| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
पठमचतुक्कवण्णना
Paṭhamacatukkavaṇṇanā
५७. अस्साति आख्यातपदन्ति तस्स अत्थं दस्सेन्तो ‘‘होती’’ति आह, भवेय्याति अत्थो, होतीति वुत्तं होति। दुतिये अत्थविकप्पे ‘‘होती’’ति इदं वचनसेसो।
57.Assāti ākhyātapadanti tassa atthaṃ dassento ‘‘hotī’’ti āha, bhaveyyāti attho, hotīti vuttaṃ hoti. Dutiye atthavikappe ‘‘hotī’’ti idaṃ vacanaseso.
५८. सादियन्तस्सेवाति एत्थ सादियनं नाम सेवेतुकामताचित्तस्स उप्पादनमेवाति आह ‘‘पटिसेवनचित्तसमङ्गिस्सा’’ति। पटिपक्खन्ति अनिट्ठं अहितं। ‘‘भिक्खूनं पच्चत्थिका भिक्खुपच्चत्थिका’’ति वुत्ते उपरि वुच्चमाना राजपच्चत्थिकादयोपि इधेव पविसन्तीति तं निवत्तनत्थं भिक्खू एव पच्चत्थिकाति राजपच्चत्थिकानुरूपेन अत्थो दस्सितो। तस्मिं खणेति पवेसनक्खणे। अग्गतो हि याव मूला पवेसनकिरियाय वत्तमानकालो पवेसनक्खणो नाम। पविट्ठकालेति अङ्गजातस्स यत्तकं ठानं पवेसनारहं, तत्तकं अनवसेसतो पविट्ठकाले, पवेसनकिरियाय निट्ठितक्खणेति अत्थो। एवं पविट्ठस्स उद्धरणारम्भतो अन्तरा ठितकाले ठितं अङ्गजातं, तस्स ठिति वा ठितं नाम, अट्ठकथायं पन मातुगामस्स सुक्कविस्सट्ठिं पत्वा सब्बथा वायामतो ओरमित्वा ठितकालं सन्धाय ‘‘सुक्कविस्सट्ठिसमये’’ति वुत्तं, तदुभयम्पि ठितमेवाति गहेतब्बं। उद्धरणं नाम याव अग्गा नीहरणकिरियाय वत्तमानकालोति आह ‘‘नीहरणकाले पटिसेवनचित्तं उपट्ठापेती’’ति।
58.Sādiyantassevāti ettha sādiyanaṃ nāma sevetukāmatācittassa uppādanamevāti āha ‘‘paṭisevanacittasamaṅgissā’’ti. Paṭipakkhanti aniṭṭhaṃ ahitaṃ. ‘‘Bhikkhūnaṃ paccatthikā bhikkhupaccatthikā’’ti vutte upari vuccamānā rājapaccatthikādayopi idheva pavisantīti taṃ nivattanatthaṃ bhikkhū eva paccatthikāti rājapaccatthikānurūpena attho dassito. Tasmiṃ khaṇeti pavesanakkhaṇe. Aggato hi yāva mūlā pavesanakiriyāya vattamānakālo pavesanakkhaṇo nāma. Paviṭṭhakāleti aṅgajātassa yattakaṃ ṭhānaṃ pavesanārahaṃ, tattakaṃ anavasesato paviṭṭhakāle, pavesanakiriyāya niṭṭhitakkhaṇeti attho. Evaṃ paviṭṭhassa uddharaṇārambhato antarā ṭhitakāle ṭhitaṃ aṅgajātaṃ, tassa ṭhiti vā ṭhitaṃ nāma, aṭṭhakathāyaṃ pana mātugāmassa sukkavissaṭṭhiṃ patvā sabbathā vāyāmato oramitvā ṭhitakālaṃ sandhāya ‘‘sukkavissaṭṭhisamaye’’ti vuttaṃ, tadubhayampi ṭhitamevāti gahetabbaṃ. Uddharaṇaṃ nāma yāva aggā nīharaṇakiriyāya vattamānakāloti āha ‘‘nīharaṇakāle paṭisevanacittaṃ upaṭṭhāpetī’’ti.
