| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ธมฺมสงฺคณิ-อฎฺฐกถา • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
อกุสลปทํ
Akusalapadaṃ
ธมฺมุเทฺทสวารกถา
Dhammuddesavārakathā
ปฐมจิตฺตํ
Paṭhamacittaṃ
๓๖๕. อิทานิ อกุสลธมฺมปทํ ภาเชตฺวา ทเสฺสตุํ กตเม ธมฺมา อกุสลาติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ ธมฺมววตฺถานาทิวารปฺปเภโท จ เหฎฺฐา อาคตานํ ปทานํ อตฺถวินิจฺฉโย จ เหฎฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตโพฺพฯ ตตฺถ ตตฺถ ปน วิเสสมตฺตเมว วณฺณยิสฺสามฯ ตตฺถ สมยววตฺถาเน ตาว ยสฺมา, กุสลสฺส วิย, อกุสลสฺส ภูมิเภโท นตฺถิ, ตสฺมา เอกนฺตํ กามาวจรมฺปิ สมานํ เอตํ ‘กามาวจร’นฺติ น วุตฺตํฯ ทิฎฺฐิคตสมฺปยุตฺตนฺติ เอตฺถ ทิฎฺฐิ เอว ทิฎฺฐิคตํ ‘คูถคตํ มุตฺตคต’นฺติอาทีนิ (อ. นิ. ๙.๑๑) วิยฯ คนฺตพฺพาภาวโต วา ทิฎฺฐิยา คตมตฺตเมเวตนฺติปิ ทิฎฺฐิคตํฯ เตน สมฺปยุตฺตํ ทิฎฺฐิคตสมฺปยุตฺตํฯ
365. Idāni akusaladhammapadaṃ bhājetvā dassetuṃ katame dhammā akusalātiādi āraddhaṃ. Tattha dhammavavatthānādivārappabhedo ca heṭṭhā āgatānaṃ padānaṃ atthavinicchayo ca heṭṭhā vuttanayeneva veditabbo. Tattha tattha pana visesamattameva vaṇṇayissāma. Tattha samayavavatthāne tāva yasmā, kusalassa viya, akusalassa bhūmibhedo natthi, tasmā ekantaṃ kāmāvacarampi samānaṃ etaṃ ‘kāmāvacara’nti na vuttaṃ. Diṭṭhigatasampayuttanti ettha diṭṭhi eva diṭṭhigataṃ ‘gūthagataṃ muttagata’ntiādīni (a. ni. 9.11) viya. Gantabbābhāvato vā diṭṭhiyā gatamattamevetantipi diṭṭhigataṃ. Tena sampayuttaṃ diṭṭhigatasampayuttaṃ.
ตตฺถ อสทฺธมฺมสวนํ, อกลฺยาณมิตฺตตา, อริยานํ อทสฺสนกามตาทีนิ อโยนิโส มนสิกาโรติ เอวมาทีหิ การเณหิ อิมสฺส ทิฎฺฐิคตสงฺขาตสฺส มิจฺฉาทสฺสนสฺส อุปฺปตฺติ เวทิตพฺพาฯ เย หิ เอเต ทิฎฺฐิวาทปฎิสํยุตฺตา อสทฺธมฺมา เตสํ พหุมานปุพฺพงฺคเมน อติกฺกนฺตมชฺฌเตฺตน อุปปริกฺขารหิเตน สวเนน, เย จ ทิฎฺฐิวิปนฺนา อกลฺยาณมิตฺตา ตํสมฺปวงฺกตาสงฺขาตาย อกลฺยาณมิตฺตตาย, พุทฺธาทีนํ อริยานเญฺจว สปฺปุริสานญฺจ อทสฺสนกามตาย จตุสติปฎฺฐานาทิเภเท อริยธเมฺม อโกวิทเตฺตน ปาติโมกฺขสํวรอินฺทฺริยสํวรสติสํวรญาณสํวรปหานสํวรปฺปเภเท อริยธเมฺม เจว สปฺปุริสธเมฺม จ สํวรเภทสงฺขาเตน อวินเยน เตเหว การเณหิ ปริภาวิเตน อโยนิโส มนสิกาเรน โกตูหลมงฺคลาทิปสุตตาย จ เอตํ อุปฺปชฺชตีติ เวทิตพฺพํฯ อสงฺขารภาโว ปนสฺส จิตฺตสฺส เหฎฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตโพฺพฯ
