| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
पठमचतुक्ककथावण्णना
Paṭhamacatukkakathāvaṇṇanā
५७. आपत्ति पाराजिका अस्स होतीति एत्थ यस्मा सा अकुसला आपत्ति तस्स भिक्खुनो सीलसम्भवं अभिभवति, रागाभिभवे तस्मिं पाराजिकाति लद्धनामा पुब्बभागे आपन्ना दुक्कटथुल्लच्चयादयो आपत्तियो अभिभवित्वा विनासेत्वा सयमेवेका अस्स। वत्थुना सभागाहि वा असभागाहि वा अञ्ञाहि पाराजिकत्तेन समानजातिकाहि आपत्तीहि सयं नाभिभवीयतीति एके। तं तं पुब्बे विचारितमेव। यदा पन चतस्सोपि पाराजिकापत्तियो एकतो होन्ति, तदा ता तस्स भिक्खुनो भिक्खुभावं अभिभवन्ति, अभिक्खुं करोन्ति, अनुपसम्पन्नं करोन्ति, समञ्ञायपि भिक्खु न होति। ओमसवादपाचित्तियं न जनेतीति एके। दुतियेन अत्थविकप्पेन पाराजिकस्स धम्मस्स पत्ति सम्पत्ति आपत्तीति अत्थो सङ्गहितो होतीति कत्वा आपत्तिसम्पत्तिवादीनं सङ्गहितो होति, युज्जति चेसा परसापेक्खा। सापत्तिको नाम सो भिक्खु होति, अञ्ञथा तस्स खणभङ्गेन अनापत्तिको भवेय्य, न च होतीति। कदा पन होतीति? यदा कालं करोति, यदा च सिक्खं पच्चक्खाय सामणेरादिभूमियं तिट्ठति। यदि एवं सिक्खाय पच्चक्खाताय पाराजिकापत्ति पच्चक्खाता होति सिक्खा चाति उभयं तस्स एकतो अत्थि, सङ्घादिसेसादिआपत्ति सिक्खापच्चक्खानेन किं न पच्चक्खाता, पुन उपसम्पन्नेन देसापेतब्बा। सिक्खापच्चक्खानं आपत्तिवुट्ठानं जातं, अभिक्खु आपत्तितो वुट्ठाति, गहट्ठो वुट्ठाति, सामणेरो वुट्ठाति, ततो विनयविरोधा न वुट्ठाति। हञ्चि पन वुट्ठाति गहट्ठो, सामणेरो वा सीलसम्पन्नोव झानलाभी अस्स, सोतापत्तिफलस्स वा अरहत्तफलस्स वा लाभी अस्स, पाराजिकापत्तिया सापत्तिको अरहा अस्स। उक्खित्तको उप्पब्बजितो वा परिवासारहो मानत्तारहो उप्पब्बजितो वा सीलसम्पन्नो झानलाभी अस्स, सोतापत्तिफलस्स, अरहत्तफलस्स वा लाभी अस्स, सापत्तिको सन्तरायिको अरहा अस्स, सो पुन उपसम्पन्नो परिवासं, मानत्तं वा दत्वा अब्भेतब्बो उक्खित्तको ओसारेतब्बोति समानो अयं उपलब्भोति।
57.Āpatti pārājikā assa hotīti ettha yasmā sā akusalā āpatti tassa bhikkhuno sīlasambhavaṃ abhibhavati, rāgābhibhave tasmiṃ pārājikāti laddhanāmā pubbabhāge āpannā dukkaṭathullaccayādayo āpattiyo abhibhavitvā vināsetvā sayamevekā assa. Vatthunā sabhāgāhi vā asabhāgāhi vā aññāhi pārājikattena samānajātikāhi āpattīhi sayaṃ nābhibhavīyatīti eke. Taṃ taṃ pubbe vicāritameva. Yadā pana catassopi pārājikāpattiyo ekato honti, tadā tā tassa bhikkhuno bhikkhubhāvaṃ abhibhavanti, abhikkhuṃ karonti, anupasampannaṃ karonti, samaññāyapi bhikkhu na hoti. Omasavādapācittiyaṃ na janetīti eke. Dutiyena atthavikappena pārājikassa