एत्थ च यस्मा परेहि उपक्कमियमानस्स अङ्गजातादिकायचलनस्स विज्जमानत्ता सेवनचित्ते उपट्ठितमत्ते तस्मिं खणे चित्तजरूपेन सञ्जायमानं अङ्गजातादिचलनं इमिना सेवनचित्तेन उप्पादितमेव होति। अपिच सेवनचित्ते उप्पन्ने परेहि अनुपक्कमियमानस्सापि अङ्गजाते चलनं होतेव, तञ्च तेन कतं नाम होति, तस्मा कायचित्ततो समुट्ठितं पाराजिकापत्तिं सो आपज्जतियेव उब्भजाणुमण्डलिका (पाचि॰ ६५७-६५८) विय। तत्थापि हि ‘‘अधक्खकं उब्भजाणुमण्डलं आमसनं वा…पे॰… पटिपीळनं वा सादियेय्या’’ति (पाचि॰ ६५७) सादियनमत्तेयेव आपत्ति वुत्ता, भिक्खुनो कायसंसग्गे पन ‘‘कायसंसग्गं समापज्जेय्या’’ति (पारा॰ २७०) अत्तनो उपक्कमस्स आपत्तिनिमित्तभावेन वुत्तत्ता इत्थिया फुसियमानस्स कायसंसग्गरागे च इत्थिया सञ्जनितकायचलने च विज्जमानेपि अत्तनो पयोगाभावेन अनापत्तियेव वुत्ताति गहेतब्बं। केचि पन ‘‘पठमसङ्घादिसेसविसयेपि परेहि बलक्कारेन हत्थादीहि उपक्कमियमानस्स मोचनस्सादो च उप्पज्जति, तेन च असुचिम्हि मुत्ते सङ्घादिसेसो, अमुत्ते थुल्लच्चयं एवा’’ति वदन्ति। अङ्गारकासुन्ति अङ्गाररासिं, अङ्गारपुण्णावाटं वा। इत्थिया उपक्कमियमाने असादियनं नाम न सब्बेसं विसयोति आह इमञ्हीतिआदि। एकादसहि अग्गीहीति रागदोसमोहजातिजरामरणसोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायाससङ्खातेहि एकादसग्गीहि। अस्साति असादियन्तस्स। चतुक्कं नीहरित्वा ठपेसीति एत्थ एकपुग्गलविसयताय एकोपि अनापत्तिवारो पवेसनपविट्ठठितउद्धरणसङ्खआतानं चतुन्नं पदानं वसेन ‘‘चतुक्क’’न्ति वुत्तो। पठमचतुक्ककथाति एत्थ पन अनापत्तिवारेन सद्धिं पञ्चन्नं वारानं वुत्तनयेन ‘‘पञ्च चतुक्का’’ति वत्तब्बेपि एकमग्गविसयताय तेसं एकत्तं आरोपेत्वा पठमचतुक्कता वुत्ता। तेनेव वक्खति तिण्णं मग्गानं वसेन तीणि सुद्धिकचतुक्कानीतिआदि।
Ettha ca yasmā parehi upakkamiyamānassa aṅgajātādikāyacalanassa vijjamānattā sevanacitte upaṭṭhitamatte tasmiṃ khaṇe cittajarūpena sañjāyamānaṃ aṅgajātādicalanaṃ iminā sevanacittena uppāditameva hoti. Apica sevanacitte uppanne parehi anupakkamiyamānassāpi aṅgajāte calanaṃ hoteva, tañca tena kataṃ nāma hoti, tasmā kāyacittato samuṭṭhitaṃ pārājikāpattiṃ so āpajjatiyeva ubbhajāṇumaṇḍalikā (pāci. 657-658) viya. Tatthāpi hi ‘‘adhakkhakaṃ ubbhajāṇumaṇḍalaṃ āmasanaṃ vā…pe… paṭipīḷanaṃ vā sādiyeyyā’’ti (pāci. 657) sādiyanamatteyeva āpatti vuttā, bhikkhuno kāyasaṃsagge pana ‘‘kāyasaṃsaggaṃ samāpajjeyyā’’ti (pārā. 270) attano upakkamassa āpattinimittabhāvena vuttattā itthiyā phusiyamānassa kāyasaṃsaggarāge ca itthiyā sañjanitakāyacalane ca vijjamānepi attano payogābhāvena anāpattiyeva vuttāti gahetabbaṃ. Keci pana ‘‘paṭhamasaṅghādisesavisayepi parehi balakkārena hatthādīhi upakkamiyamānassa mocanassādo ca uppajjati, tena ca asucimhi mutte saṅghādiseso, amutte thullaccayaṃ evā’’ti vadanti. Aṅgārakāsunti aṅgārarāsiṃ, aṅgārapuṇṇāvāṭaṃ vā. Itthiyā upakkamiyamāne asādiyanaṃ nāma na sabbesaṃ visayoti āha imañhītiādi. Ekādasahi aggīhīti rāgadosamohajātijarāmaraṇasokaparidevadukkhadomanassupāyāsasaṅkhātehi ekādasaggīhi. Assāti asādiyantassa. Catukkaṃ nīharitvā ṭhapesīti ettha ekapuggalavisayatāya ekopi anāpattivāro pavesanapaviṭṭhaṭhitauddharaṇasaṅkhaātānaṃ catunnaṃ padānaṃ vasena ‘‘catukka’’nti vutto. Paṭhamacatukkakathāti ettha pana anāpattivārena saddhiṃ pañcannaṃ vārānaṃ vuttanayena ‘‘pañca catukkā’’ti vattabbepi ekamaggavisayatāya tesaṃ ekattaṃ āropetvā paṭhamacatukkatā vuttā. Teneva vakkhati tiṇṇaṃ maggānaṃ vasena tīṇi suddhikacatukkānītiādi.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / पठमचतुक्ककथावण्णना • Paṭhamacatukkakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / पठमचतुक्ककथावण्णना • Paṭhamacatukkakathāvaṇṇanā
