| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
(१४) ४. राजवग्गो
(14) 4. Rājavaggo
१. पठमचक्कानुवत्तनसुत्तवण्णना
1. Paṭhamacakkānuvattanasuttavaṇṇanā
१३१. चतुत्थस्स पठमे अत्थञ्ञूति हितञ्ञू। हितपरियायो हेत्थ अत्थ-सद्दो ‘‘अत्तत्थो परत्थो’’तिआदीसु (महानि॰ ६९; चूळनि॰ मोघराजमाणवपुच्छानिद्देसो ८५; पटि॰ म॰ ३.५) विय। यस्मा चेस परेसं हितं जानन्तो ते अत्तनि रञ्जेति, तस्मा वुत्तं ‘‘रञ्जितुं जानाती’’ति। दण्डेति अपराधानुरूपे दण्डने। बलम्हीति बलकाये। पञ्च अत्थेति अत्तत्थो, परत्थो, उभयत्थो, दिट्ठधम्मिको अत्थो, सम्परायिको अत्थोति एवं पञ्चप्पभेदे अत्थे। चत्तारो धम्मेति चतुसच्चधम्मे, कामरूपारूपलोकुत्तरभेदे वा चत्तारो धम्मे। पटिग्गहणपरिभोगमत्तञ्ञुताय एव परियेसनविस्सज्जनमत्तञ्ञुतापि बोधिता होन्तीति ‘‘पटिग्गहणपरिभोगमत्तं जानाति’’इच्चेव वुत्तं।
131. Catutthassa paṭhame atthaññūti hitaññū. Hitapariyāyo hettha attha-saddo ‘‘attattho parattho’’tiādīsu (mahāni. 69; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddeso 85; paṭi. ma. 3.5) viya. Yasmā cesa paresaṃ hitaṃ jānanto te attani rañjeti, tasmā vuttaṃ ‘‘rañjituṃ jānātī’’ti. Daṇḍeti aparādhānurūpe daṇḍane. Balamhīti balakāye. Pañca attheti attattho, parattho, ubhayattho, diṭṭhadhammiko attho, samparāyiko atthoti evaṃ pañcappabhede atthe. Cattāro dhammeti catusaccadhamme, kāmarūpārūpalokuttarabhede vā cattāro dhamme. Paṭiggahaṇaparibhogamattaññutāya eva pariyesanavissajjanamattaññutāpi bodhitā hontīti ‘‘paṭiggahaṇaparibhogamattaṃ jānāti’’icceva vuttaṃ.
उत्तरति अतिक्कमति, अभिभवतीति वा उत्तरं, नत्थि एत्थ उत्तरन्ति अनुत्तरं। अनतिसयं, अप्पटिभागं वा अनेकासु देवमनुस्सपरिसासु अनेकसतक्खत्तुं तेसं अरियसच्चप्पटिवेधसम्पादनवसेन पवत्ता भगवतो धम्मदेसना धम्मचक्कं। अपिच सब्बपठमं अञ्ञातकोण्डञ्ञप्पमुखाय अट्ठारसपरिसगणाय ब्रह्मकोटिया चतुसच्चस्स पटिवेधविधायिनी या धम्मदेसना, तस्सा सातिसया धम्मचक्कसमञ्ञा। तत्थ सतिपट्ठानातिधम्मो एव पवत्तनट्ठेन चक्कन्ति धम्मचक्कं। चक्कन्ति वा आणा धम्मतो अनपेतत्ता, धम्मञ्च तं चक्कञ्चाति धम्मचक्कं। धम्मेन ञायेन चक्कन्तिपि धम्मचक्कं। यथाह ‘‘धम्मञ्च पवत्तेति चक्कञ्चाति धम्मचक्कं, चक्कञ्च पवत्तेति धम्मञ्चाति धम्मचक्कं, धम्मेन पवत्तेतीति धम्मचक्क’’न्तिआदि (पटि॰ म॰ २.४०-४१)। अप्पटिवत्तियन्ति धम्मिस्सरस्स भगवतो सम्मासम्बुद्धस्स धम्मचक्कस्स अनुत्तरभावतो अप्पटिसेधनीयं। केहि पन अप्पटिवत्तियन्ति आह – ‘‘समणेन वा’’तिआदि। तत्थ समणेनाति पब्बज्जं उपगतेन। ब्राह्मणेनाति जातिब्राह्मणेन। सासनपरमत्थसमणब्राह्मणानञ्हि पटिलोमचित्तंयेव नत्थि। देवेनाति कामावचरदेवेन। केनचीति येन केनचि अवसिट्ठपारिसज्जेन। एत्तावता अट्ठन्नम्पि परिसानं अनवसेसपरियादानं दट्ठब्बं। लोकस्मिन्ति सत्तलोके।
Uttarati atikkamati, abhibhavatīti vā uttaraṃ, natthi ettha uttaranti anuttaraṃ. Anatisayaṃ, appaṭibhāgaṃ vā anekāsu devamanussaparisāsu anekasatakkhattuṃ tesaṃ ariyasaccappaṭivedhasampādanavasena pavattā bhagavato dhammadesanā dhammacakkaṃ. Apica sabbapaṭhamaṃ aññātakoṇḍaññappamukhāya aṭṭhārasaparisagaṇāya brahmakoṭiyā catusaccassa paṭivedhavidhāyinī yā dhammadesanā, tassā sātisayā dhammacakkasamaññā. Tattha satipaṭṭhānātidhammo eva pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ. Cakkanti vā āṇā dhammato anapetattā, dhammañca taṃ cakkañcāti dhammacakkaṃ. Dhammena ñāyena cakkantipi dhammacakkaṃ. Yathāha ‘‘dhammañca pavatteti cakkañcāti dhammacakkaṃ, cakkañca pavatteti dhammañcāti dhammacakkaṃ, dhammena pavattetīti dhammacakka’’ntiādi (paṭi. ma. 2.40-41). Appaṭivattiyanti dhammissarassa bhagavato sammāsambuddhassa dhammacakkassa anuttarabhāvato appaṭisedhanīyaṃ. Kehi pana appaṭivattiyanti āha – ‘‘samaṇena vā’’tiādi. Tattha samaṇenāti pabbajjaṃ upagatena. Brāhmaṇenāti jātibrāhmaṇena. Sāsanaparamatthasamaṇabrāhmaṇānañhi paṭilomacittaṃyeva natthi. Devenāti kāmāvacaradevena. Kenacīti yena kenaci avasiṭṭhapārisajjena. Ettāvatā aṭṭhannampi parisānaṃ anavasesapariyādānaṃ daṭṭhabbaṃ. Lokasminti sattaloke.
पठमचक्कानुवत्तनसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamacakkānuvattanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १. पठमचक्कानुवत्तनसुत्तं • 1. Paṭhamacakkānuvattanasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / १. पठमचक्कानुवत्तनसुत्तवण्णना • 1. Paṭhamacakkānuvattanasuttavaṇṇanā