dhammassa patti sampatti āpattīti attho saṅgahito hotīti katvā āpattisampattivādīnaṃ saṅgahito hoti, yujjati cesā parasāpekkhā. Sāpattiko nāma so bhikkhu hoti, aññathā tassa khaṇabhaṅgena anāpattiko bhaveyya, na ca hotīti. Kadā pana hotīti? Yadā kālaṃ karoti, yadā ca sikkhaṃ paccakkhāya sāmaṇerādibhūmiyaṃ tiṭṭhati. Yadi evaṃ sikkhāya paccakkhātāya pārājikāpatti paccakkhātā hoti sikkhā cāti ubhayaṃ tassa ekato atthi, saṅghādisesādiāpatti sikkhāpaccakkhānena kiṃ na paccakkhātā, puna upasampannena desāpetabbā. Sikkhāpaccakkhānaṃ āpattivuṭṭhānaṃ jātaṃ, abhikkhu āpattito vuṭṭhāti, gahaṭṭho vuṭṭhāti, sāmaṇero vuṭṭhāti, tato vinayavirodhā na vuṭṭhāti. Hañci pana vuṭṭhāti gahaṭṭho, sāmaṇero vā sīlasampannova jhānalābhī assa, sotāpattiphalassa vā arahattaphalassa vā lābhī assa, pārājikāpattiyā sāpattiko arahā assa. Ukkhittako uppabbajito vā parivāsāraho mānattāraho uppabbajito vā sīlasampanno jhānalābhī assa, sotāpattiphalassa, arahattaphalassa vā lābhī assa, sāpattiko santarāyiko arahā assa, so puna upasampanno parivāsaṃ, mānattaṃ vā datvā abbhetabbo ukkhittako osāretabboti samāno ayaṃ upalabbhoti.
अयं पनेत्थ विनिच्छयो – पाराजिकं धम्मं आपन्नो याव भिक्खुभावं पटिजानाति सादियति संवासं, सन्तरायिकत्ता उपोसथदिवसादीसु गहट्ठस्स विय सयमेव सीलं समादियन्तस्सपि न सीलसमादानं रुहति, पगेव झानादीनि। सो चे भिक्खुभावं न सादियति न पटिजानाति संवासं न सादियति, केवलं भिक्खूनं आविकत्वा राजवेरिचोरादिभयेन कासावं न परिच्चजति, अनुपसम्पन्नोव होति सहसेय्यादिं जनेति, सीलस्स च झानादीनञ्च भागी होति। वुत्तञ्हेतं भगवता –
Ayaṃ panettha vinicchayo – pārājikaṃ dhammaṃ āpanno yāva bhikkhubhāvaṃ paṭijānāti sādiyati saṃvāsaṃ, santarāyikattā uposathadivasādīsu gahaṭṭhassa viya sayameva sīlaṃ samādiyantassapi na sīlasamādānaṃ ruhati, pageva jhānādīni. So ce bhikkhubhāvaṃ na sādiyati na paṭijānāti saṃvāsaṃ na sādiyati, kevalaṃ bhikkhūnaṃ āvikatvā rājavericorādibhayena kāsāvaṃ na pariccajati, anupasampannova hoti sahaseyyādiṃ janeti, sīlassa ca jhānādīnañca bhāgī hoti. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘आपन्नेन विसुद्धापेक्खेन सन्ती आपत्ति आविकातब्बा, आविकता हिस्स फासु होति, पठमस्स झानस्स अधिगमाया’’तिआदि (महाव॰ १३४-१३५)।
‘‘Āpannena visuddhāpekkhena santī āpatti āvikātabbā, āvikatā hissa phāsu hoti, paṭhamassa jhānassa adhigamāyā’’tiādi (mahāva. 134-135).
