| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ปฐมจตุกฺกกถาวณฺณนา
Paṭhamacatukkakathāvaṇṇanā
๕๗. อสฺสาติ อาขฺยาติกปทนฺติ ตสฺส อตฺถํ ทเสฺสโนฺต ‘‘โหตี’’ติ อาหฯ คณฺฐิปเทสุ ปน ‘‘อสฺสาติ ปุคฺคลํ ปรามสิตฺวา โหตีติ วจนเสโส ทสฺสิโต’’ติปิ อตฺถวิกโปฺป ทสฺสิโต, น โส สุนฺทรตโรฯ ยทิ หิ วจนเสโส อธิเปฺปโต สิยา, ‘‘โหตี’’ติ วตฺตพฺพํ, เตเนว อญฺญสฺมิํ อตฺถวิกเปฺป โหตีติ วจนเสโส กโตฯ
57.Assāti ākhyātikapadanti tassa atthaṃ dassento ‘‘hotī’’ti āha. Gaṇṭhipadesu pana ‘‘assāti puggalaṃ parāmasitvā hotīti vacanaseso dassito’’tipi atthavikappo dassito, na so sundarataro. Yadi hi vacanaseso adhippeto siyā, ‘‘hotī’’ti vattabbaṃ, teneva aññasmiṃ atthavikappe hotīti vacanaseso kato.
๕๘. สาทิยนฺตเสฺสวาติ เอตฺถ สาทิยนํ นาม เสเวตุกามตาจิตฺตสฺส อุปฎฺฐาปนนฺติ อาห ‘‘ปฎิเสวนจิตฺตสมงฺคิสฺสา’’ติฯ ‘‘ปฎิปกฺขํ อตฺถยนฺตีติ สิกฺขากามานํ ภิกฺขูนํ ปฎิปกฺขํ ทุสฺสีลภาวํ อตฺถยนฺตี’’ติ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ อตฺตโน เวริปุคฺคลสฺส ปน ปฎิปกฺขภูตํ กญฺจิ อมิตฺตํ อตฺถยนฺติ คเวสนฺตีติ เอวเมตฺถ อโตฺถ ทฎฺฐโพฺพฯ ปจฺจตฺถิกา หิ อตฺตโน เวริํ นาเสตุกามา ตสฺส ปฎิปกฺขภูตํ กญฺจิ อมิตฺตํ อตฺตโน สหายภาวมุปคจฺฉนฺตํ อิจฺฉนฺติฯ ราชปจฺจตฺถิกาทีนํ อุปริ วกฺขมานตฺตา ตทนุรูปวเสน อตฺถํ ทเสฺสโนฺต ‘‘ภิกฺขู เอว ปจฺจตฺถิกา ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา’’ติ อาหฯ ‘‘ภิกฺขุสฺส ปจฺจตฺถิกา ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา’’ติ เอวํ ปน วุจฺจมาเน ภิกฺขุสฺส ปจฺจตฺถิกา ราชาทโยปิ เอเตฺถว สงฺคยฺหนฺตีติ ราชปจฺจตฺถิกาทโย วิสุํ น วตฺตพฺพา สิยุํ, อญฺญตฺถ ปน ภิกฺขุสฺส ปจฺจตฺถิกา ภิกฺขุปจฺจตฺถิกาติ อยมโตฺถ ลพฺภเตว ‘‘สาสนปจฺจตฺถิกา’’ติ ยถาฯ อิสฺสาปกตาติ ปเรสํ ลาภสกฺการาทิอสหนลกฺขณาย อิสฺสาย อภิภูตาฯ นิปฺปริปฺผนฺทนฺติ ปริปฺผนฺทวิรหิตํ, ยถา จลิตุํ ปริวตฺติตุํ น สโกฺกติ, ตถา คเหตฺวาติ อโตฺถฯ สมฺปโยเชนฺตีติ วจฺจมเคฺคน สทฺธิํ โยเชนฺติฯ
58.Sādiyantassevāti ettha sādiyanaṃ nāma sevetukāmatācittassa upaṭṭhāpananti āha ‘‘paṭisevanacittasamaṅgissā’’ti. ‘‘Paṭipakkhaṃ atthayantīti sikkhākāmānaṃ bhikkhūnaṃ paṭipakkhaṃ dussīlabhāvaṃ atthayantī’’ti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Attano veripuggalassa pana paṭipakkhabhūtaṃ kañci amittaṃ atthayanti gavesantīti evamettha attho daṭṭhabbo. Paccatthikā hi attano veriṃ nāsetukāmā tassa paṭipakkhabhūtaṃ kañci amittaṃ attano sahāyabhāvamupagacchantaṃ icchanti. Rājapaccatthikādīnaṃ upari vakkhamānattā tadanurūpavasena atthaṃ dassento ‘‘bhikkhū eva paccatthikā bhikkhupaccatthikā’’ti āha. ‘‘Bhikkhussa paccatthikā bhikkhupaccatthikā’’ti evaṃ pana vuccamāne bhikkhussa paccatthikā rājādayopi ettheva saṅgayhantīti rājapaccatthikādayo visuṃ na vattabbā siyuṃ, aññattha pana bhikkhussa paccatthikā bhikkhupaccatthikāti ayamattho labbhateva ‘‘sāsanapaccatthikā’’ti yathā. Issāpakatāti paresaṃ lābhasakkārādiasahanalakkhaṇāya issāya abhibhūtā. Nipparipphandanti paripphandavirahitaṃ, yathā calituṃ parivattituṃ na sakkoti, tathā gahetvāti attho. Sampayojentīti vaccamaggena saddhiṃ yojenti.
