂ, ಭಗವಾತಿ ವಚನಮುತ್ತಮಂ।

    ‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;

    ಗರು ಗಾರವಯುತ್ತೋ ಸೋ, ಭಗವಾ ತೇನ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥

    Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    ತತ್ಥ ಸೇಟ್ಠವಾಚಕವಚನಂ ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಸೇಟ್ಠಗುಣಸಹಚರಣತೋ। ಅಥ ವಾ ವುಚ್ಚತೀತಿ ವಚನಂ, ಅತ್ಥೋ। ಭಗವಾತಿ ವಚನಂ ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ಭಗವಾತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ವಚನೀಯೋ ಯೋ ಅತ್ಥೋ, ಸೋ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭಗವಾತಿ ವಚನಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಗಾರವಯುತ್ತೋತಿ ಗರುಭಾವಯುತ್ತೋ ಗರುಗುಣಯೋಗತೋ ವಿಸೇಸಗರುಕರಣಾರಹತಾಯ ವಾ ಗಾರವಯುತ್ತೋ। ಏವಂ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಸತ್ತುತ್ತಮಗರುಗಾರವಾಧಿವಚನಂ ಭಗವಾತಿ ಇದಂ ವಚನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಪಿಚ –

    Tattha seṭṭhavācakavacanaṃ seṭṭhanti vuttaṃ seṭṭhaguṇasahacaraṇato. Atha vā vuccatīti vacanaṃ, attho. Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhanti bhagavāti iminā vacanena vacanīyo yo attho, so seṭṭhoti attho. Bhagavāti vacanamuttamanti etthāpi vuttanayeneva attho veditabbo. Gāravayuttoti garubhāvayutto garuguṇayogato visesagarukaraṇārahatāya vā gāravayutto. Evaṃ guṇavisiṭṭhasattuttamagarugāravādhivacanaṃ bhagavāti idaṃ vacananti veditabbaṃ. Apica –

    ‘‘ಭಗೀ ಭಜೀ ಭಾಗೀ ವಿಭತ್ತವಾ ಇತಿ,

    ‘‘Bhagī bhajī bhāgī vibhattavā iti,

    ಅಕಾಸಿ ಭಗ್ಗನ್ತಿ ಗರೂತಿ ಭಾಗ್ಯವಾ।

    Akāsi bhagganti garūti bhāgyavā;

    ಬಹೂಹಿ ಞಾಯೇಹಿ ಸುಭಾವಿತತ್ತನೋ,

    Bahūhi ñāyehi subhāvitattano,

    ಭವನ್ತಗೋ ಸೋ ಭಗವಾತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥ –

    Bhavantago so bhagavāti vuccatī’’ti. –

    ನಿದ್ದೇಸೇ (ಮಹಾನಿ॰ ೮೪) ಆಗತನಯೇನ –

    Niddese (mahāni. 84) āgatanayena –

    ‘‘ಭಾಗ್ಯವಾ ಭಗ್ಗವಾ ಯುತ್ತೋ, ಭಗೇಹಿ ಚ ವಿಭತ್ತವಾ।

    ‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

    ಭತ್ತವಾ ವನ್ತಗಮನೋ, ಭವೇಸು ಭಗವಾ ತತೋ’’ತಿ॥ –

    Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti. –

    ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಚ ವಸೇನ ಭಗವಾತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಪನಾಯಂ ಅತ್ಥೋ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೪೨) ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿವರಿತಬ್ಬೋ।

    Imāya gāthāya ca vasena bhagavāti padassa attho veditabbo. So panāyaṃ attho sabbākārena visuddhimagge (visuddhi. 1.142) vutto, tasmā tattha vuttanayeneva vivaritabbo.

    ಅಪಿಚ ಭಾಗೇ ವನಿ, ಭಗೇ ವಾ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ। ತಥಾಗತೋ ಹಿ ದಾನಸೀಲಾದಿಪಾರಮಿಧಮ್ಮೇ ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಾದಿಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇ ವನಿ ಭಜಿ ಸೇವಿ ಬಹುಲಮಕಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ। ಅಥ ವಾ ತೇಯೇವ ‘‘ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತಸನ್ತಾನೇಸು ಕಥಂ ನು ಖೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ ವನಿ ಅಭಿಪತ್ಥಯೀತಿ ಭಗವಾ। ಅಥ ವಾ ಭಗಸಙ್ಖಾತಂ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಯಸಞ್ಚ ವಮಿ ಉಗ್ಗಿರಿ ಖೇಳಪಿಣ್ಡಂ ವಿಯ ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಛಡ್ಡಯೀತಿ ಭಗವಾ। ತಥಾ ಹಿ ತಥಾಗತೋ ಹತ್ಥಗತಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಿರಿಂ ದೇವಲೋಕಾಧಿಪಚ್ಚಸದಿಸಂ ಚಾತುದ್ದೀಪಿಸ್ಸರಿಯಂ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಸನ್ನಿಸ್ಸಯಞ್ಚ ಸತ್ತರತನಸಮುಜ್ಜಲಂ ಯಸಂ ತಿಣಾಯಪಿ ಅಮಞ್ಞಮಾನೋ ನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಪಹಾಯ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಮೇ ಸಿರಿಆದಿಕೇ ಭಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾ। ಅಥ ವಾ ಭಾನಿ ನಾಮ ನಕ್ಖತ್ತಾನಿ, ತೇಹಿ ಸಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಭಗಾ। ಸಿನೇರುಯುಗನ್ಧರಉತ್ತರಕುರುಹಿಮವನ್ತಾದಿಭಾಜನಲೋಕವಿಸೇಸಸನ್ನಿಸ್ಸಯಸೋಭಾ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿತಿಭಾವತೋ, ತೇಪಿ ಭಗೇ ವಮಿ, ತನ್ನಿವಾಸಿಸತ್ತಾವಾಸಸಮತಿಕ್ಕಮನತೋ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಪಜಹೀತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಭಗೇ ವಮೀತಿ ಭಗವಾತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಭಗವಾತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Apica bhāge vani, bhage vā vamīti bhagavā. Tathāgato hi dānasīlādipāramidhamme jhānavimokkhādiuttarimanussadhamme vani bhaji sevi bahulamakāsi, tasmā bhagavā. Atha vā teyeva ‘‘veneyyasattasantānesu kathaṃ nu kho uppajjeyyu’’nti vani abhipatthayīti bhagavā. Atha vā bhagasaṅkhātaṃ issariyaṃ yasañca vami uggiri kheḷapiṇḍaṃ viya anapekkho chaḍḍayīti bhagavā. Tathā hi tathāgato hatthagataṃ cakkavattisiriṃ devalokādhipaccasadisaṃ cātuddīpissariyaṃ, cakkavattisampattisannissayañca sattaratanasamujjalaṃ yasaṃ tiṇāyapi amaññamāno nirapekkho pahāya abhinikkhamitvā sammāsambodhiṃ abhisambuddho, tasmā ime siriādike bhage vamīti bhagavā. Atha vā bhāni nāma nakkhattāni, tehi samaṃ gacchanti pavattantīti bhagā. Sineruyugandharauttarakuruhimavantādibhājanalokavisesasannissayasobhā kappaṭṭhitibhāvato, tepi bhage vami, tannivāsisattāvāsasamatikkamanato tappaṭibaddhachandarāgappahānena pajahīti. Evampi bhage vamīti bhagavāti evamādinā nayena bhagavāti padassa attho veditabbo.

    ಏತ್ತಾವತಾ ಚೇತ್ಥ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ವಚನೇನ ಯಥಾಸುತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸವನವಸೇನ ಭಾಸನ್ತೋ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಸರೀರಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರೋತಿ, ತೇನ ‘‘ನಯಿದಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಸತ್ಥುಕಂ ಪಾವಚನಂ, ಅಯಂ ವೋ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಅದಸ್ಸನೇನ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಂ ಜನಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಯೋ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಮಯಾ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ದೇಸಿತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ, ಸೋ ವೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧೬; ಮಿ॰ ಪ॰ ೪.೧.೧)। ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾತಿ ವಚನೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಭಗವತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ರೂಪಕಾಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಾಧೇತಿ, ತೇನ ‘‘ಏವಂವಿಧಸ್ಸ ನಾಮ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇಸೇತಾ ದಸಬಲಧರೋ ವಜಿರಸಙ್ಘಾತಸಮಾನಕಾಯೋ ಸೋಪಿ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಕೇನಞ್ಞೇನ ಜೀವಿತೇ ಆಸಾ ಜನೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಜೀವಿತಮದಮತ್ತಂ ಜನಂ ಸಂವೇಜೇತಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಚಸ್ಸ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ।

    Ettāvatā cettha evaṃ me sutanti vacanena yathāsutaṃ dhammaṃ savanavasena bhāsanto bhagavato dhammasarīraṃ paccakkhaṃ karoti, tena ‘‘nayidaṃ atikkantasatthukaṃ pāvacanaṃ, ayaṃ vo satthā’’ti satthu adassanena ukkaṇṭhitaṃ janaṃ samassāseti. Vuttañhetaṃ bhagavatā ‘‘yo kho, ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto, so vo mamaccayena satthā’’ti (dī. ni. 2.216; mi. pa. 4.1.1). Ekaṃ samayaṃ bhagavāti vacanena tasmiṃ samaye bhagavato avijjamānabhāvaṃ dassento rūpakāyaparinibbānaṃ sādheti, tena ‘‘evaṃvidhassa nāma dhammassa desetā dasabaladharo vajirasaṅghātasamānakāyo sopi bhagavā parinibbuto, kenaññena jīvite āsā janetabbā’’ti jīvitamadamattaṃ janaṃ saṃvejeti, saddhamme cassa ussāhaṃ janeti.

    ಏವನ್ತಿ ಚ ಭಣನ್ತೋ ದೇಸನಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ, ವಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ಸಕಲಸುತ್ತಸ್ಸ ಏವನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನತೋ। ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸಾವಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಸವನಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ನಿದ್ದಿಸತಿ, ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತೇನ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಭಗವತಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪಿತೇನ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೇನ ಸುತಭಾವದೀಪನತೋ ‘‘ತಞ್ಚ ಖೋ ಮಯಾವ ಸುತಂ, ನ ಅನುಸ್ಸುತಿಕಂ, ನ ಪರಮ್ಪರಾಭತ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಚತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪನತೋ। ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ಭಗವತೋ ಉರುವೇಲಾಯಂ ವಿಹರಣಸಮಯಭಾವೇನ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಭಾವದೀಪನತೋ। ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಪರಮಾ ಹಿ ಕಾಲಸಮ್ಪದಾ। ಭಗವಾತಿ ದೇಸಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಸತ್ತುತ್ತಮಗರುಭಾವದೀಪನತೋ।

    Evanti ca bhaṇanto desanāsampattiṃ niddisati, vakkhamānassa sakalasuttassa evanti nidassanato. Me sutanti sāvakasampattiṃ savanasampattiñca niddisati, paṭisambhidāpattena pañcasu ṭhānesu bhagavatā etadagge ṭhapitena dhammabhaṇḍāgārikena sutabhāvadīpanato ‘‘tañca kho mayāva sutaṃ, na anussutikaṃ, na paramparābhata’’nti imassa catthassa dīpanato. Ekaṃ samayanti kālasampattiṃ niddisati bhagavato uruvelāyaṃ viharaṇasamayabhāvena buddhuppādappaṭimaṇḍitabhāvadīpanato. Buddhuppādaparamā hi kālasampadā. Bhagavāti desakasampattiṃ niddisati guṇavisiṭṭhasattuttamagarubhāvadīpanato.

    ಉರುವೇಲಾಯನ್ತಿ ಮಹಾವೇಲಾಯಂ, ಮಹನ್ತೇ ವಾಲುಕಾರಾಸಿಮ್ಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಉರೂತಿ ವಾಲುಕಾ ವುಚ್ಚತಿ, ವೇಲಾತಿ ಮರಿಯಾದಾ। ವೇಲಾತಿಕ್ಕಮನಹೇತು ಆಭತಾ ಉರು ಉರುವೇಲಾತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Uruvelāyanti mahāvelāyaṃ, mahante vālukārāsimhīti attho. Atha vā urūti vālukā vuccati, velāti mariyādā. Velātikkamanahetu ābhatā uru uruvelāti evampettha attho daṭṭhabbo.

    ಅತೀತೇ ಕಿರ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ದಸಸಹಸ್ಸತಾಪಸಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ವಿಹರನ್ತಾ ‘‘ಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮಾನಿ ಪರೇಸಮ್ಪಿ ಪಾಕಟಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಮನೋಕಮ್ಮಂ ಪನ ಅಪಾಕಟಂ। ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇತಿ, ಸೋ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಚೋದೇತ್ವಾ ಪತ್ತಪುಟೇನ ವಾಲುಕಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಆಕಿರತು, ಇದಮಸ್ಸ ದಣ್ಡಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಕತಿಕವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯೋ ತಾದಿಸಂ ವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇತಿ, ಸೋ ತತ್ಥ ಪತ್ತಪುಟೇನ ವಾಲುಕಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಆಕಿರತಿ। ಏವಂ ತತ್ಥ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಮಹಾವಾಲುಕಾರಾಸಿ ಜಾತೋ, ತತೋ ನಂ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜನತಾ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚೇತಿಯಟ್ಠಾನಮಕಾಸಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಉರುವೇಲಾಯನ್ತಿ ಮಹಾವೇಲಾಯಂ, ಮಹನ್ತೇ ವಾಲುಕಾರಾಸಿಮ್ಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ।

    Atīte kira anuppanne buddhe dasasahassatāpasā tasmiṃ padese viharantā ‘‘kāyakammavacīkammāni paresampi pākaṭāni honti, manokammaṃ pana apākaṭaṃ. Tasmā yo micchāvitakkaṃ vitakketi, so attanāva attānaṃ codetvā pattapuṭena vālukaṃ āharitvā imasmiṃ ṭhāne ākiratu, idamassa daṇḍakamma’’nti katikavattaṃ katvā tato paṭṭhāya yo tādisaṃ vitakkaṃ vitakketi, so tattha pattapuṭena vālukaṃ āharitvā ākirati. Evaṃ tattha anukkamena mahāvālukārāsi jāto, tato naṃ pacchimā janatā parikkhipitvā cetiyaṭṭhānamakāsi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘uruvelāyanti mahāvelāyaṃ, mahante vālukārāsimhīti attho daṭṭhabbo’’ti.

    ವಿಹರತೀತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಇರಿಯಾಪಥದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯವಿಹಾರೇಸು ಅಞ್ಞತರವಿಹಾರಸಮಙ್ಗಿತಾಪರಿದೀಪನಂ। ಇಧ ಪನ ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾಗಮನಸಯನಪ್ಪಭೇದೇಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಆಸನಸಙ್ಖಾತಇರಿಯಾಪಥಸಮಾಯೋಗಪರಿದೀಪನಂ ಅರಿಯವಿಹಾರಸಮಙ್ಗಿತಾಪರಿದೀಪನಞ್ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಏಕಂ ಇರಿಯಾಪಥಬಾಧನಂ ಅಞ್ಞೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಪರಿಪತನ್ತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಹರತಿ ಪವತ್ತೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಹರತೀತಿ ಪದಸ್ಸ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರವಸೇನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಾದೀಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ವಿವಿಧಂ ಹಿತಂ ಹರತಿ ಉಪಹರತಿ ಉಪನೇತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಮ್ಪಿ ವಸೇನ ವಿವಿಧಂ ಹರತೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgitāparidīpanaṃ. Idha pana ṭhānanisajjāgamanasayanappabhedesu iriyāpathesu āsanasaṅkhātairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ ariyavihārasamaṅgitāparidīpanañcāti veditabbaṃ. Tattha yasmā ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā viharatīti padassa iriyāpathavihāravasenettha attho veditabbo. Yasmā pana bhagavā dibbavihārādīhi sattānaṃ vividhaṃ hitaṃ harati upaharati upaneti uppādeti, tasmā tesampi vasena vividhaṃ haratīti evamattho veditabbo.