तत्थ सन्ती आपत्तीति सावसेसानवसेसप्पभेदा सब्बापि आपत्ति आपन्ना अधिप्पेता। एवं सन्तेपि पगेव गहट्ठादिभूमियं ठितो झानादीनं भागी अस्स सुद्धन्ते ठितत्ता, यो पन उक्खित्तको अनोसारितो, गरुधम्मं वा आपज्जित्वा अवुट्ठितो सिक्खं पच्चक्खाय गहट्ठादिभूमियं ठितो, न सो झानादीनं भागीयेव भवति न सुद्धन्ते ठितत्ता, सकरणीयत्ता च, तेनेव भगवता ‘‘सो पुन उपसम्पन्नो ओसारेतब्बो’’ति वुत्तं, तस्मा तस्स पुग्गलस्स ते भिक्खुकाले आपन्ना अन्तरायिका धम्मा विप्पटिसारं जनयित्वा अविप्पटिसारमूलकानं पामोज्जादीनं सम्भवं निवारेन्ति, नो सकासावेसुयेव। नो चे निवारेन्ति, सम्भवति। गरुकं आपज्जित्वा भिक्खूनं आविकत्वा चे उप्पब्बजितो, पकतत्तो हुत्वा उप्पब्बजितोति कत्वा झानादीनं भागी अस्स ‘‘आविकता हिस्स फासु होती’’ति वुत्तत्ता। पगेव भिक्खुकाले, न त्वेव उक्खित्तको सकरणीयत्ताति एके। तदनुवत्तनको पन तं लद्धिं पहाय भागी अस्स। न, भिक्खवे, सगहट्ठाय परिसाय (महाव॰ १५४) सिक्खापच्चक्खातकस्स अन्तिमवत्थुं अज्झापन्नकस्स निसिन्नपरिसायाति (महाव॰ १८३) एत्थ गहट्ठो नाम पकतिया गिहिलिङ्गे ठितो। सिक्खं पच्चक्खाय भिक्खुलिङ्गे ठितो सिक्खापच्चक्खातको। सो सकासावेसु सापेक्खत्ता सामणेरभावं पत्थयमानो तेनेव लिङ्गेन तीहि सरणगमनेहि सामणेरो होति। अन्तिमवत्थुं अज्झापन्नो संवासं सादियन्तोपि पच्छा पुब्बे वुत्तक्कमेन असादियित्वा सामणेरभावं पत्थयमानो सिक्खापच्चक्खातको विय तीहि सरणगमनेहि सामणेरो होति, न पुन कासावं पटिग्गाहापेतब्बो भिक्खूहि पठमं दिन्नलिङ्गेयेव ठितत्ता। यो पन पाराजिको चोदियमानो पराजित्वा ‘‘हन्द, भन्ते, सामणेरो भवामि, सरणानि देथा’’ति वदति, ‘‘साधु गण्हाही’’ति न वत्तब्बो, गिहिलिङ्गे ठपेत्वा पुन कासायानि पटिग्गाहापेत्वा पब्बाजेतब्बो। ‘‘इदं पन सब्बं अत्तनो मतिया वुत्तत्ता विचारेत्वा गहेतब्ब’’न्ति आचरियो वदति। पवेसनं नाम अङ्गजातं पवेसेन्तस्स अङ्गजातेन सम्फुसनं। पविट्ठं नाम याव मूला पवेसेन्तस्स विप्पकतकाले वायामकालो। सुक्कविस्सट्ठिसमये अङ्गजातं ठितं नाम। उद्धरणं नाम नीहरणकालो। गण्ठिपदे पन ‘‘वायामतो ओरमित्वा ठानं ठितं नामा’’ति वुत्तं, तं असङ्करतो दस्सनत्थं वुत्तं। पवेसनपविट्ठउद्धरणकालेसुपि सुक्कविस्सट्ठि होतियेव।