ตสฺมิํ ขเณติ ตสฺมิํ ปเวสนกฺขเณ, อคฺคโต ยาว มูลา ปเวสนกาโล ‘‘ปเวสนกฺขโณ’’ติ วุจฺจติฯ สาทิยนํ นาม เสวนจิตฺตสฺส อุปฺปาทนนฺติ อาห ‘‘เสวนจิตฺตํ อุปฎฺฐาเปตี’’ติฯ ปวิฎฺฐกาเลติ องฺคชาตสฺส ยตฺตกํ ฐานํ ปเวสนารหํ, ตตฺตกํ อนวเสสโต ปวิฎฺฐกาเลฯ เอวํ ปวิฎฺฐสฺส อุทฺธรณารมฺภโต อนฺตรา ฐิตกาโล ฐิตํ นามฯ อฎฺฐกถายํ ปน มาตุคามสฺส สุกฺกวิสฺสฎฺฐิํ ปตฺวา สพฺพถา วายมโต โอรมิตฺวา ฐิตกาลํ สนฺธาย ‘‘สุกฺกวิสฺสฎฺฐิสมเย’’ติ วุตฺตํฯ อุทฺธรณํ นาม ยาว อคฺคา นีหรณกาโลติ อาห – ‘‘นีหรณกาเล ปฎิเสวนจิตฺตํ อุปฎฺฐาเปตี’’ติฯ องฺคารกาสุนฺติ องฺคารราสิํฯ เอวรูเป กาเล อสาทิยนํ นาม น สเพฺพสํ วิสโยติ อาห ‘‘อิมญฺหิ เอวรูปํ อารทฺธวิปสฺสก’’นฺติอาทิ ฯ เอกาทสหิ อคฺคีหีติ ราคโทสโมหชาติชรามรณโสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสสงฺขาเตหิ เอกาทสหิ อคฺคีหิฯ ราคาทโย หิ อนุฑหนเฎฺฐน ‘‘อคฺคี’’ติ วุจฺจนฺติฯ เต หิ ยสฺส สนฺติ , ตํ นิฑหนฺติ, มหาปริฬาหา จ โหนฺติ ทุนฺนิพฺพาปยา จฯ ภควตา จ ทุมฺมงฺกูนํ ปุคฺคลานํ นิคฺคโห อิจฺฉิโตเยวาติ อาห – ‘‘ปจฺจตฺถิกานญฺจสฺส มโนรถวิฆาตํ กโรโนฺต’’ติฯ อสฺสาติ อสาทิยนฺตสฺส ยถาวุตฺตคุณสมงฺคิสฺสฯ
Tasmiṃ khaṇeti tasmiṃ pavesanakkhaṇe, aggato yāva mūlā pavesanakālo ‘‘pavesanakkhaṇo’’ti vuccati. Sādiyanaṃ nāma sevanacittassa uppādananti āha ‘‘sevanacittaṃ upaṭṭhāpetī’’ti. Paviṭṭhakāleti aṅgajātassa yattakaṃ ṭhānaṃ pavesanārahaṃ, tattakaṃ anavasesato paviṭṭhakāle. Evaṃ paviṭṭhassa uddharaṇārambhato antarā ṭhitakālo ṭhitaṃ nāma. Aṭṭhakathāyaṃ pana mātugāmassa sukkavissaṭṭhiṃ patvā sabbathā vāyamato oramitvā ṭhitakālaṃ sandhāya ‘‘sukkavissaṭṭhisamaye’’ti vuttaṃ. Uddharaṇaṃ nāma yāva aggā nīharaṇakāloti āha – ‘‘nīharaṇakāle paṭisevanacittaṃ upaṭṭhāpetī’’ti. Aṅgārakāsunti aṅgārarāsiṃ. Evarūpe kāle asādiyanaṃ nāma na sabbesaṃ visayoti āha ‘‘imañhi evarūpaṃ āraddhavipassaka’’ntiādi . Ekādasahi aggīhīti rāgadosamohajātijarāmaraṇasokaparidevadukkhadomanassupāyāsasaṅkhātehi ekādasahi aggīhi. Rāgādayo hi anuḍahanaṭṭhena ‘‘aggī’’ti vuccanti. Te hi yassa santi , taṃ niḍahanti, mahāpariḷāhā ca honti dunnibbāpayā ca. Bhagavatā ca dummaṅkūnaṃ puggalānaṃ niggaho icchitoyevāti āha – ‘‘paccatthikānañcassa manorathavighātaṃ karonto’’ti. Assāti asādiyantassa yathāvuttaguṇasamaṅgissa.
ปฐมจตุกฺกกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Paṭhamacatukkakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๑. ปฐมปาราชิกํ • 1. Paṭhamapārājikaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๑. ปฐมปาราชิกํ • 1. Paṭhamapārājikaṃ
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ปฐมจตุกฺกกถาวณฺณนา • Paṭhamacatukkakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ปฐมจตุกฺกวณฺณนา • Paṭhamacatukkavaṇṇanā