    ನಜ್ಜಾತಿ ನದತಿ ಸನ್ದತೀತಿ ನದೀ, ತಸ್ಸಾ ನಜ್ಜಾ, ನದಿಯಾ ನಿನ್ನಗಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನೇರಞ್ಜರಾಯಾತಿ ನೇಲಂ ಜಲಮಸ್ಸಾತಿ ‘‘ನೇಲಞ್ಜಲಾಯಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಲಕಾರಸ್ಸ ರಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ನೇರಞ್ಜರಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕದ್ದಮಸೇವಾಲಪಣಕಾದಿದೋಸರಹಿತಸಲಿಲಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೇಚಿ ‘‘ನೀಲಜಲಾಯಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ನೇರಞ್ಜರಾಯಾತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ನಾಮಮೇವ ವಾ ಏತಂ ಏತಿಸ್ಸಾ ನದಿಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಸಾ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ಯತ್ಥ ಭಗವಾ ವಿಹಾಸಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಬೋಧಿ ವುಚ್ಚತಿ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ (ಚೂಳನಿ॰ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸ ೧೨೧) ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಬೋಧೀತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಪಪ್ಪೋತಿ ಬೋಧಿಂ ವರಭೂರಿಮೇಧಸೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೨೧೭) ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ। ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಬೋಧಿಂ ಭಗವಾ ಏತ್ಥ ಪತ್ತೋತಿ ರುಕ್ಖೋಪಿ ಬೋಧಿರುಕ್ಖೋತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಲಭಿ। ಅಥ ವಾ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಬುಜ್ಝೀತಿ ಭಗವಾ ಬೋಧಿ, ತೇನ ಬುಜ್ಝನ್ತೇನ ಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಸೋ ರುಕ್ಖೋಪಿ ಬೋಧಿರುಕ್ಖೋತಿ ನಾಮಂ ಲಭಿ, ತಸ್ಸ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಸ್ಸ। ಮೂಲೇತಿ ಸಮೀಪೇ। ಅಯಞ್ಹಿ ಮೂಲಸದ್ದೋ ‘‘ಮೂಲಾನಿ ಉದ್ಧರೇಯ್ಯ ಅನ್ತಮಸೋ ಉಸೀರನಾಳಮತ್ತಾನಿಪೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೯೫) ಮೂಲಮೂಲೇ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಲೋಭೋ ಅಕುಸಲಮೂಲ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೦೫) ಅಸಾಧಾರಣಹೇತುಮ್ಹಿ। ‘‘ಯಾವತಾ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಕಾಲೇ ಛಾಯಾ ಫರತಿ, ನಿವಾತೇ ಪಣ್ಣಾನಿ ಪತನ್ತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ರುಕ್ಖಮೂಲ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸಮೀಪೇ। ಇಧಾಪಿ ಸಮೀಪೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಮಾ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲೇ ಸಮೀಪೇತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Najjāti nadati sandatīti nadī, tassā najjā, nadiyā ninnagāyāti attho. Nerañjarāyāti nelaṃ jalamassāti ‘‘nelañjalāyā’’ti vattabbe lakārassa rakāraṃ katvā ‘‘nerañjarāyā’’ti vuttaṃ, kaddamasevālapaṇakādidosarahitasalilāyāti attho. Keci ‘‘nīlajalāyāti vattabbe nerañjarāyāti vutta’’nti vadanti. Nāmameva vā etaṃ etissā nadiyāti veditabbaṃ. Tassā nadiyā tīre yattha bhagavā vihāsi, taṃ dassetuṃ ‘‘bodhirukkhamūle’’ti vuttaṃ. Tattha ‘‘bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’nti ettha (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121) maggañāṇaṃ bodhīti vuttaṃ. ‘‘Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti ettha (dī. ni. 3.217) sabbaññutaññāṇaṃ. Tadubhayampi bodhiṃ bhagavā ettha pattoti rukkhopi bodhirukkhotveva nāmaṃ labhi. Atha vā satta bojjhaṅge bujjhīti bhagavā bodhi, tena bujjhantena sannissitattā so rukkhopi bodhirukkhoti nāmaṃ labhi, tassa bodhirukkhassa. Mūleti samīpe. Ayañhi mūlasaddo ‘‘mūlāni uddhareyya antamaso usīranāḷamattānipī’’tiādīsu (a. ni. 4.195) mūlamūle dissati. ‘‘Lobho akusalamūla’’ntiādīsu (dī. ni. 3.305) asādhāraṇahetumhi. ‘‘Yāvatā majjhanhike kāle chāyā pharati, nivāte paṇṇāni patanti, ettāvatā rukkhamūla’’ntiādīsu samīpe. Idhāpi samīpe adhippeto, tasmā bodhirukkhassa mūle samīpeti evamettha attho daṭṭhabbo.

    ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಪಠಮಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ, ಸಬ್ಬಪಠಮಂಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ತಾವತಾ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೇನ ಉದಾನದೇಸನಾಯ ನಿದಾನಂ ಠಪೇನ್ತೇನ ಕಾಲದೇಸದೇಸಕಾಪದೇಸಾ ಸಹ ವಿಸೇಸೇನ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ।

    Paṭhamābhisambuddhoti paṭhamaṃ abhisambuddho hutvā, sabbapaṭhamaṃyevāti attho. Ettāvatā dhammabhaṇḍāgārikena udānadesanāya nidānaṃ ṭhapentena kāladesadesakāpadesā saha visesena pakāsitā honti.

    ಏತ್ಥಾಹ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಹೇ ಕಯಿರಮಾನೇ ನಿದಾನವಚನಂ ವುತ್ತಂ, ನನು ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತವಚನಸ್ಸೇವ ಸಙ್ಗಹೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ದೇಸನಾಯ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಅಸಮ್ಮೋಸಸದ್ಧೇಯ್ಯಭಾವಸಮ್ಪಾದನತ್ಥಂ। ಕಾಲದೇಸದೇಸಕವತ್ಥುಆದೀಹಿ ಉಪನಿಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಪಿತಾ ಹಿ ದೇಸನಾ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಾ ಹೋತಿ ಅಸಮ್ಮೋಸಾ ಸದ್ಧೇಯ್ಯಾ ಚ ದೇಸಕಾಲಕತ್ತುಹೇತುನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಉಪನಿಬದ್ಧೋ ವಿಯ ವೋಹಾರವಿನಿಚ್ಛಯೋ। ತೇನೇವ ಚ ಆಯಸ್ಮತಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೇನ ‘‘ಪಠಮಂ, ಆವುಸೋ ಆನನ್ದ, ಉದಾನಂ ಕತ್ಥ ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ದೇಸಾದೀಸು ಪುಚ್ಛಾಯ ಕತಾಯ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೇನ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಉದಾನಸ್ಸ ನಿದಾನಂ ಭಾಸಿತನ್ತಿ।

    Etthāha ‘‘kasmā dhammavinayasaṅgahe kayiramāne nidānavacanaṃ vuttaṃ, nanu bhagavatā bhāsitavacanasseva saṅgaho kātabbo’’ti? Vuccate – desanāya ciraṭṭhitiasammosasaddheyyabhāvasampādanatthaṃ. Kāladesadesakavatthuādīhi upanibandhitvā ṭhapitā hi desanā ciraṭṭhitikā hoti asammosā saddheyyā ca desakālakattuhetunimittehi upanibaddho viya vohāravinicchayo. Teneva ca āyasmatā mahākassapena ‘‘paṭhamaṃ, āvuso ānanda, udānaṃ kattha bhāsita’’ntiādinā desādīsu pucchāya katāya vissajjanaṃ karontena dhammabhaṇḍāgārikena ‘‘evaṃ me suta’’ntiādinā udānassa nidānaṃ bhāsitanti.

    ಅಪಿಚ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಪತ್ತಿಪಕಾಸನತ್ಥಂ ನಿದಾನವಚನಂ। ತಥಾಗತಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವತೋ ಪುಬ್ಬರಚನಾನುಮಾನಾಗಮತಕ್ಕಾಭಾವತೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಸಿದ್ಧಿ। ನ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪುಬ್ಬರಚನಾದೀಹಿ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಚಾರತಾಯ ಏಕಪ್ಪಮಾಣತ್ತಾ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇಸು। ತಥಾ ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠಿಧಮ್ಮಮಚ್ಛರಿಯಸಾಸನಸಾವಕಾನುರಾಗಾಭಾವತೋ ಖೀಣಾಸವತ್ತಸಿದ್ಧಿ। ನ ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಸಮ್ಭವೋತಿ ಸುವಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಪರಾನುಗ್ಗಹಪ್ಪವತ್ತಿ। ಇತಿ ದೇಸಕದೋಸಭೂತಾನಂ ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿದೂಸಕಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾನಂ ಅಭಾವಸಂಸೂಚಕೇಹಿ ಞಾಣಸಮ್ಪದಾಪಹಾನಸಮ್ಪದಾಭಿಬ್ಯಞ್ಜಕೇಹಿ ಚ ಸಮ್ಬುದ್ಧವಿಸುದ್ಧಭಾವೇಹಿ ಪುರಿಮವೇಸಾರಜ್ಜದ್ವಯಸಿದ್ಧಿ, ತತೋ ಚ ಅನ್ತರಾಯಿಕನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮೇಸು ಸಮ್ಮೋಹಾಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋ ಪಚ್ಛಿಮವೇಸಾರಜ್ಜದ್ವಯಸಿದ್ಧೀತಿ ಭಗವತೋ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಸಮನ್ನಾಗಮೋ ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ಚ ನಿದಾನವಚನೇನ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಸಾಯ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಕಪ್ಪಟಿಭಾನೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾದೀಪನತೋ। ಇಧ ಪನ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಪ್ಪಟಿಸಂವೇದನಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಮನಸಿಕಾರಪಕಾಸನೇನಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸತ್ಥು ಸಮ್ಪತ್ತಿಪಕಾಸನತ್ಥಂ ನಿದಾನವಚನ’’ನ್ತಿ।

    Apica satthu sampattipakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Tathāgatassa hi bhagavato pubbaracanānumānāgamatakkābhāvato sambuddhattasiddhi. Na hi sammāsambuddhassa pubbaracanādīhi attho atthi sabbattha appaṭihatañāṇacāratāya ekappamāṇattā ñeyyadhammesu. Tathā ācariyamuṭṭhidhammamacchariyasāsanasāvakānurāgābhāvato khīṇāsavattasiddhi. Na hi sabbaso parikkhīṇāsavassa katthacipi ācariyamuṭṭhiādīnaṃ sambhavoti suvisuddhassa parānuggahappavatti. Iti desakadosabhūtānaṃ diṭṭhisīlasampattidūsakānaṃ accantaṃ avijjātaṇhānaṃ abhāvasaṃsūcakehi ñāṇasampadāpahānasampadābhibyañjakehi ca sambuddhavisuddhabhāvehi purimavesārajjadvayasiddhi, tato ca antarāyikaniyyānikadhammesu sammohābhāvasiddhito pacchimavesārajjadvayasiddhīti bhagavato catuvesārajjasamannāgamo attahitaparahitappaṭipatti ca nidānavacanena pakāsitā honti, tattha tattha sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ ṭhānuppattikappaṭibhānena dhammadesanādīpanato. Idha pana vimuttisukhappaṭisaṃvedanapaṭiccasamuppādamanasikārapakāsanenāti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘satthu sampattipakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti.

    ತಥಾ ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿಪಕಾಸನತ್ಥಂ ನಿದಾನವಚನಂ। ಞಾಣಕರುಣಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಸಬ್ಬಕಿರಿಯಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವತೋ ನತ್ಥಿ ನಿರತ್ಥಕಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಅತ್ತಹಿತಾ ವಾ। ತಸ್ಮಾ ಪರೇಸಂಯೇವ ಅತ್ಥಾಯ ಪವತ್ತಸಬ್ಬಕಿರಿಯಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮಂ ಯಥಾಪವತ್ತಂ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಹಿ ಯಥಾರಹಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅನುಸಾಸನಟ್ಠೇನ ಸಾಸನಂ, ನ ಕಬ್ಬರಚನಾ। ತಯಿದಂ ಸತ್ಥು ಚರಿತಂ ಕಾಲದೇಸದೇಸಕಪರಿಸಾಪದೇಸಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿದಾನವಚನೇನ ಯಥಾರಹಂ ಪಕಾಸೀಯತಿ, ಇಧ ಪನ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿವಿಮುತ್ತಿಸುಖಪ್ಪಟಿಸಂವೇದನಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಮನಸಿಕಾರೇನಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿಪಕಾಸನತ್ಥಂ ನಿದಾನವಚನ’’ನ್ತಿ।

    Tathā sāsanasampattipakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Ñāṇakaruṇāpariggahitasabbakiriyassa hi bhagavato natthi niratthakā paṭipatti attahitā vā. Tasmā paresaṃyeva atthāya pavattasabbakiriyassa sammāsambuddhassa sakalampi kāyavacīmanokammaṃ yathāpavattaṃ vuccamānaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ sattānaṃ anusāsanaṭṭhena sāsanaṃ, na kabbaracanā. Tayidaṃ satthu caritaṃ kāladesadesakaparisāpadesādīhi saddhiṃ tattha tattha nidānavacanena yathārahaṃ pakāsīyati, idha pana abhisambodhivimuttisukhappaṭisaṃvedanapaṭiccasamuppādamanasikārenāti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘sāsanasampattipakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti.

    ಅಪಿಚ ಸತ್ಥುನೋ ಪಮಾಣಭಾವಪ್ಪಕಾಸನೇನ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪಮಾಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ನಿದಾನವಚನಂ। ಸಾ ಚಸ್ಸ ಪಮಾಣಭಾವದಸ್ಸನತಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಭಗವಾತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾದಿಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಮಲದುಚ್ಚರಿತಾದಿದೋಸಪ್ಪಹಾನದೀಪನೇನ , ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮಭಾವದೀಪನೇನ ಚ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಞಾಣಕರುಣಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಯೋಗಪರಿದೀಪನೇನ, ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಬ್ಬಥಾ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ನಿದಾನವಚನಪ್ಪಯೋಜನಸ್ಸ ಮುಖಮತ್ತದಸ್ಸನಂ।

    Apica satthuno pamāṇabhāvappakāsanena sāsanassa pamāṇabhāvadassanatthaṃ nidānavacanaṃ. Sā cassa pamāṇabhāvadassanatā heṭṭhā vuttanayānusārena veditabbā. Bhagavāti hi iminā tathāgatassa rāgadosamohādisabbakilesamaladuccaritādidosappahānadīpanena , sabbasattuttamabhāvadīpanena ca anaññasādhāraṇañāṇakaruṇādiguṇavisesayogaparidīpanena, ayamattho sabbathā pakāsito hotīti idamettha nidānavacanappayojanassa mukhamattadassanaṃ.

    ತಂ ಪನೇತಂ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಆರಭಿತ್ವಾ ಯಾವ ‘‘ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀ’’ತಿ ಪದಂ, ತಾವ ಇಮಸ್ಸ ಉದಾನಸ್ಸ ನಿದಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಹಿ ತಂ ಯಥಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ, ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಸ್ಸ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ಭಾಸಿತವಚನಂ।

    Taṃ panetaṃ ‘‘evaṃ me suta’’nti ārabhitvā yāva ‘‘imaṃ udānaṃ udānesī’’ti padaṃ, tāva imassa udānassa nidānanti veditabbaṃ. Tathā hi taṃ yathā paṭipanno bhagavā imaṃ udānaṃ udānesi, ādito paṭṭhāya tassa kāyikacetasikappaṭipattiyā pakāsanatthaṃ saṅgītikārehi saṅgītikāle bhāsitavacanaṃ.

    ನನು ಚ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ ಭಗವತೋ ಏವ ವಚನಂ ಭವಿತುಂ ಅರಹತಿ, ನ ಹಿ ಸತ್ಥಾರಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ದೇಸೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಹೋತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಯಥಾ ಪನ ಭಗವಾ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಧಮ್ಮಸಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಮನಸಾಕಾಸಿ, ತಥೇವ ನಂ ಬೋಧನೇಯ್ಯಬನ್ಧವಾನಂ ಬೋಧನತ್ಥಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸೀಹನಾದಸುತ್ತಾದೀಸು ದೇಸಿತಸ್ಸ ಚ ವಚನಾನಂ ದೇಸಿತಾಕಾರಸ್ಸ ಅನುಕರಣವಸೇನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಮನಸಿಕಾರಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಉದಾನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕಾ ಮಹಾಥೇರಾ ನಿದಾನಂ ಸಙ್ಗಾಯಿಂಸೂತಿ ಯಥಾವುತ್ತವಚನಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಾನಮೇವ ವಚನನ್ತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ। ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Nanu ca ‘‘imasmiṃ sati idaṃ hotī’’tiādi bhagavato eva vacanaṃ bhavituṃ arahati, na hi satthāraṃ muñcitvā añño paṭiccasamuppādaṃ desetuṃ samattho hotīti? Saccametaṃ, yathā pana bhagavā bodhirukkhamūle dhammasabhāvapaccavekkhaṇavasena paṭiccasamuppādaṃ manasākāsi, tatheva naṃ bodhaneyyabandhavānaṃ bodhanatthaṃ paṭiccasamuppādasīhanādasuttādīsu desitassa ca vacanānaṃ desitākārassa anukaraṇavasena paṭiccasamuppādassa manasikāraṃ aṭṭhuppattiṃ katvā bhagavatā bhāsitassa imassa udānassa dhammasaṅgāhakā mahātherā nidānaṃ saṅgāyiṃsūti yathāvuttavacanaṃ saṅgītikārānameva vacananti niṭṭhamettha gantabbaṃ. Ito paresupi suttantesu eseva nayo.