Tattha santī āpattīti sāvasesānavasesappabhedā sabbāpi āpatti āpannā adhippetā. Evaṃ santepi pageva gahaṭṭhādibhūmiyaṃ ṭhito jhānādīnaṃ bhāgī assa suddhante ṭhitattā, yo pana ukkhittako anosārito, garudhammaṃ vā āpajjitvā avuṭṭhito sikkhaṃ paccakkhāya gahaṭṭhādibhūmiyaṃ ṭhito, na so jhānādīnaṃ bhāgīyeva bhavati na suddhante ṭhitattā, sakaraṇīyattā ca, teneva bhagavatā ‘‘so puna upasampanno osāretabbo’’ti vuttaṃ, tasmā tassa puggalassa te bhikkhukāle āpannā antarāyikā dhammā vippaṭisāraṃ janayitvā avippaṭisāramūlakānaṃ pāmojjādīnaṃ sambhavaṃ nivārenti, no sakāsāvesuyeva. No ce nivārenti, sambhavati. Garukaṃ āpajjitvā bhikkhūnaṃ āvikatvā ce uppabbajito, pakatatto hutvā uppabbajitoti katvā jhānādīnaṃ bhāgī assa ‘‘āvikatā hissa phāsu hotī’’ti vuttattā. Pageva bhikkhukāle, na tveva ukkhittako sakaraṇīyattāti eke. Tadanuvattanako pana taṃ laddhiṃ pahāya bhāgī assa. Na, bhikkhave, sagahaṭṭhāya parisāya (mahāva. 154) sikkhāpaccakkhātakassa antimavatthuṃ ajjhāpannakassa nisinnaparisāyāti (mahāva. 183) ettha gahaṭṭho nāma pakatiyā gihiliṅge ṭhito. Sikkhaṃ paccakkhāya bhikkhuliṅge ṭhito sikkhāpaccakkhātako. So sakāsāvesu sāpekkhattā sāmaṇerabhāvaṃ patthayamāno teneva liṅgena tīhi saraṇagamanehi sāmaṇero hoti. Antimavatthuṃ ajjhāpanno saṃvāsaṃ sādiyantopi pacchā pubbe vuttakkamena asādiyitvā sāmaṇerabhāvaṃ patthayamāno sikkhāpaccakkhātako viya tīhi saraṇagamanehi sāmaṇero hoti, na puna kāsāvaṃ paṭiggāhāpetabbo bhikkhūhi paṭhamaṃ dinnaliṅgeyeva ṭhitattā. Yo pana pārājiko codiyamāno parājitvā ‘‘handa, bhante, sāmaṇero bhavāmi, saraṇāni dethā’’ti vadati, ‘‘sādhu gaṇhāhī’’ti na vattabbo, gihiliṅge ṭhapetvā puna kāsāyāni paṭiggāhāpetvā pabbājetabbo. ‘‘Idaṃ pana sabbaṃ attano matiyā vuttattā vicāretvā gahetabba’’nti ācariyo vadati. Pavesanaṃ nāma aṅgajātaṃ pavesentassa aṅgajātena samphusanaṃ. Paviṭṭhaṃ nāma yāva mūlā pavesentassa vippakatakāle vāyāmakālo. Sukkavissaṭṭhisamaye aṅgajātaṃ ṭhitaṃ nāma. Uddharaṇaṃ nāma nīharaṇakālo. Gaṇṭhipade pana ‘‘vāyāmato oramitvā ṭhānaṃ ṭhitaṃ nāmā’’ti vuttaṃ, taṃ asaṅkarato dassanatthaṃ vuttaṃ. Pavesanapaviṭṭhauddharaṇakālesupi sukkavissaṭṭhi hotiyeva.
पठमचतुक्ककथावण्णना निट्ठिता।
Paṭhamacatukkakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / पठमचतुक्ककथावण्णना • Paṭhamacatukkakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / पठमचतुक्कवण्णना • Paṭhamacatukkavaṇṇanā