Tattha asaddhammasavanaṃ, akalyāṇamittatā, ariyānaṃ adassanakāmatādīni ayoniso manasikāroti evamādīhi kāraṇehi imassa diṭṭhigatasaṅkhātassa micchādassanassa uppatti veditabbā. Ye hi ete diṭṭhivādapaṭisaṃyuttā asaddhammā tesaṃ bahumānapubbaṅgamena atikkantamajjhattena upaparikkhārahitena savanena, ye ca diṭṭhivipannā akalyāṇamittā taṃsampavaṅkatāsaṅkhātāya akalyāṇamittatāya, buddhādīnaṃ ariyānañceva sappurisānañca adassanakāmatāya catusatipaṭṭhānādibhede ariyadhamme akovidattena pātimokkhasaṃvaraindriyasaṃvarasatisaṃvarañāṇasaṃvarapahānasaṃvarappabhede ariyadhamme ceva sappurisadhamme ca saṃvarabhedasaṅkhātena avinayena teheva kāraṇehi paribhāvitena ayoniso manasikārena kotūhalamaṅgalādipasutatāya ca etaṃ uppajjatīti veditabbaṃ. Asaṅkhārabhāvo panassa cittassa heṭṭhā vuttanayeneva veditabbo.
ธมฺมุเทฺทสวาเร ผโสฺสติ อกุสลจิตฺตสหชาโต ผโสฺสฯ เวทนาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อิติ อกุสลมตฺตเมว เอเตสํ ปุริเมหิ วิเสโสฯ
Dhammuddesavāre phassoti akusalacittasahajāto phasso. Vedanādīsupi eseva nayo. Iti akusalamattameva etesaṃ purimehi viseso.
จิตฺตเสฺสกคฺคตา โหตีติ ปาณาติปาตาทีสุปิ อวิกฺขิตฺตภาเวน จิตฺตสฺส เอกคฺคตา โหติฯ มนุสฺสา หิ จิตฺตํ สมาทหิตฺวา อวิกฺขิตฺตา หุตฺวา อวิรชฺฌมานานิ สตฺถานิ ปาณสรีเรสุ นิปาเตนฺติ, สุสมาหิตา ปเรสํ สนฺตกํ หรนฺติ, เอกรเสน จิเตฺตน มิจฺฉาจารํ อาปชฺชนฺติฯ เอวํ อกุสลปฺปวตฺติยมฺปิ จิตฺตสฺส เอกคฺคตา โหติฯ
Cittassekaggatā hotīti pāṇātipātādīsupi avikkhittabhāvena cittassa ekaggatā hoti. Manussā hi cittaṃ samādahitvā avikkhittā hutvā avirajjhamānāni satthāni pāṇasarīresu nipātenti, susamāhitā paresaṃ santakaṃ haranti, ekarasena cittena micchācāraṃ āpajjanti. Evaṃ akusalappavattiyampi cittassa ekaggatā hoti.