    ಏತ್ಥ ಚ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಥಾ ಹಿ ಅನೇಕಸತಅನೇಕಸಹಸ್ಸಭೇದಾನಿಪಿ ಸುತ್ತಾನಿ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಾದಿಪಟ್ಠಾನನಯೇನ ಸೋಳಸವಿಧತಂ ನಾತಿವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂ ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾದಿಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಭಾವಂ ನಾತಿವತ್ತನ್ತಿ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಪರಜ್ಝಾಸಯಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸಗ್ಗಭೇದೋ ಸಮ್ಭವತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿಸಮ್ಭವತೋ, ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತೀನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸಗ್ಗೋ ನತ್ಥೀತಿ ನಿರವಸೇಸೋ ಪಟ್ಠಾನನಯೋ ನ ಸಮ್ಭವತಿ। ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ವಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಾನಂ ಸೇಸನಿಕ್ಖೇಪಾನಂ ಮೂಲನಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಾತಿ ವುತ್ತಂ।

    Ettha ca attajjhāsayo parajjhāsayo pucchāvasiko aṭṭhuppattikoti cattāro suttanikkhepā veditabbā. Yathā hi anekasataanekasahassabhedānipi suttāni saṃkilesabhāgiyādipaṭṭhānanayena soḷasavidhataṃ nātivattanti, evaṃ tāni sabbānipi attajjhāsayādisuttanikkhepavasena catubbidhabhāvaṃ nātivattanti. Kāmañcettha attajjhāsayassa aṭṭhuppattiyā ca parajjhāsayapucchāvasikehi saddhiṃ saṃsaggabhedo sambhavati ajjhāsayānusandhipucchānusandhisambhavato, attajjhāsayaaṭṭhuppattīnaṃ aññamaññaṃ saṃsaggo natthīti niravaseso paṭṭhānanayo na sambhavati. Tadantogadhattā vā sambhavantānaṃ sesanikkhepānaṃ mūlanikkhepavasena cattāro suttanikkhepāti vuttaṃ.

    ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ನಿಕ್ಖಿಪನಂ ನಿಕ್ಖೇಪೋ, ಸುತ್ತಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋ, ಸುತ್ತದೇಸನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಕ್ಖಿಪೀಯತೀತಿ ವಾ ನಿಕ್ಖೇಪೋ, ಸುತ್ತಂ ಏವ ನಿಕ್ಖೇಪೋ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋ। ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ, ಸೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ ಕಾರಣಭೂತೋತಿ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ, ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ। ಪರಜ್ಝಾಸಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪುಚ್ಛಾಯ ವಸೋ ಪುಚ್ಛಾವಸೋ, ಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋ। ಸುತ್ತದೇಸನಾಯ ವತ್ಥುಭೂತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿ, ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿ ಏವ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿ, ಸಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ। ಅಥ ವಾ ನಿಕ್ಖಿಪೀಯತಿ ಸುತ್ತಂ ಏತೇನಾತಿ ನಿಕ್ಖೇಪೋ, ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾದಿ ಏವ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ। ಪರೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ। ಪುಚ್ಛೀಯತೀತಿ ಪುಚ್ಛಾ, ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಅತ್ಥೋ। ಪುಚ್ಛನವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ವಚನಂ ಪುಚ್ಛಾವಸಂ, ತದೇವ ನಿಕ್ಖೇಪಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋತಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Tatrāyaṃ vacanattho – nikkhipanaṃ nikkhepo, suttassa nikkhepo suttanikkhepo, suttadesanāti attho. Nikkhipīyatīti vā nikkhepo, suttaṃ eva nikkhepo suttanikkhepo. Attano ajjhāsayo attajjhāsayo, so assa atthi kāraṇabhūtoti attajjhāsayo, attano ajjhāsayo etassāti vā attajjhāsayo. Parajjhāsayepi eseva nayo. Pucchāya vaso pucchāvaso, so etassa atthīti pucchāvasiko. Suttadesanāya vatthubhūtassa atthassa uppatti atthuppatti, atthuppatti eva aṭṭhuppatti, sā etassa atthīti aṭṭhuppattiko. Atha vā nikkhipīyati suttaṃ etenāti nikkhepo, attajjhāsayādi eva. Etasmiṃ pana atthavikappe attano ajjhāsayo attajjhāsayo. Paresaṃ ajjhāsayo parajjhāsayo. Pucchīyatīti pucchā, pucchitabbo attho. Pucchanavasena pavattaṃ dhammappaṭiggāhakānaṃ vacanaṃ pucchāvasaṃ, tadeva nikkhepasaddāpekkhāya pucchāvasikoti pulliṅgavasena vuttaṃ. Tathā atthuppattiyeva aṭṭhuppattikoti evamettha attho veditabbo.

    ಏತ್ಥ ಚ ಪರೇಸಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರಿಪಾಕಾದಿಕಾರಣನಿರಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಭಾವೋ ಯುತ್ತೋ ಕೇವಲಂ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನೇವ ಧಮ್ಮತನ್ತಿಠಪನತ್ಥಂ ಪವತ್ತಿತದೇಸನತ್ತಾ, ಪರಜ್ಝಾಸಯಪುಚ್ಛಾವಸಿಕಾನಂ ಪನ ಪರೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಪುಚ್ಛಾನಂ ದೇಸನಾಪವತ್ತಿಹೇತುಭೂತಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಪವತ್ತಿತಾನಂ ಕಥಮಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನವರೋಧೋ, ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಪುಬ್ಬಕಾನಂ ವಾ ಪರಜ್ಝಾಸಯಾನುರೋಧೇನ ಪವತ್ತಿತಾನಂ ಕಥಂ ಪರಜ್ಝಾಸಯೇ ಅನವರೋಧೋತಿ? ನ ಚೋದೇತಬ್ಬಮೇತಂ। ಪರೇಸಞ್ಹಿ ಅಭಿನೀಹಾರಪರಿಪುಚ್ಛಾದಿವಿನಿಚ್ಛಯಾದಿವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸೇವ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಕಾರಣುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಪರಜ್ಝಾಸಯಪುಚ್ಛಾವಸಿಕಾನಂ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ। ತಥಾ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತಾದೀನಂ ವಣ್ಣಾವಣ್ಣಆಮಿಸುಪ್ಪಾದಾದಿದೇಸನಾನಿಮಿತ್ತಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಪರೇಸಂ ಪುಚ್ಛಾಯ ವಿನಾ ಅಜ್ಝಾಸಯಮೇವ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸಿತೋ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ, ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ದೇಸಿತೋ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋತಿ ಪಾಕಟೋಯಮತ್ಥೋತಿ।

    Ettha ca paresaṃ indriyaparipākādikāraṇanirapekkhattā attajjhāsayassa visuṃ suttanikkhepabhāvo yutto kevalaṃ attano ajjhāsayeneva dhammatantiṭhapanatthaṃ pavattitadesanattā, parajjhāsayapucchāvasikānaṃ pana paresaṃ ajjhāsayapucchānaṃ desanāpavattihetubhūtānaṃ uppattiyaṃ pavattitānaṃ kathamaṭṭhuppattiyā anavarodho, pucchāvasikaaṭṭhuppattipubbakānaṃ vā parajjhāsayānurodhena pavattitānaṃ kathaṃ parajjhāsaye anavarodhoti? Na codetabbametaṃ. Paresañhi abhinīhāraparipucchādivinicchayādivinimuttasseva suttantadesanākāraṇuppādassa aṭṭhuppattibhāvena gahitattā parajjhāsayapucchāvasikānaṃ visuṃ gahaṇaṃ. Tathā hi brahmajāladhammadāyādasuttādīnaṃ vaṇṇāvaṇṇaāmisuppādādidesanānimittaṃ aṭṭhuppatti vuccati, paresaṃ pucchāya vinā ajjhāsayameva nimittaṃ katvā desito parajjhāsayo, pucchāvasena desito pucchāvasikoti pākaṭoyamatthoti.

    ತತ್ಥ ಪಠಮಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಬೋಧಿಸುತ್ತಾನಿ ಮುಚಲಿನ್ದಸುತ್ತಂ, ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋಸ್ಸಜ್ಜನಸುತ್ತಂ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಸುತ್ತಂ, ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸುತ್ತನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ಉದಾನಾನಂ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ। ಹುಹುಙ್ಕಸುತ್ತಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿಕಸುತ್ತಂ, ಬಾಹಿಯಸುತ್ತನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ಉದಾನಾನಂ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ। ರಾಜಸುತ್ತಂ, ಸಕ್ಕಾರಸುತ್ತಂ, ಉಚ್ಛಾದನಸುತ್ತಂ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಸುತ್ತಂ, ಸಿಪ್ಪಸುತ್ತಂ, ಗೋಪಾಲಸುತ್ತಂ, ಸುನ್ದರಿಕಸುತ್ತಂ , ಮಾತುಸುತ್ತಂ, ಸಙ್ಘಭೇದಕಸುತ್ತಂ, ಉದಪಾನಸುತ್ತಂ, ತಥಾಗತುಪ್ಪಾದಸುತ್ತಂ, ಮೋನೇಯ್ಯಸುತ್ತಂ, ಪಾಟಲಿಗಾಮಿಯಸುತ್ತಂ, ದ್ವೇಪಿ ದಬ್ಬಸುತ್ತಾನೀತಿ ಏತೇಸಂ ಉದಾನಾನಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ। ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಸುತ್ತಂ, ಪಿಯಸುತ್ತಂ, ನಾಗಸಮಾಲಸುತ್ತಂ, ವಿಸಾಖಾಸುತ್ತಞ್ಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಉದಾನಾನಂ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ ಚ ನಿಕ್ಖೇಪೋ। ಸೇಸಾನಂ ಏಕಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಸುತ್ತಾನಂ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ। ಏವಮೇತೇಸಂ ಉದಾನಾನಂ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯಾದಿವಸೇನ ನಿಕ್ಖೇಪವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Tattha paṭhamādīni tīṇi bodhisuttāni mucalindasuttaṃ, āyusaṅkhārossajjanasuttaṃ, paccavekkhaṇasuttaṃ, papañcasaññāsuttanti imesaṃ udānānaṃ attajjhāsayo nikkhepo. Huhuṅkasuttaṃ, brāhmaṇajātikasuttaṃ, bāhiyasuttanti imesaṃ udānānaṃ pucchāvasiko nikkhepo. Rājasuttaṃ, sakkārasuttaṃ, ucchādanasuttaṃ, piṇḍapātikasuttaṃ, sippasuttaṃ, gopālasuttaṃ, sundarikasuttaṃ , mātusuttaṃ, saṅghabhedakasuttaṃ, udapānasuttaṃ, tathāgatuppādasuttaṃ, moneyyasuttaṃ, pāṭaligāmiyasuttaṃ, dvepi dabbasuttānīti etesaṃ udānānaṃ aṭṭhuppattiko nikkhepo. Pālileyyasuttaṃ, piyasuttaṃ, nāgasamālasuttaṃ, visākhāsuttañcāti imesaṃ udānānaṃ attajjhāsayo parajjhāsayo ca nikkhepo. Sesānaṃ ekapaññāsāya suttānaṃ parajjhāsayo nikkhepo. Evametesaṃ udānānaṃ attajjhāsayādivasena nikkhepaviseso veditabbo.

    ಏತ್ಥ ಚ ಯಾನಿ ಉದಾನಾನಿ ಭಗವತಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಭಾಸಿತಾನಿ, ತಾನಿ ತೇಹಿ ಯಥಾಭಾಸಿತಸುತ್ತಾನಿ ವಚಸಾ ಪರಿಚಿತಾನಿ ಮನಸಾನುಪೇಕ್ಖಿತಾನಿ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಸ್ಸ ಕಥಿತಾನಿ। ಯಾನಿ ಪನ ಭಗವತಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಸಮ್ಮುಖಾ ಭಾಸಿತಾನಿ, ತಾನಿಪಿ ಅಪರಭಾಗೇ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಸ್ಸ ಪುನ ಭಾಸಿತಾನಿ। ಏವಂ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ತಾನಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಚ ವಾಚೇನ್ತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ಉದಾನನ್ತ್ವೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಆರೋಪೇಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Ettha ca yāni udānāni bhagavatā bhikkhūnaṃ sammukhā bhāsitāni, tāni tehi yathābhāsitasuttāni vacasā paricitāni manasānupekkhitāni dhammabhaṇḍāgārikassa kathitāni. Yāni pana bhagavatā bhikkhūnaṃ asammukhā bhāsitāni, tānipi aparabhāge bhagavatā dhammabhaṇḍāgārikassa puna bhāsitāni. Evaṃ sabbānipi tāni āyasmā ānando ekajjhaṃ katvā dhārento bhikkhūnañca vācento aparabhāge paṭhamamahāsaṅgītikāle udānantveva saṅgahaṃ āropesīti veditabbaṃ.

    ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾತಿಆದೀಸು ತೇನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಚ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ, ಖೋ ಪನಾತಿ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸಮಯೇ? ಯಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಉರುವೇಲಾಯಂ ವಿಹರತಿ ನಜ್ಜಾ ನೇರಞ್ಜರಾಯ ತೀರೇ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ। ಸತ್ತಾಹನ್ತಿ ಸತ್ತ ಅಹಾನಿ ಸತ್ತಾಹಂ, ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥೇ ಏತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ತಂ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರನ್ತರತಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖೇನ ವಿಹಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಸತ್ತಾಹನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗವಸೇನ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ವುತ್ತಂ। ಏಕಪಲ್ಲಙ್ಕೇನಾತಿ ವಿಸಾಖಾಪುಣ್ಣಮಾಯ ಅನತ್ಥಙ್ಗತೇಯೇವ ಸೂರಿಯೇ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕವರೇ ವಜಿರಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಕಿಮ್ಪಿ ಅನುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಯಥಾಆಭುಜಿತೇನ ಏಕೇನೇವ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ।

    Tena kho pana samayenātiādīsu tena samayenāti ca bhummatthe karaṇavacanaṃ, kho panāti nipāto, tasmiṃ samayeti attho. Kasmiṃ pana samaye? Yaṃ samayaṃ bhagavā uruvelāyaṃ viharati najjā nerañjarāya tīre bodhirukkhamūle paṭhamābhisambuddho. Tasmiṃ samaye. Sattāhanti satta ahāni sattāhaṃ, accantasaṃyogatthe etaṃ upayogavacanaṃ. Yasmā bhagavā taṃ sattāhaṃ nirantaratāya accantameva phalasamāpattisukhena vihāsi, tasmā sattāhanti accantasaṃyogavasena upayogavacanaṃ vuttaṃ. Ekapallaṅkenāti visākhāpuṇṇamāya anatthaṅgateyeva sūriye aparājitapallaṅkavare vajirāsane nisinnakālato paṭṭhāya sakimpi anuṭṭhahitvā yathāābhujitena ekeneva pallaṅkena .

    ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದಿಯಮಾನೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ವಿಮುತ್ತೀತಿ ತದಙ್ಗವಿಮುತ್ತಿ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮುತ್ತಿ, ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮುತ್ತಿ, ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿಮುತ್ತಿ, ನಿಸ್ಸರಣವಿಮುತ್ತೀತಿ ಪಞ್ಚ ವಿಮುತ್ತಿಯೋ। ತಾಸು ಯಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಚಾಗಾದೀಹಿ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಗುಣಙ್ಗೇಹಿ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಾದೀಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಙ್ಗೇಹಿ ಚ ಯಾವ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅಙ್ಗಸ್ಸ ಅಪರಿಹಾನಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿ, ತಾವ ತಂತಂಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವಿಮುಚ್ಚನತೋ ವಿಮುಚ್ಚನಂ ಪಹಾನಂ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ ? ದಾನೇನ ಮಚ್ಛರಿಯಲೋಭಾದಿತೋ, ಸೀಲೇನ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿತೋ, ನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾನೇನ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿತೋ, ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಅಹೇತುವಿಸಮಹೇತುದಿಟ್ಠೀಹಿ, ತಸ್ಸೇವ ಅಪರಭಾಗೇನ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೇನ ಕಥಂಕಥೀಭಾವತೋ, ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನೇನ ‘‘ಅಹಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಗಾಹತೋ, ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗವವತ್ಥಾನೇನ ಅಮಗ್ಗೇ ಮಗ್ಗಸಞ್ಞಾಯ, ಉದಯದಸ್ಸನೇನ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾ, ವಯದಸ್ಸನೇನ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಭಯದಸ್ಸನೇನ ಸಭಯೇ ಅಭಯಸಞ್ಞಾಯ, ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ ಅಸ್ಸಾದಸಞ್ಞಾಯ, ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನೇನ ಅಭಿರತಿಸಞ್ಞಾಯ, ಮುಚ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾಞಾಣೇನ ಅಮುಚ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾಯ, ಉಪೇಕ್ಖಾಞಾಣೇನ ಅನುಪೇಕ್ಖಾಯ, ಅನುಲೋಮೇನ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಂ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಪಟಿಲೋಮಭಾವತೋ, ಗೋತ್ರಭುನಾ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಭಾವತೋ ವಿಮುಚ್ಚನಂ, ಅಯಂ ತದಙ್ಗವಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ। ಯಂ ಪನ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಯಾವಸ್ಸ ಅಪರಿಹಾನಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿ, ತಾವ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀನಂ ನೀವರಣಾನಞ್ಚೇವ, ವಿತಕ್ಕಾದೀನಞ್ಚ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮಾನಂ, ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಸಞ್ಞಿತಂ ವಿಮುಚ್ಚನಂ, ಅಯಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ। ಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ತಂತಂಮಗ್ಗವತೋ ಅರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಾನೇ ಯಥಾರಹಂ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೨೭೭; ವಿಭ॰ ೬೨೮) ನಯೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಯಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಗಣಸ್ಸ ಪುನ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ವಿಮುಚ್ಚನಂ, ಅಯಂ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ। ಯಂ ಪನ ಫಲಕ್ಖಣೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ, ಅಯಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತನಿಸ್ಸಟತ್ತಾ ಪನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರವಿಮುತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಅಯಂ ನಿಸ್ಸರಣವಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ। ಇಧ ಪನ ಭಗವತೋ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಾ ಫಲವಿಮುತ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದಿಯಮಾನೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ।

    Vimuttisukhapaṭisaṃvedīti vimuttisukhaṃ phalasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvediyamāno nisinno hotīti attho. Tattha vimuttīti tadaṅgavimutti, vikkhambhanavimutti, samucchedavimutti, paṭippassaddhivimutti, nissaraṇavimuttīti pañca vimuttiyo. Tāsu yaṃ deyyadhammapariccāgādīhi tehi tehi guṇaṅgehi nāmarūpaparicchedādīhi vipassanaṅgehi ca yāva tassa tassa aṅgassa aparihānivasena pavatti, tāva taṃtaṃpaṭipakkhato vimuccanato vimuccanaṃ pahānaṃ. Seyyathidaṃ ? Dānena macchariyalobhādito, sīlena pāṇātipātādito, nāmarūpavavatthānena sakkāyadiṭṭhito, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiṭṭhīhi, tasseva aparabhāgena kaṅkhāvitaraṇena kathaṃkathībhāvato, kalāpasammasanena ‘‘ahaṃ mamā’’ti gāhato, maggāmaggavavatthānena amagge maggasaññāya, udayadassanena ucchedadiṭṭhiyā, vayadassanena sassatadiṭṭhiyā, bhayadassanena sabhaye abhayasaññāya, ādīnavadassanena assādasaññāya, nibbidānupassanena abhiratisaññāya, muccitukamyatāñāṇena amuccitukamyatāya, upekkhāñāṇena anupekkhāya, anulomena dhammaṭṭhitiyaṃ nibbāne ca paṭilomabhāvato, gotrabhunā saṅkhāranimittabhāvato vimuccanaṃ, ayaṃ tadaṅgavimutti nāma. Yaṃ pana upacārappanābhedena samādhinā yāvassa aparihānivasena pavatti, tāva kāmacchandādīnaṃ nīvaraṇānañceva, vitakkādīnañca paccanīkadhammānaṃ, anuppattisaññitaṃ vimuccanaṃ, ayaṃ vikkhambhanavimutti nāma. Yaṃ catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā taṃtaṃmaggavato ariyassa santāne yathārahaṃ ‘‘diṭṭhigatānaṃ pahānāyā’’tiādinā (dha. sa. 277; vibha. 628) nayena vuttassa samudayapakkhiyassa kilesagaṇassa puna accantaṃ appavattibhāvena samucchedappahānavasena vimuccanaṃ, ayaṃ samucchedavimutti nāma. Yaṃ pana phalakkhaṇe paṭippassaddhattaṃ kilesānaṃ, ayaṃ paṭippassaddhivimutti nāma. Sabbasaṅkhatanissaṭattā pana sabbasaṅkhāravimuttaṃ nibbānaṃ, ayaṃ nissaraṇavimutti nāma. Idha pana bhagavato nibbānārammaṇā phalavimutti adhippetā. Tena vuttaṃ – ‘‘vimuttisukhapaṭisaṃvedīti vimuttisukhaṃ phalasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvediyamāno nisinno hotīti attho’’ti.

    ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಚ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಮುತ್ತಭಾವೋ, ಚಿತ್ತಮೇವ ವಾ ತಥಾ ವಿಮುತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ತಾಯ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಜಾತಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವಾ ಸುಖಂ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಂ। ‘‘ಯಾಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಉಪೇಕ್ಖಾ ಸನ್ತೇ ಸುಖೇ ವುತ್ತಾ ಭಗವತಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೮೮) ವಚನತೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಪಿ ಚೇತ್ಥ ಸುಖಮಿಚ್ಚೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ಸನ್ತತ್ತಾ, ಸುಖಮಿಚ್ಚೇವ ಭಾಸಿತಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೩೨)। ಭಗವಾ ಹಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕಂ ಅರಹತ್ತಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ನ ಇತರಂ। ಅಥ ವಾ ‘‘ತೇಸಂ ವೂಪಸಮೋ ಸುಖೋ’’ತಿಆದೀಸು ಯಥಾ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖೂಪಸಮೋ ಸುಖೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಸಕಲಕಿಲೇಸದುಕ್ಖೂಪಸಮಭಾವತೋ ಅಗ್ಗಫಲೇ ಲಬ್ಭಮಾನಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿಮುತ್ತಿ ಏವ ಇಧ ಸುಖನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಯಿದಂ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಂ ಮಗ್ಗವೀಥಿಯಂ ಕಾಲನ್ತರೇತಿ ಫಲಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿವಿಭಾಗೇನ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ। ಏಕೇಕಸ್ಸ ಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ವಿಪಾಕಭೂತಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಾನಿ ತೀಣಿ ದ್ವೇ ವಾ ಫಲಚಿತ್ತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಅನನ್ತರವಿಪಾಕತ್ತಾ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಾನಂ। ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಜವನವಾರೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ಯದಾ ದ್ವೇ ಅನುಲೋಮಾನಿ, ತದಾ ತತಿಯಂ ಗೋತ್ರಭು, ಚತುತ್ಥಂ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ, ತತೋ ಪರಂ ತೀಣಿ ಫಲಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಯದಾ ಪನ ತೀಣಿ ಅನುಲೋಮಾನಿ, ತದಾ ಚತುತ್ಥಂ ಗೋತ್ರಭು, ಪಞ್ಚಮಂ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ, ತತೋ ಪರಂ ದ್ವೇ ಫಲಚಿತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಏವಂ ಚತುತ್ಥಂ ಪಞ್ಚಮಂ ಅಪ್ಪನಾವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ನ ತತೋ ಪರಂ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಆಸನ್ನತ್ತಾ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಛಟ್ಠಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪೇತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೮೧೧) ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ। ಏವಂ ಮಗ್ಗವೀಥಿಯಂ ಫಲಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಕಾಲನ್ತರೇ ಫಲಂ ಪನ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಪವತ್ತಂ, ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಞ್ಚ ಏತೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಂ। ಸಾ ಪನಾಯಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಾನಂ ವಿಪಾಕಭೂತಾ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಾ ಅಪ್ಪನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Vimuttīti ca upakkilesehi paṭippassaddhivasena cittassa vimuttabhāvo, cittameva vā tathā vimuttaṃ veditabbaṃ, tāya vimuttiyā jātaṃ sampayuttaṃ vā sukhaṃ vimuttisukhaṃ. ‘‘Yāyaṃ, bhante, upekkhā sante sukhe vuttā bhagavatā’’ti (ma. ni. 2.88) vacanato upekkhāpi cettha sukhamicceva veditabbā. Tathā ca vuttaṃ sammohavinodaniyaṃ ‘‘upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā’’ti (vibha. aṭṭha. 232). Bhagavā hi catutthajjhānikaṃ arahattasamāpattiṃ samāpajjati, na itaraṃ. Atha vā ‘‘tesaṃ vūpasamo sukho’’tiādīsu yathā saṅkhāradukkhūpasamo sukhoti vuccati, evaṃ sakalakilesadukkhūpasamabhāvato aggaphale labbhamānā paṭippassaddhivimutti eva idha sukhanti veditabbā. Tayidaṃ vimuttisukhaṃ maggavīthiyaṃ kālantareti phalacittassa pavattivibhāgena duvidhaṃ hoti. Ekekassa hi ariyamaggassa anantarā tassa tasseva vipākabhūtāni nibbānārammaṇāni tīṇi dve vā phalacittāni uppajjanti anantaravipākattā lokuttarakusalānaṃ. Yasmiñhi javanavāre ariyamaggo uppajjati, tattha yadā dve anulomāni, tadā tatiyaṃ gotrabhu, catutthaṃ maggacittaṃ, tato paraṃ tīṇi phalacittāni honti. Yadā pana tīṇi anulomāni, tadā catutthaṃ gotrabhu, pañcamaṃ maggacittaṃ, tato paraṃ dve phalacittāni honti. Evaṃ catutthaṃ pañcamaṃ appanāvasena pavattati, na tato paraṃ bhavaṅgassa āsannattā. Keci pana ‘‘chaṭṭhampi cittaṃ appetī’’ti vadanti, taṃ aṭṭhakathāsu (visuddhi. 2.811) paṭikkhittaṃ. Evaṃ maggavīthiyaṃ phalaṃ veditabbaṃ. Kālantare phalaṃ pana phalasamāpattivasena pavattaṃ, nirodhā vuṭṭhahantassa uppajjamānañca eteneva saṅgahitaṃ. Sā panāyaṃ phalasamāpatti atthato lokuttarakusalānaṃ vipākabhūtā nibbānārammaṇā appanāti daṭṭhabbā.

    ಕೇ ತಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಕೇ ನ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ? ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ನ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ। ತಥಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಅರಿಯಾ ಉಪರಿಮಂ, ಉಪರಿಮಾಪಿ ಅರಿಯಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಂ ನ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿಯೇವ ಪುಗ್ಗಲನ್ತರಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಭಾವತೋ। ಅತ್ತನೋ ಏವ ಫಲಂ ತೇ ತೇ ಅರಿಯಾ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿನೋ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ನ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಉಪರಿಮಾ ದ್ವೇಯೇವ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಮಿಂ ಪರಿಪೂರಕಾರಿಭಾವತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತಂ ಅಕಾರಣಂ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಲದ್ಧಲೋಕಿಯಸಮಾಧಿಸಮಾಪಜ್ಜನತೋ। ಕಿಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಕಾರಣಚಿನ್ತಾಯ? ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ ‘‘ಕತಮಾ ದಸ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೫೭), ಕತಮೇ ದಸ ಗೋತ್ರಭುಧಮ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೬೦) ಇಮೇಸಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಮಾಪತ್ತತ್ಥಾಯ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಸಮಾಪತ್ತತ್ಥಾಯಾತಿ ತೇಸಮ್ಪಿ ಅರಿಯಾನಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರಿಯಾ ಯಥಾಸಕಂ ಫಲಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ।

    Ke taṃ samāpajjanti, ke na samāpajjantīti? Sabbepi puthujjanā na samāpajjanti anadhigatattā. Tathā heṭṭhimā ariyā uparimaṃ, uparimāpi ariyā heṭṭhimaṃ na samāpajjantiyeva puggalantarabhāvūpagamanena paṭippassaddhabhāvato. Attano eva phalaṃ te te ariyā samāpajjanti. Keci pana ‘‘sotāpannasakadāgāmino phalasamāpattiṃ na samāpajjanti, uparimā dveyeva samāpajjanti samādhismiṃ paripūrakāribhāvato’’ti vadanti. Taṃ akāraṇaṃ puthujjanassāpi attanā paṭiladdhalokiyasamādhisamāpajjanato. Kiṃ vā ettha kāraṇacintāya? Vuttañhetaṃ paṭisambhidāyaṃ ‘‘katamā dasa saṅkhārupekkhā vipassanāvasena uppajjanti (paṭi. ma. 1.57), katame dasa gotrabhudhammā vipassanāvasena uppajjantī’’ti (paṭi. ma. 1.60) imesaṃ pañhānaṃ vissajjane sotāpattiphalasamāpattatthāya sakadāgāmiphalasamāpattatthāyāti tesampi ariyānaṃ phalasamāpattisamāpajjanaṃ vuttaṃ. Tasmā sabbepi ariyā yathāsakaṃ phalaṃ samāpajjantīti niṭṭhamettha gantabbaṃ.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನ ತೇ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ? ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರತ್ಥಂ। ಯಥಾ ಹಿ ರಾಜಾನೋ ರಜ್ಜಸುಖಂ, ದೇವತಾ ದಿಬ್ಬಸುಖಂ ಅನುಭವನ್ತಿ, ಏವಂ ಅರಿಯಾ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಸುಖಂ ಅನುಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ಇಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ।

    Kasmā pana te samāpajjantīti? Diṭṭhadhammasukhavihāratthaṃ. Yathā hi rājāno rajjasukhaṃ, devatā dibbasukhaṃ anubhavanti, evaṃ ariyā ‘‘lokuttarasukhaṃ anubhavissāmā’’ti addhānaparicchedaṃ katvā icchitakkhaṇe phalasamāpattiṃ samāpajjanti.

    ಕಥಞ್ಚಸ್ಸಾ ಸಮಾಪಜ್ಜನಂ, ಕಥಂ ಠಾನಂ, ಕಥಂ ವುಟ್ಠಾನನ್ತಿ? ದ್ವೀಹಿ ತಾವ ಆಕಾರೇಹಿ ಅಸ್ಸಾ ಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ಹೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅಮನಸಿಕಾರಾ, ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಚ ಮನಸಿಕಾರಾ। ಯಥಾಹ –

    Kathañcassā samāpajjanaṃ, kathaṃ ṭhānaṃ, kathaṃ vuṭṭhānanti? Dvīhi tāva ākārehi assā samāpajjanaṃ hoti nibbānato aññassa ārammaṇassa amanasikārā, nibbānassa ca manasikārā. Yathāha –

    ‘‘ದ್ವೇ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಪಚ್ಚಯಾ ಅನಿಮಿತ್ತಾಯ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ, ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಞ್ಚ ಅಮನಸಿಕಾರೋ, ಅನಿಮಿತ್ತಾಯ ಚ ಧಾತುಯಾ ಮನಸಿಕಾರೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೫೮)।

    ‘‘Dve kho, āvuso, paccayā animittāya cetovimuttiyā samāpattiyā, sabbanimittānañca amanasikāro, animittāya ca dhātuyā manasikāro’’ti (ma. ni. 1.458).

    ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಮಾಪಜ್ಜನಕ್ಕಮೋ – ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತ್ಥಿಕೇನ ಅರಿಯಸಾವಕೇನ ರಹೋಗತೇನ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನೇನ ಉದಯಬ್ಬಯಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರಾ ವಿಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ। ತಸ್ಸೇವಂ ಪವತ್ತಾನುಪುಬ್ಬವಿಪಸ್ಸನಸ್ಸೇವ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಗೋತ್ರಭುಞಾಣಾನನ್ತರಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ನಿರೋಧೇ ಚಿತ್ತಮಪ್ಪೇತಿ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿನಿನ್ನಭಾವೇನ ಚ ಸೇಕ್ಖಸ್ಸಾಪಿ ಫಲಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಮಗ್ಗೋ। ಯೇ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅತ್ತನೋ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸಕದಾಗಾಮೀ ಹೋತಿ, ಸಕದಾಗಾಮೀ ಚ ಅನಾಗಾಮೀ’’ತಿ। ತೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ – ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಅನಾಗಾಮೀ ಅರಹಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅರಹಾ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಚ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾಭಿನಿವೇಸಂ ಯಥಾಜ್ಝಾಸಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ಸೇಕ್ಖಸ್ಸಾಪಿ ಫಲಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಮಗ್ಗೋ। ಫಲಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ಸಚೇ ಅನೇನ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಅಧಿಗತೋ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸಚೇ ದುತಿಯಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಜ್ಝಾನಿಕೋ, ದುತಿಯಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಜ್ಝಾನಿಕಮೇವಾತಿ।

    Ayaṃ panettha samāpajjanakkamo – phalasamāpattitthikena ariyasāvakena rahogatena paṭisallīnena udayabbayādivasena saṅkhārā vipassitabbā. Tassevaṃ pavattānupubbavipassanasseva saṅkhārārammaṇagotrabhuñāṇānantaraṃ phalasamāpattivasena nirodhe cittamappeti, phalasamāpattininnabhāvena ca sekkhassāpi phalameva uppajjati, na maggo. Ye pana vadanti ‘‘sotāpanno attano phalasamāpattiṃ samāpajjissāmīti vipassanaṃ vaḍḍhetvā sakadāgāmī hoti, sakadāgāmī ca anāgāmī’’ti. Te vattabbā – evaṃ sante anāgāmī arahā bhavissati, arahā ca paccekabuddho, paccekabuddho ca sambuddhoti āpajjeyya, tasmā yathābhinivesaṃ yathājjhāsayaṃ vipassanā atthaṃ sādhetīti sekkhassāpi phalameva uppajjati, na maggo. Phalampi tassa sace anena paṭhamajjhāniko maggo adhigato, paṭhamajjhānikameva uppajjati. Sace dutiyādīsu aññatarajjhāniko, dutiyādīsu aññatarajjhānikamevāti.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಗೋತ್ರಭುಞಾಣಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಪುರೇಚಾರಿಕಂ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ನ ಹೋತೀತಿ? ಫಲಞಾಣಾನಂ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವತೋ। ಅರಿಯಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾಯೇವ ಹಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ? ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೨೯೫)। ತಸ್ಮಾ ಏಕನ್ತೇನೇವ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವಸ್ಸ ಉಭತೋ ವುಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭೂತೇನ ಞಾಣೇನ ನಿಮಿತ್ತತೋ ವುಟ್ಠಿತೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತಾ ಯುತ್ತಾ, ನ ಪನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಭಾವಿತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಭಾವೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕತ್ತಾ ಅವುಟ್ಠಾನಸಭಾವಾನಂ ಫಲಞಾಣಾನಂ ಪುರೇಚಾರಿಕಞಾಣಸ್ಸ ಕದಾಚಿಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತಾ ಉಭಯತ್ಥ ಅನುಲೋಮಞಾಣಾನಂ ಅತುಲ್ಯಾಕಾರತೋ। ಅರಿಯಮಗ್ಗವೀಥಿಯಞ್ಹಿ ಅನುಲೋಮಞಾಣಾನಿ ಅನಿಬ್ಬಿದ್ಧಪುಬ್ಬಾನಂ ಥೂಲಥೂಲಾನಂ ಲೋಭಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಸಾತಿಸಯಂ ಪದಾಲನೇನ ಲೋಕಿಯಞಾಣೇನ ಉಕ್ಕಂಸಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಾನಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನುಕೂಲಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವೀಥಿಯಂ ಪನ ತಾನಿ ತಾನಿ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ತತ್ಥ ನಿರುಸ್ಸುಕ್ಕಾನಿ ಕೇವಲಂ ಅರಿಯಾನಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಸಮಙ್ಗಿಭಾವಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಮತ್ತಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ನ ತೇಸಂ ಕುತೋಚಿ ವುಟ್ಠಾನಸಮ್ಭವೋ, ಯತೋ ತೇಸಂ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಞಾಣಂ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಂ ವುಟ್ಠಾನತೋ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಸಿಯಾ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಳಞ್ಜನತ್ಥಾಯ ಉದಯಬ್ಬಯಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸನ್ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾನುಪುಬ್ಬಾಯ ಫಲಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಮಗ್ಗೋತಿ ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಸಮತ್ಥಿತೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ತಾವ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Kasmā panettha gotrabhuñāṇaṃ maggañāṇapurecārikaṃ viya nibbānārammaṇaṃ na hotīti? Phalañāṇānaṃ aniyyānikabhāvato. Ariyamaggadhammāyeva hi niyyānikā. Vuttañhetaṃ ‘‘katame dhammā niyyānikā? Cattāro ariyamaggā apariyāpannā’’ti (dha. sa. 1295). Tasmā ekanteneva niyyānikabhāvassa ubhato vuṭṭhānabhāvena pavattamānassa anantarapaccayabhūtena ñāṇena nimittato vuṭṭhiteneva bhavitabbanti tassa nibbānārammaṇatā yuttā, na pana ariyamaggassa bhāvitattā tassa vipākabhāvena pavattamānānaṃ kilesānaṃ asamucchindanato aniyyānikattā avuṭṭhānasabhāvānaṃ phalañāṇānaṃ purecārikañāṇassa kadācipi nibbānārammaṇatā ubhayattha anulomañāṇānaṃ atulyākārato. Ariyamaggavīthiyañhi anulomañāṇāni anibbiddhapubbānaṃ thūlathūlānaṃ lobhakkhandhādīnaṃ sātisayaṃ padālanena lokiyañāṇena ukkaṃsapāramippattāni maggañāṇānukūlāni uppajjanti, phalasamāpattivīthiyaṃ pana tāni tāni tena tena maggena tesaṃ tesaṃ kilesānaṃ samucchinnattā tattha nirussukkāni kevalaṃ ariyānaṃ phalasamāpattisukhasamaṅgibhāvassa parikammamattāni hutvā uppajjantīti na tesaṃ kutoci vuṭṭhānasambhavo, yato tesaṃ pariyosāne ñāṇaṃ saṅkhāranimittaṃ vuṭṭhānato nibbānārammaṇaṃ siyā. Evañca katvā sekkhassa attano phalasamāpattivaḷañjanatthāya udayabbayādivasena saṅkhāre sammasantassa vipassanāñāṇānupubbāya phalameva uppajjati, na maggoti ayañca attho samatthito hoti. Evaṃ tāva phalasamāpattiyā samāpajjanaṃ veditabbaṃ.

    ‘‘ತಯೋ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಪಚ್ಚಯಾ ಅನಿಮಿತ್ತಾಯ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಠಿತಿಯಾ, ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಅಮನಸಿಕಾರೋ, ಅನಿಮಿತ್ತಾಯ ಚ ಧಾತುಯಾ ಮನಸಿಕಾರೋ, ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೫೮) –

    ‘‘Tayo kho, āvuso, paccayā animittāya cetovimuttiyā ṭhitiyā, sabbanimittānaṃ amanasikāro, animittāya ca dhātuyā manasikāro, pubbe ca abhisaṅkhāro’’ti (ma. ni. 1.458) –

    ವಚನತೋ ಪನಸ್ಸಾ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಠಾನಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ‘‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಕಾಲೇ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಹಿಸ್ಸಾ ಯಾವ ಸೋ ಕಾಲೋ ನಾಗಚ್ಛತಿ, ತಾವ ವುಟ್ಠಾನಂ ನ ಹೋತಿ।

    Vacanato panassā tīhākārehi ṭhānaṃ hoti. Tattha pubbe ca abhisaṅkhāroti samāpattito pubbe kālaparicchedo. ‘‘Asukasmiṃ nāma kāle vuṭṭhahissāmī’’ti paricchinnattā hissā yāva so kālo nāgacchati, tāva vuṭṭhānaṃ na hoti.

    ‘‘ದ್ವೇ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಪಚ್ಚಯಾ ಅನಿಮಿತ್ತಾಯ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವುಟ್ಠಾನಸ್ಸ, ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಞ್ಚ ಮನಸಿಕಾರೋ, ಅನಿಮಿತ್ತಾಯ ಚ ಧಾತುಯಾ ಅಮನಸಿಕಾರೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೫೮) –

    ‘‘Dve kho, āvuso, paccayā animittāya cetovimuttiyā vuṭṭhānassa, sabbanimittānañca manasikāro, animittāya ca dhātuyā amanasikāro’’ti (ma. ni. 1.458) –

    ವಚನತೋ ಪನಸ್ಸಾ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನನ್ತಿ ರೂಪನಿಮಿತ್ತವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣನಿಮಿತ್ತಾನಂ। ಕಾಮಞ್ಚ ನ ಸಬ್ಬಾನೇವೇತಾನಿ ಏಕತೋ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕವಸೇನ ಪನೇವಂ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ, ತಸ್ಸ ಮನಸಿಕರಣೇನ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಅಸ್ಸಾ ವುಟ್ಠಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಯಿದಂ ಏವಮಿಧ ಸಮಾಪಜ್ಜನವುಟ್ಠಾನಂ ಅರಹತ್ತಫಲಭೂತಂ –

    Vacanato panassā dvīhākārehi vuṭṭhānaṃ hoti. Tattha sabbanimittānanti rūpanimittavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇanimittānaṃ. Kāmañca na sabbānevetāni ekato manasi karoti, sabbasaṅgāhikavasena panevaṃ vuttaṃ. Tasmā yaṃ bhavaṅgassa ārammaṇaṃ, tassa manasikaraṇena phalasamāpattito vuṭṭhānaṃ hotīti evaṃ assā vuṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Tayidaṃ evamidha samāpajjanavuṭṭhānaṃ arahattaphalabhūtaṃ –

    ‘‘ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧದರಥಂ, ಅಮತಾರಮ್ಮಣಂ ಸುಭಂ।

    ‘‘Paṭippassaddhadarathaṃ, amatārammaṇaṃ subhaṃ;

    ವನ್ತಲೋಕಾಮಿಸಂ ಸನ್ತಂ, ಸಾಮಞ್ಞಫಲಮುತ್ತಮಂ’’॥

    Vantalokāmisaṃ santaṃ, sāmaññaphalamuttamaṃ’’.

    ಇತಿ ವುತ್ತಂ ಸಾತಾತಿಸಾತಂ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದಿಯಮಾನೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ।

    Iti vuttaṃ sātātisātaṃ vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedesi. Tena vuttaṃ – ‘‘vimuttisukhapaṭisaṃvedīti vimuttisukhaṃ phalasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvediyamāno nisinno hotīti attho’’ti.

    ಅಥಾತಿ ಅಧಿಕಾರತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಖೋತಿ ಪದಪೂರಣೇ। ತೇಸು ಅಧಿಕಾರತ್ಥೇನ ಅಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಪಟಿಸಂವೇದನತೋ ಅಞ್ಞಂ ಅಧಿಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕೋ ಪನೇಸೋತಿ? ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಮನಸಿಕಾರೋ। ಅಥಾತಿ ವಾ ಪಚ್ಛಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತೇನ ‘‘ತಸ್ಸ ಸತ್ತಾಹಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನಾ’’ತಿ ವಕ್ಖಮಾನಮೇವ ಅತ್ಥಂ ಜೋತೇತಿ। ತಸ್ಸ ಸತ್ತಾಹಸ್ಸಾತಿ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸತ್ತಾಹಸ್ಸ। ಅಚ್ಚಯೇನಾತಿ ಅಪಗಮೇನ। ತಮ್ಹಾ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಾತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿತೋ। ಇಧ ಪನ ಠತ್ವಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಸತ್ತಾಹಾನಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ಕೇಚಿ ತಾನಿ ವಿತ್ಥಾರಯಿಂಸು। ಮಯಂ ಪನ ತಾನಿ ಖನ್ಧಕಪಾಠೇನ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಉದಾನಪಾಳಿಯಾ ಅವಿರೋಧದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಪರತೋ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ। ರತ್ತಿಯಾತಿ ಅವಯವಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಪಠಮನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ಭಗವಾ ಹಿ ತಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಯಾ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಪಠಮಂ ಯಾಮಂ ತೇನೇವ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಯುತ್ತೋ ಅಹೋಸೀತಿ।

    Athāti adhikāratthe nipāto. Khoti padapūraṇe. Tesu adhikāratthena athāti iminā vimuttisukhapaṭisaṃvedanato aññaṃ adhikāraṃ dasseti. Ko panesoti? Paṭiccasamuppādamanasikāro. Athāti vā pacchāti etasmiṃ atthe nipāto, tena ‘‘tassa sattāhassa accayenā’’ti vakkhamānameva atthaṃ joteti. Tassa sattāhassāti pallaṅkasattāhassa. Accayenāti apagamena. Tamhā samādhimhāti arahattaphalasamādhito. Idha pana ṭhatvā paṭipāṭiyā satta sattāhāni dassetabbānīti keci tāni vitthārayiṃsu. Mayaṃ pana tāni khandhakapāṭhena imissā udānapāḷiyā avirodhadassanamukhena parato vaṇṇayissāma. Rattiyāti avayavasambandhe sāmivacanaṃ. Paṭhamanti accantasaṃyogatthe upayogavacanaṃ. Bhagavā hi tassā rattiyā sakalampi paṭhamaṃ yāmaṃ teneva manasikārena yutto ahosīti.

    ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಂ। ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಹಿ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ। ಕಥಮಿದಂ ಜಾನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ಭಗವತೋ ವಚನೇನ। ಭಗವತಾ ಹಿ ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹಾನನ್ದ, ಏಸೇವ ಹೇತು, ಏತಂ ನಿದಾನಂ, ಏಸ ಸಮುದಯೋ, ಏಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ, ಯದಿದಂ ಜಾತಿ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಖಾರಾನಂ, ಯದಿದಂ ಅವಿಜ್ಜಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೦೫ ಆದಯೋ) ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಹೇತೂತಿ ವುತ್ತಾ। ಯಥಾ ದ್ವಾದಸ ಪಚ್ಚಯಾ ದ್ವಾದಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾತಿ।

    Paṭiccasamuppādanti paccayadhammaṃ. Avijjādayo hi paccayadhammā paṭiccasamuppādo. Kathamidaṃ jānitabbanti ce? Bhagavato vacanena. Bhagavatā hi ‘‘tasmātihānanda, eseva hetu, etaṃ nidānaṃ, esa samudayo, esa paccayo jarāmaraṇassa, yadidaṃ jāti…pe… saṅkhārānaṃ, yadidaṃ avijjā’’ti (dī. ni. 2.105 ādayo) evaṃ avijjādayo hetūti vuttā. Yathā dvādasa paccayā dvādasa paṭiccasamuppādāti.

    ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪಟಿಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ಕಾರಣಸಮವಾಯಂ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಹಿತೇ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ। ಅಥ ವಾ ಪಟಿಚ್ಚ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಂ ಪಚ್ಚಯಾರಹತಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಪಟಿಗನ್ತ್ವಾ ನ ವಿನಾ ತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ । ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಸಮುಪ್ಪಾದಪದಟ್ಠಾನವಚನವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ ಫಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾಯುತ್ತೋ ಹೇತು, ನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಮತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ಪಚ್ಚೇತುಂ ಅರಹನ್ತಿ ನಂ ಪಣ್ಡಿತಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚೋ, ಸಮ್ಮಾ ಸಯಮೇವ ವಾ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಸಮುಪ್ಪಾದೋ, ಪಟಿಚ್ಚೋ ಚ ಸೋ ಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಚಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Tatrāyaṃ vacanattho – aññamaññaṃ paṭicca paṭimukhaṃ katvā kāraṇasamavāyaṃ appaṭikkhipitvā sahite uppādetīti paṭiccasamuppādo. Atha vā paṭicca paccetabbaṃ paccayārahataṃ paccayaṃ paṭigantvā na vinā tena sambandhassa uppādo paṭiccasamuppādo . Paṭiccasamuppādoti cettha samuppādapadaṭṭhānavacanaviññeyyo phalassa uppādanasamatthatāyutto hetu, na paṭiccasamuppattimattaṃ veditabbaṃ. Atha vā paccetuṃ arahanti naṃ paṇḍitāti paṭicco, sammā sayameva vā uppādetīti samuppādo, paṭicco ca so samuppādo cāti paṭiccasamuppādoti evamettha attho daṭṭhabbo.

    ಅನುಲೋಮನ್ತಿ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತೋ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕೋ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ ಅತ್ತನಾ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಕರಣತೋ ಅನುಲೋಮೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಥ ವಾ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನ್ತಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ವಾ ಅನುಲೋಮತೋ ಅನುಲೋಮೋ, ತಂ ಅನುಲೋಮಂ। ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಾಕಾಸೀತಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಮನಸಿ ಅಕಾಸಿ। ಯೋ ಯೋ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮೋ ಯಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಸ್ಸ ಯಥಾ ಯಥಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಿನಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅವಿಪರೀತಂ ಅಪರಿಹಾಪೇತ್ವಾ ಅನವಸೇಸತೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನ ಚಿತ್ತೇ ಅಕಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಪನ ಭಗವಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾನುಲೋಮಂ ಮನಸಾಕಾಸಿ, ತಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತಿ, ಇಮಸ್ಸುಪ್ಪಾದಾ ಇದಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Anulomanti ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādinā nayena vutto avijjādiko paccayākāro attanā kattabbakiccakaraṇato anulomoti vuccati. Atha vā ādito paṭṭhāya antaṃ pāpetvā vuttattā pavattiyā vā anulomato anulomo, taṃ anulomaṃ. Sādhukaṃ manasākāsīti sakkaccaṃ manasi akāsi. Yo yo paccayadhammo yassa yassa paccayuppannadhammassa yathā yathā hetupaccayādinā paccayabhāvena paccayo hoti, taṃ sabbaṃ aviparītaṃ aparihāpetvā anavasesato paccavekkhaṇavasena citte akāsīti attho. Yathā pana bhagavā paṭiccasamuppādānulomaṃ manasākāsi, taṃ saṅkhepena tāva dassetuṃ ‘‘iti imasmiṃ sati idaṃ hoti, imassuppādā idaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ.

    ತತ್ಥ ಇತೀತಿ ಏವಂ, ಅನೇನ ಪಕಾರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿ ಇದಂ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಕಂ ಫಲಂ ಹೋತಿ। ಇಮಸ್ಸುಪ್ಪಾದಾ ಇದಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾ ಇದಂ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಕಂ ಫಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಇದಂ ನ ಹೋತಿ, ಇಮಸ್ಸ ನಿರೋಧಾ ಇದಂ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಅಭಾವೇ ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಅಭಾವಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ನಿರೋಧೇ ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಚ ದುತಿಯತತಿಯಸುತ್ತವಚನೇನ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚಯಲಕ್ಖಣೇ ನಿಯಮೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ – ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಏವ, ನಾಸತಿ। ಇಮಸ್ಸುಪ್ಪಾದಾ ಏವ, ನಾನುಪ್ಪಾದಾ। ಅನಿರೋಧಾ ಏವ, ನ ನಿರೋಧಾತಿ। ತೇನೇತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಅನ್ತೋಗಧನಿಯಮಂ ಇಧ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನಿರೋಧೋತಿ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ವಿರಾಗಾಧಿಗಮೇನ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಯ ತ್ವೇವ ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧಾ ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋ’’ತಿಆದಿ। ನಿರೋಧನಿರೋಧೀ ಚ ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧೀಭಾವೇನ ವುತ್ತೋ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ನಿರೋಧಾ ಇದಂ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ।

    Tattha itīti evaṃ, anena pakārenāti attho. Imasmiṃ sati idaṃ hotīti imasmiṃ avijjādike paccaye sati idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ hoti. Imassuppādā idaṃ uppajjatīti imassa avijjādikassa paccayassa uppādā idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ uppajjatīti attho. Imasmiṃ asati idaṃ na hoti, imassa nirodhā idaṃ nirujjhatīti avijjādīnaṃ abhāve saṅkhārādīnaṃ abhāvassa avijjādīnaṃ nirodhe saṅkhārādīnaṃ nirodhassa ca dutiyatatiyasuttavacanena etasmiṃ paccayalakkhaṇe niyamo dassito hoti – imasmiṃ sati eva, nāsati. Imassuppādā eva, nānuppādā. Anirodhā eva, na nirodhāti. Tenetaṃ lakkhaṇaṃ antogadhaniyamaṃ idha paṭiccasamuppādassa vuttanti daṭṭhabbaṃ. Nirodhoti ca avijjādīnaṃ virāgādhigamena āyatiṃ anuppādo appavatti. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘avijjāya tveva asesavirāganirodhā saṅkhāranirodho’’tiādi. Nirodhanirodhī ca uppādanirodhībhāvena vutto ‘‘imassa nirodhā idaṃ nirujjhatī’’ti.

    ತೇನೇತಂ ದಸ್ಸೇತಿ – ಅನಿರೋಧೋ ಉಪ್ಪಾದೋ ನಾಮ, ಸೋ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ಥಿಭಾವೋತಿಪಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಮೇವ ಹಿ ಲಕ್ಖಣಂ ಪರಿಯಾಯನ್ತರೇನ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾ ಇದಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ಪರೇನ ಪುರಿಮಂ ವಿಸೇಸಿತಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ನ ಧರಮಾನತಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಮಗ್ಗೇನ ಅನಿರುದ್ಧಭಾವಞ್ಚಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಇದಂ ನ ಹೋತಿ, ಇಮಸ್ಸ ನಿರೋಧಾ ಇದಂ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ದ್ವಿಧಾಪಿ ಉದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸಂ ವದನ್ತೇನ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಯ ತ್ವೇವ ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧಾ ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿರೋಧೋ ಏವ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿಭಾವೋಪಿ ನಿರೋಧೋ ಏವಾತಿ ನತ್ಥಿಭಾವವಿರುದ್ಧೋ ಅತ್ಥಿಭಾವೋ ಅನಿರೋಧೋತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ। ತೇನ ಅನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತೇನ ಅತ್ಥಿಭಾವೇನ ಉಪ್ಪಾದಂ ವಿಸೇಸೇತಿ। ತತೋ ನ ಇಧ ಅತ್ಥಿಭಾವಮತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೋತಿ ಅತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಅಥ ಖೋ ಅನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥಿಭಾವೋ ಚಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಭಾವಿತೋತಿ। ಏವಮೇತಂ ಲಕ್ಖಣದ್ವಯವಚನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಸೇಸನವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಸಾತ್ಥಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Tenetaṃ dasseti – anirodho uppādo nāma, so cettha atthibhāvotipi vuccatīti. ‘‘Imasmiṃ sati idaṃ hotī’’ti idameva hi lakkhaṇaṃ pariyāyantarena ‘‘imassa uppādā idaṃ uppajjatī’’ti vadantena parena purimaṃ visesitaṃ hoti. Tasmā na dharamānataṃyeva sandhāya ‘‘imasmiṃ satī’’ti vuttaṃ, atha kho maggena aniruddhabhāvañcāti viññāyati. Yasmā ca ‘‘imasmiṃ asati idaṃ na hoti, imassa nirodhā idaṃ nirujjhatī’’ti dvidhāpi uddiṭṭhassa lakkhaṇassa niddesaṃ vadantena ‘‘avijjāya tveva asesavirāganirodhā saṅkhāranirodho’’tiādinā nirodho eva vutto, tasmā natthibhāvopi nirodho evāti natthibhāvaviruddho atthibhāvo anirodhoti dassitaṃ hoti. Tena anirodhasaṅkhātena atthibhāvena uppādaṃ viseseti. Tato na idha atthibhāvamattaṃ uppādoti attho adhippeto, atha kho anirodhasaṅkhāto atthibhāvo cāti ayamattho vibhāvitoti. Evametaṃ lakkhaṇadvayavacanaṃ aññamaññavisesanavisesitabbabhāvena sātthakanti veditabbaṃ.

    ಕೋ ಪನಾಯಂ ಅನಿರೋಧೋ ನಾಮ, ಯೋ ‘‘ಅತ್ಥಿಭಾವೋ, ಉಪ್ಪಾದೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತೀತಿ? ಅಪ್ಪಹೀನಭಾವೋ ಚ, ಅನಿಬ್ಬತ್ತಿತಫಲಾರಹತಾಪಹಾನೇಹಿ ಫಲಾನುಪ್ಪಾದನಾರಹತಾ ಚ। ಯೇ ಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ತೇಸಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಅಸಮುಗ್ಘಾಟಿತಭಾವೋ ಚ। ಯೇ ಪನ ನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾ ಧಮ್ಮಾ, ಯಾನಿ ತೇಸು ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಅಖೀಣಾಸವಾನಂ ತೇಸಂ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣತಾ ಚ। ಅಸಮುಗ್ಘಾಟಿತಾನುಸಯತಾಯ ಹಿ ಸಸಂಯೋಜನಾ ಖನ್ಧಪ್ಪವತ್ತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ। ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ –

    Ko panāyaṃ anirodho nāma, yo ‘‘atthibhāvo, uppādo’’ti ca vuccatīti? Appahīnabhāvo ca, anibbattitaphalārahatāpahānehi phalānuppādanārahatā ca. Ye hi pahātabbā akusalā dhammā, tesaṃ ariyamaggena asamugghāṭitabhāvo ca. Ye pana na pahātabbā kusalābyākatā dhammā, yāni tesu saṃyojanāni akhīṇāsavānaṃ tesaṃ aparikkhīṇatā ca. Asamugghāṭitānusayatāya hi sasaṃyojanā khandhappavatti paṭiccasamuppādo. Tathā ca vuttaṃ –

    ‘‘ಯಾಯ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅವಿಜ್ಜಾಯ ನಿವುತಸ್ಸ ಬಾಲಸ್ಸ ಯಾಯ ಚ ತಣ್ಹಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಸಮುದಾಗತೋ, ಸಾ ಚೇವ ಅವಿಜ್ಜಾ ಬಾಲಸ್ಸ ಅಪ್ಪಹೀನಾ, ಸಾ ಚ ತಣ್ಹಾ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣಾ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬಾಲೋ ಅಚರಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯ, ತಸ್ಮಾ ಬಾಲೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಕಾಯೂಪಗೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಕಾಯೂಪಗೋ ಸಮಾನೋ ನ ಪರಿಮುಚ್ಚತಿ ಜಾತಿಯಾ ಜರಾಮರಣೇನಾ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೯)।

    ‘‘Yāya ca, bhikkhave, avijjāya nivutassa bālassa yāya ca taṇhāya sampayuttassa ayaṃ kāyo samudāgato, sā ceva avijjā bālassa appahīnā, sā ca taṇhā aparikkhīṇā. Taṃ kissa hetu? Na, bhikkhave, bālo acari brahmacariyaṃ sammā dukkhakkhayāya, tasmā bālo kāyassa bhedā kāyūpago hoti, so kāyūpago samāno na parimuccati jātiyā jarāmaraṇenā’’tiādi (saṃ. ni. 2.19).

    ಖೀಣಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪನ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅಭಾವತೋ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ, ತಣ್ಹುಪಾದಾನಾನಂ ಅಭಾವತೋ ಉಪಾದಾನಭವಾನಂ ಅಸಮ್ಭವೋತಿ ವಟ್ಟಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದೋ ಪಞ್ಞಾಯಿಸ್ಸತೀತಿ। ತೇನೇವಾಹ –

    Khīṇasaṃyojanānaṃ pana avijjāya abhāvato saṅkhārānaṃ, taṇhupādānānaṃ abhāvato upādānabhavānaṃ asambhavoti vaṭṭassa upacchedo paññāyissatīti. Tenevāha –

    ‘‘ಛನ್ನಂ ತ್ವೇವ, ಫಗ್ಗುಣ, ಫಸ್ಸಾಯತನಾನಂ ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧಾ ಫಸ್ಸನಿರೋಧೋ, ಫಸ್ಸನಿರೋಧಾ ವೇದನಾನಿರೋಧೋ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨)।

    ‘‘Channaṃ tveva, phagguṇa, phassāyatanānaṃ asesavirāganirodhā phassanirodho, phassanirodhā vedanānirodho’’tiādi (saṃ. ni. 2.12).

    ನ ಹಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮತೋ ಉದ್ಧಂ ಯಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾ ಸಳಾಯತನಾದೀನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ। ಅಥ ಖೋ ನತ್ಥಿತಾ ನಿರೋಧಸದ್ದವಚನೀಯತಾ ಖೀಣಸಂಯೋಜನತಾತಿ ನಿರೋಧೋ ವುತ್ತೋ। ಅಪಿಚ ಚಿರಕತಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಿತಫಲತಾಯ ಅಪ್ಪಹೀನಾಹಾರತಾಯ ಚ ಫಲಾರಹಂ ಸನ್ತಂ ಏವ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಫಲಂ , ನಾಪಿ ಪಹೀನಾಹಾರನ್ತಿ। ಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಫಲಾರಹಭಾವೋ ಅನಿರೋಧೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏವಂ ಅನಿರುದ್ಧಭಾವೇನೇವ ಹಿ ಯೇನ ವಿನಾ ಫಲಂ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಂ ಕಾರಣಂ ಅತೀತನ್ತಿಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತೀತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ವುತ್ತಂ। ತತೋಯೇವ ಚ ಅವುಸಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಅನಾಪನ್ನೋ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪಾದೋ ಕಾಲಭೇದಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಅನಿವತ್ತನಾಯ ಏವ ಇಮಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾತಿ ವುತ್ತೋ। ಅಥ ವಾ ಅವಸೇಸಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸಪಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ವಿಯ ಪಗೇವ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಯಾ ಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಅಭಿಮುಖತಾ, ಸಾ ಇಮಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾತಿ ವುತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ತತೋ ಫಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ತದವತ್ಥಂ ಕಾರಣಂ ಫಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನಭಾವೇನ ಉಟ್ಠಿತಂ ಉಪ್ಪತಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ವಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಅತದವತ್ಥನ್ತಿ ತದವತ್ಥತಾ ಉಪ್ಪಾದೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Na hi aggamaggādhigamato uddhaṃ yāva parinibbānā saḷāyatanādīnaṃ appavatti. Atha kho natthitā nirodhasaddavacanīyatā khīṇasaṃyojanatāti nirodho vutto. Apica cirakatampi kammaṃ anibbattitaphalatāya appahīnāhāratāya ca phalārahaṃ santaṃ eva nāma hoti, na nibbattitaphalaṃ , nāpi pahīnāhāranti. Phaluppattipaccayānaṃ avijjāsaṅkhārādīnaṃ vuttanayeneva phalārahabhāvo anirodhoti veditabbo. Evaṃ aniruddhabhāveneva hi yena vinā phalaṃ na sambhavati, taṃ kāraṇaṃ atītantipi imasmiṃ satīti iminā vacanena vuttaṃ. Tatoyeva ca avusitabrahmacariyassa appavattidhammataṃ anāpanno paccayuppādo kālabhedaṃ anāmasitvā anivattanāya eva imassa uppādāti vutto. Atha vā avasesapaccayasamavāye avijjamānassapi vijjamānassa viya pageva vijjamānassa yā phaluppattiabhimukhatā, sā imassa uppādāti vuttā. Tathā hi tato phalaṃ uppajjatīti tadavatthaṃ kāraṇaṃ phalassa uppādanabhāvena uṭṭhitaṃ uppatitaṃ nāma hoti, na vijjamānampi atadavatthanti tadavatthatā uppādoti veditabbo.

    ತತ್ಥ ಸತೀತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾಮತ್ತೇನ ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ವದನ್ತೋ ಅಬ್ಯಾಪಾರತಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಿ। ಉಪ್ಪಾದಾತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಅಸಬ್ಬಕಾಲಭಾವಿತಂ ಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಅಭಿಮುಖತಞ್ಚ ದೀಪೇನ್ತೋ ಅನಿಚ್ಚತಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಸತಿ, ನಾಸತಿ, ಉಪ್ಪಾದಾ, ನ ನಿರೋಧಾ’’ತಿ ಪನ ಹೇತುಅತ್ಥೇಹಿ ಭುಮ್ಮನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನೇಹಿ ಸಮತ್ಥಿತಂ ನಿದಾನಸಮುದಯಜಾತಿಪಭವಭಾವಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಿ। ಹೇತುಅತ್ಥತಾ ಚೇತ್ಥ ಭುಮ್ಮವಚನೇ ಯಸ್ಸ ಭಾವೇ ತದವಿನಾಭಾವಿಫಲಸ್ಸ ಭಾವೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ತತ್ಥ ಪವತ್ತಿಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಯಥಾ ‘‘ಅಧನಾನಂ ಧನೇ ಅನನುಪ್ಪದೀಯಮಾನೇ ದಾಲಿದ್ದಿಯಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಅಗಮಾಸೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೯೧) ಚ ‘‘ನಿಪ್ಫನ್ನೇಸು ಸಸ್ಸೇಸು ಸುಭಿಕ್ಖಂ ಜಾಯತೀ’’ತಿ ಚ। ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಸ್ಸಾಪಿ ಹೇತುಅತ್ಥತಾ ಫಲಸ್ಸ ಪಭವೇ ಪಕತಿಯಞ್ಚ ಪವತ್ತಿತೋ ಯಥಾ ‘‘ಕಲಲಾ ಹೋತಿ ಅಬ್ಬುದಂ, ಅಬ್ಬುದಾ ಜಾಯತೀ ಪೇಸೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೫) ಚ ‘‘ಹಿಮವತಾ ಗಙ್ಗಾ ಪಭವನ್ತಿ, ಸಿಙ್ಗತೋ ಸರೋ ಜಾಯತೀ’’ತಿ ಚ। ಅವಿಜ್ಜಾದಿಭಾವೇ ಚ ತದವಿನಾಭಾವೇನ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಭಾವೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ಅವಿಜ್ಜಾದೀಹಿ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾದಯೋ ಪಭವನ್ತಿ ಪಕರಿಯನ್ತಿ ಚಾತಿ ತೇ ತೇಸಂ ಪಭವೋ ಪಕತಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥದೀಪನತ್ಥಂ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇಮಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾ’’ತಿ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮನಿಸ್ಸಕ್ಕನಿದ್ದೇಸಾ ಕತಾತಿ।

    Tattha satīti iminā vijjamānatāmattena paccayabhāvaṃ vadanto abyāpārataṃ paṭiccasamuppādassa dasseti. Uppādāti uppattidhammataṃ asabbakālabhāvitaṃ phaluppattiabhimukhatañca dīpento aniccataṃ paṭiccasamuppādassa dasseti. ‘‘Sati, nāsati, uppādā, na nirodhā’’ti pana hetuatthehi bhummanissakkavacanehi samatthitaṃ nidānasamudayajātipabhavabhāvaṃ paṭiccasamuppādassa dasseti. Hetuatthatā cettha bhummavacane yassa bhāve tadavinābhāviphalassa bhāvo lakkhīyati, tattha pavattiyā veditabbā yathā ‘‘adhanānaṃ dhane ananuppadīyamāne dāliddiyaṃ vepullaṃ agamāsī’’ti (dī. ni. 3.91) ca ‘‘nipphannesu sassesu subhikkhaṃ jāyatī’’ti ca. Nissakkavacanassāpi hetuatthatā phalassa pabhave pakatiyañca pavattito yathā ‘‘kalalā hoti abbudaṃ, abbudā jāyatī pesī’’ti (saṃ. ni. 1.235) ca ‘‘himavatā gaṅgā pabhavanti, siṅgato saro jāyatī’’ti ca. Avijjādibhāve ca tadavinābhāvena saṅkhārādibhāvo lakkhīyati, avijjādīhi ca saṅkhārādayo pabhavanti pakariyanti cāti te tesaṃ pabhavo pakati ca, tasmā tadatthadīpanatthaṃ ‘‘imasmiṃ sati imassa uppādā’’ti hetuatthe bhummanissakkaniddesā katāti.