มิจฺฉาทิฎฺฐีติ อยาถาวทิฎฺฐิ, วิรชฺฌิตฺวา คหณโต วา วิตถา ทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิฯ อนตฺถาวหตฺตา ปณฺฑิเตหิ ชิคุจฺฉิตา ทิฎฺฐีติปิ มิจฺฉาทิฎฺฐิฯ มิจฺฉาสงฺกปฺปาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อปิจ มิจฺฉา ปสฺสนฺติ ตาย, สยํ วา มิจฺฉา ปสฺสติ, มิจฺฉาทสฺสนมตฺตเมว วา เอสาติ มิจฺฉาทิฎฺฐิฯ สา อโยนิโส อภินิเวสลกฺขณา, ปรามาสรสา, มิจฺฉาภินิเวสปจฺจุปฎฺฐานา, อริยานํ อทสฺสนกามตาทิปทฎฺฐานา; ปรมํ วชฺชนฺติ ทฎฺฐพฺพาฯ มิจฺฉาสงฺกปฺปาทีสุ ‘มิจฺฉา’ติ ปทมตฺตเมว วิเสโสฯ เสสํ กุสลาธิกาเร วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ
Micchādiṭṭhīti ayāthāvadiṭṭhi, virajjhitvā gahaṇato vā vitathā diṭṭhi micchādiṭṭhi. Anatthāvahattā paṇḍitehi jigucchitā diṭṭhītipi micchādiṭṭhi. Micchāsaṅkappādīsupi eseva nayo. Apica micchā passanti tāya, sayaṃ vā micchā passati, micchādassanamattameva vā esāti micchādiṭṭhi. Sā ayoniso abhinivesalakkhaṇā, parāmāsarasā, micchābhinivesapaccupaṭṭhānā, ariyānaṃ adassanakāmatādipadaṭṭhānā; paramaṃ vajjanti daṭṭhabbā. Micchāsaṅkappādīsu ‘micchā’ti padamattameva viseso. Sesaṃ kusalādhikāre vuttanayeneva veditabbaṃ.
อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลนฺติ เอตฺถ พลโตฺถ นิเทฺทสวาเร อาวิ ภวิสฺสติฯ อิตเรสุ ปน – น หิริยตีติ อหิริโกฯ อหิริกสฺส ภาโว อหิริกํฯ น โอตฺตปฺปํ อโนตฺตปฺปํฯ เตสุ อหิริกํ กายทุจฺจริตาทีหิ อชิคุจฺฉนลกฺขณํ, อลชฺชาลกฺขณํ วาฯ อโนตฺตปฺปํ เตเหว อสารชฺชนลกฺขณํ อนุตฺตาสนลกฺขณํ วาฯ อหิริกเมว พลํ อหิริกพลํฯ อโนตฺตปฺปเมว พลํ อโนตฺตปฺปพลํฯ อยเมตฺถ สเงฺขปโตฺถฯ วิตฺถาโร ปน เหฎฺฐา วุตฺตปฎิปกฺขวเสน เวทิตโพฺพฯ
Ahirikabalaṃanottappabalanti ettha balattho niddesavāre āvi bhavissati. Itaresu pana – na hiriyatīti ahiriko. Ahirikassa bhāvo ahirikaṃ. Na ottappaṃ anottappaṃ. Tesu ahirikaṃ kāyaduccaritādīhi ajigucchanalakkhaṇaṃ, alajjālakkhaṇaṃ vā. Anottappaṃ teheva asārajjanalakkhaṇaṃ anuttāsanalakkhaṇaṃ vā. Ahirikameva balaṃ ahirikabalaṃ. Anottappameva balaṃ anottappabalaṃ. Ayamettha saṅkhepattho. Vitthāro pana heṭṭhā vuttapaṭipakkhavasena veditabbo.
ลุพฺภนฺติ เตน, สยํ วา ลุพฺภติ, ลุพฺภนมตฺตเมว วา ตนฺติ โลโภฯ มุยฺหนฺติ เตน, สยํ วา มุยฺหติ, มุยฺหนมตฺตเมว วา ตนฺติ โมโหฯ เตสุ โลโภ อารมฺมณคฺคหณลกฺขโณ มกฺกฎาเลโป วิย, อภิสงฺครโส ตตฺตกปาเล ขิตฺตมํสเปสิ วิย, อปริจฺจาคปจฺจุปฎฺฐาโน เตลญฺชนราโค วิย, สํโยชนิยธเมฺมสุ อสฺสาททสฺสนปทฎฺฐาโนฯ โส ตณฺหานทีภาเวน วฑฺฒมาโน, สีฆโสตา นที วิย มหาสมุทฺทํ, อปายเมว คเหตฺวา คจฺฉตีติ ทฎฺฐโพฺพฯ
Lubbhanti tena, sayaṃ vā lubbhati, lubbhanamattameva vā tanti lobho. Muyhanti tena, sayaṃ vā muyhati, muyhanamattameva vā tanti moho. Tesu lobho ārammaṇaggahaṇalakkhaṇo makkaṭālepo viya, abhisaṅgaraso tattakapāle khittamaṃsapesi viya, apariccāgapaccupaṭṭhāno telañjanarāgo viya, saṃyojaniyadhammesu assādadassanapadaṭṭhāno. So taṇhānadībhāvena vaḍḍhamāno, sīghasotā nadī viya mahāsamuddaṃ, apāyameva gahetvā gacchatīti daṭṭhabbo.
โมโห จิตฺตสฺส อนฺธภาวลกฺขโณ อญฺญาณลกฺขโณ วา, อสมฺปฎิเวธรโส อารมฺมณสภาวจฺฉาทนรโส วา, อสมฺมาปฎิปตฺติปจฺจุปฎฺฐาโน อนฺธการปจฺจุปฎฺฐาโน วา, อโยนิโสมนสิการปทฎฺฐาโนฯ สพฺพากุสลานํ มูลนฺติ ทฎฺฐโพฺพฯ
Moho cittassa andhabhāvalakkhaṇo aññāṇalakkhaṇo vā, asampaṭivedharaso ārammaṇasabhāvacchādanaraso vā, asammāpaṭipattipaccupaṭṭhāno andhakārapaccupaṭṭhāno vā, ayonisomanasikārapadaṭṭhāno. Sabbākusalānaṃ mūlanti daṭṭhabbo.
อภิชฺฌายนฺติ ตาย, สยํ วา อภิชฺฌายติ, อภิชฺฌายนมตฺตเมว วา เอสาติ อภิชฺฌาฯ สา ปรสมฺปตฺตีนํ สกกรณอิจฺฉาลกฺขณา, เตนากาเรน เอสนภาวรสา, ปรสมฺปตฺติ-อภิมุขภาวปจฺจุปฎฺฐานา, ปรสมฺปตฺตีสุ อภิรติปทฎฺฐานาฯ ปรสมฺปตฺติอภิมุขา เอว หิ สา อุปฎฺฐหติฯ ตาสุ จ อภิรติยา สติ ปวตฺตติ, ปรสมฺปตฺตีสุ เจตโส หตฺถปฺปสาโรวิยาติ ทฎฺฐพฺพาฯ
Abhijjhāyanti tāya, sayaṃ vā abhijjhāyati, abhijjhāyanamattameva vā esāti abhijjhā. Sā parasampattīnaṃ sakakaraṇaicchālakkhaṇā, tenākārena esanabhāvarasā, parasampatti-abhimukhabhāvapaccupaṭṭhānā, parasampattīsu abhiratipadaṭṭhānā. Parasampattiabhimukhā eva hi sā upaṭṭhahati. Tāsu ca abhiratiyā sati pavattati, parasampattīsu cetaso hatthappasāroviyāti daṭṭhabbā.
สมโถ โหตีติอาทีสุ อเญฺญสุ กิเจฺจสุ วิเกฺขปสมนโต สมโถฯ อกุสลปฺปวตฺติยํ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ ปคฺคาโหฯ น วิกฺขิปตีติ อวิเกฺขโปฯ
Samatho hotītiādīsu aññesu kiccesu vikkhepasamanato samatho. Akusalappavattiyaṃ cittaṃ paggaṇhātīti paggāho. Na vikkhipatīti avikkhepo.
อิมสฺมิํ จิเตฺต สทฺธา, สติ, ปญฺญา, ฉ ยุคฬกานีติ อิเม ธมฺมา น คหิตาฯ กสฺมา? อสฺสทฺธิยจิเตฺต ปสาโท นาม นตฺถิฯ ตสฺมา ตาว สทฺธา น คหิตาฯ กิํ ปน ทิฎฺฐิคติกา อตฺตโน อตฺตโน สตฺถารานํ น สทฺทหนฺตีติ? สทฺทหนฺติฯ สา ปน สทฺธา นาม น โหติ, วจนสมฺปฎิจฺฉนมตฺตเมเวตํฯ อตฺถโต อนุปปริกฺขา วา โหติ, ทิฎฺฐิ วาฯ อสติยจิเตฺต ปน สติ นตฺถีติ น คหิตาฯ กิํ ทิฎฺฐิคติกา อตฺตนา กตกมฺมํ น สรนฺตีติ? สรนฺติฯ สา ปน สติ นาม น โหติฯ เกวลํ เตนากาเรน อกุสลจิตฺตปฺปวตฺติฯ ตสฺมา สติ น คหิตาฯ อถ กสฺมา ‘‘มิจฺฉาสตี’’ติ (ที. นิ. ๓.๓๓๓; สํ. นิ. ๕.๑) สุตฺตเนฺต วุตฺตา? สา ปน อกุสลกฺขนฺธานํ สติวิรหิตตฺตา สติปฎิปกฺขตฺตา จ มิจฺฉามคฺคมิจฺฉตฺตานํ ปูรณตฺถํ ตตฺถ ปริยาเยน เทสนา กตาฯ นิปฺปริยาเยน ปเนสา นตฺถิฯ ตสฺมา น คหิตาฯ อนฺธพาลจิเตฺต ปน ปญฺญา นตฺถีติ น คหิตาฯ กิํ ทิฎฺฐิคติกานํ วญฺจนาปญฺญา นตฺถีติ? อตฺถิฯ น ปเนสา ปญฺญา, มายา นาเมสา โหติฯ สา อตฺถโต ตณฺหาวฯ อิทํ ปน จิตฺตํ สทรถํ ครุกํ ภาริยํ กกฺขฬํ ถทฺธํ อกมฺมญฺญํ คิลานํ วงฺกํ กุฎิลํฯ ตสฺมา ปสฺสทฺธาทีนิ ฉ ยุคฬกานิ น คหิตานิฯ
Imasmiṃ citte saddhā, sati, paññā, cha yugaḷakānīti ime dhammā na gahitā. Kasmā? Assaddhiyacitte pasādo nāma natthi. Tasmā tāva saddhā na gahitā. Kiṃ pana diṭṭhigatikā attano attano satthārānaṃ na saddahantīti? Saddahanti. Sā pana saddhā nāma na hoti, vacanasampaṭicchanamattamevetaṃ. Atthato anupaparikkhā vā hoti, diṭṭhi vā. Asatiyacitte pana sati natthīti na gahitā. Kiṃ diṭṭhigatikā attanā katakammaṃ na sarantīti? Saranti. Sā pana sati nāma na hoti. Kevalaṃ tenākārena akusalacittappavatti. Tasmā sati na gahitā. Atha kasmā ‘‘micchāsatī’’ti (dī. ni. 3.333; saṃ. ni. 5.1) suttante vuttā? Sā pana akusalakkhandhānaṃ sativirahitattā satipaṭipakkhattā ca micchāmaggamicchattānaṃ pūraṇatthaṃ tattha pariyāyena desanā katā. Nippariyāyena panesā natthi. Tasmā na gahitā. Andhabālacitte pana paññā natthīti na gahitā. Kiṃ diṭṭhigatikānaṃ vañcanāpaññā natthīti? Atthi. Na panesā paññā, māyā nāmesā hoti. Sā atthato taṇhāva. Idaṃ pana cittaṃ sadarathaṃ garukaṃ bhāriyaṃ kakkhaḷaṃ thaddhaṃ akammaññaṃ gilānaṃ vaṅkaṃ kuṭilaṃ. Tasmā passaddhādīni cha yugaḷakāni na gahitāni.
เอตฺตาวตา ปทปฎิปาฎิยา จิตฺตงฺควเสน ปาฬิอารุฬฺหานิ ทฺวตฺติํส ปทานิ ทเสฺสตฺวา อิทานิ เยวาปนกธเมฺม ทเสฺสตุํ เย วา ปน ตสฺมิํ สมเยติอาทิมาหฯ ตตฺถ สเพฺพสุปิ อกุสลจิเตฺตสุ ฉโนฺท อธิโมโกฺข มนสิกาโร มาโน อิสฺสา มจฺฉริยํ ถินํ มิทฺธํ อุทฺธจฺจํ กุกฺกุจฺจนฺติ อิเม ทเสว เยวาปนกา โหนฺติ ธมฺมา, สุตฺตาคตา, สุตฺตปเทสุ ทิสฺสเรติ วุตฺตาฯ อิมสฺมิํ ปน จิเตฺต ฉโนฺท อธิโมโกฺข มนสิกาโร อุทฺธจฺจนฺติ อิเม อปณฺณกงฺคสงฺขาตา จตฺตาโรว เยวาปนกา โหนฺติฯ
Ettāvatā padapaṭipāṭiyā cittaṅgavasena pāḷiāruḷhāni dvattiṃsa padāni dassetvā idāni yevāpanakadhamme dassetuṃ ye vā pana tasmiṃ samayetiādimāha. Tattha sabbesupi akusalacittesu chando adhimokkho manasikāro māno issā macchariyaṃ thinaṃ middhaṃ uddhaccaṃ kukkuccanti ime daseva yevāpanakā honti dhammā, suttāgatā, suttapadesu dissareti vuttā. Imasmiṃ pana citte chando adhimokkho manasikāro uddhaccanti ime apaṇṇakaṅgasaṅkhātā cattārova yevāpanakā honti.
ตตฺถ ฉนฺทาทโย เหฎฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาฯ เกวลญฺหิ เต กุสลา, อิเม อกุสลาฯ อิตรํ ปน อุทฺธตสฺส ภาโว ‘อุทฺธจฺจํ’ฯ ตํ เจตโส อวูปสมลกฺขณํ วาตาภิฆาตจลชลํ วิย, อนวฎฺฐานรสํ วาตาภิฆาตจลธชปฎากา วิย, ภนฺตตฺตปจฺจุปฎฺฐานํ ปาสาณาภิฆาตสมุทฺธตภสฺมา วิย, เจตโส อวูปสเม อโยนิโสมนสิการปทฎฺฐานํฯ จิตฺตวิเกฺขโปติ ทฎฺฐพฺพํฯ
Tattha chandādayo heṭṭhā vuttanayeneva veditabbā. Kevalañhi te kusalā, ime akusalā. Itaraṃ pana uddhatassa bhāvo ‘uddhaccaṃ’. Taṃ cetaso avūpasamalakkhaṇaṃ vātābhighātacalajalaṃ viya, anavaṭṭhānarasaṃ vātābhighātacaladhajapaṭākā viya, bhantattapaccupaṭṭhānaṃ pāsāṇābhighātasamuddhatabhasmā viya, cetaso avūpasame ayonisomanasikārapadaṭṭhānaṃ. Cittavikkhepoti daṭṭhabbaṃ.
อิติ ผสฺสาทีนิ ทฺวตฺติํส, เยวาปนกวเสน วุตฺตานิ จตฺตารีติ สพฺพานิปิ อิมสฺมิํ ธมฺมุเทฺทสวาเร ฉตฺติํส ธมฺมปทานิ ภวนฺติฯ จตฺตาริ อปณฺณกงฺคานิ หาเปตฺวา ปาฬิยํ อาคตานิ ทฺวตฺติํสเมวฯ อคฺคหิตคฺคหเณน ปเนตฺถ ผสฺสปญฺจกํ, วิตโกฺก วิจาโร ปีติ จิตฺตเสฺสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาทิฎฺฐิ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ โลโภ โมโหติ โสฬส ธมฺมา โหนฺติฯ
Iti phassādīni dvattiṃsa, yevāpanakavasena vuttāni cattārīti sabbānipi imasmiṃ dhammuddesavāre chattiṃsa dhammapadāni bhavanti. Cattāri apaṇṇakaṅgāni hāpetvā pāḷiyaṃ āgatāni dvattiṃsameva. Aggahitaggahaṇena panettha phassapañcakaṃ, vitakko vicāro pīti cittassekaggatā vīriyindriyaṃ jīvitindriyaṃ micchādiṭṭhi ahirikaṃ anottappaṃ lobho mohoti soḷasa dhammā honti.
เตสุ โสฬสสุ สตฺต ธมฺมา อวิภตฺติกา นว สวิภตฺติกา โหนฺติฯ กตเม สตฺต? ผโสฺส สญฺญา เจตนา วิจาโร ปีติ ชีวิตินฺทฺริยํ โมโหติ อิเม สตฺต อวิภตฺติกาฯ เวทนา จิตฺตํ วิตโกฺก จิตฺตเสฺสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ มิจฺฉาทิฎฺฐิ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ โลโภติ อิเม นว สวิภตฺติกาฯ
Tesu soḷasasu satta dhammā avibhattikā nava savibhattikā honti. Katame satta? Phasso saññā cetanā vicāro pīti jīvitindriyaṃ mohoti ime satta avibhattikā. Vedanā cittaṃ vitakko cittassekaggatā vīriyindriyaṃ micchādiṭṭhi ahirikaṃ anottappaṃ lobhoti ime nava savibhattikā.
เตสุ ฉ ธมฺมา ทฺวีสุ ฐาเนสุ วิภตฺตา, เอโก ตีสุ, เอโก จตูสุ, เอโก ฉสุฯ กถํ? จิตฺตํ วิตโกฺก มิจฺฉาทิฎฺฐิ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ โลโภติ อิเม ฉ ทฺวีสุ ฐาเนสุ วิภตฺตาฯ เตสุ หิ จิตฺตํ ตาว ผสฺสปญฺจกํ ปตฺวา จิตฺตํ โหตีติ วุตฺตํ, อินฺทฺริยานิ ปตฺวา มนินฺทฺริยนฺติฯ วิตโกฺก ฌานงฺคานิ ปตฺวา วิตโกฺก โหตีติ วุโตฺต, มคฺคงฺคานิ ปตฺวา มิจฺฉาสงฺกโปฺปติฯ มิจฺฉาทิฎฺฐิ มคฺคเงฺคสุปิ กมฺมปเถสุปิ มิจฺฉาทิฎฺฐิเยวฯ อหิริกํ พลานิ ปตฺวา อหิริกพลํ โหตีติ วุตฺตํ, โลกนาสกทุกํ ปตฺวา อหิริกนฺติฯ อโนตฺตเปฺปปิ เอเสว นโยฯ โลโภ มูลํ ปตฺวา โลโภ โหตีติ วุโตฺตฯ กมฺมปถํ ปตฺวา อภิชฺฌาติฯ อิเม ฉ ทฺวีสุ ฐาเนสุ วิภตฺตาฯ
Tesu cha dhammā dvīsu ṭhānesu vibhattā, eko tīsu, eko catūsu, eko chasu. Kathaṃ? Cittaṃ vitakko micchādiṭṭhi ahirikaṃ anottappaṃ lobhoti ime cha dvīsu ṭhānesu vibhattā. Tesu hi cittaṃ tāva phassapañcakaṃ patvā cittaṃ hotīti vuttaṃ, indriyāni patvā manindriyanti. Vitakko jhānaṅgāni patvā vitakko hotīti vutto, maggaṅgāni patvā micchāsaṅkappoti. Micchādiṭṭhi maggaṅgesupi kammapathesupi micchādiṭṭhiyeva. Ahirikaṃ balāni patvā ahirikabalaṃ hotīti vuttaṃ, lokanāsakadukaṃ patvā ahirikanti. Anottappepi eseva nayo. Lobho mūlaṃ patvā lobho hotīti vutto. Kammapathaṃ patvā abhijjhāti. Ime cha dvīsu ṭhānesu vibhattā.
เวทนา ปน ผสฺสปญฺจกํ ปตฺวา เวทนา โหตีติ วุตฺตา, ฌานงฺคานิ ปตฺวา สุขนฺติ, อินฺทฺริยานิ ปตฺวา โสมนสฺสินฺทฺริยนฺติฯ เอวํ เอโกว ธโมฺม ตีสุ ฐาเนสุ วิภโตฺตฯ
Vedanā pana phassapañcakaṃ patvā vedanā hotīti vuttā, jhānaṅgāni patvā sukhanti, indriyāni patvā somanassindriyanti. Evaṃ ekova dhammo tīsu ṭhānesu vibhatto.
วีริยํ ปน อินฺทฺริยานิ ปตฺวา วีริยินฺทฺริยํ โหตีติ วุตฺตํ, มคฺคงฺคานิ ปตฺวา มิจฺฉาวายาโม โหตีติ, พลานิ ปตฺวา วีริยพลนฺติ, ปิฎฺฐิทุกํ ปตฺวา ปคฺคาโห โหตีติฯ เอวํ อยํ เอโก ธโมฺม จตูสุ ฐาเนสุ วิภโตฺตฯ
Vīriyaṃ pana indriyāni patvā vīriyindriyaṃ hotīti vuttaṃ, maggaṅgāni patvā micchāvāyāmo hotīti, balāni patvā vīriyabalanti, piṭṭhidukaṃ patvā paggāho hotīti. Evaṃ ayaṃ eko dhammo catūsu ṭhānesu vibhatto.
สมาธิ ปน ฌานงฺคานิ ปตฺวา จิตฺตเสฺสกคฺคตา โหตีติ วุโตฺต, อินฺทฺริยานิ ปตฺวา สมาธินฺทฺริยนฺติ, มคฺคงฺคานิ ปตฺวา มิจฺฉาสมาธีติ, พลานิ ปตฺวา สมาธิพลนฺติ, ปิฎฺฐิทุกํ ปตฺวา ทุติยทุเก เอกกวเสเนว สมโถติ , ตติเย อวิเกฺขโปติฯ เอวมยํ เอโก ธโมฺม ฉสุ ฐาเนสุ วิภโตฺตฯ
Samādhi pana jhānaṅgāni patvā cittassekaggatā hotīti vutto, indriyāni patvā samādhindriyanti, maggaṅgāni patvā micchāsamādhīti, balāni patvā samādhibalanti, piṭṭhidukaṃ patvā dutiyaduke ekakavaseneva samathoti , tatiye avikkhepoti. Evamayaṃ eko dhammo chasu ṭhānesu vibhatto.
สเพฺพปิ ปเนเต ธมฺมา ผสฺสปญฺจกวเสน ฌานงฺควเสน อินฺทฺริยวเสน มคฺคงฺควเสน พลวเสน มูลวเสน กมฺมปถวเสน โลกนาสกวเสน ปิฎฺฐิทุกวเสนาติ นว ราสโย โหนฺติฯ ตตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ ตํ ปฐมกุสลจิตฺตนิเทฺทเส วุตฺตเมวาติฯ
Sabbepi panete dhammā phassapañcakavasena jhānaṅgavasena indriyavasena maggaṅgavasena balavasena mūlavasena kammapathavasena lokanāsakavasena piṭṭhidukavasenāti nava rāsayo honti. Tattha yaṃ vattabbaṃ taṃ paṭhamakusalacittaniddese vuttamevāti.
ธมฺมุเทฺทสวารกถา นิฎฺฐิตาฯ
Dhammuddesavārakathā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ธมฺมสงฺคณีปาฬิ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ทฺวาทส อกุสลานิ • Dvādasa akusalāni
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ธมฺมสงฺคณี-มูลฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ปฐมจิตฺตกถาวณฺณนา • Paṭhamacittakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ธมฺมสงฺคณี-อนุฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ปฐมจิตฺตวณฺณนา • Paṭhamacittavaṇṇanā