    ಯಸ್ಮಾ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತಿ, ಇಮಸ್ಸುಪ್ಪಾದಾ ಇದಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಉದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದಿಕೋ ನಿದ್ದೇಸೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಅತ್ಥಿಭಾವೋ ಉಪ್ಪಾದೋ ಚ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ನ ಹಿ ಅನಿರುದ್ಧತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ಉಪ್ಪಾದಞ್ಚ ಅನಿವತ್ತಸಭಾವತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಉದಯಾವತ್ಥತಾಸಙ್ಖಾತಂ ವಾ ‘‘ಸತಿ ಏವ, ನಾಸತಿ, ಉಪ್ಪಾದಾ ಏವ, ನ ನಿರೋಧಾ’’ತಿ ಅನ್ತೋಗಧನಿಯಮೇಹಿ ವಚನೇಹಿ ಅಭಿಹಿತಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞೋ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಅತ್ಥಿಭಾವೋ ಉಪ್ಪಾದೋ ಚ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯೇಪಿ ಪಟ್ಠಾನೇ ಆಗತಾ ಹೇತುಆದಯೋ ಚತುವೀಸತಿ ಪಚ್ಚಯಾ, ತೇಪಿ ಏತಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚಯಭಾವಸ್ಸ ವಿಸೇಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇತಿ ಯಥಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅನುಲೋಮಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಮನಸಿ ಅಕಾಸಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ಯದಿದಂ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Yasmā cettha ‘‘imasmiṃ sati idaṃ hoti, imassuppādā idaṃ uppajjatī’’ti saṅkhepena uddiṭṭhassa paṭiccasamuppādassa ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādiko niddeso, tasmā yathāvutto atthibhāvo uppādo ca tesaṃ tesaṃ paccayuppannadhammānaṃ paccayabhāvoti viññāyati. Na hi aniruddhatāsaṅkhātaṃ atthibhāvaṃ uppādañca anivattasabhāvatāsaṅkhātaṃ udayāvatthatāsaṅkhātaṃ vā ‘‘sati eva, nāsati, uppādā eva, na nirodhā’’ti antogadhaniyamehi vacanehi abhihitaṃ muñcitvā añño paccayabhāvo nāma atthi, tasmā yathāvutto atthibhāvo uppādo ca paccayabhāvoti veditabbaṃ. Yepi paṭṭhāne āgatā hetuādayo catuvīsati paccayā, tepi etasseva paccayabhāvassa visesāti veditabbā. Iti yathā vitthārena anulomaṃ paṭiccasamuppādaṃ manasi akāsi, taṃ dassetuṃ, ‘‘yadidaṃ avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādi vuttaṃ.

    ತತ್ಥ ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಸ ಯೋ ಅಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾತಿಆದೀಸು ಅವಿನ್ದಿಯಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿಂ ವಿನ್ದತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ, ವಿನ್ದಿಯಂ ಕಾಯಸುಚರಿತಾದಿಂ ನ ವಿನ್ದತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವಂ ಅವಿದಿತಂ ಕರೋತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಅನ್ತವಿರಹಿತೇ ಸಂಸಾರೇ ಭವಾದೀಸು ಸತ್ತೇ ಜವಾಪೇತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಜವತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ನ ಜವತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ, ವಿಜ್ಜಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಸಾ ‘‘ದುಕ್ಖೇ ಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪಟಿಚ್ಚ ನ ವಿನಾ ಫಲಂ ಏತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇವ ಪವತ್ತತಿ ಚಾತಿ ಪಚ್ಚಯೋ, ಉಪಕಾರಕತ್ಥೋ ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ। ಅವಿಜ್ಜಾ ಚ ಸಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಚಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ। ಸಙ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಲೋಕಿಯಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾ, ಸಾ ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞಾನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ತಿವಿಧಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವಿಜಾನಾತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಂ ಲೋಕಿಯವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ ದ್ವತ್ತಿಂಸವಿಧಂ। ನಮತೀತಿ ನಾಮಂ, ವೇದನಾದಿಕ್ಖನ್ಧತ್ತಯಂ। ರುಪ್ಪತೀತಿ ರೂಪಂ, ಭೂತರೂಪಂ ಚಕ್ಖಾದಿಉಪಾದಾರೂಪಞ್ಚ। ಆಯತತಿ ಆಯತಞ್ಚ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ನಯತೀತಿ ಆಯತನಂ । ಫುಸತೀತಿ ಫಸ್ಸೋ। ವೇದಯತೀತಿ ವೇದನಾ। ಇದಮ್ಪಿ ದ್ವಯಂ ದ್ವಾರವಸೇನ ಛಬ್ಬಿಧಂ, ವಿಪಾಕವಸೇನ ಗಹಣೇ ಛತ್ತಿಂಸವಿಧಂ। ಪರಿತಸ್ಸತೀತಿ ತಣ್ಹಾ, ಸಾ ಕಾಮತಣ್ಹಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತಿವಿಧಾ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಅಟ್ಠುತ್ತರಸತವಿಧಾ ಚ। ಉಪಾದೀಯತೀತಿ ಉಪಾದಾನಂ, ತಂ ಕಾಮುಪಾದಾನಾದಿವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ। ಭವತಿ ಭಾವಯತಿ ಚಾತಿ ಭವೋ, ಸೋ ಕಮ್ಮೂಪಪತ್ತಿಭೇದತೋ ದುವಿಧೋ। ಜನನಂ ಜಾತಿ। ಜೀರಣಂ ಜರಾ। ಮರನ್ತಿ ತೇನಾತಿ ಮರಣಂ। ಸೋಚನಂ ಸೋಕೋ। ಪರಿದೇವನಂ ಪರಿದೇವೋ। ದುಕ್ಖಯತೀತಿ ದುಕ್ಖಂ, ಉಪ್ಪಾದಟ್ಠಿತಿವಸೇನ ದ್ವೇಧಾ ಖಣತೀತಿ ದುಕ್ಖಂ। ದುಮನಸ್ಸ ಭಾವೋ ದೋಮನಸ್ಸಂ। ಭುಸೋ ಆಯಾಸೋ ಉಪಾಯಾಸೋ । ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಸೋಕಾದೀಹಿಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬಪದೇಹಿ ‘‘ಸಮ್ಭವನ್ತೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಸಮ್ಭವನ್ತೀ’’ತಿ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನವವತ್ಥಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ।

    Tattha yadidanti nipāto, tassa yo ayanti attho. Avijjāpaccayātiādīsu avindiyaṃ kāyaduccaritādiṃ vindatīti avijjā, vindiyaṃ kāyasucaritādiṃ na vindatīti avijjā, dhammānaṃ aviparītasabhāvaṃ aviditaṃ karotīti avijjā, antavirahite saṃsāre bhavādīsu satte javāpetīti avijjā, avijjamānesu javati vijjamānesu na javatīti avijjā, vijjāya paṭipakkhāti avijjā, sā ‘‘dukkhe aññāṇa’’ntiādinā catubbidhā veditabbā. Paṭicca na vinā phalaṃ eti uppajjati ceva pavattati cāti paccayo, upakārakattho vā paccayo. Avijjā ca sā paccayo cāti avijjāpaccayo, tasmā avijjāpaccayā. Saṅkharontīti saṅkhārā, lokiyakusalākusalacetanā, sā puññāpuññāneñjābhisaṅkhāravasena tividhā veditabbā. Vijānātīti viññāṇaṃ, taṃ lokiyavipākaviññāṇavasena dvattiṃsavidhaṃ. Namatīti nāmaṃ, vedanādikkhandhattayaṃ. Ruppatīti rūpaṃ, bhūtarūpaṃ cakkhādiupādārūpañca. Āyatati āyatañca saṃsāradukkhaṃ nayatīti āyatanaṃ. Phusatīti phasso. Vedayatīti vedanā. Idampi dvayaṃ dvāravasena chabbidhaṃ, vipākavasena gahaṇe chattiṃsavidhaṃ. Paritassatīti taṇhā, sā kāmataṇhādivasena saṅkhepato tividhā, vitthārato aṭṭhuttarasatavidhā ca. Upādīyatīti upādānaṃ, taṃ kāmupādānādivasena catubbidhaṃ. Bhavati bhāvayati cāti bhavo, so kammūpapattibhedato duvidho. Jananaṃ jāti. Jīraṇaṃ jarā. Maranti tenāti maraṇaṃ. Socanaṃ soko. Paridevanaṃ paridevo. Dukkhayatīti dukkhaṃ, uppādaṭṭhitivasena dvedhā khaṇatīti dukkhaṃ. Dumanassa bhāvo domanassaṃ. Bhuso āyāso upāyāso. Sambhavantīti nibbattanti. Na kevalañca sokādīhiyeva, atha kho sabbapadehi ‘‘sambhavantī’’ti padassa yojanā kātabbā. Evañhi ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā sambhavantī’’ti paccayapaccayuppannavavatthānaṃ dassitaṃ hoti. Esa nayo sabbattha.

    ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಾಣಲಕ್ಖಣಾ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಸಮ್ಮೋಹನರಸಾ, ಛಾದನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಆಸವಪದಟ್ಠಾನಾ। ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣಾ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಆಯೂಹನರಸಾ, ಸಂವಿದಹನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಅವಿಜ್ಜಾಪದಟ್ಠಾನಾ। ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮರಸಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಸಙ್ಖಾರಪದಟ್ಠಾನಂ, ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಪದಟ್ಠಾನಂ ವಾ। ನಮನಲಕ್ಖಣಂ ನಾಮಂ, ಸಮ್ಪಯೋಗರಸಂ, ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಂ। ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಂ ರೂಪಂ, ವಿಕಿರಣರಸಂ, ಅಪ್ಪಹೇಯ್ಯಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಂ। ಆಯತನಲಕ್ಖಣಂ ಸಳಾಯತನಂ, ದಸ್ಸನಾದಿರಸಂ, ವತ್ಥುದ್ವಾರಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ನಾಮರೂಪಪದಟ್ಠಾನಂ। ಫುಸನಲಕ್ಖಣೋ ಫಸ್ಸೋ, ಸಙ್ಘಟ್ಟನರಸೋ, ಸಙ್ಗತಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ, ಸಳಾಯತನಪದಟ್ಠಾನೋ। ಅನುಭವನಲಕ್ಖಣಾ ವೇದನಾ, ವಿಸಯರಸಸಮ್ಭೋಗರಸಾ, ಸುಖದುಕ್ಖಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಫಸ್ಸಪದಟ್ಠಾನಾ। ಹೇತುಭಾವಲಕ್ಖಣಾ ತಣ್ಹಾ, ಅಭಿನನ್ದನರಸಾ, ಅತಿತ್ತಿಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ವೇದನಾಪದಟ್ಠಾನಾ। ಗಹಣಲಕ್ಖಣಂ ಉಪಾದಾನಂ, ಅಮುಞ್ಚನರಸಂ, ತಣ್ಹಾದಳ್ಹತ್ತದಿಟ್ಠಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ತಣ್ಹಾಪದಟ್ಠಾನಂ। ಕಮ್ಮಕಮ್ಮಫಲಲಕ್ಖಣೋ ಭವೋ, ಭವನಭಾವನರಸೋ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ, ಉಪಾದಾನಪದಟ್ಠಾನೋ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣಾ ಜಾತಿ, ನಿಯ್ಯಾತನರಸಾ, ಅತೀತಭವತೋ ಇಧುಪ್ಪನ್ನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ದುಕ್ಖವಿಚಿತ್ತತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ವಾ। ಖನ್ಧಪರಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಾ ಜರಾ, ಮರಣೂಪನಯನರಸಾ, ಯೋಬ್ಬನವಿನಾಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ। ಚುತಿಲಕ್ಖಣಂ ಮರಣಂ , ವಿಸಂಯೋಗರಸಂ, ಗತಿವಿಪ್ಪವಾಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ। ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣೋ ಸೋಕೋ, ಚೇತಸೋ ನಿಜ್ಝಾನರಸೋ, ಅನುಸೋಚನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ। ಲಾಲಪ್ಪನಲಕ್ಖಣೋ ಪರಿದೇವೋ, ಗುಣದೋಸಪರಿಕಿತ್ತನರಸೋ, ಸಮ್ಭಮಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ। ಕಾಯಪೀಳನಲಕ್ಖಣಂ ದುಕ್ಖಂ, ದುಪ್ಪಞ್ಞಾನಂ ದೋಮನಸ್ಸಕರಣರಸಂ, ಕಾಯಿಕಾಬಾಧಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ। ಚಿತ್ತಪೀಳನಲಕ್ಖಣಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ, ಮನೋವಿಘಾತನರಸಂ, ಮಾನಸಬ್ಯಾಧಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ। ಚಿತ್ತಪರಿದಹನಲಕ್ಖಣೋ ಉಪಾಯಾಸೋ, ನಿತ್ಥುನನರಸೋ, ವಿಸಾದಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ। ಏವಮೇತೇ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಲಕ್ಖಣಾದಿತೋಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಸಬ್ಬಾಕಾರಸಮ್ಪನ್ನಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಇಚ್ಛನ್ತೇನ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಾ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೨೫) ವಿಭಙ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯ ಗಹೇತಬ್ಬೋ।

    Tattha aññāṇalakkhaṇā avijjā, sammohanarasā, chādanapaccupaṭṭhānā, āsavapadaṭṭhānā. Abhisaṅkharaṇalakkhaṇā saṅkhārā, āyūhanarasā, saṃvidahanapaccupaṭṭhānā, avijjāpadaṭṭhānā. Vijānanalakkhaṇaṃ viññāṇaṃ, pubbaṅgamarasaṃ, paṭisandhipaccupaṭṭhānaṃ, saṅkhārapadaṭṭhānaṃ, vatthārammaṇapadaṭṭhānaṃ vā. Namanalakkhaṇaṃ nāmaṃ, sampayogarasaṃ, avinibbhogapaccupaṭṭhānaṃ, viññāṇapadaṭṭhānaṃ. Ruppanalakkhaṇaṃ rūpaṃ, vikiraṇarasaṃ, appaheyyabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, viññāṇapadaṭṭhānaṃ. Āyatanalakkhaṇaṃ saḷāyatanaṃ, dassanādirasaṃ, vatthudvārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, nāmarūpapadaṭṭhānaṃ. Phusanalakkhaṇo phasso, saṅghaṭṭanaraso, saṅgatipaccupaṭṭhāno, saḷāyatanapadaṭṭhāno. Anubhavanalakkhaṇā vedanā, visayarasasambhogarasā, sukhadukkhapaccupaṭṭhānā, phassapadaṭṭhānā. Hetubhāvalakkhaṇā taṇhā, abhinandanarasā, atittibhāvapaccupaṭṭhānā, vedanāpadaṭṭhānā. Gahaṇalakkhaṇaṃ upādānaṃ, amuñcanarasaṃ, taṇhādaḷhattadiṭṭhipaccupaṭṭhānaṃ, taṇhāpadaṭṭhānaṃ. Kammakammaphalalakkhaṇo bhavo, bhavanabhāvanaraso, kusalākusalābyākatapaccupaṭṭhāno, upādānapadaṭṭhāno. Tattha tattha bhave paṭhamābhinibbattilakkhaṇā jāti, niyyātanarasā, atītabhavato idhuppannapaccupaṭṭhānā, dukkhavicittatāpaccupaṭṭhānā vā. Khandhaparipākalakkhaṇā jarā, maraṇūpanayanarasā, yobbanavināsapaccupaṭṭhānā. Cutilakkhaṇaṃ maraṇaṃ , visaṃyogarasaṃ, gativippavāsapaccupaṭṭhānaṃ. Antonijjhānalakkhaṇo soko, cetaso nijjhānaraso, anusocanapaccupaṭṭhāno. Lālappanalakkhaṇo paridevo, guṇadosaparikittanaraso, sambhamapaccupaṭṭhāno. Kāyapīḷanalakkhaṇaṃ dukkhaṃ, duppaññānaṃ domanassakaraṇarasaṃ, kāyikābādhapaccupaṭṭhānaṃ. Cittapīḷanalakkhaṇaṃ domanassaṃ, manovighātanarasaṃ, mānasabyādhipaccupaṭṭhānaṃ. Cittaparidahanalakkhaṇo upāyāso, nitthunanaraso, visādapaccupaṭṭhāno. Evamete avijjādayo lakkhaṇāditopi veditabbāti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana sabbākārasampannaṃ vinicchayaṃ icchantena sammohavinodaniyā (vibha. aṭṭha. 225) vibhaṅgaṭṭhakathāya gahetabbo.

    ಏವನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಂ, ತೇನ ಅವಿಜ್ಜಾದೀಹೇವ ಕಾರಣೇಹಿ, ನ ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನಾದೀಹೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏತಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ। ಕೇವಲಸ್ಸಾತಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಸ್ಸ ಸಕಲಸ್ಸ ವಾ। ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖಸಮೂಹಸ್ಸ, ನ ಸತ್ತಸ್ಸ, ನಾಪಿ ಜೀವಸ್ಸ, ನಾಪಿ ಸುಭಸುಖಾದೀನಂ। ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಸಮ್ಭವತಿ।

    Evanti niddiṭṭhassa nidassanaṃ, tena avijjādīheva kāraṇehi, na issaranimmānādīhīti dasseti. Etassāti yathāvuttassa. Kevalassāti asammissassa sakalassa vā. Dukkhakkhandhassāti dukkhasamūhassa, na sattassa, nāpi jīvassa, nāpi subhasukhādīnaṃ. Samudayo hotīti nibbatti sambhavati.

    ಏತಮತ್ಥಂ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಯ್ವಾಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಕಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತೋ, ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಏತಮತ್ಥಂ ವಿದಿತ್ವಾ। ತಾಯಂ ವೇಲಾಯನ್ತಿ ತಾಯಂ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿದಿತವೇಲಾಯಂ। ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ ಇಮಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ವಿದಿತೇ ಹೇತುನೋ ಚ ಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಪಜಾನನಾಯ ಆನುಭಾವದೀಪಕಂ ‘‘ಯದಾ ಹವೇ ಪಾತುಭವನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಕಂ ಸೋಮನಸ್ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಞಾಣಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ, ಅತ್ತಮನವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    Etamatthaṃviditvāti yvāyaṃ avijjādivasena saṅkhārādikassa dukkhakkhandhassa samudayo hotīti vutto, sabbākārena etamatthaṃ viditvā. Tāyaṃ velāyanti tāyaṃ tassa atthassa viditavelāyaṃ. Imaṃ udānaṃ udānesīti imaṃ tasmiṃ atthe vidite hetuno ca hetusamuppannadhammassa ca pajānanāya ānubhāvadīpakaṃ ‘‘yadā have pātubhavantī’’tiādikaṃ somanassasampayuttañāṇasamuṭṭhānaṃ udānaṃ udānesi, attamanavācaṃ nicchāresīti vuttaṃ hoti.

    ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯದಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ। ಹವೇತಿ ಬ್ಯತ್ತನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಹವೇತಿ ಆಹವೇ ಯುದ್ಧೇ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ, ‘‘ಯೋಧೇಥ ಮಾರಂ ಪಞ್ಞಾವುಧೇನಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೪೦) ವಚನತೋ ಕಿಲೇಸಮಾರೇನ ಯುಜ್ಝನಸಮಯೇತಿ ತೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪಾತುಭವನ್ತೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಧಮ್ಮಾತಿ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪಟಿವೇಧಸಾಧಕಾ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ। ಅಥ ವಾ ಪಾತುಭವನ್ತೀತಿ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ, ಅಭಿಸಮಯವಸೇನ ಬ್ಯತ್ತಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತಿ। ಧಮ್ಮಾತಿ ಚತುಅರಿಯಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾ, ಆತಾಪೋ ವುಚ್ಚತಿ ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾಪನಟ್ಠೇನ ವೀರಿಯಂ। ಆತಾಪಿನೋತಿ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನವೀರಿಯವತೋ। ಝಾಯತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಝಾಯನ್ತಸ್ಸ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸಾತಿ ಬಾಹಿತಪಾಪಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ। ಅಥಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ವಪಯನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾತಿ ಅಥಸ್ಸ ಏವಂ ಪಾತುಭೂತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಯಾ ಏತಾ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಫುಸತೀತಿ। ನೋ ಕಲ್ಲೋ ಪಞ್ಹೋತಿ ಭಗವಾ ಅವೋಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨) ನಯೇನ, ‘‘ಕತಮಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಜರಾಮರಣಂ, ಕಸ್ಸ ಚ ಪನಿದಂ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ। ನೋ ಕಲ್ಲೋ ಪಞ್ಹೋತಿ ಭಗವಾ ಅವೋಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೩೫) ನಯೇನ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೇ ಕಙ್ಖಾ ವುತ್ತಾ, ಯಾ ಚ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸ್ಸೇವ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಅತೀತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨೦) ಸೋಳಸ ಕಙ್ಖಾ ಆಗತಾ। ತಾ ಸಬ್ಬಾ ವಪಯನ್ತಿ ಅಪಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಯತೋ ಪಜಾನಾತಿ ಸಹೇತುಧಮ್ಮಂ, ಯಸ್ಮಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕೇನ ಹೇತುನಾ ಸಹೇತುಕಂ ಇಮಂ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಕಂ ಕೇವಲಂ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮಂ ಪಜಾನಾತಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀತಿ।

    Tassattho – yadāti yasmiṃ kāle. Haveti byattanti imasmiṃ atthe nipāto. Keci pana ‘‘haveti āhave yuddhe’’ti atthaṃ vadanti, ‘‘yodhetha māraṃ paññāvudhenā’’ti (dha. pa. 40) vacanato kilesamārena yujjhanasamayeti tesaṃ adhippāyo. Pātubhavantīti uppajjanti. Dhammāti anulomapaccayākārapaṭivedhasādhakā bodhipakkhiyadhammā. Atha vā pātubhavantīti pakāsenti, abhisamayavasena byattā pākaṭā honti. Dhammāti catuariyasaccadhammā, ātāpo vuccati kilesasantāpanaṭṭhena vīriyaṃ. Ātāpinoti sammappadhānavīriyavato. Jhāyatoti ārammaṇūpanijjhānena lakkhaṇūpanijjhānena jhāyantassa. Brāhmaṇassāti bāhitapāpassa khīṇāsavassa. Athassa kaṅkhā vapayanti sabbāti athassa evaṃ pātubhūtadhammassa yā etā ‘‘ko nu kho, bhante, phusatīti. No kallo pañhoti bhagavā avocā’’tiādinā (saṃ. ni. 2.12) nayena, ‘‘katamaṃ nu kho, bhante, jarāmaraṇaṃ, kassa ca panidaṃ jarāmaraṇanti. No kallo pañhoti bhagavā avocā’’tiādinā (saṃ. ni. 2.35) nayena paccayākāre kaṅkhā vuttā, yā ca paccayākārasseva appaṭividdhattā ‘‘ahosiṃ nu kho ahaṃ atītamaddhāna’’ntiādinā (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20) soḷasa kaṅkhā āgatā. Tā sabbā vapayanti apagacchanti nirujjhanti. Kasmā? Yato pajānāti sahetudhammaṃ, yasmā avijjādikena hetunā sahetukaṃ imaṃ saṅkhārādikaṃ kevalaṃ dukkhakkhandhadhammaṃ pajānāti aññāsi paṭivijjhīti.

    ಕದಾ ಪನಸ್ಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾ ವಾ ಪಾತುಭವನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ ವಾ? ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಞಾಣೇಸು । ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸತಿಆದಯೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಞ್ಚ ಯಥಾರಹಂ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇಸು ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಸುಭಸಞ್ಞಾದಿಕೇ ಪಜಹನ್ತಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ತೇ ನಿಬ್ಬಾನಮಾಲಮ್ಬಿತ್ವಾ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಪಜಹನ್ತಾ ಚತೂಸುಪಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು ಅಸಮ್ಮೋಹಪ್ಪಟಿವೇಧಸಾಧನವಸೇನ ಸಕಿದೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಏವಂ ತಾವೇತ್ಥ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಪಾತುಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Kadā panassa bodhipakkhiyadhammā catusaccadhammā vā pātubhavanti uppajjanti pakāsenti vā? Vipassanāmaggañāṇesu . Tattha vipassanāñāṇasampayuttā satiādayo vipassanāñāṇañca yathārahaṃ attano visayesu tadaṅgappahānavasena subhasaññādike pajahantā kāyānupassanādivasena visuṃ visuṃ uppajjanti, maggakkhaṇe pana te nibbānamālambitvā samucchedavasena paṭipakkhe pajahantā catūsupi ariyasaccesu asammohappaṭivedhasādhanavasena sakideva uppajjanti. Evaṃ tāvettha bodhipakkhiyadhammānaṃ uppajjanaṭṭhena pātubhāvo veditabbo.

    ಅರಿಯಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾನಂ ಪನ ಲೋಕಿಯಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ, ಲೋಕುತ್ತರಾನಂ ತದಧಿಮುತ್ತತಾವಸೇನ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಸಮಯವಸೇನ, ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಕಿಚ್ಚಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪಾಕಟಭಾವತೋ ಪಕಾಸನಟ್ಠೇನ ಪಾತುಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Ariyasaccadhammānaṃ pana lokiyānaṃ vipassanākkhaṇe vipassanāya ārammaṇakaraṇavasena, lokuttarānaṃ tadadhimuttatāvasena, maggakkhaṇe nirodhasaccassa ārammaṇābhisamayavasena, sabbesampi kiccābhisamayavasena pākaṭabhāvato pakāsanaṭṭhena pātubhāvo veditabbo.

    ಇತಿ ಭಗವಾ ಸತಿಪಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಪಾಕಟಭಾವೇ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ನಿಪುಣಗಮ್ಭೀರಸುದುದ್ದಸತಾಯ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸ್ಸ ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಬಲವಸೋಮನಸ್ಸೋ ಪಟಿಪಕ್ಖಸಮುಚ್ಛೇದವಿಭಾವನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ತನೋ ತದಭಿಸಮಯಾನುಭಾವದೀಪಕಮೇವೇತ್ಥ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ।

    Iti bhagavā satipi sabbākārena sabbadhammānaṃ attano ñāṇassa pākaṭabhāve paṭiccasamuppādamukhena vipassanābhinivesassa katattā nipuṇagambhīrasududdasatāya paccayākārassa taṃ paccavekkhitvā uppannabalavasomanasso paṭipakkhasamucchedavibhāvanena saddhiṃ attano tadabhisamayānubhāvadīpakamevettha udānaṃ udānesīti.

    ಅಯಮ್ಪಿ ಉದಾನೋ ವುತ್ತೋ ಭಗವತಾ ಇತಿ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಅಯಂ ಪಾಳಿ ಕೇಸುಚಿಯೇವ ಪೋತ್ಥಕೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತತ್ಥ ಅಯಮ್ಪೀತಿ ಪಿಸದ್ದೋ ‘‘ಇದಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧೇ ರತನಂ ಪಣೀತಂ, ಅಯಮ್ಪಿ ಪಾರಾಜಿಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ತೇನ ಉಪರಿಮಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ। ವುತ್ತೋತಿ ಅಯಂ ವುತ್ತಸದ್ದೋ ಕೇಸೋಹಾರಣವಪ್ಪನವಾಪಸಮೀಕರಣಜೀವಿತವುತ್ತಿಪಮುತ್ತಭಾವಪಾವಚನಭಾವೇನ ಪವತ್ತನ ಅಜ್ಝೇನಕಥನಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಕಾಪಟಿಕೋ ಮಾಣವೋ ದಹರೋ ವುತ್ತಸಿರೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೪೨೬) ಕೇಸೋಹಾರಣೇ ಆಗತೋ।

    Ayampiudāno vutto bhagavatā iti me sutanti ayaṃ pāḷi kesuciyeva potthakesu dissati. Tattha ayampīti pisaddo ‘‘idampi buddhe ratanaṃ paṇītaṃ, ayampi pārājiko hotī’’tiādīsu viya sampiṇḍanattho, tena uparimaṃ sampiṇḍeti. Vuttoti ayaṃ vuttasaddo kesohāraṇavappanavāpasamīkaraṇajīvitavuttipamuttabhāvapāvacanabhāvena pavattana ajjhenakathanādīsu dissati. Tathā hesa ‘‘kāpaṭiko māṇavo daharo vuttasiro’’tiādīsu (ma. ni. 2.426) kesohāraṇe āgato.

    ‘‘ಗಾವೋ ತಸ್ಸ ಪಜಾಯನ್ತಿ, ಖೇತ್ತೇ ವುತ್ತಂ ವಿರೂಹತಿ।

    ‘‘Gāvo tassa pajāyanti, khette vuttaṃ virūhati;

    ವುತ್ತಾನಂ ಫಲಮಸ್ನಾತಿ, ಯೋ ಮಿತ್ತಾನಂ ನ ದುಬ್ಭತೀ’’ತಿ॥ –

    Vuttānaṃ phalamasnāti, yo mittānaṃ na dubbhatī’’ti. –

    ಆದೀಸು (ಜಾ॰ ೨.೨೨.೧೯) ವಪ್ಪನೇ। ‘‘ನೋ ಚ ಖೋ ಪಟಿವುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೨೮೯) ಅಟ್ಠದಣ್ಡಕಾದೀಹಿ ವಾಪಸಮೀಕರಣೇ। ‘‘ಪನ್ನಲೋಮೋ ಪರದತ್ತವುತ್ತೋ ಮಿಗಭೂತೇನ ಚೇತಸಾ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ॰ ೩೩೨) ಜೀವಿತವುತ್ತಿಯಂ। ‘‘ಪಣ್ಡುಪಲಾಸೋ ಬನ್ಧನಾ ಪವುತ್ತೋ ಅಭಬ್ಬೋ ಹರಿತತ್ತಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೯೨) ಬನ್ಧನತೋ ಪಮುತ್ತಭಾವೇ। ‘‘ಗೀತಂ ವುತ್ತಂ ಸಮೀಹಿತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೫) ಪಾವಚನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿತೇ। ‘‘ವುತ್ತೋ ಪಾರಾಯಣೋ’’ತಿಆದೀಸು ಅಜ್ಝೇನೇ। ‘‘ವುತ್ತಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ಭಗವತಾ ‘ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭವಥ, ಮಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೦) ಕಥನೇ। ಇಧಾಪಿ ಕಥನೇ ಏವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ತೇನ ಅಯಮ್ಪಿ ಉದಾನೋ ಭಾಸಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತೀತಿ ಏವಂ। ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ನಿದಾನವಣ್ಣನಾಯಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ವುತ್ತೋಯೇವ। ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ನಿದಾನವಸೇನ ವುತ್ತೋಯೇವ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ಇಧ ನಿಗಮನವಸೇನ ‘‘ಇತಿ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಪುನ ವುತ್ತೋ। ವುತ್ತಸ್ಸೇವ ಹಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪುನ ವಚನಂ ನಿಗಮನನ್ತಿ। ಇತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥತಾಯ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ, ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ಚ ಇತಿವುತ್ತಕವಣ್ಣನಾಯ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಪಕಾಸಿತಾಯೇವಾತಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ।

    Ādīsu (jā. 2.22.19) vappane. ‘‘No ca kho paṭivutta’’ntiādīsu (pārā. 289) aṭṭhadaṇḍakādīhi vāpasamīkaraṇe. ‘‘Pannalomo paradattavutto migabhūtena cetasā viharāmī’’tiādīsu (cūḷava. 332) jīvitavuttiyaṃ. ‘‘Paṇḍupalāso bandhanā pavutto abhabbo haritattāyā’’tiādīsu (pārā. 92) bandhanato pamuttabhāve. ‘‘Gītaṃ vuttaṃ samīhita’’ntiādīsu (dī. ni. 1.285) pāvacanabhāvena pavattite. ‘‘Vutto pārāyaṇo’’tiādīsu ajjhene. ‘‘Vuttaṃ kho panetaṃ bhagavatā ‘dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavatha, mā āmisadāyādā’’’tiādīsu (ma. ni. 1.30) kathane. Idhāpi kathane eva daṭṭhabbo, tena ayampi udāno bhāsitoti attho. Itīti evaṃ. Me sutanti padadvayassa attho nidānavaṇṇanāyaṃ sabbākārato vuttoyeva. Pubbe ‘‘evaṃ me suta’’nti nidānavasena vuttoyeva hi attho idha nigamanavasena ‘‘iti me suta’’nti puna vutto. Vuttasseva hi atthassa puna vacanaṃ nigamananti. Itisaddassa atthuddhāro evaṃ-saddena samānatthatāya ‘‘evaṃ me suta’’nti ettha viya, atthayojanā ca itivuttakavaṇṇanāya amhehi pakāsitāyevāti tattha vuttanayeneva veditabboti.

    ಪರಮತ್ಥದೀಪನಿಯಾ ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

    Paramatthadīpaniyā khuddakanikāyaṭṭhakathāya

    ಉದಾನಸಂವಣ್ಣನಾಪಠಮಬೋಧಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Udānasaṃvaṇṇanāpaṭhamabodhisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ೨. ದುತಿಯಬೋಧಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 2. Dutiyabodhisuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಉದಾನಪಾಳಿ • Udānapāḷi / ೧. ಪಠಮಬೋಧಿಸುತ್ತಂ • 1. Paṭhamabodhisuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact